Chöông IV PHÖÔNG PHAÙP DÖÏ BAÙO MÖA

Chöông IV

PHÖÔNG PHAÙP DÖÏ BAÙO MÖA

Caøng ngaøy thôøi tieát caøng ñöôïc quan taâm hôn trong quaù trình sinh toàn vaø phaùt trieån khoâng ngöøng cuûa con ngöôøi. Vaø caùc phöông phaùp döï baùo thôøi tieát noùi chung, döï baùo möa noùi rieâng, cuõng ñöôïc ñaàu tö nghieân cöùu, nhaèm naâng cao ñoä tin caäy cuûa caùc baûn tin döï baùo phuïc vuï roäng raõi cho moïi ñoái töôïng trong xaõ hoäi loaøi ngöôøi.

Taát caû nhöõng phöông phaùp phaân tích caùc quaù trình khí quyeån (bao goàm taát caû caùc kích côõ) vaø caû nhöõng nhaân toá aûnh höôûng ñeán chuùng ñeàu nhaèm vaøo muïc ñích chính laø döï baùo thôøi tieát. Nhöõng phaân tích naøy caøng xaùc thöïc vaø tæ mæ cuøng nhöõng kinh nghieäm ñöôïc ñuùc keát qua quaù trình coâng taùc, cuøng söï keát hôïp giöõa lyù thuyeát vaø thöïc tieãn thì vieäc döï baùo thôøi tieát môùi ñaït ñöôïc hieäu quaû cao.

Trong döï baùo thôøi tieát, döï baùo möa laø khoù khaên nhaát vì möa laø moät quaù trình chòu söï taùc ñoäng cuûa raát nhieàu yeáu toá. Döï baùo möa moät caùch ñònh tính döïa vaøo nhöõng quaù trình dieãn bieán synop, nhöõng nguyeân nhaân nhieät, ñoäng löïc trong nhöõng daïng hình theá thôøi tieát taùc ñoäng tôùi ñòa phöông. Nhöng döï baùo möa moät caùch ñònh löôïng thì quaû laø moät vaán ñeà heát söùc khoù khaên. Möa laø moät yeáu toá thôøi tieát quan troïng taùc ñoäng ñeán hoaït ñoäng cuûa nhieàu lónh vöïc khaùc nhau cuûa con ngöôøi nhö kinh teá, quoác phoøng, vaên hoaù, xaõ hoäi…

Döï baùo thôøi tieát ñöôïc phaân ra laøm caùc loaïi theo thôøi haïn nhö haïn ngaén (töø 1-3 ngaøy), haïn vöøa (töø 5 -10 ngaøy) vaø haïn daøi (thaùng, muøa).

IV.1 Toång quan veà caùc phöông phaùp döï baùo thôøi tieát:

Treân theá giôùi ngaøy nay vôùi söï tieán boä khoâng ngöøng cuûa khoa hoïc vaø caùc phöông tieän tính toaùn, maëc duø phöông phaùp synop mang nhieàu tính chuû quan nhöng cho ñeán nay vaãn laø phöông phaùp chuû yeáu trong coâng taùc döï baùo thôøi tieát.

B.P. Mun- ta-noáp-ski (1876 – 1939) laø ngöôøi ñaët neàn taûng ñaàu tieân cho phöông phaùp synop döï baùo thôøi tieát haïn vöøa vaø daøi. Sau ñoù S.T. Pa-ga-va vaø nhöõng nhaø baùc hoïc khaùc trong nhoùm keá tuïc B.P. Mun-ta-noáp-ski hoaøn chænh theâm phöông phaùp naøy.

Nhaø baùc hoïc ngöôøi Ñöùc G.I-a.Van-ghen-ghem xaây döïng moät phöông phaùp synop döïa vaøo caùc quaù trình khí quyeån cuûa Baéc Baùn Caàu ñeå döï baùo haïn daøi.

E.N.Bo-li-noâ-va xaây döïng thuyeát thuûy ñoäng löïc hoïc cuûa khí haäu (1943), sau ñoù nhieàu phöông phaùp tính toaùn döïa treân lyù thuyeát naøy ñeå döï baùo daøi haïn.

Trong nhöõng thaäp nieân cuoái theá kyû XX nhieàu nhaø khoa hoïc treân theá giôùi, ñaëc bieät Ñöùc vaø Myõ, nghieân cöùu nhöõng phöông phaùp döï baùo 5 –10 ngaøy, thaùng[3], [16].

Theo Mun-ta-noáp-ski, quaù trình synop laø söï di chuyeån vaø taùc duïng töông hoå lieân tuïc trong thôøi gian vaø khoâng gian cuûa caùc khoái khoâng khí hình thaønh trong cô caáu khí aùp xaùc ñònh. Khoaûng thôøi gian moät quaù trình phaùt trieån treân moät khu vöïc naøo ñoù töï nhieân ñöôïc goïi laø thôøi kyø synop tö nhieân. Trong thôøi kyø naøy höôùng di chuyeån cuûa caùc cô caáu khí aùp baûo toaøn treân khoaûng khoâng gian cuûa khu vöïc synop töï nhieân (theo Mun-ta-noáp-ski, baéc baùn caàu chia ra laøm 3 khu vöïc coù nhöõng quaù trình khí quyeån ñoäc ñaùo phaùt trieån, goïi laø khu vöïc synop töï nhieân). OÂâng xaây döïng nhöõng baûn ñoà trung bình cuûa caùc yeáu toá ñaõ choïn, caùc baûn ñoà toång hôïp laø nhöõng sô ñoà toång quaùt theo kyù hieäu cuûa nhöõng ñaëc tröng cuûa caùc quaù trình goàm baûn ñoà tónh, ñoäng, quyõõ ñaïo, truïc. Nhôø ñoù, ta coù theå xaùc ñònh vò trí chieám öu theá vaø höôùng di chuyeån cuûa caùc xoaùy thuaän, xoaùy nghòch trong thôøi kyø synop. Theo nhöõng nghieân cöùu cuûa nhieàu taùc giaû, thôøi kyø naøy thöôøng laø töø 5 ñeán 8 ngaøy. Mun-ta-noáp-ski chuù troïng ñeán 3 trung taâm taùc duïng ñeán chaâu Aâu.

Theo söï phaân loaïi caùc quaù trình cuûa Van-ghen-ghem (1940), coù 3 loaïi hoaøn löu khí quyeån ôû Aâu – AÙ : höôùng taây, höôùng ñoâng vaø kinh höôùng, theo höôùng chuyeån vaän chieám öu theá trong taàng ñoái löu:

• 
  Loaïi hoaøn löu höôùng taây (W) : khi coù taùc duïng cuûa doøng vó höôùng cô baûn trong taàng ñôùi löu, töø taây sang ñoâng.
  
• 
  Loaïi höôùng ñoâng (E) : khi söï vaän chuyeån töø taây sang ñoâng bò phaù huyû, coù söï xaâm laán cuûa caùc xoaùy nghòch töø phía ñoâng hay ñoâng baéc tôùi, cuõng laø daïng hoaøn löu kinh höôùng, coù löôõi cao treân khu vöïc chaâu Aâu.
  
