I . Giíi thiÖu chung
Ai CËp lµ mét trong nh÷ng c¸i n«i xa nhÊt cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, thuéc §«ng B¾c Bé ch©u Phi, phÝa ®«ng gi¸p Hång H¶i vµ sa m¹c ¶ RËp, phÝa t©y gi¸p sa m¹c Libye, phÝa nam gi¸p miÒn rõng nói Nubye thuéc trung bé ch©u Phi vµ phÝa b¾c gi¸p §Þa Trung H¶i. Ai CËp lµ vïng thung lòng hÑp n»m däc theo h¹ lu s«ng Nil. H»ng n¨m, tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 12, níc s«ng Nil d©ng cao, g©y nªn nh÷ng trËn lôt lín. Khi níc s«ng Nil rót ®i, ®· ®Ó l¹i mét líp phï sa mµu mì båi ®¾p cho ®ång ruéng Ai CËp. ChÝnh nhê níc s«ng Nil mµ Ai CËp lÏ ra lµ mét xø ma Ýt, kh« khan ®· trë thµnh mét vïng ®Êt ph× nhiªu trµn ®Çy søc sèng. V× thÕ, sö gia HÐrodote ®· viÕt : "S«ng Nil lµ tÆng phÈm cña Thîng ®Õ cho Ai CËp." Qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña nÒn v¨n ho¸ vµ t tëng Ai CËp g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn sèng vµ tÝnh chÊt sinh ho¹t x· héi ë Ai CËp cæ ®¹i.
Sù cÇn thiÕt ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò sinh ho¹t x· héi kh«ng chØ g¾n liÒn víi sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña nh÷ng t tëng triÕt häc, t«n gi¸o cña Ai CËp cæ ®¹i mµ cßn g¾n liÒn víi sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn nh÷ng thµnh tùu khoa häc tù nhiªn ë Ai CËp cæ ®¹i. Do nhu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt ë Ai CËp cæ ®¹i, nh÷ng tri thøc khoa häc ®· h×nh thµnh vµ sù øng dông chóng vµo ®êi sèng ngµy cµng s©u réng.
II . C¸c thêi kú cña Ai CËp cæ ®¹i
1. Theo nh÷ng di tÝch v¨n ho¸ vËt chÊt cña Ai CËp thêi cæ do c¸c cuéc khai quËt kh¶o cæ häc vµo thÕ kû XIX, ngêi ta biÕt ®îc r»ng chÕ ®é thÞ téc tan r· vµ x· héi cã giai cÊp ra ®êi ë Ai CËp lµ vµo kho¶ng 4,5 ngµn n¨m tríc C«ng nguyªn. Lóc ®ã, c d©n ë lu vùc s«ng Nil ®· sèng theo tõng c«ng x· nhá víi nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp. Trong ®ã, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ c¬ së kinh tÕ cña c«ng x· n«ng th«n víi tr×nh ®é canh t¸c nguyªn thuû, c«ng cô s¶n xuÊt chñ yÕu b»ng ®¸ hoÆc b»ng gç, ph¬ng ph¸p canh t¸c rÊt l¹c hËu. §Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, më mang thuû lîi, nhiÒu c«ng x· n«ng th«n ®· ph¶i liªn hiÖp víi nhau thµnh nh÷ng liªn minh c«ng x· n«ng th«n réng lín h¬n gäi lµ "nom". VÒ sau c¸c "nom" ®ã hîp nhÊt l¹i, ph¸t triÓn thµnh nhµ níc Ai CËp cæ ®¹i. TÊt c¶ cã kho¶ng 40 "nom" hay sp¸t vµ ®Òu cã thµnh thÞ, h¬ng th«n, thÇn tho¹i, tÝn ngìng, thæ ng÷ riªng vµ ban ®Çu thêng c« lËp víi nhau, n»m däc theo hai bªn bê s«ng Nil. Trong ®ã cã c¸c "nom" lín nh Elephantine, ThÌbes, Abydos ë phÝa nam, HiÐracleopolis, Memphis, Hecmolopis ë phÝa b¾c, cßn ë vïng tam gi¸c ch©u s«ng Nil cã HÐliopolis, Bouto,v.v...
2. Gi÷a thiªn niªn kû IV tríc C«ng nguyªn , c¸c ch©u miÒn B¾c Ai CËp thèng nhÊt thµnh v¬ng quèc h¹ Ai CËp, c¸c ch©u miÒn Nam thèng nhÊt thµnh v¬ng quèc thîng Ai CËp. Cuèi thiªn niªn kû IV tríc C«ng nguyªn, sau nh÷ng cuéc chiÕn tranh tµn khèc, l©u dµi, thîng vµ h¹ Ai CËp ®· hîp nhÊt thµnh mét quèc gia Ai CËp thèng nhÊt, víi thñ ®« lµ thµnh Memphis, mét ®Þa ®iÓm quan träng trªn ®ång b»ng s«ng Nil ë miÒn Nam Ai CËp. Ngêi cã c«ng ®Çu tiªn th«ng nhÊt níc Ai CËp lµ MenÌs.
3. Sau MenÌs, 18 vÞ vua cña hai v¬ng triÒu ®Çu tiªn cña Ai CËp ®· chän thµnh Thinis ë miÒn B¾c lµm thñ ®«, nªn thêi kú nµy ®îc gäi lµ thêi kú Thinis (3200 - 3000 tríc C«ng nguyªn), tøc thêi kú T¶o V¬ng quèc .
4. Tõ n¨m 3000 ®Õn n¨m 2400 tríc C«ng nguyªn, Ai CËp bíc vµo thêi kú Cæ V¬ng quèc, díi quyÒn thèng trÞ cña c¸c vua thuéc bèn v¬ng triÒu, tõ v¬ng triÒu thø III ®Õn v¬ng triÒu thø VI. §©y lµ thêi kú h×nh thµnh quèc gia chiÕm h÷u n« lÖ trung ¬ng tËp quyÒn lÇn thø nhÊt ë Ai CËp. Thêi kú nµy, chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ ë Ai CËp ph¸t triÓn kh¸ m¹nh c¶ vÒ mÆt chÝnh trÞ còng nh mÆt qu©n sù v¨n ho¸. TriÒu ®¹i thø III cã thÓ b¾t ®Çu bëi vua Djeser vµ nh÷ng «ng vua kÕ vÞ sau ®ã nh Sekhamkhet, Sanakhet, Houni, Khaba...TriÒu ®¹i thø IV do SnÌfrou s¸ng lËp. Sau ®ã lµ ba pharaon næi tiÕng cña lÞch sö Ai CËp cæ ®¹i Cheops, ChÐphren, MykÐrinos.
5. Sau mét thêi gian dµi ph©n liÖt tranh chÊp gi÷a hai trung t©m, ë miÒn B¾c lµ ®« thµnh HÐracleopolis vµ miÒn Nam lµ ®« thµnh ThÌbes nh»m giµnh quyÒn b¸ chñ Ai CËp, Mentouhotep II l·nh tô thµnh ThÌbes ®· thèng nhÊt toµn bé Ai CËp lËp ra v¬ng triÒu XI, më ®Çu thêi kú Trung V¬ng quèc (tõ n¨m 2150 ®Õn 1710 tríc C«ng nguyªn). Díi sù thèng trÞ cña v¬ng triÒu thø XI vµ XII, Ai CËp ®· trë thµnh nhµ níc chiÕm h÷u n« lÖ lín m¹nh. C¸c pharaon thêi kú nµy cßn cho x©y thµnh qu¸ch, ®Òn ®µi vµ ®a qu©n ®i chinh ph¹t, x©m lîc c¸c vïng ®Êt Syrie, Palestine, Nubye ®Ó më réng ®Êt ®ai vµ b¾t tï binh.
6. N¨m 1750 tríc C«ng nguyªn, c¸c cuéc b¹o ®éng cña n« lÖ vµ d©n nghÌo trë thµnh nh÷ng cuéc khëi nghÜa to lín, lan trµn kh¾p l·nh thæ Ai CËp vµ kÐo dµi suèt 40 n¨m. Lîi dông sù suy yÕu ®ã cña Ai CËp, nh÷ng bé l¹c du môc cña ch©u ¸, ngêi Hyksos sèng ë vïng Syrie vµ Palestine ®· trµn vµo miÒn ch©u thæ s«ng Nil, ®ãng ®« ë Avaros, thèng trÞ Ai CËp tõ n¨m 1710 ®Õn n¨m 1560 tríc C«ng nguyªn. Cuèi cïng Atmes ë thµnh ThÌbes ®· l·nh ®¹o nh©n d©n Ai CËp ®¸nh ®uæi bän x©m lîc, giµnh l¹i ®éc lËp tù do cho ®Êt níc Ai CËp n¨m 1560 tríc C«ng nguyªn, lËp ra v¬ng triÒu XVIII, më ®Çu thêi kú lÞch sö míi cña Ai CËp, thêi T©n V¬ng quèc.
7. Sang thêi kú HËu V¬ng quèc, nhµ níc chiÕm h÷u n« lÖ Ai CËp bíc vµo thêi kú khñng ho¶ng trÇm träng. Mét l·nh tô quý téc qu©n sù Libye lµ Chochang lµm ®¶o chÝnh n¨m 941 tríc C«ng nguyªn, s¸ng lËp ra mét triÒu ®¹i míi díi quyÒn thèng trÞ cña ngêi Libye ë Ai CËp. §Õn thÕ kû VIII tríc C«ng nguyªn, lîi dông t×nh h×nh suy yÕu vµ lo¹n l¹c ë Ai CËp, dùa vµo sù ñng hé cña ®¼ng cÊp t¨ng l÷ Ai CËp, ngêi Nubye ë phÝa Nam ®· chinh phôc Ai CËp, lËt ®æ nÒn thèng trÞ cña ngêi Libye, lËp ra v¬ng triÒu cña ngêi Nubye vµo n¨m 726 tríc C«ng nguyªn. N¨m 671 tríc C«ng nguyªn v¬ng triÒu Nubye bÞ ngêi Assyrie tÊn c«ng vµ chinh phôc. Kh«ng bao l©u, thõa c¬ níc Assyrie suy lo¹n, mét quý téc ë thµnh Sait miÒn b¾c Ai CËp lµ Psammetique ®· l·nh ®¹o nh©n d©n næi dËy ®¸nh ®uæi ngêi Assyrie, kh«i phôc ®Êt níc, s¸ng lËp ra v¬ng triÒu XX n¨m 654 ®Õn 525 tríc C«ng nguyªn. §ã còng lµ thêi kú phôc hng cuèi cïng cña quèc gia chiÕm h÷u n« lÖ ë Ai CËp. N¨m 525 tríc C«ng nguyªn, qu©n Ba t x©m lîc chinh phôc Ai CËp. N¨m 332 tríc C«ng nguyªn, Ai CËp l¹i bÞ Alexandre ®¹i ®Õ, ngêi Macedoine x©m chiÕm. Sau khi Alexandre chÕt, Ai CËp ®Æt díi quyÒn thèng trÞ cña Ptoleme mét danh tíng cña Alexandre. Tõ ®ã, Ai CËp b¾t ®Çu thêi kú Hy L¹p ho¸ ( tõ thÕ kû IV ®Õn thÕ kû I tríc C«ng nguyªn).
I
II . V¨n ho¸ Ai CËp cæ ®¹i
Thiªn v¨n häc
§Ó biÕt thêi tiÕt vµ mùc níc s«ng Nil phôc vô cho viÖc trång trät, ngêi Ai CËp ®· sím ph¸t triÓn thiªn v¨n häc.
Ngêi ta cßn gi÷ ®îc nh÷ng bøc tranh cæ, b¶n ®å c¸c thiªn thÓ cña ngêi Ai CËp cæ ®¹i vÏ trªn c¸c trÇn nhµ cña c¸c ®Òn ®µi cæ. Trong ®ã, cã b¶n ®å 12 cung hoµng ®¹o tõ thêi v¬ng triÒu XIV cßn truyÒn l¹i tíi nay. Hä ®· vÏ chßm sao B¾c cùc thµnh ®Çu mét con bß. Hä ph©n biÖt gi÷a ®Þnh tinh vµ hµnh tinh, ®Æt tªn cho sao thuû, sao ho¶, sao thæ... §iÒu ®ã chøng tá ngêi Ai CËp ®· thùc hiÖn nh÷ng c«ng cuéc kh¶o s¸t thiªn v¨n cã hÖ thèng .
Hä quan s¸t c¸c thiªn thÓ ®Æc biÖt (MÆt Tr¨ng, sao, hµnh tinh...), mét sè hiÖn tîng thiªn nhiªn thêng x¶y ra (nhËt thùc, nguyÖt thùc, sù mäc lÆn cña mét sè thiªn thÓ ...), ghi nhí vÞ trÝ t¬ng ®èi vµ mèi liªn quan gi÷a c¸c thiªn thÓ, råi so s¸nh nh÷ng g× thÊy ®îc víi sù biÕn ®æi thêi tiÕt bÊt thêng, víi thêi vô s¶n xuÊt. B»ng kh¶ n¨ng tæng hîp, ph©n tÝch vµ s¸ng t¹o tuyÖt vêi, hä ®· t×m ®îc ®iÒu m×nh muèn cã vµ hä còng ®· thùc hiÖn ®îc ®iÒu m×nh muèn lµm.
§Ó biÕt mïa níc lò lªn xuèng ë s«ng Nil hµng n¨m, hä nhËn thÊy r»ng, cø sau chu kú 70 ngµy kh«ng nh×n thÊy, th× sao Thiªn lang (α - chßm §¹i KhuyÓn) sÏ mäc, vµo ®óng lóc nµy chÝnh lµ thêi ®iÓm b¾t ®Çu cña mïa níc lò trªn s«ng Nil. T¹i mét trong nh÷ng nhµ thê ®îc x©y dùng tõ thêi xa xa, vÉn cßn lu gi÷ l¹i dßng ch÷ tîng h×nh nh sau: NÕu thÊy sao Thiªn lang xuÊt hiÖn trªn bÇu trêi th× níc lò s«ng Nil l¹i trµn vÒ.
Khi quan s¸t bÇu trêi, c¸c nhµ thiªn v¨n häc cø 1 tiÕng ®ång hå th× ghi vÞ trÝ c¸c sao lªn mét tê giÊy cã kÎ «. §Ó ®o thêi gian, tõ thêi Cæ V¬ng quèc ngêi Ai CËp ®· ph¸t minh ra c¸i nhËt khuª. §ã lµ mét thanh gç cã mét ®Çu cong. Muèn biÕt mÊy giê th× xem bãng MÆt trêi cña mót c¸i ®Çu cong in lªn vÞ trÝ nµo trªn thanh gç. Nhng dông cô nµy chØ xem ®îc thêi gian ban ngµy vµ khi ®ang cã n¾ng. §Õn thêi v¬ng triÒu XVII ngêi Ai CËp l¹i ph¸t minh ra ®ång hå níc. §ã lµ mét c¸i b×nh b»ng ®¸ h×nh chãp nhän. Chç nhän lµ ®¸y vµ ë ®ã cã mét lç nhá. Trong b×nh ®æ ®Çy níc, níc theo lç nhá ch¶y ra ngoµi lµm cho mùc níc v¬i dÇn. Nh×n vµo mùc níc lµ ngêi ta cã thÓ biÕt thêi gian. Lo¹i ®ång hå nµy ®· kh¾c phôc ®îc nhîc ®iÓm cña lo¹i nhËt khuª nãi trªn.
Ngay tõ thëi cæ ®¹i ë Ai CËp ngêi ta ®· s¸ng t¹o ra lÞch ph¸p nhê sù kh¶o s¸t, tÝnh to¸n mùc níc s«ng Nil lªn xuèng, so s¸nh víi viÖc quan s¸t c¸c v× sao chuyÓn ®éng trªn bÇu trêi. x(lÞch häc)Sau khi quan s¸t sao Thiªn Lang, ngêi cæ Ai CËp ®· sím t×m ra ®îc ®é dµi cña n¨m mÆt trêi lµ 365 ngµy. Sau ®ã hä l¹i thÊy r»ng dïng ®é dµi 365ngµy ®Ó dù b¸o mïa lò th× vÉn cßn sai, cø kho¶ng 4 n¨m sai mÊt mét ngµy, 120 n¨m sai mÊt mét th¸ng. Nh vËy ®¸ng lý ®é dµI cña n¨m mÆt trêi lµ 365 ngµy 1/4 nhng nh÷ng tu sÜ thêi ®ã ®· kh«ng cho phÐp c«ng nhËn ®IÒu ®ã v× hä cho r»ng thõa nhËn 1/4 ngµy tøc lµ ph¸ vì mÊt trËt tù nghiªm tóc mµ c¸c thiªn thÇn ®· ®Þnh s½n.V× thÕ ®é dµI 365 ngµy 1/4 ph¶I tr¶I qua h¬n 2000 n¨m sau míi ®îc thõa nhËn vµ tríc tiªn ë La M· sau míi ®Õn Ai CËp.
B¶n vÏ ký hiÖu thiªn v¨n Ai CËp cæ
Ngêi Ai CËp cæ ®¹i m« t¶ vò trô nh thÕ nµo?
XuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn cña vïng l·nh thæ mµ m×nh ®ang sinh sèng, ngêi Ai CËp cæ ®¹i ®· ph¸c ho¹ m« h×nh vò trô kh¸ ®¬n gi¶n, g¾n liÒn víi cuéc sèng thùc tÕ vµ gÇn gòi víi m×nh h¬n.
Hä xem Tr¸i §Êt gièng nh mét thung lòng khæng lå, cã d¸ng dÊp tùa h×nh vu«ng, tr¶i dµi suèt tõ phÝa B¾c ®Õn phÝa Nam. N»m gi÷a thung lòng vÜ ®¹i nµy lµ con s«ng Nil hïng vÜ uèn lîn ch¶y qua. Bao bäc xung quanh thung lòng lµ c¸c d·y nói cao thÊp trïng ®iÖp nhÊp nh«, ë n¬i ®Êy cã con s«ng Nil cña trêi. ThuyÒn ®éc méc cña thÇn MÆt Trêi h»ng ngµy b¬i lîn däc theo con s«ng Nil tëng tîng k× diÖu nµy. BÇu trêi ph¼ng ®îc cÊu t¹o tõ chÊt s¾t vµ ®îc g¾n ®Çy sao chi chÝt, ®ang ®îc chèng ®ì bëi bèn cét trô cao lín ë bèn ph¬ng...
Ta thÊy r»ng, ë ®©y con sè "bèn" ®· ®îc dïng ®Õn tîng trng cho kh¸i niÖm "bèn ph¬ng trêi". B©y giê chóng ta ®¬ng nhiªn ®îc thõa hëng nh÷ng kh¸i niÖm ®ã, ta c¶m thÊy nã qu¸ ®¬n gi¶n vµ dÔ dµng. Nhng nÕu ®Æt nã vµo bèi c¶nh lÞch sö cña thêi gian th× ®©y lµ mét kÕt qu¶ cña c¶ mét qu¸ tr×nh nhËn thøc rÊt c«ng phu vµ l©u dµi. Mét ®iÒu ®¸ng ng¹c nhiªn lµ, trong lÞch sö ph¸t triÓn khoa häc thiªn v¨n, tÊt c¶ c¸c nÒn v¨n minh s¬ khai cña loµi ngêi ®Òu xuÊt hiÖn ë nh÷ng quèc gia cã vÞ trÝ ®Þa lÝ n»m ë trªn cïng mét nöa b¸n cÇu - mµ ngµy nay ta gäi lµ b¸n cÇu B¾c. §øng ë ®©y quan s¸t bÇu trêi sao trong mét ®ªm, bao giê còng thÊy cã mét sè ng«i sao dêng nh kh«ng hÒ mäc vµ l¨n, chóng quay xung quanh mét ®iÓm nµo ®ã ( ®îc gäi lµ cùc) - vµ ng«i sao nµo ë gÇn ®iÓm ®ã th× dêng nh ®øng im, kh«ng bao giê thay ®æi vÞ trÝ trong kh«ng gian (sau nµy, theo kÕt qu¶ tÝnh to¸n cña c¸c nhµ thiªn v¨n th× cã thay ®æi, nhng rÊt bÐ, trong thêi gian hµng ngh×n n¨m míi nhËn biÕt ®îc sù biÕn ®æi nµy). §©y lµ thiªn thÓ ®Çu tiªn mµ ngêi cæ xa ®· ph¸t hiÖn ®îc vµ dïng ®Ó x¸c ®Þnh ph¬ng híng. §øng trªn mÆt ®Êt, thÊy ng«i sao nµy ë phÝa nµo (t¹i nh÷ng vÜ ®é ®Þa lý cµng cao th× nh×n thÊy nã cµng cao so víi ®êng ch©n trêi) th× ®Êy lµ ph¬ng B¾c, ba ph¬ng cßn l¹i lµ : nam, ®«ng vµ t©y.
