ÑAËC ÑIEÅm muøa möA ÔÛ khu vöÏc nam boä

Baûng III.1.2.4d: Löôïng möa ôû khu vöïc Nam Boä do baõo Linda gaây ra (1997)

Ñaây laø loaïi toå hôïp 3 hình theá synop chuû yeáu trong muøa möa, gaây möa lôùn khoâng chæ ôû Nam Boä, maø coøn gaây möa lôùn treân toaøn boä löu vöïc soâng Meâ Koâng vaø gaây neân luõ ôû haï löu soâng. Ngoaøi ra, caùc khu vöïc Trung Boä, Taây Nguyeân, Mieàn Ñoâng Nam Boä cuõng bò luõ luït, luõ queùt vaø luõ oáng do cöôøng ñoä möa lôùn trong thôøi gian ngaén. Loaïi toå hôïp naøy thöôøng xuaát hieän töø thaùng 7 ñeán thaùng 9.

Phaân tích soá lieäu trong 18 naêm, chuùng ta coù theå thaáy haàu nhö naêm naøo cuõng coù toå hôïp naøy, nhöng chæ coù ñieàu laø tuyø theo cöôøng ñoä, höôùng di chuyeån vaø vò trí ñoå boä cuûa baõo, cuõng nhö cöôøng ñoä cuûa gioù muøa taây nam maø möùc ñoä aûnh höôûng cuûa ñôït möa lôùn gaây ra cho khu vöïc naøy nhieàu hay ít maø thoâi. Coù tröôøng hôïp baõo – ATNÑ ñoå boä vaøo caùc tænh töø Trung Boä ñeán Nam Boä roài tieáp tuïc ñi qua Laøo, Campuchia, keát hôïp vôùi gioù muøa taây nam maïnh vaø DHTNÑ gaây möa raát lôùn cho Nam Boä, hoaëc coù khí baõo – ATNÑ töø Taây Thaùi Bình Döông vöôït qua Philippines, sau ñoù ñi leân phía baéc, nhöng noù ñoùng vai troø trung taâm huùt gioù, laøm cho gioù muøa taây nam maïnh leân, keùo daøi nhieàu ngaøy cuõng gaây möa raát lôùn.

Thoâng thöôøng, vaøo caùc thaùng cuoái muøa, baõo vaø ATNÑ môùi aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán caùc tænh Nam Trung Boä ñeán Nam Boä, nhöng suoát trong muøa möa, khi coù baõo hoaëc ATNÑ, thaäm chí coù khi chæ laø moät vuøng aùp thaáp treân Bieån Ñoâng ñoùng vai troø taùc ñoäng cuûa trung taâm huùt gioù, laøm cho gioù muøa taây nam maïnh leân gaây neân nhöõng ñôït möa lôùn treân dieän roäng vaø keùo daøi vaøi ba ngaøy, hoaëc 5-7 ngaøy.

Theo soá lieäu trung bình nhieàu naêm, moãi naêm coù khoaûng 12 côn baõo hoaëc aùp thaáp nhieät ñôùi hoaït ñoäng treân Bieån Ñoâng, trong ñoù coù khoaûng 2 côn aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán caùc tænh töø 15 ^oB xuoáng phía nam, trong ñoù chæ coù 0,2 côn ñoå boä vaøo Nam Boä. Nhöng trong 22 naêm gaàn ñaây (1980-2001) toång soá côn baõo vaø ATNÑ ñoå boä vaøo khu vöïc töø 15 ^oB trôû xuoáng Caø Mau laø 56 côn, trung bình 2,6 côn /naêm. Ñieàu naøy cho thaáy taàn suaát xoaùt thaäun nhieät ñôùi ñoå boä vaøo vuøng vó ñoä thaáp coù xu höôùng ngaøy caøng taêng leân.

Trong phaân tích soá lieäu baõo vaø ATNÑ trong 22 naêm gaàn ñaây, coù 35 côn baõo vaø ATNÑ ñoå boä tröïc tieáp töø 12 ^oB trôû xuoáng. Tuy nhieân do haàu heát baõo vaø ATNÑ ñeàu hình thaønh treân DHTNÑ, laïi keát hôïp vôùi gioù taây nam maïnh, do vaäy ñoái löu caøng maïnh meõ vaø möa lôùn xaûy ra treân dieän roäng.

Qua phaân tích nhöõng ñôït möa lôùn coù khaû naêng gaây neân luõ queùt, luõ oáng ôû Mieàn Ñoâng, chuùng toâi nhaän thaáy nguyeân nhaân cuûa caùc ñôït möa lôùn haàu heát chuû yeáu ñeàu do aûnh höôûng tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp cuûa baõo, ATNÑ keát hôïp vôùi gioù muøa taây nam maïnh. Ñaëc bieät, vaøo caùc thaùng 7 ñeán thaùng 9, khi coù baõo hoaëc ATNÑ ñoå boä vaøo khu vöïc Trung Boä, sau ñoù ñi qua Laøo, Campuchia, keát hôïp vôùi gioù taây nam maïnh thì thöôøng gaây neân möa lôùn treân toaøn boä löu vöïc soâng Meâ Koâng, bao goàm caû Taây Nguyeân, Nam Trung Boä vaø Nam Boä thì xuaát hieän luõ sôùm vaø luõ chính vuï ôû ÑBSCL.

Ngoaøi ra, vaøo caùc thaùng 10 vaø thaùng 11 do chòu söï taùc ñoäng cuûa khoâng khí laïnh neân hoaït ñoäng cuûa caùc xoaùy thuaän nhieät ñôùi raát phöùc taïp, cöôøng ñoä cuûa baõo vaø ATNÑ vaø khu vöïc chòu aûnh höôûng tuøy thuoäc vaøo söï keát hôïp cuûa 2 heä thoáng thôøi tieát naøy vaø thöôøng laø gaây neân nhöõng ñôït möa lôùn treân toaøn boä khu vöïc, do ñoù löôïng möa thaùng 10 coù khi ñaït cöïc ñaïi.

Döôùi ñaây chuùng toâi neâu leân moät vaøi ví duï cuï theå ñeå laøm roõ hôn caùc ñieàu vöøa neâu leân ôû treân:

• 
  Côn baõo LOIS (9506) töø 20 ñeán 29/8/1995: Côn baõo naøy vöôït qua Philippines vaøo Bieån Ñoâng vaø maïnh leân, di chuyeån theo höôùng taây baéc vaø taây taây baéc vaø cuoái cuøng ñoå boä vaøo Ngheä An - Haø Tónh. Do aûnh höôûng bôûi hoaøn löu baõo, gioù taây nam ôû vònh Thaùi Lan, khu vöïc Nam Boä vaø nam Bieån Ñoâng maïnh leân (töø ngaøy 20 ñeán 29/8/95 ôû vuøng bieån Phuù Quoác – Thoå Chu, Raïch Giaù vaø Phuù Quyù coù gioù SW 10m/s, giaät 15-20m/s, caùc nôi khaùc trong ñaát lieàn 5 –7m/s), möa vöøa ñeán möa to ñaõ xuaát hieän nhöng phaân boá möa khoâng ñeàu ôû Nam Boä (Phuï luïc hình III.1.2.5a1 vaø 2)
  

- Töø 15 ñeán 21/5/96: moät aùp thaáp nhieät ñôùi hình thaønh trong DHTNÑ chaïy töø giöõa Bieån Ñoâng qua Nam Trung Boä vaø maïnh leân thaønh baõo CAM (9604), di chuyeån leân phía baéc roài ñi ra ñoâng baéc. Tuy côn baõo naøy khoâng aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán khu vöïc Nam Boä, nhöng noù ñoùng vai troø trung taâm huùt gioù, do vaäy gioù muøa taây nam vôùi cöôøng ñoä maïnh quan traéc ñöôïc trong lôùp khí quyeån töø maët ñaát ñeán 5000m vaø gaây ra möa to töø Nam Trung Boä ñeán Nam Boä, ñaëc bieät trong caùc ngaøy 20 vaø 21/5 möa raát to gaây ñôït luõ queùt ôû Bình Thuaän vaø Bình Phöôùc.

Trong muøa gioù muøa taây nam, treân caùc taàng cao töø 5000 m trôû leân, thaäm chí coù luùc töø 3000 m, laø lôùp gioù ñoâng khoáng cheá (cuûa aùp cao caän nhieät ñôùi), trong phaàn phía nam cuûa ñôùi gioù ñoâng naøy coù daïng soùng nhieãu ñoäng, khi daïng soùng roõ reät, caùc nhieãu ñoäng naøy coù ñoä xoaùy caøng roõ neùt, cöôøng ñoä taêng leân, vôùi phaïm vi nhieãu ñoäng khoaûng 200-300km, theo ñôùi gioù ñoâng di chuyeån vaøo ñaát lieàn. Soùng ñoâng naøy di chuyeån töø ñoâng sang taây, theo doøng daãn cuûa tröôøng ñöôøng doøng treân cao, toác ñoä soùng ñoâng tuøy vaøo doøng daãn naøy. Khi chaïm vaøo ñaát lieàn thöôøng gaây neân thôøi tieát xaáu phía tröôùc truïc raõnh, möa khoâng keå ngaøy ñeâm, coù khi möa to ñeán raát to, vaø thôøi gian möa khoâng keùo daøi quaù 2 ngaøy, ngay sau khi soùng ñoâng ñi qua thì möa cuõng keát thuùc. (Phuï luïc hình III.1.2.6 vaø aûnh maây veä tinh ngaøy 18/3/2001)

Trong muøa möa ôû khu vöïc Nam Boä thöôøng xaûy ra nhöõng ñôït ít möa keùo daøi töø 5 ñeán10 ngaøy, ñoâi khi tôùi 15-20 ngaøy gaây thieáu nöôùc nghieâm troïng, laøm aûnh höôûng ñeán saûn xuaát vaø ñôøi soáng, vaø ñöôïc baø con noâng daân goïi laø “haïn baø chaèn” hoaëc laø “haïn leä”. Caùc ñôït ít möa thöôøng xaûy ra trong khoaûng thaùng 6 ñeán thaùng 8, löôïng möa giaûm ñaùng keå, coù nôi haàu nhö khoâng möa.

Khi coù nhöõng ñôït ít möa xaûy ra trong caùc thaùng 6 - 7, do möïc nöôùc soâng coøn thaáp neân seõ gaây haïi cho vuï luùa heø thu, taùc haïi nguy hieåm cuûa haïn khoâng chæ naéng noùng, taêng boác thoaùt hôi nöôùc laøm caây luùa heùo, maø coøn gaây neân xì pheøn laøm uùng thoái goác luùa. Tuy nhieân khi coù haïn “baø chaèn” xaûy ra vaøo thaùng 8 thì thuaän lôïi cho vieäc thu hoaïch luùa heø thu. Haïn thöôøng xaûy ra treân toaøn khu vöïc, ñaëc bieät ôû caùc tænh mieàn Taây xaùc suaát xuaát hieän haïn laø raát lôùn. Theo soá lieäu phaân tích, haàu nhö naêm naøo cuõng coù caùc ñôït haïn.

- Thaùng 6: coù khaû naêng xuaát hieän haïn treân toaøn khu vöïc, Mieàn Ñoâng xaûy ra nhieàu hôn Mieàn Taây

- Thaùng 7: coù khaû naêng xuaát hieän haïn ôû Mieàn Taây nhieàu hôn Mieàn Ñoâng .

- Thaùng 8: coù khaû naêng xuaát hieän haïn nhieàu hôn thaùng 7.

Sau ñaây chuùng toâi neâu leân ñaëc tröng cuûa hình theá thôøi tieát trong thôøi kyø (haïn) ít möa ôû khu vöïc Nam Boä.

1. Ñôït haïn nöûa cuoái thaùng 6 vaø ñaàu thaùng 7/1988 :

Phaân tích hình theá thôøi tieát, chuùng toâi nhaän thaáy khi cao aùp nam baùn caàu baét ñaàu dòch daàn leân phía baéc taïo thaønh truïc soáùng löôõi cao aùp taây Thaùi Bình Döông ôû trong khoaûng 8 – 12 ^oB, thôøi tieát haàu heát Nam Boä baét ñaàu giaûm möa. Ñôït haïn naøy baét ñaàu töø ngaøy 16/ 6, keùo daøi töø 9 ñeán 21 ngaøy vôùi löôïng möa töø 0 ñeán 20 mm, moät nöûa soá traïm ít hôn 10 mm (Baûng III.1.3a).