• 
  Loaïi kinh höôùng (C) : khi söï chuyeån vaän taây –ñoâng bò phaù huyû, ñaëc tröng bôûi raõnh treân cao, höôùng töø phöông baéc tôùi, daïng hoaøn löu kinh höôùng.
  

Trong vieäc döï baùo daøi haïn, söï phaân loaïi caùc quaù trình synop giuùp ta neâu baät ñöôïc nhöõng neùt quan troïng cuûa chuùng. Vieäc döï ñoaùn thôøi tieát caên cöù vaøo nhöõng töông quan giöõa caùc quaù trình khí quyeån vôùi caùc ñaëc ñieåm thôøi tieát, coäng vôùi kinh nghieäm cuûa ngöôøi laøm döï baùo vaø caàn phaûi boå sung theâm baèng caùch choïn töông töï. Phöông phaùp choïn thôøi kyø synop töông töï ñeå laøm döï baùo naøy hieän nay vaãn laø moät phöông phaùp thoâng duïng vaø ñaéc löïc trong döï baùo möa haïn vöøa. Choïn töông töï coù theå laø caùc quaù trình synop trong moät thôøi kyø 2 - 3 ngaøy, thaùng.v.v... khoâng nhöõng gioáng veà tình hình synop ban ñaàu maø caû veà phöông höôùng cuûa quaù trình trong nhöõng ngaøy tieáp sau, coù caùc ñaëc ñieåm thôøi tieát töông töï nhau.

Naêm 1956, Khô-ra-bô-roáp caên cöù vaøo tính chaát chuyeån ñoäng soùng cuûa quaù trình thôøi tieát lôùn ôû vó ñoä trung bình, xuaát phaùt töø lyù thuyeát thuûy ñoäng löïc hoïc soùng daøi, vôùi giaû thieát ñoä roäng cuûa soùng höõu haïn, khí quyeån chính aùp khoâng coù chuyeån ñoäng thaúng ñöùng, khoâng neùn ñöôïc vaø khoâng coù phaân kyø naèm ngang.

Töø lyù thuyeát thuyû ñoäng löïc hoïc soùng daøi, Khô-ra-bô-roáp ñöa ra lyù luaän ñoä oån ñònh ñoäng löïc hoaøn löu daïng ñôùi, phaân loaïi caùc khu front haønh tinh treân cao thaønh 3 loaïi ñieån hình:

• 
  Doøng gioù taây vó höôùng, soùùng raõnh ngaén, bieân ñoä khoâng roõ reät, goïi laø quaù trình thôøi tieát lôùn ñoàng ñeàu theo vó höôùng,
  
• 
  Trong ñôùi gioù taây phaùt trieån soùng daøi coù bieân ñoä lôùn, ñoä kinh höôùng roõ reät, khu front treân cao phaân boá theo soáng raõnh soùng daøi cuûa ñôùi gioù taây.
  
• 
  Cuøng toàn taïi hai khu front haønh tinh treân cao.
  

Döïa vaøo caùc baûn ñoà thôøi tieát choïn ra chu kyø töông töï nhaát vôùi xu theá trong chu kyø naøy, phaân tích tyû mæ baûn ñoà trung bình AT_{500 mb} cuûa chu kyø tieáp sau, ñeå choïn moät chu kyø töông töï coù chæ tieâu döï baùo theå hieän toát nhaát .

Söû duïng söï phaân loaïi hoaøn löu cuûa Van-ghen-ghem ñeå choïn hoaøn löu töông töï trong döï baùo thaùng, muøa cho ñeán nay vaãn coøn raát phoå bieán. Xaùc ñònh söï thay theá hoaøn löu thònh haønh trong muøa (thaùng) tröôùc, choïn hoaøn löu töông töï ñeå döï baùo cho muøa (thaùng) tieáp theo.

Tröôøng phaùi NANTAS (Myõ) ñöa ra phöông phaùp hoaøn löu trung bình ñeå döï baùo haïn vöøa vaø daøi, döïa theo ñeà nghò cuûa Rossby laáây thaønh phaàn vó höôùng cuûa toác ñoä gioù ñòa chuyeån trung bình giöõa hai vó ñoä coá ñònh laøm chæ soá hoaøn löu khí quyeån. Ñoä lôùn cuûa chæ soá hoaøn löu gioù taây ôû vó ñoä trung bình coù theå laøm chæ soá cuûa hoaøn löu khí quyeån ôû baéc baùn caàu. OÂâng chöùng minh raèng quaù trình thôøi tieát ôû taàng thaáp beân döôùi loaïi hoaøn löu chæ soá cao vaø thaáp khaùc nhau roõ reät:

• 
  Toàn taïi aùp thaáp A-löu-xieân vaø aùp thaáp baêng ñaûo phaùt trieån hoaøn haûo vaø ôû khu vöïc bình thöôøng cuûa chuùng.
  
• 
  Aùp cao caän nhieät ñôùi phaùt trieån hoaøn haûo, keùo daøi theo vó höôùng.
  
• 
  Khoâng coù xoaùy nghòch cöïc ñòa lôùn maïnh.
  
• 
  Aùp cao Xi-beâ-ri ôû vò trí bình thöôøng, phaùt trieån veà phía taây khoâng roõ reät.
  
• 
  Chuyeån ñoäng vó höôùng cuûa khoâng khí raát roõ, coù theå coù soùng daøi bieân ñoä nhoû.
  

• 
  Aùp thaáp A-löu-xieân vaø aùp thaáp Baêng ñaûo taùch thaønh 2 voøng, giöõa ñoù laø soáng cao aùp phoù nhieät ñôùi.
  
• 
  Xoaùy nghòch phoù nhieät ñôùi giaûm yeáu, soáng cuûa noù phaùt trieån veà phía baéc, coù khi noái lieàn vôùi xoaùy nghòch cöïc ñôùi.
  
• 
  Xoaùy nghòch cöïc ñôùi phaùt trieån roõ reät.
  
• 
  Aùp cao Xi-beâ-ri phaùt trieån veà phía taây nhieàu hôn so vôùi bình thöôøng.
  
• 
  Treân caùc ñoä cao xuaát hieän soùng chuaån tónh bieân ñoä lôùn, böôùc soùng töông ñoái ngaén
  

Nhieàu nöôùc tieân tieán treân theá giôùi vaãn söû duïng nhöõng phöông phaùp thoáng keâ ñoäng löïc ñeå döï baùo möa. Moät soá nhöõng nghieân cöùu nhö sau:

• 
  Glahn vaø Lowry (1969, 1972) söû duïng nhöõng keát quaû töø nhöõng moâ hình döï baùo soá trò ñeå döï baùo khaû naêng möa treân nhöõng vuøng khaùc nhau cuûa Myõ.
  
• 
  Paegle (1974) so saùnh caùc döï baùo khaû naêng möa ôû nhöõng nôi phaùc nhau cuûa Myõ, töø phöông trình phaân taàng vôùi söï quan taâm tôùi nhöõng hình theá thôøi tieát synop vaø nhöõng phöông trình khoâng phaân taàng. OÂâng tìm thaáy raèng döï baùo cho bôûi nhöõng phöông trình phaân taàng thì chính xaùc hôn.
  
• 
  Kripalani vaø Singh (1986) thöïc hieän nhöõng baûn ñoà traùi ngöôïc nhau cuûa phaân boá khaû naêng cuûa löôïng möa 24 giôø trong 2 daõy  2.5mm vaø  65 mm, khi aùp thaáp gioù muøa xuaát hieän ôû khu vöïc Ấn Ñoä, ôû nhöõng vò trí khaùc nhau doïc theo ñöôøng ñi cuûa noù. Ñaây laø kyõ thuaät khí haäu synop vaø cung caáp nhöõng döï baùo ñaùng tin caäy khaû naêng möa khi một aùp thaáp gioù muøa toàn taïi [17], [19].
  
• 
  Upadhyay vaø cộng söï (1986) phaùt trieån một phöông phaùp döï baùo möa baèng caùch daãn chöùng thaät söï laø cöôøng suaát möa tæ leä thuaän vôùi vaän toác theo phöông thaúng ñöùng qui moâ lôùn. Vieäc duøng phöông phaùp naøy, cöôøng suaát möa ñöôïc tính trong tröôøng hôïp aùp thaáp gioù muøa ôû giöõa Aán Ñoä[19].
  

Döï baùo soá trò toaøn caàu ñaõ ñöôïc khai thaùc trong döï baùo nghieäp vuï töø haïn ngaén ñeán haïn vöøa vaø daøi ñaàu tieân ôû caùc nöôùc khu vöïc ngoaïi nhieät ñôùi. Thaønh töïu cuûa noù ñuôïc phaùt trieån ra caùc vuøng nhieät ñôùi sau khi xöû lyù söï khaùc bieät veà ñòa lyù vaø khai thaùc moái lieân heä giöõa hai khu vöïc [3].

Naêm 1904, Vilhelm Bjerknes (Na Uy) nhaän ra döï baùo thôøi tieát theo thôøi gian laø neàn taûng cuûa vaán ñeà xaùc ñònh nhöõng giaù trò ban ñaàu vôùi ñieàu kieän toaùn hoïc theo thôøi gian, nhöõng khoù khaên cuûa baøi toaùn caàn ñeå giaûi moät heä phöông trình vi phaân rieâng phaàn phi tuyeán .

Töø 1916 ñeán 1922, L.F. Richardson (Anh) thöû giaûøi nhöõng phöông trình cuûa döï baùo theo thôøi gian moät caùch gaàn ñuùng vôùi caùc coâng cuï tính soá. Naêm 1928 Courant, Friedrichs vaø Lewy nghieân cöùu moät caùch ñoàng boä phöông phaùp giaûi caùc phöông trình ñaïo haøm rieâng, vôùi söï trôï giuùp cuûa “vi phaân höõu haïn ” vaø ñònh roõ caùc ñieàu kieän baét buoäc phaûi ñöôïc toân troïng khi soá hoaù. Naêm 1939 C.G. Rossby chöùng minh phöông trình baûo toaøn roái cho pheùp tích phaân moät caùch chính xaùc söï thay theá quan traéc caùc trung taâm hoaït ñoäng cuûa khí quyeån [20]

Cuoái cuøng, naêm 1950, J. Charney vaø coäng söï thöïc hieän döï baùo soá trò ñaàu tieân,ï söû duïng phöông trình baûo toaøn roái tuyeät ñoái vaø thöïc hieän nhöõng tính toaùn soá trò treân maùy tính ñieän töû Eniac, ñaët ôû Aberdeenc (Maryland). Nhöõng keát quûa thu ñöôïc bôûi döï baùo ôû möïc ñaúng ñoä cao ñiaï theá vò 500 hPa, ñaëc tröng cuûa khí quyeån trung bình, vaø thí nghieäm lòch söû naøy cuõng ñaùnh daáu ñieåm khôûi ñaàu cuûa moät moâ hình döï baùo soá trò [17], [20], [21].

Toác ñoä tính toaùn taêng leân cuûa caùc maùy ñieän toaùn cuõng cho pheùp giaûi nhöõng phöông trình toång quaùt hôn cuûa söï phaùt trieån cuûa chaát loûng ôû caân baèng thuyû tónh, ñöôïc söû duïng tröôùc ñoù bôûi Richardson, nhöõng phöông trình naøy veà sau coù teân laø nhöõng phöông trình cô baûn. ÔÛ Myõ, moâ hình töø nhöõng phöông trình cô baûn vôùi 6 möïc theo phöông thaúng ñöùng, ñöôïc ñöa ra bôûi Schuman vaø söû duïng löôùi 381km treân moät mieàn 8 caïnh bao phuû phaàn chính cuûa baéc baùn caàu (Schuman vaø Hovermale, 1968), baét ñaàu toå chöùc thöïc hieän vaøo ngaøy 6/6/1966 môû ra moät con ñöôøng aùp duïng moâ hình theo loaïi naøy cho moät soá trung taâm khí töôïng [22].

Vieäc söû duïng nhöõng phöông trình cô baûn caàn thieát trong luùc giaûi baøi toaùn khôûi ñaàu. Keát quaû caùc tröôøng aùp vaø gioù gheùp vôùi nhöõng phöông trình phaùt trieån ngay töø traïng thaùi ban ñaàu, moät caân baèng nhaát ñònh goïi laø caân baèng khoái löôïng - gioù, döôùi moâ taû sinh ra bôûi nhöõng löïc dao ñoäng do söï lan truyeàn soùng troïng löïc bieân ñoä thöïc (Hinkelmann, 1951).

Vaøo cuoái nhöõng naêm 70, moät lôøi giaûi töông töï vôùi moät baøi toaùn ban ñaàu caùc tröôøng coù kích côõ haønh tinh ñöôïc tìm ra moät caùch ñoäc laäp bôûi Baer vaø Tribbia (1977) vaø Machennchauer (1977) [22].

Moät yeáu toá hôïp lyù döïa treân vaän toác thay theá nhöõng chuyeån ñoäng roái (nhieãu loaïn), môû roäng mieàn ñiaï hình cuûa moâ hình vaø gia taêng soá ñieåm Nv, thöïc hieän nhöõng döï baùo vôùi caùc kyø haïn ngaøy caøng daøi hôn.

IV.2 Caùc phöông phaùp döï baùo möa trong nghieäp vuï ôû Ñaøi KTTV khu vöïc Nam Boä

Ñaøi KTTV khu vöïc Nam Boä cho ñeán nay cuõng chæ döøng ôû choã söû duïng nhöõng phöông phaùp theo qui ñònh cuûa ngaønh trong nghieäp vuï, ñoàng thôøi qua vieäc tham khaûo caùc saûn phaåm döï baùo soá trò, quan taâm tôùi dieãn bieán cuûa hieän töôïng ENSO nhaèm naâng cao chaát löôïng döï baùo caùc thôøi haïn. Trong döï baùo haïn ngaén, ñoái vôùi khu vöïc Nam Boä, möa trong nhöõng thaùng ñaàu muøa thöôøng mang tính chaát möa raøo vaø doâng nhieät, thöôøng xuaát hieän khi coù maây ñoái löu phaùt trieån maïnh, do vaäy chuù troïng vaøo vieäc nhaän ñònh khaû naêng hình thaønh taàng keát khoâng oån ñònh caàn thieát cho söï hình thaønh maây ñoái löu trong khoái khoâng khí aåm. Söï hình thaønh loaïi maây ñoái löu caàn phaûi keát hôïp vôùi daïng hình theá thôøi tieát nhö do aùp thaáp noùng, rìa cuûa khoái khoâng khí laïnh, maët front hoaëc rìa cuûa baõo v.v.v.. thì quaù trình möa khaùc nhau, coù loaïi chæ xaûy ra möa trong khoaûng töø 1 ñeán 2 giôø, nhöng cuõng coù loaïi möa lieân tieáp trong moät vaøi ngaøy vaø thôøi gian xuaát hieän möa cuõng khaùc bieät nhau.

Nhö trong chöông III ñaõ phaân tích, muøa möa ôû khu vöïc Nam Boä gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng cuûa gioù muøa taây nam, baõo – ATNÑ treân Bieån Ñoâng vaø caùc loaïi nhieãu ñoäng thôøi tieát khaùc nhö soùng gioù ñoâng, truïc raõnh thaáp, daûi hoäi tuï nhieät ñôùi, löôõi cao aùp taây Thaùi Bình Döông. Döï baùo möa ôû khu vöïc naøy chuû yeáu laø phaân tích nhöõng loaïi hình theá gaây möa naøo seõ thay theá trong haïn döï baùo.

Vieäc döï ñoaùn möa do gioù muøa taây nam keáât hôïp vôùi baõo – ATNÑ gaây ra gaén lieàn vôùi vieäc döï baùo baõo: cöôøng ñoä, höôùng vaø toác ñoä di chuyeån, khaû naêng keát hôïp vôùi caùc heä thoáng khaùc. Nhöõng tröôøng hôïp döï baùo naøy roõ raøng ñoøi hoûi vieäc phaân tích quaù trình synop phaûi thaät chaët cheõ, ngoaøi nhöõng kieán thöùc cô baûn veà lyù thuyeát coøn ñoøi hoûi ngöôøi laøm döï baùo coù söï tích luõy kinh nghieäm. Ñaëc bieät vieäc theo doõi chaët cheõ nhöõng dieãn bieán thôøi tieát trong khu vöïc, ñòa phöông, nhöõng daáu hieäu quan traéc ñöôïc taïi choã, nhaát laø söï quan saùt nhöõng daáu hieäu thay ñoåi hình daïng maây, löôïng maây, gioù, nhöõng hieän töôïng quang hoïc trong khí quyeån v.v.v... lieân heä chuùng vôùi caùc hình theá synop, coù theå giuùp chuùng ta hieäu chænh caùc baûn tin döï baùo synop cho chính xaùc hôn. Vieäc xaây döïng nhöõng phöông phaùp döï baùo thôøi tieát haïn vöøa, haïn daøi vôùi ñoä tin caäy cao cho ñeán nay vaãn coøn laø nhöõng vaán ñeà khoa hoïc caàn thieát nhöng heát söùc phöùc taïp vaø khoù khaên. Haïn döï ñoaùn caøng daøi thì ñoä tin caäy caøng keùm vaø khaû naêng chi tieát hoaù caùc yeáu toá thôøi tieát caøng giaûøm ñi, haàu nhö chæ coù theå neâu leân xu höôùng cheânh leäch so vôùi trung bình [3]. Cho ñeán nay, phöông phaùp thoáng keâ maëc duø ñaõ ñöôïc xaây döïng sôùm nhaát vaø ngaøy nay coøn ñöôïc söû duïng khaù roäng raõi, tuy nhieân phöông phaùp thoáng keâ thuaàn tuùy khoâng ñaït ñöôïc keát quaû ñaùng tin caäy, thöôøng ñöôïc duøng ñeå kieåm tra hay ñaùnh giaù keát luaän thu ñöôïc baèng nhöõng phöông phaùp khaùc.

Trong phaàn naøy, chuùng toâi giôùi thieäu chuû yeáu phöông phaùp döï baùo synop, vôùi nhöõng phaân tích caùc loaïi hình theá thôøi tieát gaây möa nhö trong chöông III vaø nhöõng chæ tieâu ñaõ ñöôïc tham khaûo, keát hôïp vôùi moät vaøi kinh nghieäm cuûa caùc chuyeân gia ñaàu ngaønh Khí töôïng Vieät Nam vaø nöôùc ngoaøi ñaõ ñöôïc toång keát, cuøng vôùi thöïc tieãn trong nghieäp vuï, nhaèm muïc ñích giuùp cho coâng taùc döï baùo thôøi tieát ôû khu vöïc Nam Boä coù theâm cô sôû khi döï baùo möa. Cho ñeán nay, phöông phaùp döï baùo synop vaãn mang tính quyeát ñònh trong döï baùo thôøi tieát ôû nöôùc ta hieän nay.

IV.1.1 Döï baùo thôøi tieát haïn ngaén: phöông phaùp synop

Ñeå döï baùo thôøi tieát, caùc böôùc chuaån bò nhö sau:

• 
  Phaân tích caùc tröôøng khí aùp, nhieät, gioù treân caùc baûn ñoà töø maët ñaát leân ñeán möïc 200 mb.
  
• 
  Xaùc ñònh caùc xoaùy thuaän, xoaùy nghòch, caùc khoái khoâng khí, caùc front, daûi hoäi tuï nhieät ñôùi.
  
• 
  P haân tích vaø chuù yù ñeán moái lieân quan qua laïi giöõa caùc baûn ñoà caùc taàng theo khoâng gian ba chieàu, giöõa caùc yeáu toá khí töôïng vôùi nhau nhö gradien aùp, gradien nhieät.
  
• 
  Xem xeùt caùc baûn ñoà lieân tieáp nhau cuûa caùc ngaøy hoâm tröôùc vaø hieän taïi.
  
• 
  Döïa vaøo xu höôùng cuûa caùc quaù trình khí quyeån ñaõ xaûy ra tröôùc, caên cöù vaøo caùc qui luaät phaùt trieån cuûa chuùng vaø caùc chæ tieâu ñaõ ñöa ra trong chöông III, döï baùo dieãn bieán seõ xaûy ra trong 24 –48 giôø tôùi, nhö söï hình thaønh, toác ñoä, höôùng di chuyeån cuûa baõo, front laïnh. . .
  
• 
  Sau khi thaûo luaän veà söï tieán trieån nhö treân, döï baùo caùc ñaëc tröng cho khu vöïc saép tôùi, chuù troïng ñieàu kieän ñòa hình ñeå döï baùo möa moät caùch ñònh tính, neáu thaáy moät caùch roõ reät coù theå döï baùo ñònh löôïng.
  

1. 
   Döï baùo möa do front laïnh, khoâng khí laïnh:
   

• 
  Thoâng thöôøng, khi coù front laïnh veà vaø khoâng khí laïnh traøn xuoáng tôùi Baéc Boä vaø Trung Boä thì thôøi tieát Nam Boä ít möa. Tuy nhieân, neáu khi coù khoâng khí laïnh veà trong khoaûng töø thaùng 9 ñeán thaùng 10, ñoàng thôøi coù baõo hoaëc ATNÑ treân vuøng nam Bieån Ñoâng, trong ñieàu kieän ñoù Nam Boä naèm ôû rìa phía nam cuûa baõo hoaït ñoäng treân daûi hoäi tuï nhieät ñôùi thì seõ coù möa, ôû Mieàn Ñoâng coù nôi möa to ñeán raát to, quaù trình möa keùo daøi 2-3 ngaøy, hoaëc coù theå töø 3-5 ngaøy tuyø vaøo cöôøng ñoä vaø höôùng di chuyeån cuûa baõo– ATNÑ. Taâm möa lôùn thöôøng naèm ôû Bình Phöôùc, Ñoàng Nai (200-300mm). Vuøng Ñoàng Thaùp, An Giang möa nhoû hoaëc khoâng möa.
  

- Trong caùc thaùng 4 thaùng 5 neáu coù front laïnh veà tôùi nam Trung Quoác hoaëc Baéc Boä laøm neùn aùp thaáp noùng xuoáng phía nam taïo thaønh truïc raõnh thaáp coù höôùng taây baéc-ñoâng nam ñi qua Trung Boä trong khi chöa coù gioù taây nam, coù khaû naêng gaây moät ñôït möa treân dieän roäng keùo daøi 3-4 ngaøy, taâm möa lôùn ôû phía baéc Mieàn Ñoâng vôùi löôïng möa toaøn ñôït töø 100-200mm, caùc nôi khaùc 50-100mm, rieâng vuøng ven soâng Tieàn soâng Haäu coù möa nhoû.

2. 
   Döï baùo möa do aùp thaáp noùng AÁn Mieán:
   

• 
  AÙp thaáp naøy thöôøng duy trì töø 3-5 ngaøy, cuõng coù khi phaùt trieån maïnh thì keùo daøi 6-7 ngaøy, ít khi keùo daøi hôn 10 ngaøy.
  
• 
  AÙp thaáp naøy thöôøng suy yeáu khi coù khoâng khí laïnh taùc ñoäng hoaëc khi aùp thaáp ôû vònh Bengal di chuyeån leân Mieán Ñieän.
  

3. 
   Truïc raõnh thaáp taây baéc – ñoâng nam:
   

4. 
   Daûi hoäi tuï nhieät ñôùi (DHTNÑ): Laø ñöôøng hoäi tuï gioù coù nguoàn goác töø raõnh xích ñaïo, hoäi tuï cuûa gioù ñoâng, ñoâng ñoâng nam vaø taây nam. Maây ñoái löu phaùt trieån thöôøng gaây möa raøo vaø doâng trong daûi heïp coù beà roäng 200-300km doïc theo hai phía. Khi DHTNÑ maïnh leân coù theå xaûy ra toá, loác, voøi roàng. ATNÑ vaø baõo thöôøng phaùt trieån treân DHTNÑ, thöôøng hoaït ñoäng maïnh ôû Bieån Ñoâng töø thaùng 6 ñeán thaùng 10 vaø laø nguyeân nhaân chuû yeáu gaây möa ôû Nam boä. Khi döï baùo möa do DHTNÑ gaây ra caàn chuù yù nhöõng ñieåm sau ñaây:
   

• 
  DHTNÑ tieán leân phía baéc theo söï chuyeån ñoäng cuûa löôõi cao taây Thaùi Bình Döông thì noù maïnh leân.
  
• 
  Muøa heø khi baõo tieán leân vó ñoä cao thöôøng keùo theo DHTNÑ, sau khi baõo chuyeån höôùng thì DHTNÑ maát ñi vaø thieát laäp laïi ôû phía nam
  
• 
  Khi aùp thaáp noùng Aán Mieán maïnh leân DHTNÑ chuyeån thaønh höôùng taây baéc-ñoâng nam
  
• 
  Khi DHTNÑ ôû 20 ^oB, neáu thaáy löôõi cao taây Thaùi Bình Döông maïnh leân vaø laàn sang phia taây (möïc 500mb) thì DHTNÑ ôû Bieån Ñoâng maïnh leân.
  
• 
  Khi DHTNÑ maïnh thì ôû taàng thaáp vaø caùc taàng cao coù gioù taây nam maïnh daàn leân. Neáu DHTNÑ naèm vaét ngang qua Nam Boä thì gaây möa vöøa ñeán möa to treân dieän roäng, möa thöôøng xuaát hieän vaøo tröa chieàu vaø ñeâm, quaù trình möa keùo daøi 4-5 ngaøy. Taâm möa chính thöôøng naèm ôû phía baéc Mieàn Ñoâng (200-300mm), taâm möa phuï ôû ven bieån phía taây (150-250mm). Neáu löôõi aùp cao taây TBD laàn veà phía Baéc Boä thì DHTNÑ maïnh leân vaø quaù trình möa keùo daøi hôn. Neáu DHTNÑ ñi qua Nam Trung Boä, ñôït möa coù theå keùo daøi chæ 3-4 ngaøy, möa vöøa ñeán möa to vaø taäp trung ôû phía baéc Mieàn Ñoâng (150-200mm), caùc nôi khaùc möa ít hôn. Khi ôû phía nam Bieån Ñoâng coù moät cao aùp nhoû töø xích ñaïo dòch leân nhaäp vaøo löôõi aùp cao Taây Thaùi Bình Döông, treân cao gioù chuyeån daàn sang ñoâng nam – ñoâng thì gioù taây nam vaø DHTNÑ suy yeáu, giaûm möa.
  
• 
  DHTNÑ coù caùc nhieãu ñoäng xoaùy thuaän (baõo –ATNÑ):
  

• 
  DHTNÑ coù vò trí töø 10-12^oB höôùng ñoâng –taây, treân ñoù coù caùc xoaùy thuaän nhieät ñôùi di chuyeån vaøo bôø bieån Nam Trung Boä –Nam Boä, seõ gaây 1 ñôït möa lôùn treân dieän roäng ñeàu khaép Nam Boä, coù nôi möa to ñeán raát to vaø coù khaû naêng gaây luõ queùt ôû phía baéc Mieàn Ñoâng. Quaù trình möa keùo daøi 3-5 ngaøy hoaëc 5-7 ngaøy tuyø theo hoaït ñoäng cuûa caùc xoaùy thuaän.
  
• 
  DHTNÑ coù vò trí töø 12-15^oB theo höôùng ñoâng–taây, treân ñoù coù caùc xoaùy thuaän nhieät ñôùi di chuyeån vaøo bôø bieån Nam Trung Boä –Trung Trung Boä, seõ gaây moät ñôït möa vôùi moät taâm möa chính ôû phía baéc Mieàn Ñoâng, moät taâm möa phuï ôû ven bieån phía taây, keùo daøi 2-3 ngaøy hoaëc 4-5 ngaøy tuyø theo hoaït ñoäng cuûa caùc xoaùy thuaän (phuï luïc Hình IV.1.4b vaø c).
  
• 
  DHTNÑ coù vò trí töø  15^oB höôùng ñoâng –taây, treân ñoù coù caùc xoaùy thuaän nhieät ñôùi di chuyeån vaøo bôø, thöôøng xuaát hieän trong khoaûng töø thaùng 7 ñeán thaùng 9. Nam Boä seõ coù moät ñôït möa chuû yeáu do gioù taây nam, möa phaân boá khoâng ñeàu, mieàn Ñoâng vaø ven bieån phía taây coù möa nhieàu hôn caùc nôi khaùc. Vuøng Ñoàng Thaùp, An Giang, Vónh Long, Tieàn Giang ít möa. Quaù trình möa vaø cöôøng ñoä möa tuyø thuoäc vaøo vò trí xa gaàn cuûa DHTNÑ vaø hoaït ñoäng cuûa caùc xoaùy thuaän (phuï luïc hình IV.1.4 m vaø e).
  
• 
  Trong tröôøng hôïp naøy, neáu coù baõo –ATNÑ treân Bieån Ñoâng seõ thuùc ñaåy laøm cho gioù muøa taây nam ôû Nam Boä coù cöôøng ñoä maïnh ñeán raát maïnh vaø theå hieän töø taàng thaáp leân cao, sau ñoù neáu baõo–ATNÑ ñoå boä vaøo Trung Boä roài ñi saâu vaøo ñaát lieàn, qua Laøo seõ gaây moät ñôït möa treân khu vöïc roäng lôùn keå caû thöôïng nguoàn soâng Meâ Kâoâng, Taây Nguyeân, Nam Boä, laøm cho luõ xuaát hieän ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long (ÑBSCL). Neáu coù baõo vaø ATNÑ lieân tieáp, luõ sôùm vaø luõ chính vuï lôùn coù khaû naêng xaûy ra ôû ÑBSCL sau ñoù khoaûng 10-15 ngaøy (phuï luïc hình IV.1.4g vaø h).
  
• 
  DHTNÑ noái vôùi nhöõng xoaùy thuaän nhieät ñôùi treân vuøng giöõa vaø baéc Bieån Ñoâng, hoaëc ngoaøi kinh tuyeán 120 ^oÑ, gioù muøa taây nam seõ maïnh vaø coù khaû naêng gaây möa vöøa ñeán möa to treân dieän roäng, tuyø theo cöôøng ñoä vaø höôùng di chuyeån cuûa xoaùy thuaän nhieät ñôùi, nhöng chæ keùo daøi khoaûng vaøi ba ngaøy. ( Phuï luïc hình IV.1a vaø IV. 1.4a)
  

- Neáu treân vònh Bengal coù moät aùp thaáp gioù muøa vôùi khí aùp thaáp nhaát < 1000mb, DHTNÑ noái lieàn vôùi caùc xoaùy thuaän ôû Bieån Ñoâng ñang maïnh leân thì gioù muøa taây nam ôû Nam Boä vaø nam Bieån Ñoâng seõ raát maïnh vaø duy trì trong nhieàu ngaøy, cöôøng ñoä gioù maïnh khaù ñeàu, thôøi tieát coù doâng keøm theo gioù giaät, loác xoaùy vaø möa to treân dieän roäng, quaù trình möa keùo daøi 4-5 ngaøy, coù khi keùo daøi tôùi 5-7 ngaøy.

5. 
   Baõo –ATNÑ aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán Nam Boä:
   

Döï baùo möa trong moät côn baõo:

Moãi côn baõo coù caáu truùùc khaùc nhau neân phaân boá möa cuõng khaùc nhau, theo kinh nghieäm vaø thoáng keâ thì möa vaø gioù maïnh thöôøng taäp trung vaøo phaàn tö thöù 2 cuûa baõo, taâm möa lôùn nhaát thöôøng ôû caùch taâm baõo veà phía ñoâng baéc khoaûng 40-50 km. Vaøo cuoái muøa baõo ñoå boä vaøo khu vöïc töø 13 ^oB trôû xuoáng aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán Nam Boä thì haàu nhö löôïng möa do baõo gaây ra khoâng lôùn baèng nhöõng côn baõo giöõa muøa. Toång löôïng möa do baõo gaây ra trong phaïm vi noù ñi qua coøn tuyø thuoäc vaøo toác ñoä doøng khoâng khí thaêng leân, toác ñoä vaø höôùng di chuyeån cuûa baõo vaø caùc yeáu toá ngoaïi caûnh nhö ñòa hình. Ngaøy nay vôùi caùc moâ hình döï baùo baõo qua phaân tích aûnh maây veä tinh coù theå moâ phoøng löôïng hôi nöôùc trong xoaùy maây baõo, coù theå döï baùo ñöôïc löôïng möa treân caùc vuøng baõo aûnh höôûng. Coâng thöùc thöïc nghieäm tính toan löôïng möa do baõo cuûa Hughes nhö sau:

Trong ñoù:

• 
  Neáu baõo vaøo khu vöïc Ninh Thuaän - Khaùnh Hoaø: ôû Nam Boä coù möa taäp trung vuøng phía baéc Mieàn Ñoâng trong 1-2 ngaøy, löôïng möa phoå bieán töø 50-100mm, coù nôi 150-200mm, neáu hoaøn löu baõo lôùn thì löôïng möa nhieàu hôn. Mieàn taây ít möa. Ví duï: Baõo Chip ñoå boä vaøo Nam Trung Boä, töø 12-14/11/1998 (Phuï luïc hình IV.1.4r)
  
• 
  Neáu baõo vaøo khu vöïc töø Bình Thuaän ñeán Beán Tre: ôû Nam Boä coù möa lôùn taäp trung ôû Mieàn Ñoâng vaø vuøng phía baéc taâm baõo theo höôùng di chuyeån. Ví duï: Baõo RUMBIA vaø gioù muøa ñoâng baéc töø 28/11 – 6/12/2000 (Phuï luïc hình IV.1.1b).
  
• 
  Neáu baõo -ATNÑ vaøo khu vöïc töø Beán Tre ñeán Caø Mau: ôû Nam Boä coù möa lôùn taäp trung ôû Mieàn Taây, vuøng phía baéc taâm baõo theo höôùng di chuyeån. (Phuï luïc hình III.1..2.4c). Khi baõo coøn ôû vuøng nam Bieån Ñoâng, caùch Nam Boä treân 500km veà phía ñoâng, thôøi tieát toát, khoâng möa. Khi khoaûng caùch töø taâm baõo ñeán bôø bieån töø 200 –300 km, neáu laø baõo maïnh töø caáp 9 trôû leân (ñöôøng kính cuûa hoaøn löu baõo > 500km), thôøi tieát ôû caùc tænh ven bieån phía ñoâng baét ñaàu chuyeån xaáu daàn, nhieàu maây coù möa nhoû ñeán möa vöøa. Caùc nôi khaùc khoâng möa hoaëc möa nhoû khoâng ñaùng keå. Khi taâm baõo coøn caùch bôø bieån Bình Thuaän–Caø Mau döôùi 200km, thôøi tieát chuyeån xaáu, coù möa treân dieän roäng, vuøng ven bieån phía ñoâng coù nôi möa vuøa ñeán möa to.
  

6. 
   Soùng gioù ñoâng: Thöôøng xuaát hieän vaøo caùc thaùng töø cuoái muøa heø ñeán ñaàu muøa ñoâng, khi aùp cao taây TBD dòch chuyeån leân phía baéc vôùi truïc soáng naèm ôû khoaûng töø 25-27^oB, ôû baéc Bieån Ñoâng coù gioù leäch ñoâng.
   

• 
  Khi aùp cao taây Thaùi Bình Döông maïnh leân, laán veà phía taây thì treân ñôùi gioù ñoâng xuaát hieän caùc nhieãu ñoäng daïng soùng. Treân caùc taàng cao tröôøng khí aùp coù daïng soùng ôû rìa phìa nam cuûa löôõi cao taây Thaùi Bình Döông, ôû maét ñaát quan saùt thaáy daïng raõnh ngöôïc (hình chöõ V ngöôïc), truïc raõnh thöôøng coù höôùng ñoâng baéc –taây nam, hôi nghieâng veà phía ñoâng, gioù hoäi tuï sau soùng vaø phaân kyø tröôùc soùng, beà roäng cuûa soùng trung bình 500 km.
  
• 
  Toác ñoä cuûa soùng ñoâng tuøy vaøo toác ñoä gioù ñöôïc tính theo coâng thöùc:
  

trong ñoù U: vaän toác gioù, L: beà roäng soùng ñoâng

• 
  Khi ôû treân taàng 500 mb coù 1 hoaøn löu xoaùy thuaän kheùp kín thì soùng ñoâng maïnh hôn, beà daøy cuûa lôùp gioù leäch ñoâng leân tôùi 6000m.
  
• 
  Soùng ñoâng chæ gaây 1 ñôït möa ngaén, phaân boá möa khaù ñeàu, quaù trình möa keùo daøi trong khoaûng töø 24 –48 giôø laø chaáâm döùt, möa khoâng keå ngaøy vaø ñeâm, thoâng thöôøng möa nhoû ñeán möa vöøa. Tuy vaäy, cuõng coù nhöõng ñôït soùng ñoâng coù cöôøng ñoä khaù maïnh thì gaây möa khoaûng 2-3 ngaøy vaø coù nôi möa to keøm theo doâng maïnh vaø saám seùt, loác.
  

7. 
   Hình theá thôøi tieát ít möa (gioù muøa taây nam taïm döøng): Ñoái vôùi khu vöïc Nam Boä, vieäc döï baùo caùc ñôït ít möa giöõa muøa möa – coøn goïi laø haïn “baø Chaèn” - cuõng raát caàn thieát trong vieäc ñieàu chænh cô caáu vuï muøa, hoaëc boá trí thôøi gian töôùi tieâu, phôi saáy caùc saûn phaåm noâng nghieäp. Thoâng thöôøng, moãi naêm ôû khu vöïc Nam Boä coù ít nhaát moät ñôït ít möa treân dieän roäng, thôøi gian keùo daøi trung bình khoaûng töø 7 ñeán 10 ngaøy, coù ñôït keùo daøi ñeán 15-20 ngaøy , cuõng coù nhöõng ñôït ít möa khoâng roõ reät vaø chæ keùo daøi khoaûng 5-7 ngaøy. Ñeå döï baùo ñôït ít möa tröôùc ñoù khoaûng 3-4 ngaøy, chuùng ta chuù yù nhöõng daáu hieäu nhö sau:
   
   • 
     Neáu DHTNÑ hoaït ñoäng ôû giöõa Bieån Ñoâng dòch chuyeån leân phía baéc, tôùi vó ñoä töø 22-25oN thì suy yeáu vaø tan raõ. Töø nam baùn caàu coù 1 vuøng aùp cao dòch chuyeån leân ôû nam Bieån Ñoâng, quan traéc ñöôïc ôû vònh Thaùi Lan vaø Nam Boä gioù chuyeån ñoâng nam ñeán ñoâng ñoâng nam. Trong khi ñoù treân caùc taàng cao, truïc soáng cao aùp taây TBD dòch chuyeån xuoáng vó ñoä 12-15 ^oB , khoáng cheá khu vöïc Bieån Ñoâng vaø Nam Boä, thôøi tieát chuyeån toát, ít möa hoaëc khoâng möa [3]
     
   • 
     Neáu khoâng coù DHTNÑ hoaëc truïc raõnh vaø caùc xoaùy thuaän treân Bieån Ñoâng, treân vuøng vònh Bengal hình thaønh moät soáng cao aùp keát hôïp vôùi aùp cao töø nam baùn caàu dòch leân, ngaøy caøng môû roäng ra phía ñoâng ñeán taän vònh Thaùi Lan, laøm cho aùp thaáp noùng hoaøn toaøn suy yeáu. Quan saùt thaáy gioù ôû Nam Boä chuyeån taây baéc ñeán baéc do ôû phía ñoâng cuûa aùp cao vònh Bengal, ñoàng thôøi treân caùc taàng cao quan traéc thaáy löôõi cao aùp taây TBD laán veà phía taây, khoáng cheá khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, thôøi tieát Nam Boä chuyeån toát, giaûm möa keùo daøi töø 10-15 ngaøy.
     

Cho ñeán nay döï baùo haïn vöøa vaø daøi chuû yeáu döïa vaøo phöông phaùp phaân tích synop, choïn hoaøn löu töông töï vaø vaät lyù thoáng keâ. Do chuùng ta chöa coù moâ hình döï baùo soá trò, neân chuùng toâi söû duïng caùc saûn phaåm döï baùo soá trò haïn vöøa vaø daøi cuûa Trung taâm döï baùo haïn vöøa Chaâu Aâu (EFCMW) döï baùo tröôøng 500mb töø 2 ñeán 5 ngaøy treân Baéc Baùn Caàu, Trung taâm Tokyo (Nhaät) döï baùo tröôøng ñoä cao ñòa theá vò 500mb töø 1 ñeán 9 ngaøy, ñeå tham khaûo trong döï baùo xu theá, quaù trình thôøi tieát seõ xaûy ra trong 9 ngaøy tôùi. Noùi chung, vieäc khai thaùc, söû duïng caùc saûn phaåm phaân tích vaø döï baùo soá trò cuûa nöôùc ngoaøi keát hôïp vôùi söï phaân tích vaø kinh nghieäm cuûa döï baùo vieân coù theå laøm giaûm bôùt tính chuû quan trong döï baùo haïn vöøa vaø daøi.

