C¸c d¹ng biÕn ho¸ cña hÖ sîi nÊm

- Lóc bµo tö nÊm r¬i vµo mét ®iÒu kiÖn m«i tr­êng thÝch hîp nã sÏ n¶y mÇm mäc ra theo c¶ ba chiÒu thµnh mét hÖ sîi nÊm hay gäi lµ khuÈn ti thể.

HÖ sîi nÊm cã thÓ biÕn ho¸ ®Ó thÝch nghi víi c¸c ®iÒu kiÖn sèng kh¸c nhau thµnh c¸c d¹ng ®Æc biÖt sau ®©y:

+) RÔ gi¶ (rhizoid): Trông gÇn gièng nh­ mét chïm rÔ ph©n nh¸nh, cã t¸c dông gióp nÊm b¸m chÆt vµo c¬ chÊt vµ hÊp thô dinh dưỡngtõ c¬ chÊt. Cã thÓ thÊy râ rÔ gi¶ khi quan s¸t nÊm Rhizopus.

+) Sîi hót (haustoria): GÆp ë c¸c nÊm kÝ sinh b¾t buéc. Chóng ®­îc mäc ra tõ khuÈn ti vµ ph©n nh¸nh råi ®©m s©u vµo tÕ bµo vËt chñ, ë ®ã chóng cã thÓ biÕn thµnh hình cÇu, hình ngãn tay hay hình sîi. Chóng sö dông c¸c sîi hót nµy ®Ó hót chÊt dinh dưỡngtõ c¬ thÓ cña vËt chñ

+) Sîi ¸p (appressoria): GÆp ë c¸c nÊm kÝ sinh ë thùc vËt. PhÇn sîi nÊm tiÕp xóc víi vËt chñ sÏ phång to ra, tăng diÖn tiÕp xóc víi vËt chñ. PhÇn nµy th­êng cã hình ®Üa, cã nhiÒu tÕ bµo, ¸p chÆt vµo vËt chñ. C¸c m« cña vËt chñ d­íi t¸c dông cña enzim do nÊm sinh ra sÏ bÞ ph¸ huû tõng phÇn hay hoµn toµn. Qua m« bÞ ph¸ huû nµy c¸c sîi nÊm sÏ lÊn s©u vµo bªn trong vËt chñ vµ tiÕp tôc sinh enzim ®Ó tiªu ho¸ c¬ thÓ vËt chñ. Kh¸c víi sîi hót, sîi ¸p kh«ng ph¸t triÓn thµnh c¸c nh¸nh ®©m s©u vµo tÕ bµo cßn sèng cña vËt chñ.

+) Sîi bß hay th©n bß (stolon): Đã lµ ®o¹n sîi nÊm khÝ sinh kh«ng ph©n nh¸nh, ph¸t sinh tõ c¸c sîi n¸m c¬ chÊt, cã hình th¼ng hoÆc hình cong. ĐÇu mót cña c¸c sîi bß ch¹m vµo c¬ chÊt ph¸t triÓn thµnh c¸c rÔ gi¶ ®Ó b¸n ch¾c vµo c¬ chÊt.Sîi bß cø lan dÇn ra mäi phÝa ®Ó c¶ trªn thµnh thuû sinh cña èng nghiÖm, cña n¾p hép Petri… Sîi bß vµ rÔ gi¶ th­êng gÆp ë bé Mucorales

Sợi bò (stolon)

+) Vßng nÊm hay m¹ng nÊm:

+ Đã lµ những biÕn ®æi ë c¸c loµi nÊm cã kh¶ năng bÉy c¸c ®éng vËt nhá trong ®Êt (nh­ amÝp, tuyÕn trïng).

+ Vßng nÊm cã thÓ cã d¹ng bäng dÝnh mäc ra tõ những cuèng ng¾n xÕp th¼ng gãc víi sîi nÊm chÝnh.

+ ĐØnh cña c¸c cuèng nµy phình to ra thµnh bäng hình cÇu.

+ C¸c nh¸nh nµy l¹i phång lªn thµnh mét bäng nhá bªn trong c¬ thÓ con vËt vµ tiÕp tôc ph©n nh¸nh thµnh c¸c sîi hót.

+ M¹ng nÊm hay cßn gäi lµ l­íi dÝnh lµ mét m¹ng sîi dÝnh víi nhau nh­ tÊm l­íi nhá. C¸c c«n trïng ch¹m vµo sÏ bÞ giữ chÆt lÊy. Sau ®ã mét tÕ bµo cña m¹ng nÊm sÏ ph¸t triÓn thµnh mét bäng nhá vµ c¸c sîi hót ®Ó tiªu ho¸ dÇn c¶ c¬ thÓ con måi.

