R­êng thpt chuyªn Lª Hång pHong Líp 10 Chuyªn ho¸

D­íi thêi T©n V­¬ng quèc, AmÐnophis IV Akhenaton ®· ®­a ra quan niÖm cho r»ng thÕ giíi lµ mét thùc thÓ ®Æt d­íi sù cai qu¶n cña mét vÞ thÇn duy nhÊt, mét ®Êng thiªng liªng ®· ®Þnh ra mäi gièng ng­êi, mäi quèc gia, mäi loµi vËt. VÞ thÇn ®ã lµ thÇn MÆt Trêi Aton. Víi n¨ng lùc s¸ng t¹o m¹nh mÏ v« song mµ linh thiªng, rùc rì, huy hoµng. Ng­êi lµ nguån gèc cña mäi sù sèng.

§èi víi c¸c vÞ thÇn vò trô, ng­êi Ai CËp còng g¸n theo mét tÝnh c¸ch thó vËt. Hä tin r»ng c¸c vÞ thÇn ®ã thÝch nhËt vµo thÓ x¸c c¸c thó vËt. V× vËy hä th­êng t­îng tr­ng c¸c thÇn nµy víi mét th©n ng­êi vµ mét ®Çu thó vËt. Nh­ Horus m×nh ng­êi ®Çu chim ­ng, thÇn Isis thÇn MÆt Tr¨ng m×nh ng­êi ®Çu bß c¸i.

Xung quanh c¸c vÞ thÇn biÓu t­îng cho c¸c sù vËt, hiÖn t­îng cña tù nhiªn ®a d¹ng, ng­êi Ai CËp còng thªu dÖt nªn nh÷ng c©u chuyÖn thÇn tho¹i ®Ó lµm t¨ng thªm vÎ linh thiªng cña c¸c thÇn vµ chñ yÕu lµ ®Ó cè g¾ng gi¶i thÝch cho ®óng tÝch c¸ch ®a d¹ng, phong phó cña vò trô.

Theo chuyÖn thÇn tho¹i, Osiris x­a kia lµ chóa tÓ cña c¶ thung lòng s«ng Nil. Trong thêi gian trÞ v× ngµi ®· ban hµnh nh÷ng ®¹o luËt ®em l¹i sù an ninh, th¸i b×nh, thÞnh v­îng cho xø së nµy. Ng­êi ®· trùc tiÕp ®i truyÒn d¹y cho loµi ng­êi nh÷ng tri thøc vÒ ®¹o ®øc, c«ng lý, hoµ b×nh. Nh­ng khi trë vÒ ngµi ®· bÞ kÎ thï lµ thÇn B·o tè vµ Bãng tèi Seth ¸m h¹i, chÆt x¸c ra thµnh tõng m¶nh, bá r¶i r¸c trong thung lòng s«ng Nil. Vî cña thÇn MÆt Trêi Osiris lµ n÷ thÇn MÆt Tr¨ng Isis v× th­¬ng chång ®· nhÆt tõng m¶nh x¸c Êy råi víi sù gióp ®ì cña thÇn Thot vµ thÇn Chã sãi Anubis ®em ­íp nh÷ng m¶nh x¸c Êy cña chång. NghÖ thuËt ­íp x¸c cña Ai CËp b¾t ®Çu cã tõ ®Êy. §Ó tr¶ thï cho cha, con cña thÇn Osiris lµ thÇn Horus ®· tÊn c«ng vµ b¾t trãi thÇn Seth ®em trao cho mÑ. Nh­ng n÷ thÇn Isis ®· kh«ng nì tr¶ thï, ®· tha thø cho kÎ ®· giÕt chång m×nh. Tr­íc quyÕt ®Þnh Êy cña mÑ, thÇn Horus ®· kh«ng d¸m ph¶n ®èi nh­ng sau ®ã vÉn tiÕp tôc chèng l¹i thÇn Bãng tèi Seth. §ã còng lµ t­îng tr­ng cho sù ®èi lËp gi÷a ngµy vµ ®ªm, ¸nh s¸ng vµ bãng t«i cña vò trô. Cßn thÇn Osiris sau khi bÞ ¸m h¹i ®· trë thµnh chóa tÓ cña thÕ giíi ng­êi chÕt.