A/ Phöông phaùp synop:

Nhö chuùng ta bieát, baûn ñoà synop chæ theå hieän caùc trung taâm khí aùp vaø khaû naêng döï ñoaùn söï phaùt trieån-suy thoaùi, söï chuyeån ñoäng cuûa caùc trung taâm khí aùp chính trong khoaûng 3-5 ngaøy. Hieän nay do chöa coù ñieàu kieän thieát laäp caùc baûn ñoà trung bình ôû möïc 500 mb, chuùng toâi tieán haønh phaân tích treân cô sôû synop nhö trong muïc treân vaø tham khaûo caùc saûn phaåm döï baùo soá trò.

Noùi chung, phöông phaùp synop trong döï baùo haïn vöøa cho keát quaû coøn haïn cheá vaø mang nhieàu tính chuû quan.

B/ Phöông phaùp hoaøn löu töông töï :

Döï baùo thôøi tieát haïn vöøa laø döï baùo quaù trình thôøi tieát seõ thay theá nhau vaø dieãn bieán cuûa caùc hieän töôïng trong thôøi gian döï baùo. Phöông phaùp choïn hoaøn löu töông töï ñöôïc söû duïng raát phoå bieán ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi.

Döïa treân cô sôû hoaøn löu qua phaân tích caùc baûn ñoà synop töø maët ñaát leân caùc taàng cao, tìm ra daáu hieäu cuûa hoaøn löu dò thöôøng vaø quan heä cuûa loaïi hoaøn löu naøy vôùi nhöõng dò thöôøng thôøi tieát (so voùi trung bình). Tieán haønh phaân daïng hoaøn löu döïa vaøo soá ngaøy xuaát hieän 1 daïng hoaøn löu naøo ñoù, chæ soá hoaøn löu (soá ngaøy xuaát hieän hoaøn löu kinh höôùng hoaëc vó höôùng) ñeå so saùnh vôùi TBNN cuøng thôøi kyø. Hoaøn löu vó höôùng phaùt trieån maïnh khi treân ñôùi gío taây caùc soùng ngaén di chuyeån nhanh vôùi toác ñoä khoaûng töø 10-12 kinh ñoä/24 giôø. Khi hoaøn löu kinh höôùng maïnh, xuaát hieän caùc soùng daøi treân ñôùi gioù taây vaø caùc soáng raõnh di chuyeån chaäm khoaûng töø 2ñeán 3 kinh ñoä/24 giôø.

Sau khi phaân loaïi hoaøn löu, choïn töông töï thoaû maõn caùc ñieàu kieän nhö sau:

- Töông töï veà vò trí cuûa caùc heä thoáng khí aùp chính (löôõi cao aùp Taây Thaùi Bình Döông, aùp thaáp noùng, daûi hoäi tuï, raõnh Ñoâng Aù v. v …)

- Töông töï veà cöôøng ñoä cuûa caùc trung taâm chính

- Töông töï veà quaù trình dieãn bieán cuûa heä thoáng thôøi tieát

Ngoaøi ra, chuùng toâi ñang trong giai ñoan thöû nghieäm döï baùo xu theá möa baèng phöông phaùp thoáng keâ do Cuïc Khí töôïng Uùc xaây döïng baèng chöông trình Rainman, döï baùo löôïng möa 1 thaùng vaø 3 thaùng, döïa vaøo caùc chæ soá SOI vaø SST, keát hôïp vôùi phöông phaùp synop, coù theå hoå trôï khaù toát trong döï baùo möa haïn vöøa vaø daøi (phuï luïc : döï baùo löôïng möa 3 thaùng cuûa RAINMAN).

Beân caïnh ñoù, chuùng toâi coøn tham khaûo caùc xu theá cuûa hieän töôïng ENSO vaø caùc döï baùo veà hieän töôïng naøy, qua ñoù coù theå choïn töông töï ñeå laøm döï baùo haïn vöøa vaø daøi vaø coù theå cho ta thaáy chaát löôïng caùc baûn tin ñöôïc caûi thieän roõ reät so vôùi nhöõng döï baùo chæ döïa vaøo phöông phaùp thoáng keâ ñôn thuaàn.

Vieäc xaây döïng nhöõng phöông phaùp döï baùo thôøi tieát haïn vöøa, haïn daøi vôùi ñoä tin caäy cao cho ñeán nay vaãn coøn laø nhöõng vaán ñeà khoa hoïc caàn thieát nhöng heát söùc phöùc taïp vaø khoù khaên. Haïn döï ñoaùn caøng daøi thì ñoä tin caäy caøng keùm hôn vaø khaû naêng chi tieát hoaù caùc yeáu toá thôøi tieát caøng giaûøm ñi, haàu nhö chæ coù theå neâu leân xu höôùng cheânh leäch so vôùi trung bình. Cho ñeán nay, phöông phaùp thoáng keâ maëc duø ñaõ ñöôïc xaây döïng sôùm nhaát vaø ngaøy nay coøn ñöôïc söû duïng khaù roäng raõi, tuy nhieân phöông phaùp thoáng keâ thuaàn tuùy khoâng ñaït ñöôïc keát quaû ñaùng tin caäy, thöôøng ñöôïc duøng ñeå kieåm tra hay ñaùnh giaù keát luaän thu ñöôïc baèng nhöõng phöông phaùp khaùc.

Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc baûn tin döï baùo muøa vaø ñöôïc ñaùnh giaù nhö sau:

Toùm laïi, döï baùo möa laø moät coâng vieäc coøn heát söùc khoù khaên vaø luoân luoân laø nhöõng ñeà taøi môùi meû ñoái vôùi ngöôøi laøm coâng taùc döï baùo Khí töôïng, Thuyû vaên. Cho ñeán nay, haàu heát caùc nöôùc treân theá giôùi ñaõ coù nhöõng moâ hình soá trò ngaøy caøng ñöôïc hoaøn thieän vôùi nhöõng coâng cuï tính toaùn nhanh, ñaõ ñem laïi cho ngaønh KTTV nhöõng tieán boä raát lôùn trong nghieäp vuï döï baùo möa, luõ, baõo v.v…Hanï döï baùo caøng daøi thì ñoä tin caäy caøng giaûm. Tuy nhieân, phöông phaùp döï baùo synop vaãn laø phöông phaùp chuû yeáu, coù theå hoå trôï raát ñaéc löïc trong vaán ñeà döï baùo xu theá möa, ñaëc bieät laø ñoái vôùi ngaønh KTTV cuûa nöôùc ta hieän nay.