- Tõ khuÈn ti khÝ sinh cã thÓ mäc ra những sîi sinh s¶n v« tÝnh hoÆc hữu tÝnh sau ®©y:

+) ĐÇu bµo tö trÇn (conidial head):

+ C¸c c¬ quan sinh s¶n v« tÝnh cã thÓ cã cÊu t¹o chøa c¸c bµo tö v« tÝnh.

+ ë nÊm thuéc c¸c chi Penicillium vµ Aspergillus cã c¸c ®Çu bµo tö trÇn víi nhiÒu sîi nÊm ph©n ho¸ kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n ë chi Penicillium b¾t ®Çu tõ ®o¹n sîi ch­a ph©n nh¸nh gäi lµ cuèng nÊm råi ®Õn c¸c sîi ph©n nh¸nh bËc hai gäi lµ cµnh nh¸nh.

+ PhÇn sinh ra c¸c bµo tö trÇn gäi lµ thÓ Bình. ThÓ Bình cã thÓ cã mét líp hoÆc hai líp.

+ ë Aspergillus th­êng chØ cã c¸c cµnh nh¸nh mäc ra tõ mét bäng cßn gäi lµ bµo nang. C¸c bµo tö trÇn ë Aspergillus cã thÓ to¶ trßn ra thµnh hình phãng x¹, còng cã thÓ h­íng c¶ vÒ mét phÝa t¹o hình trô.

+) Nang bµo tö kÝn (sporangia):

+ Lµ d¹ng biÕn ®æi ë bé Mucorales, mäc ra tõ cuèng nang.

+ Mçi nang bµo tö kÝn cã mét nang trô nèi tiÕp víi cuèng nang vµ n»m bªn trong cña nang bµo tö kÝn.

+ C¸c bµo tö kÝn ®­îc sinh ra bªn trong c¸c nang nµy

+ Lµ c¬ quan sinh s¶n hữu tÝnh do tÕ bµo song nh©n ë ®Ønh sîi phình to ra mµ t¹o thµnh.

+ Trong ®¶m hai nh©n sÏ phèi hîp víi nhau ®Ó hình thµnh mét nh©n lưỡngbéi.

+ Sau ®ã do ph©n c¾t gi¶m nhiÔm mµ sinh ra 4 nh©n ®¬n béi. Khi ®ã trªn ®¶m sÏ mäc ra 4 cuèng nhá ®Çu phình to ra.

+ C¸c nh©n ®¬n béi sÏ ®i vµo 4 cuèng nhá nµy vµ vÒ sau ph¸t triÓn thµnh 4 bµo tö

+) Tói gi¸ (picmidium):

+ Lµ d¹ng hình th¸i: Hình cÇu, Hình chai

+ Vá cÊu t¹o bëi c¸c líp sîi nÊm quÊn chÆt l¹i víi nhau.

+ Thµnh trong cña vá mang c¸c cuèng bµo tö trÇn.

+ C¸c bµo tö trÇn sinh ra tõ ®Ønh c¸c cuèng nµy.

+) Côm gi¸ (sporodochium):

+ CÊu t¹o bëi c¸c cuèng bµo tö trÇn ng¾n xÕp liÒn víi nhau t¹o thµnh mét khèi kh¸ dÇy.

+ Bµo tö trÇn sinh ra trªn ®Ønh cuèng, t¹o thµnh mét c¸i ®Öm gåm nhiÒu cuèng dÝnh víi nhau mét phÇn hoÆc tÊt c¶.

+) ĐØa gi¸ (acervulus):

+ GÆp ë c¸c nÊm kÝ sinh trªn thùc vËt, n»m bªn d­íi biÓu bì hoÆc tÇng cutin.

+ ĐØa gi¸ gåm mét ®Øa ph¼ng cÊu t¹o bëi c¸c sîi nÊm quÊn chÆt lÊy nhau trªn ®ã cã c¸c cuång bµo tö trÇn mäc th¼ng ®øng.

+ Khi biÓu bì cña c©y chñ vì ra, ®Üa gi¸ sÏ lé ra bªn ngoµi.

+ Bªn c¹nh c¸c cuèng bµo tö trÇn cßn thÊy cã c¸c l«ng cøng.

+) Bã gi¸ (coremium; synnema):

+ Lµ nhiÒu cuèng bµo tö trÇn dµi

+ XÕp song song víi nhau ë phÇn gèc hoÆc suèt däc cuèng

+ Mang c¸c bµo tö trÇn ë phÇn ngän hoÆc suèt däc th©n.

+ Lµ mét khèi sîi nÊm r¾n ch¾c th­êng cã tiÕt diÖn trßn, kh«ng mang c¸c c¬ quan sinh s¶n.

+ ChØ cã ë c¸c nÊm cã sîi nÊm ngăn v¸ch. Đã lµ mét d¹ng sèng nghØ cña nÊm ®Ó b¶o vÖ nÊm tr¶i qua ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn bÊt lîi cña m«i tr­êng sèng.

+ Th­êng cã kÝch th­íc tõ 100m - 1mm.

+ Th­êng cã cÊu tạo 2 líp:

Bªn ngoµi: lµ líp vá r¾n cÊu t¹o bëi nhu m« gi¶ cã thµnh dÇy, phñ cutin vµ cã s¾c tè h¹ch nÊm cã mµu vµng, n©u, tÝm ®en….

Líp trong: th­êng mÒm h¬n, cÊu t¹o bëi m« c¸c tÕ bµo hình thoi, gåm c¸c sîi nÊm Bình th­êng hoÆc gelatin ho¸, v« mµu, chøa nhiÒu chÊt dù trữ thuéc lo¹i hidrat cacbon vµ lipit.

+) ThÓ ®Öm (stroma):

+ Cßn gäi lµ ®Öm nÊm, lµ mét khèi sîi nÊm cã thµnh tÕ bµo dÝnh liÒn nhau theo nhiÒu h­íng. Trªn hoÆc trong thÓ ®Öm cã mang c¸c c¬ quan sinh s¶n.

+ ThÓ ®Öm chØ gÆp ë: NÊm tói (Ascomycotina), NÊm ®¶m (Basidiomycotina).

+ C¸c tÕ bµo trong ®Öm nÊm ch­a t¹o thµnh m« thËt nh­ ë ®éng vËt, thùc vËt mµ chØ lµ c¸c m« gi¶. Cã hai lo¹i m« gi¶: M« tÕ bµo hình thoi: cã cÊu t¹o xèp, c¸c sîi xèp song song víi nhau vµ vÉn cã thÓ ph©n biÖt ®­îc tõng sîi riªng biÖt. Nhu m« gi¶: cã c¸c tÕ bµo hình ®a gi¸c hay hình trßn dÝnh chÆt víi nhau, kh«ng t¸ch rêi ®­îc thµnh tõng sîi.

+ Lµ lo¹i thÓ ®Öm gÆp ë NÊm tói.

+ Cã c¸c d¹ng qu¶ tói: Hình cÇu (cleistothecium), Hình chai (perithecium), Hình ®Øa (apothecium), Hình cÇu gÆp ë líp Plectomycetes, Hình chai gÆp ë líp Pyrenomycetes, Hình ®Üa gÆp ë líp Discomycetes

5. HÖ thèng ph©n lo¹i nÊm

- Cho ®Õn nay ch­a cã hÖ thèng ph©n lo¹i nÊm nµo ®­îc tÊt c¶ c¸c nhµ nÊm häc thèng nhÊt c«ng nhËn.

- Tuy nhiªn, hÖ thèng ph©n lo¹i cña G.C. Ainsworth (1973) lµ ®­îc sö dông réng r·i h¬n c¶.

- Nấm phân bố trên toàn thế giới và phát triển ở nhiều dạng môi trường sống khác nhau, kể cả ở sa mạc.

- Đa phần nấm sống ở trên cạn, nhưng một số loài lại chỉ tìm thấy ở môi trường nước.

- Nấm và vi khuẩn là những sinh vật phân huỷ chính có vai trò quan trọng đối với các hệ sinh thái trên cạn trên toàn thế giới

+ Đặc điểm hình thái

+ Ký chủ đặc thù

+ Đặc điểm sinh lý

+ Đặc điểm tế bào học và di truyền học

+ Đặc điểm kháng huyết thanh

+ Đặc tính sinh hóa chung

+ Phân loại số học

- Theo Gwynne-Vaughan và Barnes (1937) chia nấm thành 3 lớp chính:+ Phycomycetes;+ Ascomycetes;+ Basidiomycetes

- Theo Stevenson (1970) đã phân loại nấm trong ngành Mycota gồm 6 lớp:+ Chytridiomycetes;+ Oomycetes;+ Zygomycetes

+ Ascomycetes ;+ Basidiomycetes;+ Deuteromycetes

- Gần đây, Kurashi (1985) nhấn mạnh đến tầm quan trọng của hệ thống ubiquinon trong phân loại nấm mốc cũng như ứng dụng kỹ thuật sinh học phân tử để khảo sát đa dạng di truyền và qua mối liên hệ di truyền phân loại lại cho chính xác hơn.

- Đa phần nấm phát triển dưới dạng các sợi đa bào gọi là sợi nấm, cấu tạo nên thể sợi (hay khuẩn ty), trong khi những loài khác thìlại phát triển dưới dạng đơn bào.

- Dù không dễ thấy, nhưng nấm lại có mặt ở tất cả các môi trường trên Trái Đất và đóng một vai trò rất quan trọng trong hệ sinh thái.