V× thÇn MÆt Trêi lµ nguån sinh lùc cña tÊt c¶ nªn «ng còng ®­îc coi lµ vÞ thÇn cña nÒn n«ng nghiÖp, cña thÇn Th¶o méc vµ ®Æc biÖt thÇn Osiris cßn ®­îc ®ång ho¸ víi mét nguån sinh lùc v« tËn cña Ai CËp lµ n­íc, lµ thÇn s«ng Nil.

Tõ thêi Trung V­¬ng quèc thÇn Amon ®· ®­îc c¸c l·nh tô thµnh ThÌbes ®ång ho¸ víi thÇn R©. Hä ghÐp hai tªn ®ã l¹i thµnh Amon-R© vµ ®­a ra thuyÕt cho r»ng thÇn Amon-R© lµ chóa tÓ cña vò trô, sinh ra c¸c thÇn, con ng­êi vµ v¹n vËt.

Cïng víi sù thÇn th¸nh ho¸ c¸c sù vËt, hiÖn t­îng cña tù nhiªn, ng­êi Ai CËp cßn tuyÖt ®èi sïng b¸i, t«n thê c¸c vÞ thÇn víi c¸c lÔ nghi, cóng tÕ, tÝn ng­ìng, phï phÐp ®Ò cÇu nguyÖn vµ göi g¾m linh hån m×nh vµo uy lùc linh thiªng cña c¸c vÞ thÇn linh.

Mét buæi s¸ng trong tÊt c¶ c¸c ®Òn ®µi ë Ai CËp nh÷ng nghi lÔ trÞnh träng ®­îc cö hµnh nh­ quú l¹y, cÇu kinh, h¸t th¸nh ca, d©ng h­¬ng...Sau ®ã vÞ tu sÜ cao cÊp nhÊt míi më hËu cung ®Ó ®¸nh thøc thÇn dËy vµ tr¶ l¹i cho thÇn "con m¾t Horus" mµ thÇn ®· bÞ mÊt trong cuéc ®¸nh nhau víi thÇn bãng tèi Seth. TiÕp ®ã lµ lÔ d©ng h­¬ng n÷ thÇn Ma©t - con g¸i cña thÇn R©, råi röa mÆt, thay xiªm y, trang ®iÓm vµ d©ng b÷a ®iÓm t©m thÞnh so¹n cho thÇn. Trong c¸c cuéc tÕ lÔ ®ã, ng­êi ta tr¸nh kh«ng ®­îc s¸t sinh. §Ó t« ®iÓm cho cuéc sèng c¸c vÞ thÇn vµ chñ yÕu lµ t« ®iÓm cho cuéc sèng cña con ng­êi trÇn thÕ, ng­êi Ai CËp th­êng tæ chøc c¸c lÔ héi, h¸t c¸c tuång tÝch diÔn l¹i sù tÝch, c«ng tr¹ng cña c¸c thÇn.

Còng nh­ c¸c d©n téc ph­¬ng §«ng kh¸c, ng­êi Ai CËp tin r»ng trong ®êi sèng mçi th©n x¸c con ng­êi ®Òu cã mét thùc thÓ linh hån. "K©" ®i theo nh­ h×nh víi bãng. Con ng­êi ta sau khi chÕt ®i kh«ng ph¶i lµ mÊt h¼n mµ chØ tõ gi· cuéc sèng hiÖn t¹i ®Ó sang mét thÕ giíi kh¸c, n¬i ®ã linh hån vÉn tiÕp tôc tån t¹i vµ còng cã mét cuéc sèng, nhu cÇu gièng nh­ con ng­êi khi cßn sèng.

