CAÙc trieäu chöÙng taâm thaàn bs ckii nguyeãn Vaên Nuoâi

3. 
   Aùm aûnh vaø cöôõng cheá (obsessions and compulsions)
   
   1. 
      Aùm aûnh laø caùc yù nghó, xung ñoäng, hoaëc hình aûnh khoâng ñöôïc mong muoán, xuaát hieän dai daúng treân ngöôøi beänh vôùi tính chaát cöôõng baùch, ngöôøi beänh nhaän bieát ñoù laø sai, tìm caùch choáng laïi nhöng khoâng sao thaéng ñöôïc. Aùm aûnh khaùc vôùi tö duy bò aùp ñaët do ngöôøi beänh nhaän bieát caùc yù nghó gaây khoù chòu naøy laø cuûa chính hoï chöù khoâng phaûi do söï chi phoái töø beân ngoaøi. Söï choáng laïi caùc aùm aûnh cuõng laø moät ñaëc ñieåm quan troïng vì giuùp phaân bieät chuùng vôùi caùc hoang töôûng. Tuy nhieân, khi caùc aùm aûnh ñaõ hieän dieän moät thôøi gian daøi, söï choáng laïi naøy seõ giaûm ñi nhöng söï thay ñoåi naøy ít gaây khoù khaên veà chaån ñoaùn vì, vaøo luùc noù xaûy ra, tính chaát cuûa trieäu chöùng vaø chaån ñoaùn thöôøng ñaõ ñöôïc xaùc ñònh.
      
      • 
        Hình thöùc cuûa aùm aûnh
        

• 
  Noäi dung cuûa aùm aûnh
  

1. 
   Cöôõng cheá (compulsions) laø caùc haønh vi laëp ñi laëp laïi vaø döôøng nhö coù muïc ñích, ñöôïc thöïc hieän theo moät caùch ñònh hình neân coøn ñöôïc goïi laø caùc nghi thöùc cöôõng cheá. Ngöôøi beänh caûm thaáy bò baét buoäc phaûi thöïc hieän caùc haønh vi naøy maëc duø coù söï thoâi thuùc muoán choáng laïi. Cuõng gioáng nhö caùc aùm aûnh, caùc cöôõng cheá cuõng ñöôïc ngöôøi beänh nhaän bieát laø sai vaø khoâng phuø hôïp nhöng khoâng choáng laïi ñöôïc. Haàu heát caùc cöôõng cheá ñeàu keát hôïp vôùi aùm aûnh. Trong moät soá tröôøng hôïp söï keát hôïp naøy döôøng nhö coù theå hieåu ñöôïc nhö moät cöôõng cheá röûa tay keát hôïp vôùi yù nghó aùm aûnh laø caùc baøn tay bò nhieãm baån. Trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc khoâng coù söï lieân quan roõ reät giöõa caùc haønh vi vaø yù nghó, nhö khi kieåm tra vò trí cuûa caùc ñoà vaät keát hôïp vôùi caùc yù nghó gaây haán. Haàu heát caùc cöôõng cheá giuùp laøm giaûm ngay söï khoù chòu ñi keøm vôùi caùc yù nghó aùm aûnh nhöng veà laâu daøi chuùng seõ keùo daøi caùc cöôõng cheá. Caùc cöôõng cheá coù theå keøm theo caùc yù töôûng nghi ngôø raèng haønh vi chöa ñöôïc thöïc hieän ñuùng, daãn ñeán söï laëp ñi laëp laïi haønh vi theâm nhieàu laàn nöõa. Trong tröôøng hôïp naøy, haønh vi cöôõng cheá coù theå keùo daøi nhieàu giôø. Haønh vi cöôõng cheá coù theå coù nhieàu loaïi nhöng coù 4 loaïi ñaëc bieät hay gaëp:
   

• 
  Nghi thöùc kieåm tra thöôøng lieân quan ñeán söï an toaøn, ví duï, kieåm tra ñi kieåm tra laïi xem beáp ga ñaõ ñöôïc taét chöa.
  
• 
  Nghi thöùc laøm saïch thöôøng bieåu hieän döôùi hình thöùc röûa tay laëp ñi laëp laïi nhöng cuõng coù theå lieân quan ñeán vieäc veä sinh nhaø cöûa.
  
• 
  Nghi thöùc tính toaùn thöôøng lieân quan ñeán söï tính toaùn theo moät caùch ñaëc bieät naøo ñoù vaø ñöôïc thöïc hieän theo loái tính nhaåm laøm cho ngöôøi khaùc khoâng nhaän bieát ñöôïc nghi thöùc naøy.
  
• 
  Nghi thöùc aên maëc lieân quan ñeán caùch saép xeáp quaàn aùo hoaëc maëc ñoà theo moät caùch thöùc ñaëc bieät. Nghi thöùc naøy thöôøng keøm theo söï nghi ngôø ñöa ñeán söï laëp ñi laëp laïi khoâng ngöøng. Trong nhöõng tröôøng hôïp naëng, beänh nhaân coù theå maát moät giôø hay hôn ñeå maëc quaàn aùo moãi buoåi saùng.
  
  3. 
     Chaäm chaïp aùm aûnh (obsessional slowness) Nhieàu beänh nhaân aùm aûnh thöïc hieän caùc haønh ñoäng moät caùch chaäm chaïp vì caùc nghi thöùc cöôõng cheá hoaëc caùc nghi ngôø laøm maát thôøi gian vaø khieán hoï khoâng theå taäp trung vaøo muïc ñích chính. Tuy nhieân, ñoâi khi söï chaäm chaïp döôøng nhö khoâng phaûi laø bieåu hieän thöù phaùt cuûa caùc vaán ñeà naøy nhöng laø moät neùt nguyeân phaùt coù nguoàn goác chöa roõ.
     

6. 
   CAÙC ROÁI LOAÏN CAÛM GIAÙC VAØ TRI GIAÙC
   

Caùc roái loaïn caûm giaùc vaø tri giaùc goàm:

1. 
   Taêng caûm giaùc (hyperesthesia) laø taêng tính thuï caûm vôùi caùc kích thích beân ngoaøi. Ví duï, aùnh saùng thoâng thöôøng cuõng laøm ngöôøi beänh choùa maét, maøu saéc trôû neân röïc rôõ, caùc muøi trôû neân noàng naëc, tieáng oàn aøo trôû neân khoâng theå chòu noãi… Gaëp trong caùc traïng thaùi höng caûm, lo aâu, cai caùc thuoác nhoùm benzodiazepine, ngoä ñoäc caùc chaát gaây aûo giaùc, ñoâi khi trong côn thoaùng cuûa beänh ñoäng kinh.
   
2. 
   Giaûm caûm giaùc (hypoesthesia) laø giaûm tính thuï caûm vôùi caùc kích thích beân ngoaøi, ngöôøi beänh tieáp thu moïi söï vaät moät caùch lôø môø, khoâng roõ reät, xa xaêm. Ví duï, moïi tieáng ñoäng nghe nhö ôû xa xoâi, tieáng noùi xung quanh khoâng nhaän ra cuûa ai, thöùc aên caûm thaáy nhaït nheõo… Gaëp trong traïng thaùi traàm caûm.
   
3. 
   Aûo töôûng (illusions) laø tri giaùc sai laàm veà caùc söï vaät coù thaät trong thöïc teá khaùch quan, ví duï, nhìn daây thöøng töôûng con raén. Aûo töôûng coù theå xaûy ra trong caùc tröôøng hôïp sau:
   
   • 
     Khi möùc ñoä kích thích giaùc quan bò giaûm. Ví duï, vaøo luùc trôøi saãm toái, nhìn buïi caây töôûng ngöôøi ngoài.
     
   • 
     Khi khoâng taäp trung chuù yù vaøo giaùc quan coù lieân quan. Ví duï moät ngöôøi ñang chaêm chuù ñoïc saùch nghe tieáng gioù xaøo xaïc töôûng coù tieáng ngöôøi noùi.
     