2. TÝn ngìng, t«n gi¸o
Ph¶n ¸nh tÝnh chÊt sinh ho¹t x· héi Ai CËp thêi cæ ®¹i, suèt thêi kú h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, t«n gi¸o ®· trë thµnh hÖ t tëng chi phèi ®êi sèng tinh thÇn ë Ai CËp cæ ®¹i. HÐrodot khi nãi tíi t«n gi¸o víi d©n téc Ai CËp ®· cho r»ng hä lµ nh÷ng tÝn ®å thËn träng nhÊt so víi c¸c d©n téc kh¸c. C¸c pharaon ®îc coi lµ con yªu cña thÇn th¸nh, lµ hiÖn th©n cña thÇn Chim ng Horus, lµ con cña thÇn R© hay thÇn Amon, thay mÆt c¸c thÇn ®Ó cai trÞ nh©n d©n trªn mÆt ®Êt. Vua lµ t¨ng l÷ tèi cao vµ lµ ngêi duy nhÊt th«ng ®¹t ®îc víi thÇn linh. V× vËy, vua ®îc ngêi ta t«n kÝnh, thê phông nh mét vÞ thÇn sèng trong nh÷ng ®Òn ®µi riªng. Trong c¸c ®Òn ®µi, l¨ng tÈm, h×nh ¶nh cña vua ®îc trang hoµng b»ng nh÷ng biÓu tîng ®Æc biÖt nh Horus, Amon-R©, Aton...ChÝnh nh÷ng ®iÒu ®ã ®· lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho x· héi vµ v¨n minh Ai CËp ph¸t triÓn chËm ch¹p.
2.1 Qua c¸c cuéc kh¶o cæ häc, ngêi ta thÊy viÖc thê cóng c¸c thÇn sóc vËt cã hÇu nh ë kh¾p ®Êt níc Ai CËp. ë Bubatis ngêi ta thê thÇn MÌo c¸i,ë Memphis thê thÇn Bß,ë ThÌbes, Moeris thê thÇn C¸ sÊu, ë Abydos thê thÇn Nh¸i...Ngoµi ra trªn kh¾p l·nh thæ Ai CËp ngêi ta cßn t«n thê v« sè c¸c thÇn kh¸c nh thÇn S tö c¸i, thÇn Chã sãi, thÇn Cß löa, thÇn Bä c¹p, thÇn Hµ m·, Dª thÇn, R¾n thÇn...Trong c¸c cuéc khai quËt kh¶o cæ häc, ngêi ta ®· t×m thÊy rÊt nhiÒu x¸c c¸c thó vËt íp nh mÌo, chã, s tö, chim ng, c¸, tÊt c¶ ®îc tèng t¸ng theo nh÷ng nghi lÔ riªng biÖt.
§Æc biÖt, trong tÊt c¶ c¸c thÇn sóc vËt, th× thÇn Chim ng Horus vµ thÇn Bß Apis ®îc t«n thê hÇu nh trong c¶ níc Ai CËp . ë ®« thÞ Memphis ngêi ®· t×m thÊy x¸c mét con bß ®en víi nh÷ng khoanh tr¾ng. Theo sù kh¶o cøu cña c¸c nhµ kh¶o cæ häc, th× thÇn Bß nµy ®· ®îc t«n lµm thÇn trong mét cuéc tÕ lÔ rÊt trang nghiªm, ®îc sèng trong mét ng«i ®Òn gÇn víi ®Òn thê thÇn Ptah tèi cao, víi nhiÖm vô c«ng bè nh÷ng lêi sÊm truyÒn cña thÇn Ptah víi nh©n gian, thu nhËn c¸c ®å tÕ lÔ cña thÇn d©n... Sau khi chÕt, x¸c thÇn Bß nµy ®· ®îc ®em íp vµ ®Ó trong mét ng«i nhµ t¸ng, sau nh÷ng nghi lÔ kÐo dµi trong suèt 70 ngµy míi ®em ch«n trong mét ng«i mé víi c¸c vÞ thÇn kh¸c.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |