Contents 2
LêI C¶M ¥N 5
C¸c tõ viÕt t¾t trong Bµi ViÕt 8
PhÇn I : Më ®Çu 8
1.LÝ do chän ®Ò tµi. 8
2.Môc ®Ých nghiªn cøu. 11
3.Gi¶ thuyÕt khoa häc. 11
4.§èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu. 11
4.1. §èi tîng nghiªn cøu. 11
4.2. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu. 11
5.NhiÖm vô nghiªn cøu. 11
5.1.Nghiªn cøu c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi. 11
5.2.Kh¶o s¸t thùc tr¹ng. 11
6.Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 12
7.Dù kiÕn ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi. 12
8.CÊu tróc cña bµi viÕt. 13
PhÇn II: KÕt qu¶ nghiªn cøu 13
Ch¬ng I: c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµI 13
1.1.Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu 13
1.1.1.Quèc tÕ 13
1.1.2.Trong níc. 16
1.2.C¬ së lÝ luËn 19
1.2.1.Kh¸i niÖm häc 19
1.2.2.Kh¸i niÖm d¹y. 21
1.2.3. Chu tr×nh d¹y häc theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i. 23
1.2.4.Kh¸i niÖm vµ c¸c møc ®é tù häc. 24
1.2.4.1.Kh¸i niÖm tù häc. 24
1.2.4.2.C¸c møc ®é tù häc 25
1.2.5.KÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu. 26
1.2.5.1.Kh¸i niÖm kÜ n¨ng. 26
1.2.5.2.Kh¸i niÖm tµi liÖu. 28
1.2.5.3.Kh¸i niÖm tù nghiªn cøu 29
1.2.5.4. KÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu 30
2.6. TiÓu luËn 34
1.2.6.1. Kh¸i niÖm tiÓu luËn. 34
1.2.6.2. Yªu cÇu cña mét TL 36
1.2.6.3. So s¸nh d¹y häc dùa trªn c¸c bµi TL vµ d¹y häc dùa trªn dù ¸n 37
1.2.6.4. Mèi quan hÖ gi÷a viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng viÕt TL víi viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu ë häc sinh chuyªn Sinh. 39
1.2.6.5. Vai trß cña viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho häc sinh lµm c¸c bµi TL trong d¹y häc Sinh häc ë c¸c líp chuyªn Sinh. 39
1.3. C¬ së thùc tiÔn cña ®Ò tµi 42
1.3.1. Yªu cÇu thùc tiÔn n©ng cao kÜ n¨ng nghiªn cøu tµi liÖu cña HS chuyªn Sinh. 43
1.3.2. Thùc tr¹ng kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu cña HS 10 chuyªn Sinh vµ viÖc rÌn HS kÜ n¨ng nµy cña GV 44
1.3.2.1. NhËn thøc cña GV vµ HS chuyªn Sinh vÒ sù cÇn thiÕt cña kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu 44
1.3.2.2. NhËn thøc cña GV vµ HS vÒ c¸c t¸c dông cña kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu ®èi víi HS 45
1.3.2.3. C¸c lo¹i tµi liÖu mµ HS sö dông vµ ®îc GV yªu cÇu sö dông ®Ó häc tËp bé m«n Sinh häc. 49
1.3.2.4. Thùc tr¹ng kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu cña HS 53
1.3.2.5. Thùc tr¹ng vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc cña GV Sinh häc víi HS c¸c líp chuyªn Sinh 67
1.3.3. Thùc tr¹ng vËn dông ph¬ng ph¸p tæ chøc HS lµm b¸o c¸o TL ®Ó rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu cña GV chuyªn Sinh. 74
1.3.3.1. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra trªn GV chuyªn Sinh. 74
1.3.3.2. Theo kÕt qu¶ dù giê th¨m líp vµ ®äc gi¸o ¸n cña GV chuyªn Sinh t¹i Chuyªn Hng Yªn. 76
1.3.4. Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt b¸o c¸o TL cña HS chuyªn Sinh nãi chung vµ 10 Sinh THPT chuyªn Hng Yªn nãi riªng. 77
1.3.5. Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng. 80
Ch¬ng II: BiÖn ph¸p rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho Häc sinh VIÕT TIÓU LUËN TRONG D¹Y HäC PHÇN C¥ Së VËT CHÊT Vµ C¥ CHÕ DI TRUYÒn ë LíP 10 CHUY£N SINH 82
2.1.C¬ së khoa häc vµ biÖn ph¸p ®a kiÕn thøc vÒ CSVC - CCDT vµo líp 10 chuyªn Sinh 82
2.1.1.CÊu tróc néi dung ch¬ng tr×nh Sinh häc 10 chuyªn s©u – phÇn Sinh häc tÕ bµo. 82
2.1.2.CÊu tróc néi dung phÇn CSVC - CCDT theo ch¬ng tr×nh Sinh häc 10 vµ 12 chuyªn s©u. 83
2.1.3.C¬ së khoa häc cña viÖc d¹y phÇn CSVC - CCDT ë líp 10 chuyªn Sinh. 85
2.1.3.1. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm x©y dùng ch¬ng tr×nh Sinh häc THPT vµ THPT chuyªn s©u. 85
2.1.3.2. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu båi dìng HS giái m«n Sinh häc cña ch¬ng tr×nh n©ng cao vµ chuyªn s©u. 88
2.1.3.3. XuÊt ph¸t tõ n¨ng lùc nhËn thøc cña HS 10 chuyªn Sinh. 91
2.1.3.4. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm t©m lý häc sinh 92
2.1.3.5. XuÊt ph¸t tõ thêi lîng dµnh cho m«n Sinh häc ë c¸c líp chuyªn Sinh 94
2.1.3.6. XuÊt ph¸t tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra ý kiÕn c¸c GV chuyªn vÒ kh¶ n¨ng d¹y kiÕn thøc CSVC - CCDT ë líp 10 chuyªn Sinh. 94
2.1.3.7. XuÊt ph¸t tõ ý kiÕn chuyªn gia 96
2.1.4. BiÖn ph¸p ®a phÇn CSVC - CCDT vµo d¹y ë líp 10 chuyªn Sinh 97
2.1.4.1. §èi víi phÇn CSVC - CCDT ë cÊp ®é ph©n tö 97
2.1.4.2. §èi víi phÇn CSVC - CCDT ë cÊp ®é tÕ bµo 98
2.2. C¬ së khoa häc cña viÖc lùa chän phÇn CSVC - CCDT ®Ó rÌn luyÖn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho HS lµm b¸o c¸o TL. 99
2.3. BiÖn ph¸p rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho HS lµm b¸o c¸o TL khi d¹y phÇn CSVC - CCDT ë líp 10 chuyªn Sinh. 101
2.3.1. Giai ®o¹n 1: RÌn c¸c kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu c¬ b¶n 102
2.3.1.1. RÌn kÜ n¨ng x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu 102
2.3.1.2. RÌn kÜ n¨ng lùa chän tµi liÖu 107
2.1.3.3. RÌn kÜ n¨ng x¸c ®Þnh môc ®Ých ®äc tµi liÖu 109
2.3.1.4. RÌn kÜ n¨ng ghi chÐp th«ng tin 110
2.3.1.5. RÌn kÜ n¨ng ®Æt c©u hái 113
2.3.1.6. RÌn kÜ n¨ng diÔn ®¹t l¹i th«ng tin ®· thu ®îc theo ý hiÓu cña b¶n th©n ngêi häc 114
2.3.2.Giai ®o¹n 2: Tæ chøc cho HS lµm b¸o c¸o TL khi d¹y phÇn CSVC - CCDT. 120
2.3.2.3. TiÕn hµnh nghiªn cøu dùa trªn b¶n ®Ò c¬ng ®· ®îc duyÖt vµ xö lý tµi liÖu. 128
2.3.3. KiÓm tra - §¸nh gi¸ 130
Ch¬ng III: THùc nghiÖm s ph¹m 134
3.1. Môc ®Ých thùc nghiÖm 135
3.2. Néi dung thùc nghiÖm 135
3.3. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm 135
3.3.1. §èi tîng thùc nghiÖm 135
3.3.2. C¸ch bè trÝ thùc nghiÖm 135
3.3.3. Bµi d¹y thùc nghiÖm. 136
3.3.4. C¸ch tiÕn hµnh thùc nghiÖm 136
3.3.3.1. Bíc mét 136
3.3.3.2. Bíc hai 137
3.3.3.3. Bíc ba 138
3.4. KÕt qu¶ thùc nghiÖm 143
3.4.1. VÒ mÆt ®Þnh tÝnh 143
3.4.2. VÒ mÆt ®Þnh lîng 152
PhÇn III: KÕT luËn vµ kiÕn nghÞ 159
1. KÕt luËn 159
2.KiÕn nghÞ 160
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 161
PhÇn PHô LôC 166
TL: TiÓu luËn.
TLKH: TiÓu luËn khoa häc.
PhÇn I : Më ®Çu
Níc ta lµ mét níc chËm ph¸t triÓn, cã tr×nh ®é khoa häc kÜ thuËt thÊp h¬n nhiÒu so víi khu vùc vµ thÕ giíi. Trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa, chóng ta cã c¬ héi ®Ó v¬n lªn nhng còng lu«n trong nguy c¬ tôt hËu ngµy cµng xa. ChØ cã mét c¸ch duy nhÊt ®Ó tr¸nh ®îc nguy c¬ ®ã lµ häc thËt tèt, lµ ®i t¾t ®ãn ®Çu. Nhng häc tèt nh thÕ nµo, ®i t¾t ®ãn ®Çu ra sao trong khi c¸c níc ®· ph¸t triÓn th× nÒn gi¸o dôc cña hä còng h¬n h¼n ta vÒ mäi mÆt? Thùc tÕ trong nh÷ng n¨m võa qua cho thÊy, chóng ta ®· nhiÒu lÇn ®æi míi ch¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa nhng theo nhiÒu ngêi nhËn ®Þnh “ Ta cµng ®æi míi th× cµng háng”. D luËn th× kªu s¸ch gi¸o khoa qu¸ nÆng. C¸c nhµ khoa häc vµ gi¸o dôc th× lªn tiÕng r»ng kiÕn thøc trong s¸ch gi¸o khoa cña ta cßn qu¸ l¹c hËu so víi thÕ giíi. VËy ®iÒu g× ®· lµm nªn c¸i võa thõa võa thiÕu nªu trªn? Ph¶i ch¨ng vÊn ®Ò kh«ng ph¶i t¹i ch¬ng tr×nh hay s¸ch gi¸o khoa mµ lµ do c¸ch häc, c¸ch d¹y? Ph¶i ch¨ng häc sinh cña chóng ta qu¸ thô ®éng nªn ch¬ng tr×nh cã gi¶m t¶i ®Õn ®©u th× vÉn cø lµ nÆng nÒ? Nh÷ng c©u hái trªn chØ cã thÓ ®îc tr¶ lêi khi ta cã ®îc ph¬ng ph¸p d¹y ph¸t huy ®îc nh÷ng néi lùc tiÒm Èn cña ngêi häc. §ã chÝnh lµ c¸ch d¹y tù häc.
Yªu cÇu d¹y tù häc còng ®· ®îc thÓ hiÖn trong LuËt gi¸o dôc vµ ch¬ng tr×nh Trung häc phæ th«ng nãi chung. LuËt gi¸o dôc söa ®æi n¨m 2005 quy ®Þnh : “Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc ; båi dìng cho ngêi häc kh¶ n¨ng tù häc, kh¶ n¨ng thùc hµnh, lßng say mª häc tËp vµ ý chÝ v¬n lªn’’[16]. Vµ ch¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ th«ng cÊp THPT còng quy ®Þnh: “§èi víi HS cã n¨ng khiÕu, cÇn ph¶i vËn dông h×nh thøc tæ chøc d¹y häc vµ ho¹t ®éng gi¸o dôc thÝch hîp nh»m ph¸t triÓn n¨ng khiÕu, gãp phÇn båi dìng tµi n¨ng trong gi¸o dôc THPT’’[16, 2, 3].
§èi víi hÖ thèng trêng chuyªn cã nhiÖm vô lµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc chÊt lîng cao, nguån nh©n tµi, ®éi ngò c¸c nhµ khoa häc trong t¬ng lai cho ®Êt níc, viÖc h×nh thµnh n¨ng lùc tù häc, tù nghiªn cøu tµi liÖu vµ cao h¬n n÷a lµ n¨ng lùc NCKH cµng cÇn ®îc ®Ò cao. Ch¬ng tr×nh d¹y häc chuyªn s©u m«n Sinh häc do bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ban hµnh n¨m 2009 còng quy ®Þnh: “RÌn luyÖn ph¬ng ph¸p häc ®îc coi nh mét môc tiªu d¹y häc’’ ; “D¹y ph¬ng ph¸p häc, ®Æc biÖt lµ tù häc. T¨ng cêng n¨ng lùc lµm viÖc víi s¸ch gi¸o khoa vµ tµi liÖu tham kh¶o, rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc’’ ; “CÇn khuyÕn khÝch HS tham gia c«ng t¸c NCKH mét c¸ch ®éc lËp hoÆc theo nhãm díi sù cè vÊn cña GV ’’. [3]
GS.TS. §inh Quang B¸o trong bµi viÕt bµn vÒ vai trß cña SGK víi sù nghiÖp ®æi míi gi¸o dôc ngµy 14/4/2012 ®· chØ ra sù cÇn thiÕt ph¶i cã hÖ thèng c¸c tµi liÖu vµ s¸ch bæ trî cho SGK. Theo Gi¸o s, cÇn c¸c tµi liÖu bæ trî cho SGK v× mÊy lý do chÝnh sau:
- Dï cè g¾ng ®Õn ®©u th× khu«n khæ cã h¹n cña SGK, kh¶ n¨ng cã h¹n cña mét hoÆc mét nhãm t¸c gi¶ trong mét thêi gian ng¾n kh«ng thÓ biªn so¹n SGK thËt hoµn thiÖn vÒ chøc n¨ng cung cÊp th«ng tin, vµ ®Æc biÖt lµ chøc n¨ng tæ chøc qu¸ tr×nh s ph¹m.
- Ch¬ng tr×nh vµ SGK thêng cã tuæi thä nhÊt ®Þnh, ®ã lµ kho¶ng thêi gian cã nhiÒu biÕn ®æi cÇn linh ho¹t cËp nhËt th«ng qua c¸c tµi liÖu bæ trî vèn linh ho¹t, c« ®äng h¬n.
- ViÖc thùc hiÖn ch¬ng tr×nh th× kh«ng ®ång ®Òu gi÷a tõng GV , tõng tËp thÓ s ph¹m cña mçi nhµ trêng, gi÷a c¸c vïng miÒn cho nªn ®Ó ®¸p øng sù ®a d¹ng ®ã rÊt cÇn c¸c tµi liÖu bæ trî ®îc so¹n theo tõng nhu cÇu trªn. Ngoµi ra, ph¬ng ph¸p d¹y häc ph©n hãa theo ®Æc ®iÓm t©m lý, tr×nh ®é, nhu cÇu së thÝch, n¨ng khiÕu chØ thùc hiÖn ®îc thuËn lîi khi cã c¸c tµi liÖu gi¸o khoa bæ trî bªn c¹nh SGK.
Sù cÇn thiÕt nguån tµi liÖu bæ trî SGK víi hÖ thèng c¸c trêng Chuyªn cµng bøc thiÕt v× trªn thùc tÕ, yªu cÇu cña ch¬ng tr×nh thi häc sinh giái quèc gia vµ quèc tÕ cao h¬n so víi ch¬ng tr×nh chuyªn s©u. V× vËy, khi d¹y häc sinh chuyªn Sinh, chóng t«i thêng ph¶i lùa chän c¸c néi dung phï hîp tõ c¸c tµi liÖu khoa häc chuyªn s©u vµo d¹y. §iÒu nµy yªu cÇu cao kh«ng chØ ®èi víi GV mµ c¶ häc sinh kh¶ n¨ng khai th¸c tèt c¸c nguån tµi liÖu.
Nh vËy, viÖc h×nh thµnh n¨ng lùc tù häc trong ®ã cã kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu cho HS ®Æc biÖt lµ víi ®èi tîng HS chuyªn lµ tÊt yÕu. Tuy nhiªn, h×nh thµnh kÜ n¨ng ®ã nh thÕ nµo? §ã lµ c©u hái mµ kh«ng Ýt nhµ gi¸o dôc ®ang ®i t×m lêi gi¶i.