Vaên hoïc Vieät Nam 1900 – 1930 - 2 –
ThS. Phan Thò Hoàng Khoa Ngöõ Vaên
CHÖÔNG I: KHAÙI QUAÙT
1. Hoaøn caûnh ñaát nöôùc
a) Coâng cuoäc cuûng coá boä maùy thoáng trò, khai thaùc thuoäc ñòa cuûa thöïc daân
Phaùp vaø söï chuyeån bieán cuûa xaõ hoäi Vieät Nam.
Ñoä vaøi thaäp nieân cuoái theá kyû XIX, vôùi söï thaát baïi cuûa caùc phong traøo yeâu
nöôùc, söï ñaàu haøng cuûa trieàu Nguyeãn, vieäc bình ñònh Vieät Nam cuûa thöïc daân Phaùp
cô baûn ñaõ xong. Ñeå giöõ vöõng aùch ñoâ hoä, Phaùp khaån tröông cuûng coá boä maùy haønh
chính, thieát laäp heä thoáng quaân söï, caûnh saùt, toøa aùn, nhaø tuø, ñeà ra chính saùch rieâng veà
vaên hoùa, giaùo duïc v.v...
Ñaàu theá kyû XX, khi boä maùy thoáng trò ñaõ ñöôïc toå chöùc, cuûng coá, thöïc daân
Phaùp baét ñaàu coâng cuoäc khai thaùc thuoäc ñòa. Caùc lónh vöïc quan troïng cuûa neàn kinh
teá nhö: noâng, coâng, thöông nghieäp, giao thoâng vaän taûi, ngaân haøng, taøi chính ñeàu
naèm trong tay thöïc daân. Ñeå thuaän lôïi cho vieäc kìm keïp, boùc loät nhaân daân thuoäc ñòa,
thöïc daân vaãn cho duy trì boä maùy quan lieâu, cöôøng haøo vôùi chính saùch söu thueá cuõ.
Boä maùy chính quyeàn thöïc daân hay cheá ñoä thöïc daân nöûa phong kieán cô baûn ñöôïc
thieát laäp treân cô sôû cuûa söï caáu keát chaët cheõ giöõa chuû nghóa ñeá quoác vaø theá löïc
phong
kieán phaûn ñoäng, laø coâng cuï cuûa thöïc daân Phaùp ñaøn aùp daân toäc Vieät Nam, chia reõ ñaát
nöôùc Vieät Nam, thöïc hieän chính saùch khai thaùc thuoäc ñòa voâ cuøng taøn baïo cuûa
chuùng.
Coâng cuoäc khai thaùc thuoäc ñòa cuûa thöïc daân Phaùp khieán ñaát nöôùc Vieät Nam
bò cuoán vaøo quó ñaïo hoaït ñoäng cuûa chuû nghóa tö baûn chuû yeáu ôû phöông dieän thò
tröôøng tieâu thuï vaø cung caáp nguyeân lieäu, haøng xuaát khaåu. Nhöng quaù trình ñoâ hoä
cuûa Phaùp duø muoán duø khoâng ñaõ taïo ra nhöõng bieán ñoåi lôùn: giao thoâng môû mang,
buoân baùn phaùt trieån, caùc ñoâ thò lôùn hình thaønh, caùc haûi caûng ñöôïc xaây döïng, taïo neân
söï tieáp xuùc ngaøy caøng roäng raõi cuûa nöôùc ta vôùi theá giôùi.
Cheá ñoä thöïc daân phong kieán vôùi chính saùch söu thueá, phu phen taïp dòch
naëng neà cuøng thieân tai, maát muøa ñaõ laøm cho moät boä phaän noâng daân, thôï thuû coâng
baàn cuøng, phaù saûn. Bò cöôùp maát nguoàn soáng laø ñaát ñai, nhöõng ngöôøi noâng daân baàn
cuøng nhanh choùng trôû thaønh coâng nhaân ñoàn ñieàn, haàm moû, nhöõng ngöôøi laøm thueâ,
buoân thuùng baùn meït ôû khaép thaønh phoá.
Nhìn chung, coâng cuoäc khai thaùc thuoäc ñòa cuûa thöïc daân Phaùp ñaõ thuùc ñaåy
ñaát nöôùc Vieät Nam vaän ñoäng, phaùt trieån theo xu höôùng tö saûn hoùa. Maëc duø xu
höôùng tö saûn hoùa cuûa xaõ hoäi Vieät Nam ñaàu theá kyû laø moät xu höôùng “keùm laønh
maïnh nhaát, queø quaët nhaát, ñeå laïi nhöõng haäu quaû tai haïi nhaát nhöng ñieàu ñoù cuõng loâi
keùo caùc maët khaùc phaùt trieån: thay ñoåi boä maët thaønh thò, bieán noù thaønh nhöõng
trung
taâm kinh teá, daàn daàn qui tuï noâng thoân quanh thaønh thò, thay ñoåi keát caáu xaõ hoäi, laøm
maát theá löïc nhieàu löïc löôïng baûo thuû, trì treä, taïo ñieàu kieän cho caùi môùi – sau khi ñaõ
thay da, ñoåi thòt, bieán hoùa – coù ñieàu kieän töø thaønh thò toûa veà noâng thoân, chi phoái söï