Giöõa muøa möa 1998 khu vöïc Nam Boä coù 2 ñôït ít möa, moät ñôït xaûy ra giöõa thaùng 7 treân dieän roäng vaø moät ñôït xaûy ra trong thaùng 8 coù tính chaát cuïc boä. Trong ñôït haïn thaùng 7/98 coù tôùi 32 traïm trong khu vöïc Nam Boä khoâng möa keùo daøi trong khoaûng töø 15-20 ngaøy (töø ngaøy 7/7 ñeâán ngaøy 26/7/98), coù nôi keùo daøi 23 ngaøy nhö taïi Caàn Ñaêng (Taây Ninh).

Töø ngaøy 9/7 ôû maët ñaát coù gioù taây nam baét ñaàu suy yeáu, sau ñoù coù moät cao aùp nhoû töø nam baùn caàu dòch chuyeån leân, ôû vò trí töø 8-10 ^oB, ngay baùn ñaûo Caø Mau, laøm cho aùp cao caän nhieät ñôùi laán saâu veà phía taây. Treân cao töø 850mb ñeán 500mb coù truïc soáng cao theo höôùng taây nam-ñoâng baéc ñi qua Nam Boä, khoáng cheá toaøn boä Bieån Ñoâng. Thôøi tieát haàu heát caùc nôi trong khu vöïc ít maây, naéng noùng, khoâng möa. Toång löôïng möa trong 15 ngaøy töø 10-20 mm (Baûng III.1.3b) (Phuï luïc hình III.1.1e)

3. Ñôït haïn thaùng 7 naêm 2001:

Sau hôn 20 ngaøy töø gaàn cuoái thaùng 6 ñeán giöõa thaùng 7/2001 do aûnh höôûng bôûi daûi hoäi tuï nhieät ñôùi, gioù muøa taây nam keát hôïp vôùi rìa xa cuûa côn baõo soá 2 vaø soá 3 thôøi tieát raát xaáu, coù möa nhieàu nôi, coù nôi möa to ñeán raát to. Töø ngaøy 9/7 ñeán 3/8/2001 ôû Nam Boä ñaõ xaûy ra moät ñôït khoâ haïn giöõa muøa möa keùo daøi trong nhieàu ngaøy, haàu heát khoaûng 20-25 ngaøy.

Ngaøy 8/7 moät aùp cao töø nam baùn caàu dòch chuyeån leân phía baéc, noái lieàn vôùi löôõi cao aùp taây Thaùi Bình Döông laán sang phía taây khoáng cheá toaøn boä khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, laøm cho aùp thaáp noùng phía taây hoaøn toaøn suy yeáu, ñaây laø thôøi kyø taïm döøng cuûa gioù muøa taây nam. Thôøi tieát Nam Boä ít maây, naéng noùng khoâng möa, ñaây laø ñôït haïn baø chaèn khaù nghieâm troïng, xaûy ra coù tính chaát keùo daøi baát thöôøng giöõa muøa möa ôû khu vöïc Nam Boä (Baûng III.1.3c)

Qua phaàn phaân tích treân ñaây, chuùng toâi coù moät vaøi nhaän xeùt nhö sau:

• 
  Haïn thöôøng xaûy ra khi tröôøng gioù taây nam baét ñaàu suy yeáu, aùp thaáp noùng phía taây ñaày leân, trong khi ñoù cao aùp nam baùn caàu di chuyeån leân phía baéc naèm ôû nam Bieån Ñoâng hoaëc phía nam Caø Mau – vònh Thaùi Lan, noái lieàn vôùi löôõi cao Taây Thaùi Bình Döông coù truïc taây nam ñoâng baéc. Treân cao, löôõi aùp cao taây Thaùi bình Döông khoáng cheá toaøn boä Bieån Ñoâng, truïc soáng cao naèm trong khoaûng töø 10-15^o B, beà daøy lôùp gioù ñoâng nam töø maët ñaát leân ñeán 6000m.
  

Baûng III.1.3c: Löôïng möa trong ñôït ít möa thaùng 7/2001