Kháng nguyên bề mặt của VRVGB ( HBsAg)

Kháng thể kháng HBe (Anti-HBe)

Sự chuyển huyết thanh HBeAg (+) sang AntiHBe (+) có thể xảy ra một cách tự nhiên 10-15% mỗi năm hay được thúc đẩy nhanh chóng nhờ những thuốc kháng vi-rút ( Lamivudin, Interferon...). Tuy nhiên một số trường hợp AntiHBe (+) nhưng HBeAg có thể tái xuất hiện trở lại do các đợt tái hoạt động của VRVGB.

HBV DNA:

HBV DNA (+) chứng tỏ vi-rút đang ở giai đoạn nhân lên mạnh mẽ; sự nhân lên này được đánh giá bằng phương pháp định tính hay định lượng và được xác định bằng kỹ thuật sinh học phân tử ( PCR). Bằng kỹ thuật PCR, HBV DNA có thể được tìm thấy trong huyết thanh và trong gan sau khi HBsAg mất đi, đặc biệt là ở những bệnh nhân đang được điều trị bằng các thuốc kháng vi-rút. HBV DNA là một dấu chỉ điểm chính xác của mức độ nhiễm vi-rút huyết và có thể tương quan với nồng độ transaminase và song song với sự hiện diện của HBsAg trong huyết thanh.Có sự

liên quan chặt chẽ giữa HBV DNA với tính lây nhiễm cũng như liên quan với HBeAg. HBV DNA có giá trị tiên lượng giống như HBeAg.

Những bệnh nhân có đột biến pre-core thì có HBeAg(-) và HBV DNA(+).[3 ], [41 ], [53 ], [75 ], [126], [133]

Hiện nay người ta chưa tìm được kháng nguyên của HCV trong huyết thanh người vì vậy dấu ấn của vi rút viêm gan C trong huyết thanh người thường được sử dụng là anti HCV, Sự có mặt của anti HCV trong huyết thanh người chứng tỏ người đã nhiễm vi rút viêm gan C. Ngoài dấu ấn anti HCV thì ARN- HCV cũng là dấu ấn chứng tỏ vi rút đang trong giai đoạn nhân lên.

1.2. Bệnh học viêm gan B và viêm gan C:

1.2.1. Triệu chứng bệnh viêm gan B và viêm gan C:

1.2.1.1. Triệu chứng bệnh viêm gan B:

Viêm gan B là một trong những bệnh có tần suất mắc và tử vong cao.

Viêm gan B có thể chia làm nhiều loại: cấp tính, mãn tính hay thể kéo dài [19], [28],[35]. Tuy mỗi dạng có những đặc trưng riêng, nhưng đều có chung một số triệu chứng sau:

Người mới bị viêm gan vi rút B cấp, thường bị sốt nhẹ trong những ngày đầu của bệnh. Tuy nhiên, những người bị viêm vi rút B mãn cũng có thể sốt nhẹ nhưng bệnh nhân thường bị sốt thất thường vào chiều.

Bệnh nhân có cảm giác người rất mệt mỏi, không muốn ăn uống, không  muốn đi lại. Triệu chứng này tồn tại ở đa số bệnh nhân với các mức độ khác nhau. Tuy nhiên, cũng có những bệnh nhân viêm gan vi rút B chỉ có triệu chứng mệt mỏi là duy nhất.

Bệnh nhân có thể có rối loạn tiêu hoá, thể hiện: khi ăn vào ậm ạch khó tiêu, đi ngoài phân lỏng, nát… Đặc biệt, với những trường hợp viêm gan B có ứ mật nặng thì phân bị bạc màu.

Bệnh nhân có nước tiểu vàng. Có nhiều bệnh nhân bị viêm gan B không thể hiện những triệu chứng trên mà chỉ có hai triệu chứng là mệt mỏi và đi tiểu vàng.

Một số bệnh nhân có biểu hiện đau tức vùng gan.

Biểu hiện lâm sàng của viêm gan vi rút B ( VGVRB) cấp thường phong phú và đa dạng. Tỷ lệ nhiễm VRVGB cấp có triệu chứng lâm sàng tương đối thấp, khoảng 10% trường hợp và phụ thuộc vào tuổi của bệnh nhân. Đối với trẻ em trước tuổi đến trường, viêm gan cấp rất hiếm xảy ra. Khi tuổi càng lớn, tỷ lệ mắc viêm gan B cấp tăng tương ứng. Ở người lớn có khoảng 25% người nhiễm VRVGB có các dấu hiệu lâm sàng. Thể điển hình thường có 4 giai đoạn:

- Thời kỳ ủ bệnh: khoảng 30-180 ngày. Thời gian này tuỳ thuộc vào nồng độ của vi-rút trong huyết thanh và các yếu tố của ký chủ. Đây là giai đoạn im lặng, không có triệu chứng.