- Cùng với vi khuẩn, nấm là sinh vật phân hủy chính ở hầu hết các hệ sinh thái trên cạn (và có thể dưới nước), bởi vậy nên chúng cũng có vai trò quan trọng các chu trình sinh địa hóa và ở nhiều lưới thức ăn.

- Khi sống hoại sinh hay cộng sinh, chúng phân hủy những vật chất hữu cơ thành những phân tử vô cơ, rồi sau đó những chất này sẽ được đồng hóa ở thực vật hay những sinh vật khác.

a.Cộng sinh:

- NÊm có mối quan hệ cộng sinh với hầu hết tất cả các giới. Quan hệ của chúng có thể hỗ trợ hoặc đối nghịch nhau, hay với những nấm hội sinh thìkhông đem lại bất cứ lợi ích hay tác hại rõ ràng nào đối với vật chủ.

- Một số loài nấm là những kẻ săn giun tròn. Chúng có thể biến đổi sợi nấm để tạo thành những cấu trúc đặc biệt có chức năng bẫy giun tròn, nên được gọi với tên chung là nấm bẫy mồi. Những bẫy thường thấy: mạng dính (lưới dính), bọng dính, vòng không thắt, cột dính, vòng thắt và bào tử dính.

- Các loài nấm bắt mồi theo kiểu này thường thuộc các chi Arthrobotrys, Dactylaria, Dactylella và Trichothecium. Có vài loài như Zoopage phanera thìlại tiết chất dính ra toàn bộ mặt ngoài sợi nấm và cũng có khả năng bẫy mồi tương tự.

7. Vai trò của nấm sợi.

-Nấm đã được con người sử dụng để chế biến và bảo quản thức ăn một cách rộng rãi và lâu dài:

+ Sử dụng cho quá trình lên men để tạo ra rượu, bia và bánh ḿ.

+ Một số loài nấm khác được sử dụng để sản xuất x́ dầu , tương, nước chấm...

- Nhiều loại nấm được sử dụng để sản xuất chất kháng sinh, gồm các kháng sinh β-lactam như penicillin và cephalosporin.

- Nấm rất tích cực trong cạnh tranh về dinh dưỡng và không gian với những sinh vật khác.

- Ví dụ: nấm có thể ngăn chặn sự tăng trưởng hay loại trừ kẻ thù nguy hiểm của thực vật và con người, như kiến đục gỗ, mối, châu chấu, muỗi, ve bét, cỏ dại, giun tròn hay nấm khác mà có thể gây hại cho mùa màng và nhà cửa.

- Khả năng điều khiển sinh học các loài gây hại cho nông nghiệp của nấm đã được quan tâm và ứng dụng thực tế:

+ Loài nấm kí sinh côn trùng đã được sử dụng làm thuốc trừ sâu sinh học vì khả năng kí sinh và tiêu diệt côn trùng của chúng.

+ Có ít nhất 14 loại nấm có khả năng chống rệp.

+ Loài nấm thuộc chi Trichoderma cũng có khả năng ngăn chặn những loài nấm gây bệnh cho cây.

+ Các nấm hiển vi trong đất còn có thể phân giải các chất hữu cơ thành chất vô cơ.

- Mặc dù có rất nhiều lợi ích, nhưng nấm cũng có không ít tác hại. Ngoài mầm bệnh và chất độc, nấm còn có thể là những kẻ phá hoại ghê gớm.

- Dưới điều kiện độ ẩm thích hợp, nấm mốc sẽ phát triển và sinh sôi trong các căn nhà. Chúng tiết ra các enzym và acid để phân huỷ các chất hữu cơ, do đó nên chúng có thể phá hoại áo quần, tranh, phim ảnh....

- Chúng là nguyên nhân phổ biến gây thối rữa thức ăn dự trữ, tạo ra những sản phẩm độc hại cho con người và làm suy giảm chất lượng không khí trong nhà.

- Bởi tính năng phân giải xenlulozo và lignin, nên nhiều loại nấm có thể phá huỷ hay làm mục gỗ ở nhà cửa và công trình xây dựng, gây thiệt hại lớn về kinh tế hàng năm.

- Có ba dạng nấm làm mục gỗ chính: dựa theo đặc điểm của gỗ bị mục

+ Mục khô (dry rot),

+ Mục ẩm (wet rot)

+ Mục mềm (soft rot)

- Ngoài ra còn có:

+ Mục nâu (brown rot) - chuyên tấn công và phá hủy các loại quả hạch, như đào, lê, táo, mận

+ Mục trắng (white rot), dựa theo màu sắc gỗ mục.

- Để nhằm ngăn chặn quá trình này, một trong số các phương pháp là sử dụng điều khiển sinh học như dùng thông Pinus radiata hay kể cả loại nấm như Phlebiopsi gigantea.

- Ví dụ:

+ Nấm von làm gây bệnh cho cây lúa.

+ Nấm than làm hỏng ngô.

+ Nấm mốc làm hỏng chè, cao su, bông…

+ Nấm kí sinh gây bệnh hắc lào, lang ben.

+ Nấm độc gây ngộ độc, rối loạn tiêu hóa.

+ Mốc che phủ và thối rữa quả đào sau 6 ngày

+ NhiÒu nÊm sîi ký sinh trªn ng­êi, trªn ®éng vËt, thùc vËt vµ g©y ra c¸c bÖnh nÊm kh¸ nguy hiÓm. NhiÒu nÊm sîi sinh ra c¸c ®éc tè nÊm cã thÓ g©y ra bÖnh ung th­ vµ nhiÒu bÖnh kh¸c.

- Nu«i cÊy nÊm lµ mét kh©u hÕt søc cÇn thiÕt nh­ng tiÕn hµnh phøc t¹p.

- ĐÓ nu«i cÊy nÊm kÕt qu¶, cÇn chuÈn bÞ m«i tr­êng, lµm tèt thñ thuËt nu«i cÊy.

- Riªng ®èi víi mét sè gièng nÊm y häc và thó y học, cã khi cÇn những kü thuËt riªng biÖt.

Các loại môi trường: Có thể phân loại MT nuôi cấy nấm dựa trên cơ sở sau;

- Dựa vào môc ®Ých, cã m«i tr­êng ph©n lËp vµ m«i tr­êng ®Þnh lo¹i nÊm.

- Dựa vào cơ chất , cã m«i tr­êng tù nhiªn vµ m«i tr­êng nh©n t¹o.

+ M«i tr­êng tù nhiªn là MT chứa cơ chất nguyªn thÓ nh­ khoai t©y, cµ rèt.

+ M«i tr­êng nh©n t¹o do con người phối chế nhiều thµnh phÇn ho¸ chÊt kh¸c nhau.

- Dựa vào thµnh phÇn dinh dưỡng cã m«i tr­êng giµu vµ m«i tr­êng nghÌo.

- Để b¶o qu¶n nÊm cần ph¶i sö dông m«i tr­êng b¶o qu¶n.

- Tõ những bÖnh phÈm tr­íc tiªn ph¶i ph©n lËp ®­îc nÊm.

- Th­êng m«i tr­êng Sabouraud cã glucoza, Sabouraud cã maltoza.

- Khi cÇn b¶o qu¶n, dïng m«i tr­êng Sabouraud b¶o qu¶n.

* M«i tr­êng Sabouraud cã glucoza: Thành phần:

- N­íc th­êng 1000ml

- Glucoza 40g

- Pepton 10g

- Th¹ch sîi 20g

* M«i tr­êng Sabouraud cã malloza: Thành phần:

- N­íc th­êng 1000ml

- malloza 40g

- Pepton 10g

- Th¹ch sîi 20g

* M«i tr­êng Sabouraud ®Ó b¶o qu¶n

Muèn b¶o qu¶n ®­îc c¸c khuÈn l¹c nÊm trong mét thêi gian t­¬ng ®èi dµi, cÇn chuÈn bÞ m«i tr­êng b¶o qu¶n kh«ng cã ®­êng.

- N­íc cÊt 1000ml

- Pepton 30g

- Th¹ch sîi 20g

b. M«i tr­êng ®Ó ®Þnh lo¹i nÊm

- Những m«i tr­êng ®Ó ph©n lËp nÊm ®«i khi còng ®ñ ®Ó tiÕn hµnh ®Þnh lo¹i nÊm. Nh­ng cã nhiÒu tr­êng hîp, trong m«i tr­êng ph©n lËp nÊm ch­a ph¸t triÓn tèi ®a vÒ hình thÓ, vì vËy cÇn tíi những m«i tr­êng ®Þnh lo¹i.

- Trong m«i tr­êng ®Þnh lo¹i thÝch hîp, khuÈn l¹c nÊm ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, béc lé những đặc tÝnh gióp cho viÖc ®Þnh lo¹i ®­îc dÔ dµng.

- Cã những lóc m«i tr­êng tù nhiªn vµ m«i tr­êng nh©n t¹o được dïng để ®Þnh lo¹i.

- M«i tr­êng tù nhiªn dïng trong ®Þnh lo¹i: C¸c m«i tr­êng tù nhiªn dïng trong ®Þnh lo¹i cã 8 lo¹i:

b.1. M«i tr­êng n­íc car«t vµ khoai t©y

b.2. Môi trường bột ngũ cốc

b.3. M«i tr­êng nu«i chiÕt nÊm

- Dïng cuèng nÊm r¬m, r¹ röa s¹ch ®Ó r¸o råi nghiÒn, thªm n­íc sinh lý 0,9%. L­îng n­íc sinh lý ph¶i gÊp ®«i träng l­îng cña nÊm. Läc qua v¶i hoÆc qua giÊy läc. HÊp tyndall( hấp 100⁰c/h). Tr­íc khi hÊp thªm th¹ch 2%.

b.4. M«i tr­êng n­íc chiÕt malt

- Ng©m tiÓu m¹ch cho mäc mÇm, sau ®ã ®Ó kh« ë tñ Êm 30⁰C råi nghiÒn ë 3 cèi. Cø 200g tiÓu m¹ch thªm 1 lÝt nuíc vµ ®un nãng dÇn lªn 60⁰C. Khi nhiÖt ®é ®· ®¹t 60⁰C tiÕp tôc ®un giữ vững nhiÖt ®é 60⁰C, råi võa ®un võa khuÊy. Sau ®ã thªm 3g Houblon, ®un s«i 1 giê råi läc. Nªn ®Þnh l­îng maltoza b»ng r­îu Fehling vµ sau ®ã thªm n­íc ®Ó cã tû lÖ maltoza lµ 3%. Cuèi cïng hÊp tiÖt trïng 120⁰C.

- M«i tr­êng n­íc chiÕt malt cã thÓ dïng d­íi d¹ng láng hoÆc d­íi d¹ng ®Æc (thªm th¹ch hoÆc gelatin).

2. Thñ thuËt nu«i cÊy nÊm: tiÕn hµnh theo 3 b­íc: - ĐÞnh h­íng nu«i cÊy nÊm

+ Trong y häc, thú y học kh¸c víi ®iÒu tra nÊm ë ngoµi thiªn nhiªn, cÇn ph¶i cã ®Þnh h­íng nu«i cÊy. DiÔn biÕn l©m sµng, bÖnh phÈm lÊy ®­îc lµ những ®iÒu kiÖn gióp cho ®Þnh h­íng nu«i cÊy. Đång thêi sau những kÕt qu¶ ph©n lËp ®Çu tiªn, hình d¹ng nÊm còng lµ những gợi ý cho ®Þnh h­íng nu«i cÊy nÊm tiÕp tôc.

+ ViÖc ®Þnh h­íng nu«i cÊy nÊm rÊt quan träng vì sÏ quyÕt ®Þnh thñ thuËt nu«i cÊy, x¸c ®Þnh lo¹i m«i tr­êng cÇn thiÕt. Ên ®Þnh quy t¾c theo dâi.

b. Nu«i cÊy nÊm.

+) Cã nhiÒu thñ thuËt nu«i cÊy kh¸c nhau:

+ Nu«i cÊy nÊm trªn th¹ch nghiªng.

++ HÇu nh­ mäi lo¹i nÊm ®Òu cÇn nu«i cÊy trªn th¹ch nghiªng ®Ó ph©n lËp, ®Þnh lo¹i, giữ gièng.

++ Th­êng dïng 2 lo¹i èng nghiÖm 18 x 180mm vµ 30 x 180mm

+ Nu«i cÊy nÊm ë m«i tr­êng láng.

Thñ thuËt nu«i cÊy nÊm ë m«i tr­êng láng còng gièng khi cÊy nÊm trªn th¹ch nghiªng. CÇn chó ý khi h¬ nãng kh«ng lµm nãng m«i tr­êng.

++ Trong èng nghiÖm nu«i cÊy khã thÊy ®­îc chi tiÕt hình thái của khuÈn l¹c. ĐÓ cã những khuÈn l¹c lín thìcần nu«i cÊy nÊm trªn ®Üa th¹ch.

++ Mét ph­¬ng thøc kh¸c còng ®em l¹i kÕt qu¶ t­¬ng tù lµ nu«i cÊy trong chai bÑp Roux.

++ Nu«i cÊy nÊm trªn ®Üa th¹ch cßn cã ­u ®iÓm lµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó dÔ quan s¸t ë phÇn rìa còng nh­ phÇn ®¸y cña khuÈn l¹c.

++ Nu«i cÊy nÊm trªn phiÕn kÝnh chØ cÇn mét sè rÊt Ýt m«i tr­êng.

++ Ph­¬ng ph¸p nu«i cÊy nÇy còng nh­ c¸c ph­¬ng ph¸p nu«i cÊy trªn diÖn tÝch nhá gióp cho dÔ theo dâi hình th¸i cña nÊm nhÊt lµ ®èi víi những nÊm máng manh, dÔ gÉy.

c. ThuÇn khiÕt khuÈn l¹c nÊm

+) Th«ng th­êng khi khuÈn l¹c ®· mäc cã những nÊm t¹p nhiÔm, vi khuẩn cũng mäc ë m«i tr­êng vì vËy ph¶i thuÇn khiÕt khuÈn l¹c nÊm míi tiªn hµnh ®Þnh lo¹i hoÆc nghiªn cøu ®­îc.

+) Muèn thuÇn khiÕt khuÈn l¹c nÊm, ph¶i tiÕn hµnh 6 biÖn ph¸p:

+ Ngăn c¶n sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn

+ T¸ch rêi khuÈn l¹c nÊm víi những khuÈn l¹c t¹p nhiÔm

+ Pha lo·ng c¸c khuÈn l¹c c«ng sinh ®Ó cã thÓ cã khuÈn l¹c nÊm mäc riªng rÏ

+ Dïng yÕu tè nhiÖt ®é thÝch hîp ®Ó t¸ch khuÈn l¹c

+ CÊy truyÒn

+ Ngăn c¶n sù ph¸t triÓn cña nÊm vµ vi khuÈn t¹p nhiÔm khi lÊy bÖnh phÈm vµ khi nu«i cÊy.

*) Những bÖnh phÈm nÊm th­êng rÊt dÔ t¹p nhiÔm do ë những th­¬ng tæn nÊm cã những hiÖn t­îng cộng sinh víi những vi sinh vËt kh¸c; h¬n nữa phßng thÝ nghiÖm nÊm, tñ cÊy nÊm, sau mét qu¸ trình sö dông rÊt dÔ t¹p nhiÔm. Vì vËy hÇu nh­ bÊt kú tr­êng hîp nu«i cÊy nÊm nµo còng cÇn ®­îc thuần thiÕt.

+ KÕt qu¶ ®Þnh lo¹i, nghiªn cøu th­êng gÆp khã khăn do m«i tr­êng nu«i cÊy cã nhiÒu khuÈn l¹c vi sinh vËt cïng mäc gÇn nhau, kh«ng nhËn ®Þnh ®­îc tõng khuÈn l¹c riªng rÏ. Cã khi tõ mét bÖnh phÈm cã c¶ những gièng vµ lo¹i nÊm kh¸c nhau cïng mäc gÇn nhau.

+ Những khuÈn l¹c mäc gÇn nhau cã thÓ øc chÕ nhau vµ nhÊt lµ cã những khuÈn l¹c ­u thÕ cã thÓ lµm tµn lôi mét khuÈn l¹c kh¸c. Do ®Æc ®iÓm nµy, khi cÊy nÊm ph¶i tiÕn hµnh cÊy rêi r¹c nhau, xa nhau. Còng kh«ng nªn cÊy mét l­îng nhiÒu bÖnh phẩm mµ chØ nªn cÊy 1 l­îng bÖnh phÈm rÊt nhá.

+ Tõ thñ thuËt tiÕn hµnh nh­ vËy sÏ cã những khuÈn l¹c t­¬ng ®èi thuÇn khiÕt ngay tõ lÇn cÊy ®Çu tiªn.

+ C¸ch thøc pha lo·ng nÊm được tiÕn hµnh theo những c¸ch thøc cæ ®iÓn dùng ®Ó pha lo·ng vi khuÈn.

+ C¸ch pha lo·ng th«ng dông lµ ®æ m«i tr­êng cã khuÈn l¹c ®· mäc vµo m«i tr­êng th¹ch ®un láng cã nhiÖt ®é kho¶ng 40^oC, sau ®ã ®æ th¹ch vµo những hép lång petri. Khi lÊy khuÈn l¹c, dïng dao mæ hoÆc ngßi bót chñng ®Ëu khoÐt riªng rÏ tõng kho¶ng th¹ch cã khuÈn l¹c mäc ®Ó cÊy truyÒn theo dâi.

- Dïng yÕu tè nhiÖt ®é ®Ó thuần khiÕt nÊm

+) Do ®Æc ®iÓm sinh th¸i, gièng vµ lo¹i nÊm cã những yªu cÇu nhiÖt ®é kh¸c nhau.

+ Cã lo¹i mäc tèt ë nhiÖt ®é 25^oC

+ Cã lo¹i mäc tèt ë nhiÖt ®é 37^oC.

+) Lîi dông ®Æc ®iÓm sinh th¸i nµy, khi cÊy nÊm cÇn ®Æt những èng nu«i cÊy tèi thiÓu ë 2 tủ Êm kh¸c nhau:

+ Tủ Êm 25^oC

+ Tñ Êm 37^oC.

+ NÕu cã ®iÒu kiÖn dùng thêm tñ Êm > 37^oC.

TiÕn hµnh nh­ vËy tõ mét lÇn cÊy thuÇn nhÊt cã thÓ cã những khuÈn l¹c kh¸c nhau, ph¸t triÓn kh¸c nhau.

- CÊy truyÒn nÊm ®Ó thuÇn khiÕt.

+ Tõ mét bÖnh phÈm qua lÇn ®Çu nu«i cÊy rÊt dÔ cã nhiÒu lo¹i khuÈn l¹c. Ph­¬ng ph¸p cÊy truyÒn rÊt cÇn thiÕt ®Ó dÇn dÇn cã khuÈn l¹c nÊm cÇn thiÕt.

+ Khi cÊy truyÒn ph¶i chó ý cÊy truyÒn ®óng thêi gian kh«ng ®Ó nÊm ®· cã những biÕn dÞ vµ biÕn d¹ng.

+ Sè lÇn ph¶i truyÒn thay ®æi tuú theo tõng tr­êng hîp.

+ Nãi chung ph¶i cÊy truyÒn cho tíi lóc cã những khuÈn l¹c thuÇn khiÕt.

- Chèng t¹p nhiÔm tõ kh©u lÊy bÖnh phÈm vµ khi nu«i cÊy trong phßng thÝ nghiÖm.

+ Khi lÊy bÖnh phÈm, ph¶i chó ý tu©n thñ những nguyªn t¾c tiÖt khuÈn ®­îc chØ dÉn. Lµm nh­ vËy sÏ gi¶m ®­îc nhiÒu khuÈn l¹c céng sinh cña vi khuÈn.

+ Phßng thÝ nghiÖm nu«i cÊy nÊm lµ n¬i tiÕp thu rÊt nhiÒu nÊm bÖnh kh¸c nhau, th­êng cã rÊt nhiÒu những bµo tö nÊm. Vì vËy ph¶i tiÖt trùng phßng th­êng kú b»ng tia cùc tÝm. C¸c phiÕn kÝnh èng nghiÖm, que cÊy sau khi sö dông cÇn tiÖt trùng triÖt ®Ó. Đèi víi ng­êi tiÕn hµnh nu«i cÊy, quÇn ¸o mÆc chó ý thùc hiÖn v« trùng ®Õn møc cao nhÊt cã thÓ ®­îc.

3. Quan s¸t ®¹i thÓ những khuÈn l¹c nÊm.

- Trong qu¸ trình nu«i cÊy, khuÈn l¹c nÊm ®­îc theo dâi hµng ngµy nh»m quan s¸t sù ph¸t triÓn vÒ ®¹i thÓ, viÖc quan s¸t cã nhiÒu kh©u:

+ Tèc ®é ph¸t triÓn cña khuÈn l¹c

+ Hình d¹ng cña khuÈn l¹c

+ CÊu t¹o cña mÆt khuÈn l¹c

+ T©m cña khuÈn l¹c

+ Rìa cña khuÈn l¹c

+ CÊu t¹o cña mÆt khuÈn l¹c.

+ Tèc ®é ph¸t triÓn cña khuÈn l¹c cã liªn quan ®Õ viÖc ®Þnh lo¹i nÊm. Cã những lo¹i khuÈn l¹c mäc sím, có lo¹i mäc muén.

+ Sau khi ®· mäc, tèt ®é ph¸t triÓn tiÕp tôc nhanh hay chËm còng thay ®æi tuú theo sinh th¸i tõng lo¹i nÊm.

+ Vì vËy quan s¸t ®¹i thÓ ph¶i chó ý c¶ 2 mặt:

Thêi gian xuÊt hiÖn khuÈn l¹c

Tèc ®é ph¸t triÓn tiÕp tôc

+ Cã những lo¹i nÊm cã hình trßn ®Òu, cã những lo¹i nÊm cã hình kh«ng ®Òu ®Æn. Hình thái cña khuÈn l¹c nÊm rÊt quan träng cho ®Þnh lo¹i.

+ Còng tuú lo¹i nÊm kh¸c nhau, d¹ng cña khuÈn l¹c thay ®æi, khuÈn l¹c nÊm cã thÓ cã d¹ng t¬ hay l«ng, cã khi m­ît nh­ nhung, cã khi cã d¹ng nh½n nh­ vi khuÈn... BÒ mÆt còng cã thÓ kh«ng ®Òu ®Æn, cã những khuÈn l¹c mäc ph¼ng vµ cã thÓ cã những khuÈn l¹c cã sïi

- CÊu t¹o bÒ mÆt cña khuÈn l¹c.

+ Tuú theo tõng lo¹i nÊm, mÆt khuÈn l¹c cã thÓ cã những vÕt nhăn hình cuén xo¾n, cã thÓ cã những ®­êng tia cã thÓ xÕp theo d¹ng tia. Còng cã những lo¹i nÊm bÒ mÆt cã r·nh.

+Tuú theo giai ®o¹n ph¸t triÓn, khuÈn l¹c cã thÓ t¹o thµnh những quÇng.