Buæi ®Çu chØ cã vua lµ ®­îc tham dù vµo thÕ giíi bªn kia nhê sù ®ång nhÊt ho¸ víi thÇn R© hay thÇn Osiris. Sau nµy th× c¸c quan l¹i vµ d©n chóng còng cã thÓ ®­îc sang sèng ë thÕ giíi bªn kia, víi ®iÒu kiÖn lµ sinh thêi hä ph¶i cã cuéc sèng l­¬ng thiÖn, ®¹o ®øc, lu«n lu«n tu©n thñ ý chÝ cña thÇn linh vµ mÖnh lÖnh cña vua chóa trªn mÆt ®Êt. V× vËy theo quan niÖm cña ng­êi Ai CËp, sau khi chÕt linh hån con ng­êi ta ph¶i tr¶i qua mét cuéc ph¸n xÐt cña thÇn Osiris - chóa tÓ cña thÕ giíi ng­êi chÕt. Nh­ng tr­íc khi ®­îc gÆp mÆt thÇn Osiris th× linh hån ng­êi chÕt ph¶i v­ît qua mét chÆng ®­êng víi nh÷ng thö th¸ch ®Çy cam go vµ nguy hiÓm bëi bãng tèi, sa m¹c vµ vùc th¼m... Linh hån lu«n bÞ thó d÷ r×nh rËp. Linh hån ph¶i b¨ng qua mét sè suèi n­íc s«i cuån cuén hay ph¶i v­ît qua mét c¸nh ®ång cã nh÷ng con qu¸i vËt lu«n ®eo ®uæi, r×nh b¾t b»ng nh÷ng tÊm l­íi réng. NÕu v­ît qua ®­îc chÆng ®­êng khæ ¶i ®ã th× linh hån ng­êi chÕt míi ®­îc thÇn Chã ngao Anubis vµ thÇn Cß löa Thot d¾t tíi gÆp thÇn Osiris. Linh hån ng­êi chÕt ph¶i biÖn minh sù v« téi cña m×nh tr­íc Osiris nh­ :

"Xin ngîi ca ng­êi, ThÇn linh vÜ ®¹i, Chóa tÓ cña ch©n lý vµ c«ng chÝnh.

T«i ®Õn tr­íc Ng­êi, chñ nh©n ¬i !

T«i ®­îc ®­a ®Õn ®©y ®Ó chiªm ng­ìng bao vÎ ®Ñp cña Ng­êi

T«i xin mang ®Õn Ng­êi sù thËt

T«i kh«ng ®éc ¸c víi con ng­êi.

T«i kh«ng ¸p bøc ng­êi nghÌo,

T«i kh«ng thiÕu bæn phËn, kh«ng ph¹m c¸c lçi lÇm mµ thÇn linh c¨m ghÐt

T«i kh«ng lµm cho n« lÖ bÞ chñ ng­îc ®·i

T«i kh«ng lµm cho ai ph¶i khãc, kh«ng bá ®ãi vµ giÕt h¹i ai

T«i kh«ng ph¶n béi ng­êi nµo.

T«i kh«ng bít xÐn lÔ vËt ë nhµ thê

T«i kh«ng cã hµnh ®éng d©m « trong khu vùc thiªng liªng cña ®Òn thê

T«i kh«ng b¸ng bæ thÇn linh."

Sau ®ã thÇn Osiris lÊy tr¸i tim linh hån ng­êi chÕt ®Æt lªn mét chiÕc c©n c«ng lý mµ qu¶ c©n lµ mét chiÕc l«ng chim, biÓu t­îng cña n÷ thÇn C«ng chÝnh Ma©t. NÕu ®­îc xÐt lµ trong s¹ch th× linh hån ng­êi chÕt míi ®­îc sèng l¹i trong câi vÜnh h»ng lý t­ëng. V× thÕ, c¸c gi¸o lý khuyªn nhñ mäi ng­êi ®ang sèng ph¶i biÕt sèng l­¬ng thiÖn, ®¹o ®øc vµ ngoan ngo·n nghe theo ý chÝ, mÖnh lÖnh cña c¸c bËc vua chóa trÞ v×, ®ång thêi ph¶i biÕt thê cóng c¸c bËc thÇn linh mét c¸ch hÕt søc cÈn träng vµ trang nghiªm.

t
3. Bïa chó vµ y häc

Ng­êi Ai CËp cæ ®¹i tin vµo sù hiÖu nghiÖm cña ph¸p thuËt, vµ hä th­êng dïng bïa chó ®Ó gäi nã lªn. Ng­êi d©n dùa vµo ph¸p thuËt ®Ó ch÷a ch¹y hay phßng ngõa mäi lo¹i lo l¾ng hµng ngµy, nh­ bÖnh tËt, th­¬ng tÝch vµ ®Î khã. Hä ®eo c¸c l¸ bïa ®Ó tù ch÷a bÖnh hay xua ®uæi tai ho¹. Hä dïng thÇn chó ®Ó cÇu xin ma quû gióp cho hä ®­îc b×nh yªn khi cã ng­êi qu¸ cè trong gia ®×nh lµm m×nh lµm mÈy hµnh con hµnh ch¸u. Bïa chó còng ®­îc dïng ®Ó g©y tai ho¹ cho kÎ kh¸c. Ng­êi ta cã thÓ viÕt tªn kÎ thï lªn chiÕc b×nh, hay nÆn h×nh nh©n kÎ thï b»ng ®Êt. Sau ®ã, hä ®Ëp n¸t chóng ®i, ®ång thêi lÇm rÇm ®äc chó. B»ng c¸ch ®ã hä hy väng tai ho¹ sÏ gi¸ng xuèng ®Çu kÎ thï.

Ng­êi Ai CËp rÊt am hiÓu vÒ c¸c lo¹i th¶o d­îc ch÷a bÖnh, vµ hä dïng chóng kÕt hîp víi ph¸p thuËt. Ngµy nay, c¸c nhµ khoa häc ®· chøng minh r»ng nhiÒu bµi thuèc cña ng­êi Ai CËp cã c«ng dông ch÷a bÖnh thùc sù. Tái, thø gia vÞ rÊt phæ biÕn, ®­îc dïng ®Ó ch÷a c¶m cóm. Rau mïi gióp cho tiªu ho¸, th×a lµ Ai CËp lµm gi¶m c¸c c¬n ®au do viªm khíp, vµ thÇu dÇu lµ ph­¬ng thuèc nhuËn trµng.

Quan tµi vµ v¶i quÊn x¸c ­íp chøa ®Çy nh÷ng b»ng chøng vÒ niÒm tin vµo ph¸p thuËt cña ng­êi Ai CËp. HÇu hÕt nh÷ng ng­êi Ai CËp giµu cã ®­îc ch«n cïng víi mét b¶n Tö th­ BÝ kÝp. §ã lµ mét lo¹i b¶n ®å ma thuËt chØ ®­êng ®i tíi thÕ giíi bªn kia, trong ®ã ghi ®Çy nh÷ng c©u thÇn chó ®Ó b¶o vÖ ng­êi chÕt trong chuyÕn hµnh tr×nh dµi d»ng dÆc xuèng ©m ti. Mét sè c©u thÇn chó vµo lo¹i ghª gím nhÊt ®­îc viÕt lªn c¸c l¸ bïa hé m¹ng. VÝ dô, c¸c l¸ bïa gäi lµ bïa bä hung cã ghi nh÷ng c©u thÇn chó ®Ó ng¨n tr¸i tim ng­êi chÕt ®õng nãi ra nh÷ng ®iÒu cã thÓ lµm h¹i hä trong nghi lÔ C©n Tim. Mét tr¸i tim qu¸ cëi më thËt thµ cã thÓ sÏ g©y tai ho¹ cho chñ nh©n cña nã vµ lµm tiªu tan c¬ héi cã ®­îc cuéc sèng bÊt tö. Ng­êi ta cho r»ng c¸c l¸ bïa bä hung ®Æt gi÷a c¸c lÇn v¶i liÖm cã thÓ gióp ng¨n chÆn t×nh huèng tÖ h¹i nµy.

C¸c thÇy lang lµ nh÷ng nh©n vËt rÊt quan träng ë Ai CËp cæ ®¹i, vµ hä th­êng kÕt hîp y häc víi ph¸p thuËt, c¶ hai ®Òu quan träng nh­ nhau. Hä biÕt kh¸ nhiÒu vÒ c¬ thÓ con ng­êi vµ cã nh÷ng quan niÖm ®óng ®¾n vÒ nguyªn nh©n g©y ra bÖnh tËt. Hä tin r»ng con ng­êi khi sinh ra lµ hoµn toµn khoÎ m¹nh, vµ sÏ kh«ng bÞ èm ®au hay chÕt yÓu trõ phi bÞ ¶nh h­ëng bëi nh÷ng t¸c nh©n cã h¹i. Khoa häc vµ ph¸p thuËt kÕt hîp cïng nhau ®Ó ®Èy lïi t¸c nh©n ®ã th«ng qua viÖc kÕt hîp thuèc men víi bïa chó.

MÆc dï thêi ®ã ch­a cã nh÷ng kÝnh hiÓn vi hiÖn ®¹i ®Ó ph¸t hiÖn ra vi khuÈn vµ vi trïng, nh­ng c¸c thÇy lang ®· ®o¸n biÕt r»ng bÖnh tËt lµ do c¸c sinh vËt gièng nh­ nh÷ng con s©u tõ bªn ngoµi tÊn c«ng vµo c¬ thÓ. Hä còng hiÓu r»ng tr¸i tim "lªn tiÕng" th«ng qua ®Çu vµ ®«i tay - ý muèn nãi víi m¹ch ®Ëp. Nh­ng dï ®· cã nh÷ng hiÓu biÕt tiªn tiÕn nh­ thÕ, nh­ng hä l¹i cho r»ng tr¸i tim, chø kh«ng ph¶i bé n·o, lµ n¬i kiÓm so¸t ý thøc vµ xóc c¶m con ng­êi. §iÒu ®ã gi¶i thÝch viÖc t¹i sao nh÷ng thî ­íp x¸c b¶o qu¶n tr¸i tim trong khi l¹i vøt bá bé n·o ®i !

Ng­êi Ai CËp ®· ghi chÐp l¹i nh÷ng hiÓu biÕt vÒ y häc cña hä trªn nh÷ng cuén giÊy cãi.Trong sè c¸c cuèn giÊy nh­ vËy cã ®Ò cËp tíi 877 c¸ch ch÷a trÞ c¸c lo¹i bÖnh vµ c¸c chøng rèi lo¹n kh¸c nhau, mµ mét sè c¸ch hiÖn vÉn cßn ®­îc ng­êi ta sö dông. ThÞt sèng ®­îc dïng trong mæ xÎ (lµm cÇm m¸u), vµ thuèc ®¾p lµm tõ b¸nh m× mèc (ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn cã h¹i). VÕt th­¬ng ®­îc kh©u b»ng kim chØ. Th­êng th× c¸c thÇy lang chØ coi nh÷ng bµi thuèc nh­ mét ph­¬ng thøc lµm gi¶m bÖnh. Cßn muèn ch÷a khái hoµn toµn bÖnh tËt th× ph¶i nhê ®Õn ph¸p thuËt míi xong.

4.1 Gi¶i m·

Trong nhiÒu n¨m trêi, ng­êi ta ®· cè g¾ng vµ ®· thÊt b¹i trong viÖc ®äc ch÷ t­îng h×nh. Nh­ng khi ®µo ®­îc PhiÕn ®¸ Rosetta, Thomas Young(1773 - 1829) mét ng­êi Anh biÕt tíi 14 ngo¹i ng÷ khi míi 12 tuái, ®· nhËn ra nã cã thÓ gióp gi¶i m· ch÷ t­îng h×nh Ai CËp vèn ®· bÞ l·ng quªn tõ l©u. PhiÕn ®¸ kh¾c nh÷ng dßng ch÷ thuéc hai lo¹i ng«n ng÷ kh¸c nhau - tiÕng Ai CËp (víi hai lo¹i ch÷ viÕt) vµ tiÕng Hy L¹p.

Young so s¸nh v¨n b¶n b»ng tiÕng Hy L¹p víi v¨n b¶n tiÕng Ai CËp vµ dÇn dÇn nhËn ra ý nghÜa cña nh÷ng dÊu hiÖu hay nh÷ng biÓu t­îng l¹ lïng cña nã. ¤ng hy väng m×nh sÏ trë thµnh ng­êi ®Çu tiªn ®äc ®­îc ch÷ t­îng h×nh Ai CËp. Nh­ng rèt cuéc mét ng­êi Ph¸p, Jean Francois Champollion (1790 - 1832) míi lµ ng­êi t¹o ra b­íc ®ét ph¸ thùc sù. B»ng c¸ch khíp l¹i tªn c¸c vÞ vua viÕt b»ng tiÕng Ai CËp vµ tiÕng Hy L¹p, vËn dông hiÓu biÕt cña m×nh vÒ Hy L¹p ®Ó t×m ra nh÷ng ký hiÖu t­îng h×nh trªn tÊm ®¸ thay cho c¸i g×, Champollion cuèi cïng ®· gi¶i m· ®­îc nh÷ng ch÷ t­îng h×nh Ai CËp vµo n¨m 1822.

4.2 R¾c rèi ch÷ t­îng h×nh

Ch÷ t­îng h×nh Ai CËp ®­îc sö dông tõ kho¶ng 3100 n¨m tr­íc C«ng nguyªn. Nã lµ hÖ thèng ch÷ viÕt b»ng c¸c ký hiÖu, thÓ hiÖn sù kÕt hîp gi÷a c¸c ©m tiÕt (gièng nh­ c¸c ch÷ c¸i trong b¶ng Alphabet cña chóng ta ngµy nay) hay toµn bé mét tõ. Mét sè ký hiÖu kh¸c l¹i mang ý nghÜa râ rµng cña mét tõ, v× thÕ kh«ng ®­îc ®äc lén nã. Ban ®Çu, ng­êi ta chØ sö dông kho¶ng 700 ký hiÖu t­îng h×nh, nh­ng ®Õn thêi kú cuèi cña nÒn v¨n minh Ai CËp, sè l­îng ch÷ t­îng h×nh ®· t¨ng lªn ®Õn 6000 ký hiÖu.

Ch÷ t­îng h×nh cã thÓ ®äc tõ ph¶i sang tr¸i hoÆc tõ tr¸i sang ph¶i. Chóng cã thÓ ®­îc viÕt thµnh hµng ngang hay hµng däc, v× thÕ cµng khiÕn chóng thªm rèi r¾m. Mµ ®óng thÕ. Ch÷ t­îng h×nh bÞ cè t×nh lµm cho r¾c rèi nh­ vËy ®Ó chØ mét sè Ýt ng­êi cã thÓ dïng ®­îc nã, vµ c¸c viªn th­ l¹i cã thÓ duy tr× ®­îc ®¹i vÞ cao cña m×nh trong x· héi. HÇu hÕt ng­êi d©n Ai CËp cæ ®¹i kh«ng biÕt ®äc hoÆc viÕt thø ch÷ nµy.

4.3 V¨n tù thÇn th¸nh

Vµo thêi Ai CËp cæ ®¹i , ch÷ viÕt, còng gièng nh­ nhiÒu thø kh¸c, ®­îc cho lµ cã nguån gèc tõ c¸c vÞ thÇn. Nã lµ tÆng vËt cña thÇn Thoth, vÞ thÇn cña trÝ tuÖ vµ ch÷ viÕt. Ng­êi Ai CËp gäi v¨n tù cña hä lµ medu-netjer cã nghÜa lµ "nh÷ng lêi cña thÇn th¸nh". Sau nµy, ng­êi Hy L¹p gäi chóng lµ hieroglyphikos grammata, nghÜa lµ "nh÷ng dÊu hiÖu thiªng liªng", vµ tõ ®ã chóng ta gäi lµ ch÷ t­îng h×nh (hieroglyph). Bëi thiªng liªng nh­ vËy, nªn ch÷ t­îng h×nh chñ yÕu ®­îc sö dông cho môc ®Ých t«n gi¸o. Chóng ®­îc viÕt lªn quan tµi, hay kh¾c trªn nh÷ng bøc trong ®Òn ®µi hay l¨ng mé.

4.4 Ch÷ th¶o

Ch÷ t­îng h×nh lµ ch÷ viÕt chÝnh thøc, nh­ng nã kh«ng ®­îc thuËn tiÖn cho l¾m. Nh÷ng h×nh vÏ qu¸ ­ lµ r¾c rèi, rÊt khã viÕt nhanh vµ ®Ñp. Nh÷ng tay th­ l¹i bËn rén ®¸nh vËt c¶ ngµy còng chØ viÕt ®­îc vµi trang, v× thÕ hä cÇn mét lo¹i ch÷ viÕt ®¬n gi¶n h¬n, cã thÓ viÕt ®­îc nhanh h¬n ®Ó dïng cho nh÷ng c«ng viÖc hµng ngµy, vµ lo¹i ch÷ viÕt rót gän ra ®êi. Nã cã tªn lµ hieratic, theo tiÕng Hy L¹p cã nghÜa lµ "ch÷ thÇy tu", vµ trë thµnh lo¹i v¨n tù chÝnh thøc cho c«ng viÖc lµm ¨n vµ ghi chÐp c¸ nh©n.

Nh­ng ®Õn n¨m 600 tr­íc C«ng nguyªn, mét lo¹i ch÷ viÕt cßn ®¬n gi¶n h¬n n÷a ra ®êi. Nã ®­îc gäi lµ demotic, theo tiÕng Hy L¹p cã nghÜa lµ ch÷ viÕt th«ng dông. Tuy dÔ häc vµ dÔ viÕt h¬n rÊt nhiÒu, nh­ng 100 ng­êi th× may ra còng chØ cã mét ng­êi cã thÓ n¾m ®­îc thø ch÷ nµy. Ch÷ th«ng dông còng cã nguån gèc tõ ch÷ t­îng h×nh cæ, nh­ng hÇu nh­ kh«ng ai nhËn ra ®­îc sù t­¬ng ®ång gi÷a chóng. Trªn PhiÕn ®¸ Rosetta, v¨n b¶n ®­îc ghi l¹i b»ng ch÷ viÕt th«ng dông còng nh­ b»ng ch÷ t­îng h×nh vµ ch÷ Hy L¹p.

4.5 Nh÷ng viªn th­ l¹i

Th­ l¹i lµ nh÷ng ng­êi ®­îc ¨n häc ®Ó biÕt ®äc biÕt viÕt. Hä thõa h­ëng c«ng viÑc nµy tõ cha «ng m×nh. §Ó cã thÓ ®äc th«ng viÕt th¹o, hä ph¶i ®å ®i ®å l¹i tõng ch÷ tõng ch÷ mét, hµng chôc, cã khi hµng tr¨m lÇn. Hä häc ch÷ tõ n¨m lªn 9, vµ ph¶i 5 n¨m sau míi cã thÓ ®äc th«ng, viÕt th¹o. Qu¸ tr×nh häc tËp rÊt vÊt v¶, hÔ tá ra l­êi biÕng mét tÝ lµ bÞ ¨n roi ngay. Nh­ng 5 n¨m miÖt mµi còng thËt ®¸ng c«ng. §¸m th­ l¹i lµ nh÷ng kÎ ®­îc h­ëng ®Æc quyÒn ®Æc lîi vµ kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ.

4.6 V¨n phßng tø b¶o

Khi viÕt, viªn th­ l¹i ngåi xÕp b»ng, quÊn chÆt xµ r«ng gi÷a hai ®Çu gèi lµm thµnh mét mÆt ph¼ng thay cho c¸i bµn viÕt. Anh ta viÕt trªn lo¹i giÊy lµm tõ c©y sËy papirus. Ruét mÒm cña c©y sËy ®­îc t­íc thµnh nh÷ng d¶i dµi, ken thµnh hai líp råi ®Ëp cho dËp, lµm thµnh mét lo¹i giÊy rÊt bÒn.

Tr­íc khi viÕt, viªn th­ l¹i v¶y vµi giät n­íc ®Ó cóng thÇn Thoth. Råi anh ta cÇm lªn c©y bót lµm b»ng th©n c©y sËy vãt nhän, nhóng vµo lä n­íc, sau ®ã chµ nã vµo mét côc mùc kh« - mùc ®en lµm b»ng bå hãng, cßn mùc ®á th× lµm b»ng hoµng thæ. Råi anh ta b¾t ®Çu viÕt. C¶ hai lo¹i ch÷ thÇy tu vµ ch÷ d©n d· ®Òu viÕt tõ ph¶i sang tr¸i. V× mùc rÊt l©u kh« nªn hä ph¶i cùc kú cÈn thËn ®Ó kh«ng lµm lem nh÷ng ch÷ võa viÕt xong.

C¸c viªn th­ l¹i ®­îc d¹y dç chu ®¸o nªn ch÷ viÕt cña hä th­êng râ rµng, dÔ ®äc. ChÝnh lµ tõ nh÷ng g× hä viÕt ra, còng nh­ tõ c¸c x¸c ­íp vµ nh÷ng l¨ng mé, mµ chóng ta ®· biÕt ®­îc kh¸ nhiÒu ®iÒu vÒ cuéc sèng thêi Ai CËp cæ ®¹i.

5. KiÕn tróc