Nguyễn Phong Nam - Giáo trình Văn học Việt Nam giai đọan nửa cuối thế kỷ XIX
84
Nhưng rồi khoa sau vẫn hỏng thì đâm buồn:
Bụng buồn còn muốn nói năng chi
Đệ nhất buồn là cái hỏng thi
Rồi đau đớn:
Đau quá đòn ghen
Rát hơn phải bỏng
Cáu quá, phải chửi:
Tế đổi làm Cao mà chó thế
Kiện trông ra tiệp hỡi trời ơi!
Kể ra, cái sự hỏng thi cũng là điều dễ hiểu. Học hành như thế, thi cử
như thế thì thi trượt âu cũng sự thường. Nhưng cái mà Trần Tế Xương
không chịu được là cảnh nhốn nháo, bất công chốn trường ốc. Ông bày tỏ
nỗi ê chề trước một lối thi cử pha tạp:
Một đàn thằng hỏng đứng mà trông
Nó đỗ khoa này có sướng không
Trên ghế bà đầm ngoi đít vịt
Dưới sân ông cử ngỏng đầu rồng
Chính
nỗi đau này đã đưa những bài thơ phúng thích khoa cử của
Trần Tế Xương lên một tầm mức cao mà ít có nhà thơ trào phúng đương thời
nào sánh kịp. Ông đã lố bịch hóa cái tấn tuồng thi cử để bày tỏ thái độ phủ
nhận của mình.
Ký
sự về một xã hội giao thời
Trần Tế Xương sống trong một hòan cảnh hết sức đặc biệt của lịch sử
Việt Nam. Những tháng năm cuối cùng của một xã hội lỗi thời đang tắt và
một xã hội mới, nhưng đầy hỗn độn đang hình thành. Đây là một bước thoái
hóa, một sự đổ vỡ của những giá trị tinh thần đã được xây đắp qua hàng
ngàn năm phong kiến. Người ta bơ vơ, lạc lõng và hoang mang vì những
chuẩn mực đạo đực bị phá hoại, bị đảo lộn.
Thơ Trần Tế Xương là sự phẫn uất của một hồn thơ trong sạch, lương
thiện bị xúc phạm. Ông chế diễu và khinh bỉ những điển hình quái gở:
Cũng võng, cũng dù
Cũng hèo, cũng quất
Ăn cậu cũng "thời"
Ngủ bà cũng "giấc"
Hai cậu con đóng vai ấm tử, lối bếp bồi
Nguyễn Phong Nam - Giáo trình Văn học Việt Nam giai đọan nửa cuối thế kỷ XIX
85
hai cậu như nhau
Đôi đức bà lên mặt phu nhân, ngón đĩ thỏa
bà nào cũng nhất
Tháng
rét
quạt lông
Mùa hè bít tất
Đây là những thứ "hàng giả" mà bất kỳ thời nào, hễ cái thang giá trị
xã hội bắt đầu xộc xệch thì chúng lập tức xuất hiện, mọc ra như nấm:
Áo quần đinh đáo trông ra cậu
Ăn nói nhề nhàng khác giọng Ngô
Hỏi mãi mới ra thằng bán sắt
Mũi nó gồ gồ trán nó dô
Nó là "thằng bán sắt", nhưng trong khi thiên hạ nhốn nháo thì cũng
vội nhảy ra sắm vai một anh có học thức. Thật giả cứ lẫn lộn lung tung. Nền
nếp nho phong lọan ẩu xô bồ. Cái tai họa phong hóa suy đồi đã len lỏi vào
tận từng căn nhà mà phá phách:
Nhà kia lỗi phép con khinh bố
Mụ nọ chanh chua vợ chửi chồng
Nhà
thơ kêu trời, than thở: có đất nào như đất này không? Có nơi nào
như ở cái xứ Vị Hòang vốn yên ấm, tĩnh lặng thế mà giờ đâm nhộn nhạo đến
vậy không? Tình cảnh thật khủng khiếp:
Ở phố Hàng Song thật lắm quan
Thành thì đen kịt đốc thì lang
Chồng chung vợ chạ kìa cô Bố
Đậu lạy quan xin nọ chú Hàn
Ông
chỉ mặt, liệt kê ra đủ mọi kẻ nhố nhăng, mọi cái kệch cỡm: nhà tu
hành chuộng hư vinh (Công đức tu hành sư có lọng); đĩ già làm ra dáng kẻ
đạo đức (Đĩ rài đĩ rạc ... còn tấp tểnh những đương tu lý); nhà Nho cũng thô
tục không kém kẻ ô trọc (Ý hẳn thịt xôi lèn chặt dạ - cho nên con tự mới tòi
ra); quan lại sâu mọt (Chữ y chữ chiểu không phê đến - Ông chỉ quen phê
một chữ "tiền")
Trần Tế Xương chĩa ngòi bút sắc nhọn của mình vào tất cả mọi việc,
mọi hạng người; thậm chí cả những người vốn chất phác hiền lành:
Chí cha chí chát khua dày dép
Đen thủi đen thui cũng lượt là
Ông
đã khiến cho người đọc ghê tởm cái xã hội đương thời bằng cả sự
bừa bộn hỗn tạp của các sự kiện, đề tài.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |
