Vazirligi jizzax davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti
tải về 0.71 Mb.
|
- Điều hướng trang này:
- Tadqiqotning amaliy ahamiyati
- I BOB. SUV RESURSLARINI O„RGANISHNING NAZARIY VA AMALIY MASALALARI 1.1. Suv resurlarining qishloq xoʻjaligidagi ahamiyati.
- "suv resurslari"
| Tadqiqot ob‟ekti va predmeti. Kursishida qo‗yilgan masalani yoritishda tadqiqot ob‟ekti sifatidaMarkaziy Osiyoda shakllanadigan suv resurslari hamda muhofaza qilishning huquqiy asoslari belgilab olindi. Ob‘ektdan kelib chiqqan holda tadqiqot predmeti etib quyidagilar tanlab olindi:
-mintaqadagi suv resurlaridan unimli foydalanish;
yoritib berish; -mamlakatimizdagi suv resurslaridan xalq ho‗jaligi tarmoqlarida foydalanishini yoritib berish; - suv resurslarini muhofaza qilishning ilmiy, ekologik va huquqiy asoslariyoritib berish:
muvozanatini ta‘minlash muhim amaliy ahamiyatga egadir. I BOB. SUV RESURSLARINI O„RGANISHNING NAZARIY VA AMALIY MASALALARI 1.1.Suv resurlarining qishloq xoʻjaligidagi ahamiyati. Suvyer yuzasida hayot mavjudligining asosiy shartlaridan biridir. Lekin, hozirgi kunda, tabiatdagi barcha suvlardan bevositafoydalanib bo‗lmaydi. Shu bilan birga"suv resurslari" tushunchasini barcha suvlarning sinonimi deb tushunmaslik kerak. Haqiqatan ham bu kategoriya faqatgina tabiatga xos bo‗lmay, balki ijtimoiytarixiy va iqtisodiy bosqichlarda o‗zgarib turadi.
minerallashgan, tabiiy holda yoki sun‘iy ravishda chuchuklashtirilgan, tozalangan suvlardan iborat bo‗lib, ayni paytda xalq xo‗jaligining barcha tarmoqlarida ishlatilayotgan va ishlatilishi mumkin bo‗lgan suv manbalari yig‗indisidir. Hajmi, miqdori, hosil bo‗lish va joylashish o‗rniga bog‗liq holda suv manbalari mahalliy, regional va global suv resurslariga bo‗linadi. Xalqaro bitimlarga asosan esa milliy, davlatlararo va umumiy (umuminsoniy) suv resurslari birbiridan farqlanadi. Suv qayta tiklanadigan tabiiy resurslar qatoriga kiradi. Lekin buning uchun, birinchidan, daryolar, muzliklar, yer osti suvlari zahirasi asrlar davomida o‗zgarmas bo‗lishi va, ikkinchidan, insonning xo‗jalik faoliyati ta‘sirida tabiiy suvlarning ifloslanishi darajasi ularning sifat jihatdan o‗zo‗zini qayta tiklash imkoniyatidan katta bo‗lmasligi kerak.
omborlari, ko‗llardagi tabiiy toza suvlardan hamda yer ostida joylashgan chuchuk va o‗rtacha minerallashgan suvlardan iborat. Bularga qo‗shimcha ravishda muz osti va muz ko‗llari 5 suvlarini, termal (issiq) yer osti suvlarini, tozalangan (ikkilamchi) suvlarni, oqava suvlarining bir qismini, atmosfera yog‗inlarini va tuproqdagi namlikni kiritish mumkin. [503-513] Dunyoni chuchuk suv resurslari 1200 km3 ga teng bulgan bir vaqtdagi davrlar suvi xajmi tabiatda suvning aylanishi tufayli yiliga 40000 km3 ga yaqin xajmda yangilanadi yoki daryolar o‘zanidagi suvlar miqdoriga nisbatan 33 marta ortiq suv xajmida. Bu chuchuk suvlar yer shari axolisini, xayvonot va usimlik dunyosini xamda tuproq namligini ta‘minlovchi manbadir. Qutb muzliklaridan (O = 3000 km3) va daryolarni chetlab o‘tuvchi yer osti suv oqimi (Eosti = 2400 km3)dan tashqari. Ko‘rinib turibdiki maydon birligiga tug‘ri keladigan (okim kalinligi bo‘yicha) suv resurslariga boy qit‘a Janubiy Amerikadir. Uning yer usti va yer osti suvi oqimlari Yevropa qit‘asining suv oqimiga nisbatan 2 marta katta bo‘lib suv resurslari bo‘yicha 2 chi o‘rinni egallaydi. Undan keyin tartib bo‘yicha Osiyo, Shimoliy Amerika va Afrika turadi. Daryo oqimining eng kichik ta‘minlanganlik miqdori Avstraliyadadir. Dunyoning qaysi qismida va xududning maydoniga bog‘lik xolda. Suv oqim kanoli bo‘yicha (tulik va yer osti) Osiyo qit‘asining suv resurslari birinchi o‘rinni egallaydi. Qolgan qit‘alar suv resurslari miqdori bo‘yicha quyidagi tartibda joylashganlar: Shimoliy Amerika, Afrika, Yevropa va Avstraliya okean follari bilan. Quruqlikni suv balansi tug‘risida tulik tasavvurga ega bo‘lish uchun Grenlandiya, Kanada Arxipelagi va Antarktida qutb qoplama muzliklaridan (quruqlikni 16 mln.km2 yeki 11% maydonini egallagan) okeanga oqib tushayotgan suv oqim miqdorini ko‘rish kerak. Quruqlikdan dunyo okeaniga oqib kelayotgan daryo oqimi miqdori xaqida. Tulik tasavvurga ega bo‘lish uchun qutb muzliklaridan oqib kelayotgan suv oqimini xam xisobga olish zarur. V.M.Kotlyakov okeanga oqib kelayotgan muz va suv oqimlarini miqdorini 3000 km3/y ekanligini xisoblangan. Bundan tashqari daryolarni chetlab o‘tib oqib keladigan yer osti suv oqimlarini miqdorini Zekser I. va boshq. 2400 km3/y teng ekanligini xisoblaganlar. Shunday qilib, dunyo okeaniga kelib tushayotgan 38830 km3/yilga teng daryolar suv oqimi yana 5400 km3/yilga oshirilishi kerak, ana shunda dunyo okeaniga oqib tushayotgan umumiy suv oqim miqdori 44230 km3/yilni teng bo‘ladi, hamda quruqlik ichkarisidagi yopiq viloyatlar suv oqimi bilan birga umumiy suv oqimi 45060 km3/yilni tashkil qiladi.
tải về 0.71 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||