Samarqand davlat chet tillari instituti
tải về 476 Kb.
|
| Kurs ishining tuzilishi. Kirish, asosiy qism, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat bo‘lib, 25 betni tashkil etadi.
1. Arab tili o‘qitishning o‘ziga xosligi va ahamiyati. Arab tili qadimgi sharq tillaridan biri boʻlib, semit tillarining janubiy tarmogʻiga kiradi. Arab tilining rivojlanish tarixida uch davr ajratiladi: 1) qadimgi; 2) klassik; 3) zamonaviy adabiy til. Islom ilmlarining butun terminologik, konseptual apparati arab tilida rivojlangan. Adabiy arab tili butun dunyo musulmonlarini birlashtiradi. Islom diniga eʼtiqod qiluvchi xalqlar tillari lugʻatida arabcha leksemalar koʻp (ayrim tillarda lugʻatning 40-50% gacha) mavjud. Olimlar arab tilining islom tili sifatidagi ilmiy mohiyatini, uning aniqligini, atamalarning semantik sohasining kengligini alohida ta’kidlaydilar. Islom lug‘atida markaziy so‘z yoki atama bilan belgilangan konseptual tuzilma yozilgan, boshqa semantik sohalar bilan kesishgan semantik soha ularning tuzilmalari bilan o‘zaro bog‘langan bo‘lib chiqadi. Arab tilini oʻrganish boʻyicha amaliy mashgʻulotlarda taʼlim faoliyatining asosiy shakllari sifatida turli usullar qoʻllaniladi: materialni tushuntirish, soʻrovnoma, mashqlar, suhbat, munozara, munozaralar va boshqalar [2]. o‘quv fanini o‘zlashtirish samaradorligi tilni har tomonlama o‘rgatish bilan belgilanadi. Tilning barcha jabhalarining o‘zaro bog‘liqligi va o‘zaro bog‘liqligi o‘quv materialini tanlash, mashqlar tizimi va talablarning birligi bilan ta’minlanadi. Murakkab, ya’ni nutqning grammatik, leksik va fonetik to‘g‘riligini rivojlantirishni birlashtiradigan og‘zaki va yozma nutq amaliyotidir. Arab tilini o`qitishning yetakchi shakllaridan biri mustaqil ish: a) auditoriya darslarida mustaqil ishlash; b) ta’lim muassasasidan tashqarida mustaqil ishlash. o‘qituvchi auditoriyada mustaqil ishni shunday tashkil qiladiki, ma’lum vaqt davomida alohida talaba, bir nechta talabalar yoki butun guruh har qanday topshiriqni bajaradi, uni amalga oshirish jarayonida, o‘qituvchi istalgan vaqtda talabalarning muvaffaqiyatini kuzatishi mumkin va o‘qituvchining mavjudligi ularga undan kerakli ma’lumotlarni olish imkoniyatini beradi. Auditoriyadagi mustaqil ish o‘qituvchi ishtirokida suhbat yoki munozarani tashkil qilish uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri tushunish va tinglash bilan rivojlangan o‘qish ko‘nikmalariga asoslangan bo‘lishi kerak. Ta’lim muassasasidan tashqarida talabalar individual ishlaydi, o‘qituvchi ularga darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar va ma’lumotnomalar bilan ishlashni tushuntirishi kerak. Topshiriqlar bir hafta, bir oy va semestrga rejalashtirilishi mumkin va fanning o‘quv-uslubiy majmuasiga mos kelishi kerak. Talabalarning kasbiy ko‘nikma va malakalarini shakllantirishning ishonchli asosi sifatida o‘tgan materialni o‘zlashtirish sifatini nazorat qilish masalasi alohida ahamiyat kasb etadi. Talabalarning olingan bilimlarni o‘zlashtirish mustahkamligini ta’minlashning zaruriy sharti o‘rganilayotgan mavzular bo‘yicha mashqlarni ishlab chiqish va quyidagi talablarga javob berishi kerak bo‘lgan testlarni o‘tkazishdir: a) o‘quvchilarning dars materialini o‘zlashtirishlarini muntazam tekshirishni ta’minlash: b) auditoriyada o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar uchun ayniqsa muhim bo‘lgan bajarilish vaqti bo‘yicha optimal bo‘lishi; d) turlari bo‘yicha takrorlanadigan bir qator vazifalarni o‘z ichiga oladi (ularni amalga oshirish talablarini tushuntirish uchun o‘rganish vaqtini qisqartirish uchun); e) auditoriyada va sinfdan tashqari topshiriqlarni o‘z ichiga oladi. Yozma ishni ma’lum mavzularni o‘rgangandan so‘ng, natijalarni tahlil qilish bilan bajarish tavsiya etiladi. Bu nafaqat talabalarning bilimlarni o‘zlashtirish manzarasini ochish, balki eng qiyin masalalarni qayta ko‘rib chiqish imkonini beradi. Arab tilini o‘rganish doirasida talabalarni o‘qitishning asosiy turlari amaliy mashg‘ulotlar bo‘lib, ular talabalarni kasbiy til o‘rgatishning asosiy qismi bo‘lib, ularning umumiy, kommunikativ va kasbiy kompetensiyasini rivojlanishini ta’minlaydi. Talaba to‘g‘ri talaffuz ko‘nikmalarini egallashi, arab tilining grammatik tuzilmalaridan erkin va to‘g‘ri foydalana olishi, nutqiy harakatlar, umuminsoniy tushunchalar, mavzular va vaziyatlarga mos ravishda tanlab olingan kommunikativ faoliyatning barcha turlarida foydalanish uchun leksik materialni o‘rganishi kerak. Arab tilini o‘qitishning yo‘llari va metodlari juda ko‘p bo‘lib, asosan Arab tili o‘rgatishda ikki usuldan: “alohida” va “qo‘shma” foydalaniladi: 1. “Alohida” o‘rgatish metodi “Alohida” – arab tilining barcha bo‘limlari (o‘qish, yozish va nutq, yozish, imlo va grammatika) alohida fan sifatida o‘z dasturlari va darsliklari bilan alohida o‘qitilishidir. Bu metodning afzalligi shundaki, har bir bo‘lim uchun ma’lum vaqt ajratilganligi va u alohida fan sifatida o‘rganilganligi sababli o‘qituvchining istalgan bo‘limda o‘quvchilarning kamchiliklarini aniqlash va ularni bartaraf etish ustida ishlash imkoniyati ko‘proq bo‘ladi. Afzalliklar bilan bir qatorda, bu usulning kamchiliklari ham bor. Birinchidan, tilning sun’iy bo‘linishidan o‘z mohiyatini yo‘qotadi. Bu esa o‘quvchilarning real vaziyatda o‘z fikrlarini to‘g‘ri va to‘g‘ri ifoda eta olmasligiga olib kelishi mumkin. Ikkinchidan, alohida bo‘limlarda o‘quvchilarning ko‘nikma va malakalarining notekis rivojlanishi. Buning sababi, o‘qituvchi arab tilining bir bo‘limiga katta e’tibor berib, boshqa bo‘limni o‘qitishda e’tiborni susaytirishi mumkin. 2. “Qo‘shma” metod Bu usul tilni bir necha bo`limlarga bo`lishni nazarda tutmaydi, balki bir butunlik vazifasini bajaradi. Alohida matn yoki mavzu asosida grammatika, o‘qish, nutqiy (yozma va og‘zaki), yozish va imloni o‘rganadilar. Bu usul an’anaviy (qadimgi). Arab tili o‘qituvchisining vazifasi ikkala yo‘lning ijobiy tomonlarini qo‘llashdir, ya’ni. arab tilini o‘rganish jarayonini optimallashtirish. Bizning fikrimizcha, o‘qituvchi til bir butunlik vazifasini bajaradigan hodisa va uning bir necha bo‘limlarga bo‘linishi faqat o‘rganishni osonlashtirish uchun zarur, degan tamoyildan kelib chiqishi kerak. o‘tgan asrda son-sanoqsiz yangi usullar paydo bo‘ldi, ular “yaxshiroq” ta’lim natijalarini da’vo qilmoqdalar. o‘qitish usullarining o‘zgarishi bilan birga “ta’lim usuli” tushunchasining o‘zi ham rivojlandi. Hozirgi vaqtda bu tushuncha dunyo mamlakatlarida qat’iy bir ma’noli atama, mantiqiy belgiga ega emas. Demak, zamonaviy xorijiy adabiyotdagi ruscha “metod” atamasi nafaqat metod (inglizcha), methode (nemis), balki yondashuv (inglizcha), ansatz (nemis), ya’ni atamalariga ham mos kelishi mumkin. “yondashuv”ni bildiruvchi atamalar. Ba’zi zamonaviy o‘qituvchilar uchun ma’lumotnomalarda "ta’lim usuli" atamasi qo‘llanilmaydi, faqat o‘qitish metodikasi (metodikasi) ko‘rib chiqiladi. Arab tilini oʻqitish shartlariga oid arab adabiyotida bu atama طريق yoki أسلوب soʻzlari bilan belgilanadi. Chet tillarni o‘qitishning rus metodologiyasida (FL), shuningdek, FL ning arab metodologiyasida metod atamasi ( طريقة - arab) butun tizimni belgilashdan tashqari, tizimning alohida elementlarini ham anglatishi mumkin (grammatika va o‘qishni o‘rgatish usuli va boshqalar), bu boshqa mamlakatlar adabiyotida qabul qilish atamasiga mos keladi. Usullarning ko‘pligi va xilma-xilligi, bir tomondan, o‘qituvchining mustaqil tanlov qilishiga yo‘l ochsa, ikkinchi tomondan, unga ko‘plab qo‘shimcha majburiyatlarni yuklaydi: umumiy o‘qitish strategiyasini, o‘ziga xos texnikani to‘g‘ri tanlash zarurati. uning shaxsiy xususiyatlariga, o‘quvchilarining ehtiyojlari va qobiliyatlariga, mashg‘ulotlar o‘tkaziladigan sharoitlarga mos kelishi; asosiy va qo‘shimcha sifatida tavsiya etilgan darsliklar va boshqalar. Bu hatto boshlang‘ich pedagogik ma’lumotga ega va uzoq o‘qituvchilik tajribasiga ega bo‘lganlar uchun ham oson ish emas. Chet tilini o‘qitish metodikasining shakllanish tarixidan (afsuski, diniy islom ta’lim muassasalarida pedagogika fanlari kerakli darajada o‘qitilmagan) xabardor bo‘lmagan kishi uchun to‘g‘ri tanlov qilish yanada qiyinroq. o‘qituvchilarga metodikani ishlab chiqish jarayonida to‘plangan tajribaning ba’zi jihatlarini yangilash va unda nima eng qimmatli ekanligini va undan qanday oqilona foydalanish mumkinligini muhokama qilishda yordam berish uchun biz muammolarimizni hal qilish uchun qisqacha tarixiy burilish qilamiz. To‘g‘ridan-to‘g‘ri metodi va uning modifikatsiyalari. Tarjima usuli o‘rnini bosgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri usulning tarqalishi, go‘yo tildan nutqqa burilish bo‘ldi. Bu metodga ko`ra og`zaki nutqqa katta e’tibor beriladi, tarjima va ona tili o`quv jarayonidan chetlashtiriladi. Bu usulda o`qitishning asosiy tamoyili “taqlid” va “yodlash”dir. Biroq ona tilidan ajralish va taqlid rolini bo‘rttirib ko‘rsatish hamda tarjima va grammatikaga e’tibor bermaslik natijasida nutq amaliyoti hukmronligining ijobiy roli sezilarli darajada kamaydi. Arab tili ham boshqa tillar kabi uni boshqa tillardan ajratib turadigan xususiyatlarga ega. Arab tili o‘qituvchisi ularni bilishi va o‘quv jarayonida hisobga olishi kerak. Arab tilining asosiy xususiyatlari quyidagilardir: – Arab tilida “i’rab” (ma’lum grammatik omillarga qarab so‘zlarning oxirini o‘zgartirish) mavjud; – Nafosatning nozikligi va aniqligi; – So‘zlarning ko‘p ma’noliligi, sinonim va antonimlarning ko‘pligi, variantlarining ko‘pligi; – “I’jaz” (taqdimotning qisqaligi); – “Ishtik” (bir so‘zdan boshqa so‘z yasalishi; so‘z yasalishi); – “Qiyos” (analogiya; me’yor); – Unli tovushlarning so‘zdagi ma’nosi (رَبٌّ –materik, quruqlik, رِ –ر ,mehribonlik– ب bug‘doy). Bizningcha, arab tili o‘qituvchisi chet tili o‘qituvchilariga qo‘yiladigan umumiy talablar bilan bir qatorda arab tilining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga oladigan boshqa talablarga ham javob berishi kerak. Arab tili ta’limot tili, Qur’oni Karim tili va payg‘ambar so‘zlari tili ekanligini doimo yodda tutishi kerak. Alloh taolo butun insoniyatga murojaat qilish uchun tanlagan til. Alloh taolo aytganidek: “Albatta, bu olamlar Parvardigori tomonidan nozil qilingandir. Siz ogohlantirguvchilardan bo‘lishingiz uchun u (Jibril) bilan birga qalbingizga tushdi. U ochiq-oydin arab tilida nozil qilingan” (Qur’oni karim, 26:192195). Shunday qilib, bizning fikrimizcha, yuqoridagi usullar boshqalar bilan birgalikda arab tilini o‘qitishni optimallashtirishga hissa qo‘shadi, bundan tashqari u yoki bu metodning o‘ziga xos tarzda amalga oshirilishi o‘qituvchining psixologik tuzilishi, temperamenti, xohishi, tiliga ko‘nikmalari va o‘quvchilarining o‘xshash xususiyatlari bilan bog‘liq. tải về 476 Kb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|