Nguyễn Phong Nam - Giáo trình Văn học Việt Nam giai đọan nửa cuối thế kỷ XIX
86
Con
người thừa - một hình tượng độc đáo trong thơ Trần Tế Xương
Trần Tế Xương là một nhà thơ tài năng nhưng không vừa khuôn thước
của chế độ phong kiến. Nếu bình thường, nghĩa là nếu như chế độ phong
kiến vẫn tiếp tục tồn tại, thì mẫu người như Trần Tế Xương rất dễ trở thành
một nhân vật nổi loạn, chống lề thói cổ hũ từ văn chương dẫn đến gươm dao
như trường hợp Cao Bá Quát. Ta cũng có thể giả định Trần Tế Xương sẽ có
mặt trong lớp người tiên phong của cuộc cách mạng tư sản dân quyền.
Nhưng mà xã hội Việt Nam lúc này lại là sự lai tạp giữa những cái mục
ruỗng, xấu xa. Thế là Trần Tế Xương mặc nhiên bị văng bắn ra ngoài vòng
quay của xã hội đương thời. Ông trở thành một con người thừa chẳng ăn
nhập vào đâu cả. Trần Tế Xương ý thức rõ điều này:
Trời đất sinh ra chán vạn nghề
Làm thầy, làm thợ, lại làm thuê
Bác này mới thật thái vô tích
Sáng
vác
ô
đi tối vác về
Chính
sự đảo lộn của xã hội đã dẫn đến bi kịch cá nhân. Làm thầy:
hòan tòan thất vọng (Mô phạm tiên sinh quần dính đít - Bô xu tiểu tử khố
cong bòi); làm thợ: không được; bởi vì những con người kiểu Trần Tế
Xương vốn được xã hội liệt thành một giai tầng riêng, hòan tòan không có
khả năng họat động thực tiễn; đi làm thuê: ông không thể chấp nhận (làm
thuê này là làm thông ngôn ký, phán cho nhà nước, làm tay sai). Vậy chỉ còn
có một cách, một "công việc" là "sáng vác ô đi tối vác về". Câu thơ diễn tả
một lối sống quẩn quanh, bế tắc, tự dối mình, vô tích sự. Xã hội đó không
dung những con người như Trần Tế Xương mà bản thân Trần Tế Xương
cũng không cần hòa nhập với xã hội đó. Đây có thể là một trong những
nguyên nhân cho "khuynh hướng ăn chơi" trong thơ ông.
Thực ra thì những gì gọi là hành lạc trong thơ Trần Tế Xương không
phải đều là sự thật tất cả. Tuy nhiên, vấn đề là ở chỗ, nó chứng tỏ Trần Tế
Xương rất có ý thức về hành vi của mình. Ông muốn dùng ngay những điều
đó để giễu đời, giễu thiên hạ. Khác với các nhà thơ khác, ông không hề có ý
định che dấu hành vi của mình (dù hành vi đó trái với chuẩn mực đạo đức
đương thời). Trái lại, ông có vẻ tự đắc, khoe khoang là đằng khác:
Vị Xuyên có Tu Xương
Dở dở lại ương ương
Cao lâu thường ăn quỵt
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |
