CAÙc trieäu chöÙng taâm thaàn bs ckii nguyeãn Vaên Nuoâi
tải về 196.49 Kb.
|
- Điều hướng trang này:
- Taêng hoaït ñoäng
- Taêng hoaït ñoäng toaøn theå
- Caùc phaûn öùng chuyeån daïng
- Caùc roái loaïn kieåm soaùt xung ñoäng Xung ñoäng uoáng röôïu
- Xung ñoäng nhoå toùc, loâng
- Roái loaïn hình thöùc tö duy Chia theo nhòp ñoä ngoân ngöõ nhanh Tö duy doàn daäp
- Chia theo nhòp ñoä ngoân ngöõ chaäm Tö duy chaäm chaïp
- Chia theo hình thöùc phaùt ngoân Noùi moät mình
- Noùi laëp laïi
- Côn xung ñoäng lôøi noùi
- Chia theo yù nghóa, muïc ñích ngoân ngöõ Suy luaän beänh lyù
- Tö duy hai chieàu
- Roái loaïn noäi dung tö duy
- Hoang töôûng
- Phaân loaïi hoang töôûng
- Hoang töôûng khoâng kyø quaùi
- Hoang töôûng phuø hôïp vôùi khí saéc
- Caùc chuû ñeà cuûa hoang töôûng
- Hoang töôûng bò chi phoái
Maát vaän ñoäng (akinesia) laø maát caùc cöû ñoäng thaân theå, nhö trong traïng thaùi baát ñoäng cöïc naëng cuûa taâm thaàn phaân lieät theå caêng tröông löïc; cuõng coù theå xaûy ra do taùc duïng phuï ngoaïi thaùp cuûa thuoác choáng loaïn thaàn. Taêng hoaït ñoäng (overactivity)
Giaûm hoaït ñoäng (hypoactivity) laø söï chaäm chaïp vaän ñoäng gaëp trong nhieàu beänh cô theå nhö suy giaùp, beänh Addison, moät soá beänh nhieãm truøng vaø sau nhieãm truøng, nhieãm ñoäc, cuõng nhö trong moät soá roái loaïn taâm thaàn thöïc theå, taâm thaàn phaân lieät, vaø caùc roái loaïn traàm caûm. Giaûm vaø maát vaän ñoäng coù theå xaûy ra trong taâm thaàn phaân lieät hoaëc do taùc duïng phuï cuûa caùc thuoác choáng loaïn thaàn. Caùc phaûn öùng chuyeån daïng (conversion reactions) laø caùc roái loaïn chöùc naêng, do caên nguyeân taâm lyù lieân quan ñeán caùc chöùc naêng giaùc quan hoaëc vaän ñoäng. Caùc theå vaän ñoäng hay gaëp laø yeáu hoaëc lieät chi, maát ñöùng-maát ñi, thaát ñieàu hoaëc maát tieáng. Caùc phaûn öùng chuyeån daïng giaùc quan goàm muø, ñieác, vaø maát caûm giaùc. Caùc roái loaïn kieåm soaùt xung ñoäng
Tö duy laø hình thöùc cao nhaát cuûa quaù trình nhaän thöùc coù muïc ñích phaûn aûnh thöïc taïi khaùch quan moät caùch giaùn tieáp vaø khaùi quaùt thoâng qua caùc hoaït ñoäng phaân tích, toång hôïp, so saùnh, khaùi quaùt hoaù vaø tröøu töôïng hoaù, phaùn ñoaùn, suy luaän vaø cuoái cuøng laø tìm ra keát luaän. Tö duy ñöôïc bieåu hieän döôùi hình thöùc ngoân ngöõ (vöøa laø saûn phaåm vöøa laø söï phaûn aùnh cuûa tö duy), hình aûnh, bieåu töôïng, caûm giaùc… Caùc roái loaïn tö duy coù theå ñöôïc chia thaønh roái loaïn hình thöùc tö duy (roái loaïn ngoân ngöõ) vaø roái loaïn noäi dung tö duy.
Tö duy doàn daäp (pressure of thought) Caùc yù nghó ña daïng xuaát hieän doàn daäp vaø nhanh choùng trong ñaàu ngöôøi beänh, khoâng sao ngaên caûn ñöôïc; gaëp trong höng caûm, taâm thaàn phaân lieät, caùc roái loaïn nhaän thöùc. Tö duy phi taùn (flight of ideas) Quaù trình lieân töôûng cuûa ngöôøi beänh raát nhanh choùng, caùc yù nghó vaø lôøi noùi xuaát hieän noái tieáp nhau mau leï vôùi chuû ñeà thay ñoåi raát nhanh theo caùc taùc ñoäng beân ngoaøi. Ngöôøi beänh noùi thao thao baát tuyeät, vieäc noï chöa xong ñaõ noùi sang vieäc kia, khoâng coù moät chuû ñeà naøo nhaát ñònh caû ñeán möùc tö duy coù khi trôû neân khoâng lieân quan. Tö duy phi taùn laø ñaëc tröng cuûa giai ñoaïn höng caûm. Noùi hoå loán (word salad, verbigeration) Söï pha troän rôøi raïc, khoâng theå hieåu ñöôïc cuûa caùc tieáng, caùc töø vaø cuïm töø. Gaëp trong taâm thaàn phaân lieät maïn tính vaø caùc traïng thaùi sa suùt taâm thaàn.
Tö duy chaäm chaïp (bradypsychia) Quaù trình lieân töôûng cuûa ngöôøi beänh raát chaäm, hoï suy nghó khoù khaên, noäi dung ñôn ñieäu, ngheøo naøn. Ngöoøi beänh noùi raát chaäm, döøng laïi raát laâu sau moãi caâu noùi, hoûi maõi môùi traû lôøi. Gaëp trong giai ñoaïn traàm caûm. Tö duy ngaét quaõng (thought blocking) Söï giaùn ñoaïn ñoät ngoät cuûa doøng tö duy tröôùc khi moät yù töôûng ñöôïc hoaøn taát; sau moät luùc döøng, beänh nhaân khoâng nhôù ñieàu gì ñaõ noùi hoaëc saép phaûi noùi. Tö duy ngaét quaõng laø moät trieäu chöùng quan troïng do gôïi yù taâm thaàn phaân lieät, ñaëc bieät sau khi ñaõ loaïi tröø caùc nguyeân nhaân khaùc nhö bò phaân taùn chuù yù ñoät ngoät, meät moûi, vaø lo aâu. Söï keát hôïp veà chaån ñoaùn vôùi taâm thaàn phaân lieät caøng maïnh hôn khi beänh nhaân giaûi thích traûi nghieäm theo moät caùch khaùc thöôøng, ví duï khi beänh nhaân noùi raèng tö duy cuûa mình ñaõ bò ngöôøi khaùc ñaùnh caép. Tö duy lai nhai (circumstantiality) Roái loaïn trong quaù trình tö duy vaø ngoân ngöõ trong ñoù ngöôøi beänh keå moät caùch tæ mæ caùc chi tieát thöù yeáu vaø raát khoù chuyeån sang noäi dung chính. Gaëp trong ñoäng kinh, taâm thaàn phaân lieät, roái loaïn aùm aûnh cöôõng cheá, vaø moät soá tröôøng hôïp sa suùt taâm thaàn. Tö duy kieân ñònh (perseveration) Söï laëp ñi laëp laïi coù tính chaát beänh lyù cuøng moät ñaùp öùng vôùi caùc kích thích khaùc nhau nhö cöù laëp laïi cuøng moät caâu traû lôøi vôùi caùc caâu hoûi khaùc nhau, hoaëc laëp ñi laëp laïi moät caùch dai daúng caùc töø hoaëc khaùi nieäm ñaëc tröng trong luùc noùi. Gaëp trong caùc roái loaïn nhaän thöùc, taâm thaàn phaân lieät, vaø caùc beänh taâm thaàn khaùc.
Noùi moät mình (monologue) Ngöôøi beänh noùi laàm thaàm moät mình, noäi dung khoâng lieân quan ñeán hoaøn caûnh xung quanh. Gaëp trong taâm thaàn phaân lieät. Noùi tay ñoâi (dialogue) Ngöôøi beänh noùi chuyeän vôùi moät nhaân vaät töôûng töôïng hoaëc ñang tranh luaän vôùi aûo thanh. Gaëp trong taâm thaàn phaân lieät. Traû lôøi beân caïnh (reùponse aø coâteù, irrelevent answer) Hoûi moät ñaøng, ngöôøi beänh traû lôøi moät neûo, laøm ra veû khoâng bieát hoaëc khoâng quan taâm ñeán caâu hoûi. Gaëp trong taâm thaàn phaân lieät. Khoâng noùi (mutism) Maát khaû naêng noùi nhöng khoâng coù caùc baát thöôøng veà caáu truùc cuûa naõo vaø caùc cô quan phaùt aâm. Gaëp trong caùc beänh loaïn thaàn do söï chi phoái cuûa caùc aûo giaùc hoaëc hoang töôûng, trong caùc traïng thaùi caêng tröông löïc, roái loaïn phaân ly, traàm caûm, saûng hoaëc sa suùt taâm thaàn. Noùi laëp laïi (palilalia) Ngöôøi beänh luoân laëp ñi laëp laïi nhöõng töø cuûa chính hoï, gaëp trong caùc tic phaùt aâm phöùc taïp. Nhaïi lôøi (echolalia) Ngöôøi beänh laëp laïi nhöõng töø hoaëc cuïm töø nghe ñöôïc töø ngöôøi khaùc, coù khuynh höôùng laëp ñi laëp laïi vaø dai daúng. Gaëp trong moät soá theå cuûa taâm thaàn phaân lieät, ñaëc bieät laø theå caêng tröông löïc vaø caùc tic phaùt aâm phöùc taïp. Côn xung ñoäng lôøi noùi (verbal impulsion) Ngöôøi beänh laàm lì suoát ngaøy nhöng thænh thoaûng laïi coù nhöõng côn xung ñoäng noùi moät hoài laâu nhöõng caâu voâ nghóa, tuïc taèn. Gaëp trong taâm thaàn phaân lieät.
Ngoân ngöõ khoâng lieân quan (incoherence) Tö duy hoaëc ngoân ngöõ maø ngöôøi khaùc khoâng theå hieåu ñöôïc do caùc töø hoaëc cuïm töø ñöôïc keát noái vôùi nhau khoâng coù lieân quan veà yù nghóa, ngöõ phaùp hoaëc loâgic. Roái loaïn naøy xaûy ra trong caùc meänh ñeà, khaùc vôùi noùi laïc ñeà ôû ñoù roái loaïn laø giöõa caùc meänh ñeà. Thuaät ngöõ naøy khoâng duøng khi roái loaïn ngoân ngöõ laø do maát ngoân ngöõ (aphasia). Noùi laïc ñeà (derailment, loosening of associations) Moät kieåu ngoân ngöõ trong ñoù ngöôøi beänh chuyeån töø moät chuû ñeà naøy sang moät chuû ñeà khaùc hoaøn toaøn khoâng coù lieân quan hoaëc chæ coù lieân quan moät caùch giaùn tieáp veà yù nghóa. Ngoân ngöõ cuûa ngöôøi beänh loän xoän, khoâng loâgic vaø cuõng khoâng saùng toû hôn khi ñöôïc hoûi theâm. Hay gaëp nhaát trong taâm thaàn phaân lieät. Caàn löu yù laø moät söï chuyeån ñoåi thænh thoaûng sang moät chuû ñeà khaùc khoâng baùo tröôùc hoaëc khoâng coù lieân quan roõ reät thì khoâng phaûi laø noùi laïc ñeà. Saùng taïo ngoân ngöõ (neologism) Caùc töø hoaëc cuïm töø , do ngöôøi beänh ñaët ra, thöôøng ñeå moâ taû moät traûi nghieäm beänh lyù. Saùng taïo ngoân ngöõ caàn ñöôïc phaân bieät vôùi phaùt aâm khoâng ñuùng, söû duïng töø sai ôû nhöõng ngöôøi hoïc vaán thaáp, töø ñòa phöông… Tröôùc khi xaùc ñònh moät töø laø saùng taïo ngoân ngöõ, thaày thuoác caàn hoûi beänh nhaân muoán noùi gì qua töø naøy. Saùng taïo ngoân ngöõ hay gaëp nhaát trong taâm thaàn phaân lieät maïn tính. Chôi chöõ (punning, clanging) Söï keát hôïp caùc töø coù aâm töông töï nhöng khaùc nghóa; caùc töø khoâng coù lieân quan veà loâgic nhöng theo nhòp ñieäu, theo vaàn. Ví duï: trôøi xanh, aên canh, uoáng nöôùc chanh. Hay gaëp nhaát trong taâm thaàn phaân lieät hoaëc höng caûm.
Suy luaän beänh lyù (morbid reasoning) laø suy luaän taùch rôøi khoûi thöïc teá, coù tính chaát bí hieåm, trieát hoïc, hoaëc sieâu hình. Gaëp trong taâm thaàn phaân lieät. Tö duy thaàn bí (magical thinking) laø kieåu tö duy traùi thöïc teá, trong ñoù moïi yù nghó, lôøi noùi ñöôïc cho laø coù khaû naêng thöïc söï ñeå gaây ra hoaëc ngaên ngöøa caùc söï kieän. Tö duy thaàn bí laø kieåu tö duy ñaëc tröng ôû treû em nhoû töø 2 – 7 tuoåi, cuõng gaëp trong taâm thaàn phaân lieät. Tö duy hai chieàu (ambivalent thinking) Ngöôøi beänh cuøng luùc coù nhöõng suy nghó, lôøi noùi hoaøn toaøn traùi ngöôïc nhau. Gaëp trong taâm thaàn phaân lieät. Tö duy töï kyû (autistic thinking) Ngöôøi beänh ruùt lui vaøo theá giôùi töï kyû, taùch rôøi khoûi thöïc teá, hay noùi ñeán nhöõng vaán ñeà cuûa theá giôùi beân trong kyø laï cuûa mình. Gaëp trong taâm thaàn phaân lieät. Tö duy töôïng tröng (symbolic thinking) Ñoái vôùi caùc söï vaät, hieän töôïng beân ngoaøi, ngöôøi beänh thöôøng gaùn cho moät yù nghóa töôïng tröng. Ví duï, ngöôøi beänh cho soá 3 töôïng tröng cho ñieàu toát coøn soá 8 töông tröng cho ñieàu xaáu.
Bao goàm caùc aùm aûnh vaø caùc tin töôûng baát thöôøng. Khi löôïng giaù tính chaát baát thöôøng cuûa caùc tin töôûng caàn xeùt ñeán neàn vaên hoùa cuûa ngöôøi beänh vì moät soá tin töôûng ñöôïc xem laø baát thöôøng trong neàn vaên hoùa naøy laïi coù theå ñöôïc chaáp nhaän hoaøn toaøn trong moät neàn vaên hoùa khaùc. Veà möùc ñoä, caùc tin töôûng baát thöôøng coù theå ñi töø caùc ñònh kieán cho ñeán caùc hoang töôûng. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, hoang töôûng thöôøng khoâng coù tính ñaëc hieäu veà chaån ñoaùn do coù theå gaëp trong nhieàu beänh lyù khaùc nhau nhö taâm thaàn phaân lieät, roái loaïn hoang töôûng, roái loaïn khí saéc, saûng, sa suùt taâm thaàn, caùc roái loaïn lieân quan ñeán chaát…
Ñònh nghóa: Hoang töôûng laø nhöõng yù töôûng sai laàm, khoâng phuø hôïp vôùi thöïc teá khaùch quan nhöng ngöôøi beänh tin chaéc laø hoaøn toaøn chính xaùc, khoâng theå giaûi thích, pheâ phaùn ñöôïc cho duø coù nhöõng baèng chöùng traùi ngöôïc roõ reät töø thöïc teá. Hoang töôûng coù caùc tính chaát cô baûn sau:
Noäi dung hoang töôûng chòu aûnh höôûng raát nhieàu bôûi caùc neàn vaên hoùa cuõng nhö thôøi ñaïi laãn boái caûnh xaõ hoäi maø ngöôøi beänh ñang soáng. Maëc duø caùc hoang töôûng khoâng coù tính ñaëc hieäu veà chaån ñoaùn, moät soá loaïi hoang töôûng thöôøng gaëp trong moät roái loaïn naøy hôn laø trong moät roái loaïn khaùc. Ví duï, maëc duø caùc hoang töôûng bò chi phoái vaø tri giaùc hoang töôûng hay gaëp trong taâm thaàn phaân lieät, chuùng cuõng xaûy ra, tuy ít hôn, trong caùc roái loaïn khí saéc coù trieäu chöùng loaïn thaàn. Töông töï, hoang töôûng phuø hôïp vôùi khí saéc coù chuû ñeà töï cao gaëp trong höng caûm hoaëc hoang töôûng töï buoäc toäi ñaëc tröng cuûa traàm caûm cuõng coù theå gaëp trong taâm thaàn phaân lieät. Phaân loaïi hoang töôûng Hoang töôûng nguyeân phaùt laø hoang töôûng xuaát hieän ñoät ngoät, ngöôøi beänh tin chaéc laø ñuùng vaø khoâng coù söï kieän taâm lyù naøo ñöa ñeán. Ví duï, moät beänh nhaân ñoät nhieân tin chaéc raèng mình ñang thay ñoåi giôùi tính, ñieàu maø beänh nhaân chöa töøng nghó ñeán tröôùc ñaây vaø khoâng coù söï kieän naøo coù theå gaây ra yù töôûng ñoù. Trong thöïc haønh thöôøng khoù xaùc ñònh moät hoang töôûng coù phaûi laø nguyeân phaùt khoâng do beänh nhaân khoù nhôù laïi trình töï chính xaùc trong caùc traûi nghieäm baát thöôøng cuûa mình. Caùc hoang töôûng nguyeân phaùt ñöôïc cho laø coù giaù trò trong chaån ñoaùn taâm thaàn phaân lieät vaø chæ neân ñöôïc ghi nhaän khi chuùng hieän dieän moät caùch chaéc chaén. Hoang töôûng thöù phaùt laø hoang töôûng phaùt sinh töø moät traûi nghieäm beänh lyù coù tröôùc. Traûi nghieäm naøy coù theå laø caùc aûo giaùc (ví duï, moät beänh nhaân nghe nhöõng tieáng noùi coù theå nghó laø mình ñang bò theo doõi), moät thay ñoåi khí saéc (ví duï, moät beänh nhaân traàm caûm naëng nghó raèng ngöôøi khaùc coi mình voâ duïng), moät hoang töôûng khaùc (ví duï, moät beänh nhaân coù hoang töôûng phaùt minh nghó raèng keû khaùc ñang tìm caùch aùm haïi mình ñeå cöôùp laáy phaùt minh). Moät soá hoang töôûng thöù phaùt döôøng nhö coù chöùc naêng boå sung, laøm cho caùc traûi nghieäm ñaàu tieân trôû neân coù theå hieåu ñöôïc ñoái vôùi ngöôøi beänh, nhö trong ví duï thöù nhaát. Caùc hoang töôûng thöù phaùt khaùc coù taùc duïng ngöôïc laïi, laøm taêng theâm söï ñau khoå cho ngöôøi beänh. Baèng caùch naøy, moät soá beänh nhaân phaùt trieån moät loaït caùc hoang töôûng thöù phaùt coù lieân quan vôùi nhau cho ñeán khi taïo thaønh moät heä thoáng hoang töôûng phöùc taïp. Khi ñieàu naøy xaûy ra, caùc hoang töôûng ñöôïc goïi laø heä thoáng hoùa. Hoang töôûng chia seû (shared delusions) Thoâng thöôøng, nhöõng ngöôøi xung quanh nhaän bieát hoang töôûng laø sai vaø tranh luaän vôùi beänh nhaân nhaèm laøm cho beänh nhaân töø boû caùc yù töôûng sai laàm cuûa hoï. Tuy nhieân, ñoâi khi moät ngöôøi soáng chung vôùi beänh nhaân coù hoang töôûng laïi chia seû hoang töôûng vôùi ngöôøi naøy. Traïng thaùi naøy ñöôïc goïi laø hoang töôûng chia seû hoaëc ñieân tay ñoâi (folie aø deux). Maëc duø söï tin chaéc vaøo hoang töôûng cuûa ngöôøi thöù hai cuõng maïnh nhö ngöôøi ñaàu khi caû hai coøn soáng chung, noù thöôøng giaûm ñi khi hoï taùch rôøi nhau. Khí saéc hoang töôûng (delusional mood) Khi traûi nghieäm moät hoang töôûng, beänh nhaân seõ coù ñaùp öùng veà caûm xuùc. Ví duï, khi nghó raèng coù nhieàu ngöôøi ñang tìm caùch aùm haïi mình thì beänh nhaân thöôøng lo sôï. Nhöng coù khi roái loaïn caûm xuùc laïi xuaát hieän tröôùc hoang töôûng. Chaúng haïn ban ñaàu beänh nhaân caûm thaáy lo sôï nhöng khoâng bieát taïi sao, tìm caùch giaûi thích, vaø roài tin chaéc raèng coù ngöôøi ñang tìm caùch haïi mình . Khi hoang töôûng theo sau, noù döôøng nhö ñeå giaûi thích caûm xuùc cuûa ngöôøi beänh.Hieän töôïng naøy ñöôïc goïi laø khí saéc hoang töôûng. Tri giaùc hoang töôûng (delusional perception) Thuaät ngöõ naøy ñöôïc duøng khi hoang töôûng ñoät ngoät xuaát hieän do ngöôøi beänh voâ côù gaùn moät yù nghóa khaùc thöôøng vaøo moät söï vaät maø hoï tri giaùc ñöôïc.Ví duï, vò trí cuûa moät böùc thö ñeå laïi treân baøn laøm vieäc coù theå ñöôïc beänh nhaân giaûi thích ñaây laø daáu hieäu mình saép bò cheát. Traûi nghieäm naøy ñöôïc goïi laø tri giaùc hoang töôûng. Trí nhôù hoang töôûng (delusional memory) Trong trieäu chöùng naøy, moät yù nghóa môùi ñaõ ñöôïc gaùn cho caùc söï kieän trong quaù khöù. Ví duï, moät beänh nhaân nghó raèng ñang coù moät aâm möu ñaàu ñoäc mình, vaø khi nhôù laïi laø mình ñaõ bò oùi sau moät böõa aên caùch ñaây khaù laâu tröôùc khi hoang töôûng hieän nay baét ñaàu, vaø beänh nhaân keát luaän raèng mình ñaõ bò ñaàu ñoäc trong laàn ñoù. Traûi nghieäm naøy caàn ñöôïc phaân bieät vôùi hoang töôûng ñaõ xuaát hieän töø tröôùc. Thuaät ngöõ trí nhôù hoang töôûng khoâng xaùc ñaùng vì khoâng phaûi trí nhôù bò roái loaïn maø chính laø do yù nghóa hoang töôûng ñöôïc gaùn vaøo caùc söï kieän quaù khöù. Hoang töôûng kyø quaùi (bizarre delusions) Caùc hoang töôûng ñöôïc coi laø kyø quaùi neáu chuùng voâ lyù moät caùch roõ reät, khoâng theå hieåu ñöôïc vaø khoâng xuaát phaùt töø caùc traûi nghieäm cuoäc soáng thöôøng ngaøy. Ví duï, moät beänh nhaân tin raèng moät ngöôøi laï ñaõ laáy ñi heát caùc noäi taïng cuûa mình vaø thay theá chuùng baèng caùc noäi taïng cuûa moät ngöôøi khaùc maø khoâng ñeå laïi moät veát thöông koaëc moät veát seïo naøo; moät beänh nhaân khaùc tin raèng moät keû xaâm nhaäp töø vuõ truï ñaõ caém caùc ñieän cöïc vaøo naõo ñeå theo doõi caùc yù nghó cuûa mình. Caùc hoang töôûng thuoäc caùc trieäu chöùng haøng ñaàu cuûa Schneider trong chaån ñoaùn taâm thaàn phaân lieät nhö tö duy bò ñaùnh caép, tö duy bò aùp ñaët, tö duy bò boäc loä, tö duy bò phaùt thanh… ñeàu ñöôïc xem laø kyø quaùi. Maëc duø caùc hoang töôûng kyø quaùi ñöôïc coi laø ñaëc tröng cuûa beänh taâm thaàn phaân lieät, “tính chaát kyø quaùi” coù theå khoù ñaùnh giaù do caàn phaûi xeùt ñeán caùc khaùc bieät veà vaên hoùa. Hoang töôûng khoâng kyø quaùi (nonbizarre delusions) laø hoang töôûng lieân quan ñeán caùc tình huoáng coù theå xaûy ra trong ñôøi soáng thöïc nhö bò theo doõi, bò ñaàu ñoäc, ñöôïc yeâu, hoaëc bò phaûn boäi bôûi vôï hoaëc choàng mình… Hoang töôûng khoâng kyø quaùi laø bieåu hieän chuû yeáu cuûa roái loaïn hoang töôûng, vaø vieäc xaùc ñònh caùc hoang töôûng coù kyø quaùi hay khoâng laø ñaëc bieät quan troïng trong chaån ñoaùn phaân bieät giöõa roái loaïn hoang töôûng vaø taâm thaàn phaân lieät. Hoang töôûng phuø hôïp vôùi khí saéc (mood-congruent delusion) laø hoang töôûng coù noäi dung phuø hôïp vôùi khí saéc, ví duï moät beänh nhaân traàm caûm tin raèng mình phaûi chòu traùch nhieäm veà söï huûy dieät cuûa theá giôùi. Hoang töôûng khoâng phuø hôïp vôùi khí saéc (mood-incongruent delusion) laø hoang töôûng coù noäi dung trung tính hoaëc khoâng phuø hôïp vôùi khí saéc, ví duï moät beänh nhaân traàm caûm coù caùc hoang töôûng veà tö duy bò aùp ñaët hoaëc tö duy bò phaùt thanh. Caùc chuû ñeà cuûa hoang töôûng Hoang töôûng bò haïi (persecutory delusions) Ngöôøi beänh khaúng ñònh coù nhieàu ngöôøi hoaëc toå chöùc naøo ñoù ñang tìm caùch möu haïi, ñaàu ñoäc, quaáy roái, löôøng gaït, hoaëc vu khoáng, laøm maát thanh danh cuûa hoï. Hoang töôûng bò haïi hay gaëp nhöng ít coù giaù trò chaån ñoaùn vì coù theå gaëp trong nhieàu beänh loaïn thaàn nhö taâm thaàn phaân lieät, roái loaïn hoang töôûng, loaïn thaàn thöïc theå, roái loaïn khí saéc… Beänh nhaân coù hoang töôûng bò haïi thöôøng coù thaùi ñoä giaän döõ, thuø haèn vaø coù theå duøng baïo löïc choáng laïi nhöõng ngöôøi hoï tin laø ñang laøm haïi hoï. Hoang töôûng lieân heä (delusions of reference) Ngöôøi beänh cho raèng moïi ñoà vaät, söï kieän hoaëc haønh vi cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh ñeàu coù moät yù nghóa ñaëc bieät vôùi mình. Ví duï, khi thaáy hai ngöôøi noùi chuyeän vôùi nhau thì beänh nhaân cho raèng hoï ñang baøn taùn veà mình. Moät baøi baùo hoaëc moät nhaän xeùt treân truyeàn hình cuõng ñöôïc beänh nhaân cho laø aùm chæ mình hoaëc truyeàn ñaït moät thoâng ñieäp ñeán cho mình. Hoang töôûng bò chi phoái (delusions of control) Ngöôøi beänh cho raèng coù moät söùc maïnh naøo ñoù töø beân ngoaøi chi phoái toaøn boä tö duy, caûm xuùc vaø haønh vi cuûa mình. Hoang töôûng bò chi phoái caàn ñöôïc phaân bieät vôùi söï tuaân theo moät caùch töï nguyeän caùc aûo thanh meänh leänh vaø caùc nieàm tin toân giaùo cho raèng thöôïng ñeá chi phoái caùc haønh vi cuûa con ngöôøi. Ngöôïc laïi, beänh nhaân coù hoang töôûng bò chi phoái khaúng ñònh raèng caùc haønh vi cuûa mình laø do moät taùc nhaân beân ngoaøi (khoâng phaûi do thöôïng ñeá) vaø khoâng do yù muoán cuûa chính mình. Hoang töôûng bò chi phoái gôïi yù maïnh meõ beänh taâm thaàn phaân lieät. Hoang töôûng bò chi phoái coù theå keøm theo caùc bieåu hieän sau:
|