   • 
     Khi möùc ñoä yù thöùc bò giaûm nhö trong saûng.
     
   • 
     Khi ñang trong traïng thaùi caûm xuùc maïnh nhö sôï haõi.
     

4. 
   Aûo giaùc (hallucinations) laø tri giaùc nhö coù thaät veà moät söï vaät, hieän töôïng khoâng heà coù trong thöïc teá khaùch quan. AÛo giaùc xuaát hieän vaø maát ñi khoâng phuï thuoäc vaøo yù muoán cuûa ngöôøi beänh, coù theå keøm theo roái loaïn yù thöùc nhö saûng hoaëc roái loaïn tö duy nhö hoang töôûng.
   

Maëc duø aûo giaùc thöôøng ñöôïc xem laø moät bieåu hieän cuûa roái loaïn taâm thaàn nhöng ñoâi khi cuõng gaëp ôû ngöôøi bình thöôøng, xaûy ra khi môùi vaøo nguû hoaëc khi môùi thöùc giaác (aûo giaùc luùc giôû thöùc, giôû nguû). Loaïi aûo giaùc naøy chuû yeáu laø aûo thò vaø cuõng hay gaëp trong beänh nguû ruõ. Moät soá ngöôøi coù ngöôøi thaân vöøa môùi qua ñôøi coù theå thaáy hoaëc nghe tieáng noùi cuûa ngöôøi ñaõ cheát. Aûo giaùc cuõng coù theå xaûy ra ôû ngöôøi bò thieáu soùt giaùc quan nhö bò muø hoaëc ñieác do nguyeân nhaân ngoaïi bieân, trong ñoäng kinh thuyø thaùi döông…

• 
  Aûo giaùc thoâ sô vaø aûo giaùc phöùc taïp
  

• 
  Aûo giaùc thaät vaø aûo giaùc giaû
  

• 
  Aûo giaùc chia theo giaùc quan
  

5. 
   Caûm giaùc bieán hình (metamorphopsia) laø caûm giaùc sai laàm veà ñoäâ lôùn, hình daïng caùc vaät, caùc khoaûng caùch trong khoâng gian. Ngöôøi beänh thaáy nhöõng vaät xung quanh nhö thu nhoû laïi (micropsia) hoaëc phoùng to ra, ñoâi khi coù kích thöôùc khoång loà (macropsia). Roái loaïn naøy thöôøng keøm theo loaïn caûm giaùc veà khoaûng caùch (porropsia), trong ñoù khoaûng caùch döôøng nhö ngaén laïi hoaëc daøi ra. Caûm giaùc bieán hình khaùc vôùi aûo giaùc vì ñaây laø söï phaûn aùnh leäch laïc moät söï vaät coù thaät trong thöïc teá, cuõng khaùc vôùi aûo töôûng vì baûn chaát cuûa söï vaät khoâng bò bieán ñoåi hoaøn toaøn maø chæ thay ñoåi ôû moät vaøi thuoäc tính maø thoâi.
   
6. 
   Roái loaïn sô ñoà thaân theå (trouble of body schema) laø tri giaùc sai laàm veà hình daïng vaø kích thöôùc cuûa thaân thaân theå mình. Ngöôøi beänh coù caûm giaùc thaân theå mình lôùn leân vaø daøi ra hoaëc ngöôïc laïi, beù ñi vaø ngaén laïi. Ngöôøi beänh cuõng coù theå caûm thaáy mình nheï nhö baác hoaëc naëng nhö chì, caùc chi xeâ dòch, taùch rôøi khoûi thaân theå hoaëc thaân theå mình bò chia laøm ñoâi. Roái loaïn sô ñoà thaân theå thöôøng keát hôïp vôùi caûm giaùc bieán hình, coù theå gaëp trong caùc toån thöông thöïc theå naõo, taâm thaàn phaân lieät cuõng nhö trong caùc beänh loaïn thaàn thöïc nghieäm.
   

7. 
   CAÙC ROÁI LOAÏN TRÍ NHÔÙ
   

1. 
   Caùc loaïi trí nhôù