- Thời kỳ khởi phát (trước vàng da): kéo dài 1-2 tuần, trung bình 3-7 ngày. Đây là giai đoạn tiền triệu với các triệu chứng giống như cúm. HBsAg có thể được phát hiện ở giai đoạn này. Trên lâm sàng ghi nhận các triệu chứng: sốt nhẹ (12-55%), đau cơ (15-50%), đau khớp (15-40%), mệt mỏi, chán ăn (95%), buồn nôn, đau hạ sườn phải...Ngoài ra có thể có nhức đầu, đau họng, sợ ánh sáng…Đau khớp, phát ban có liên quan đến sự  hình thành các phức hợp miễn dịch.

    Khởi phát của bệnh có thể đột ngột nhưng cũng có thể âm thầm với những triệu chứng giống cảm cúm như đau cơ, đau khớp. Điều cần chú ý là sốt cao kèm theo vàng da-vàng mắt không phải là đặc điểm của bệnh VGVRB. Mệt mỏi, uể oải là những dấu hiệu xuất hiện rất sớm, hiện diện trong khoảng 95% trường hợp. Đây không những là dấu hiệu xuất hiện đầu tiên mà còn là dấu hiệu kéo dài lâu nhất.

Chán ăn là triệu chứng rất thường gặp và thường kéo dài. Bệnh nhân thường không còn thích những món ăn mình ưa thích trước đây. Buồn nôn, nôn và chán ăn  thường có liên quan với thay đổi cảm giác và khẩu vị. Có khi bệnh nhân có cảm giác khó tiêu sau mỗi lần ăn, vì vậy khiến cho bệnh nhân không muốn ăn uống.

Đau bụng thường xuất hiện trong khoảng 60% trường hợp. Bệnh nhân cảm thấy đau âm ỉ ở hạ sườn phải, không giảm khi dùng các thuốc trung hoà dịch vị, khi ăn hoặc khi thay đổi tư thế.Viêm khớp cũng rất thay đổi từ mức độ nhẹ đến trung bình, xảy ra ở nhiều khớp nhưng không gây biến dạng khớp. Bệnh nhân thường đau ở các khớp khuỷu tay, cổ tay, đầu gối, khớp liên đốt bàn tay...Ở trẻ em bị VGVRB cấp có thể bị bệnh Gianotti với 3 đặc điểm: phát ban ngoài da, nổi hạch, viêm khớp.

Tiểu vàng đậm và phân có màu đất sét có thể được ghi nhận ở bệnh nhân khoảng 1-5 ngày trước khi bắt đầu thời kỳ vàng da.

- Thời kỳ toàn phát (thời kỳ vàng da): Các dấu hiệu toàn thân của thời kỳ trước vàng da giảm dần, bệnh nhân hết sốt. Bệnh nhân thấy nước tiểu ít đi, tiểu vàng đậm, sau đó vàng mắt, vàng da, phân hơi bạc màu. Khoảng hơn 40% bệnh nhân có triệu chứng ngứa ngoài da. Tình trạng ngứa tăng lên theo mức độ vàng da. Khi nồng độ bilirubin trong huyết thanh <10 mg% thì rất khó phát hiện vàng mắt.

Thăm khám thực thể có thể phát hiện gan lớn (50-80%), mềm, gây cảm giác đau và khó chịu ở hạ sườn phải. Khoảng 10-20% bệnh nhân có lách lớn và hạch lớn ở cổ. Xét nghiệm có transaminase và bilirubin tăng cao, tỷ lệ prothrombin giảm. Trên 20% bệnh nhân có các dấu hiệu bệnh lý ngoài gan như viêm mạch dạng  nút (polyarteritis nodosa), viêm vi cầu thận cấp, hiện tượng Raynaud, ban đỏ  dạng nút (erythema nodosa). Các bệnh lý này xuất hiện chủ yếu do hình thành phức hợp kháng nguyên-kháng thể. Bệnh nhân có thể có giảm cân nhẹ khoảng 2,5-5 kg trong suốt thời kỳ vàng da. Có một tỷ lệ nhỏ bệnh nhân VGVRB cấp không có giai đoạn vàng da rõ.

- Thời kỳ hồi phục: Dấu hiệu vàng da kéo dài trong 2-6 tuần, có khi dài hơn, sau đó bệnh nhân tiểu trong hơn và nhiều hơn, ăn ngon miệng, ngủ được, cảm giác mệt mỏi giảm rõ rệt. Thăm khám thấy gan nhỏ lại. Các thông số sinh hoá, huyết học dần trở lại bình thường nhưng chậm hơn. Giai đoạn hồi phục kéo dài khoảng 2-12 tuần, nhưng sự hồi phục hoàn toàn về lâm sàng và sinh hoá ở 3/4 bệnh nhân VGB cấp không có biến chứng kéo dài khoảng 3-4 tháng kể từ khi bắt đầu vàng da.

Ngoài thể điển hình còn có các thể không vàng da, thể ứ mật, thể viêm gan tối cấp... [14], [20], [25] [79], [111].

Tuy nhiên, ở trẻ nhiễm vi rút viêm gan B từ lúc mới sinh, bệnh diễn biến khác hẳn. Khoảng 90% số trẻ này sẽ trở thành người mang bệnh mạn tính. Giai đoạn này kéo dài nhiều năm, có thể không có biểu hiện lâm sàng, cuối cùng dẫn tới những hậu quả nghiêm trọng như xơ gan, có nước trong ổ bụng, chảy máu đường tiêu hóa do vỡ mạch máu bị giãn, ung thư gan.

Nói chung, khi bệnh đã tiến triển đến giai đoạn xơ gan, chức năng gan khó có thể hồi phục, ngay cả khi tình trạng viêm gan được cải thiện. Vì vậy, các thầy thuốc thường điều trị bệnh sớm nhằm ngăn ngừa hoặc làm chậm quá trình xơ gan

Tiêu chuẩn chẩn đoán viêm gan B mạn: để chẩn đoán bệnh nhân nhiễm vi rút viêm gan B mạn tính người ta dựa trên các tiêu chí sau:

• 
  HBsAg dương tính > 6 tháng
  
• 
  Nồng độ DNA- HBV trong huyết thanh > 10⁵ copies/ml, giá trị thấp hơn khoảng 10⁴-10⁵ thường thấy ở người viêm gan B mạn tính có HBeAg âm tính
  
• 
  Nồng độ ALT/AST tăng cao lien tục và kéo dài
  
• 
  Sinh thiết gan cho thấy mức độ viêm gan vừa hoặc nặng.[9], [35]
  

1.2.1.2. Triệu chứng bệnh viêm gan C:

ăng

1.2.2. Chẩn đoán bệnh viêm gan B và viêm gan C

Có nhiều kỹ thuật giúp phát hiện vi rút viêm gan B và viêm gan C như:

Kỹ thuật test nhanh HBsAg và an ti HCV: là dụng cụ xét nghiệm sắc ký miễn dịch định tính bằng phương pháp dòng chảy một chiều để phát hiện sự có mặt của kháng nguyên vi rút Viêm gan B hay kháng thể HCV trong huyết thanh hoặc huyết tương. Màng kit thử được phủ một lớp kháng thể kháng HBsAg hay lớp kháng nguyên HCV ở vùng kết quả.

Kỹ thuật ELISA: là kỹ thuật dựa vào sự kết hợp giữa kháng nguyên với kháng thể gắn enzym để phát hiện kháng thể hoặc kháng nguyên trong huyết thanh. Kỹ thuật này có độ nhạy cao, áp dụng được cùng lúc nhiều mẫu bệnh phẩm. Hiện nay kỹ thuật ELISA được sử dụng rộng rãi trên thế giới để phát hiện vi rút viêm gan B và viêm gan C.

Kỹ thuật RT-PCR: Kỹ thuật này có giá trị chẩn đoán cao, cho phép phát hiện trực tiếp vi rút viêm gan B và vi rút viêm gan C trong huyết thanh nhờ khả năng khuếch đại sao chép ngược các đoạn ADN và ARN đặc hiệu trên hệ gen của vi rút viêm gan B và viêm gan C. Kỹ thuật này có thể dung để định lượng và định typ vi rút viêm gan B và viêm gan C

Kỹ thuật Sequencing:

Nguyên lý: Kỹ thuật Sequencing dựa trên phương pháp enzym Sanger ( Phương pháp đầu tận cùng của chuỗi). Chìa khóa của phản ứng này là sử dụng dideoxynucleotide không có nhóm OH ở vị trí 3’ trong phản ứng tổng hợp ADN. Do đó khi enzym ADN polymerase gắn chúng vào sợi ADN thì quá trình tổng hợp bị ngừng lại. Vì vậy phương pháp này còn được gọi là phương pháp dideoxy[21].

1.2.3.Vắc xin tiêm phòng:

Vắc xin tiêm phòng viêm gan B: