LUẬn văn thạc sỹ

CHƯƠNG 2:

Thành phố Hồ Chí Minh có tổng diện tích tự nhiên 2.095,239km², được chia thành 24 quận, huyện, với dân số là 6.117.000 người (chiếm 6,6% dân số so với cả nước), nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, là trung tâm kinh tế của cả nước, có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, tốc độ tăng GDP bình quân là 11%. Phát triển kinh tế với tốc độ tăng trưởng cao đã tao ra mức đóng góp GDP lớn cho cả nước, tỷ trọng GDP của Thành phố chiếm 1/3 GDP của cả nước. Thành phố Hồ Chí Minh trong tiến trình phát triển luôn có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của khu vực và cả nước, Nghị quyết 01 của Bộ Chính trị ngày 14-9-1982 đã khẳng định: “Thành phố Hồ Chí Minh là một trung tâm kinh tế lớn, một trung tâm giao dịch quốc tế và du lịch của nước ta. Thành phố Hồ chí Minh còn có vị trí chính trị quan trọng sau Thủ đô Hà Nội..”. Phát biểu tại Đại Hội Đảng Bộ Thành phố lần thứ VIII (2006-2010), Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh đã nhấn mạnh: “Thành phố Hồ Chí Minh là một trung tâm lớn về nhiều mặt của cả nước, có vai trò đặc biệt trong sự nghiệp xây dựng, phát triển và bảo vệ đất nước… Nhiệm vụ quan trọng trước hết của Thành phố là phấn đấu đi đầu cả nước về phát triển kinh tế, về đích trước tiên trên tất cả các mục tiêu…” [25, tr.57].

Về mặt văn hóa - xã hội, Thành phố Hồ Chí Minh là nơi hội tụ nhiều dòng chảy văn hóa. Với lịch sử 300 năm hình thành và phát triển, Bến Nghé – Sài Gòn xưa, nay là Thành phố Hồ Chí Minh là nơi tiếp nhận các nguồn lưu dân từ miền Bắc, Trung đến lập nghiệp, rồi các di dân người Hoa vào định cư ở Biên Hòa, Mỹ Tho cùng hội tụ với cư dân bản địa. Sau đó, Sài Gòn lại trở thành một trong những trung tâm của cả nước đón nhận những ảnh hưởng của văn hóa Pháp, Mỹ qua các giai đoạn thăng trầm của đất nước. Tính giao thoa hội tụ của những người cần cù vượt khó, hội tụ tài năng và sức lực cả nước đã biến Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh thành một phức thể văn hóa thông qua phong tục, tập quán, tín ngưỡng, tôn giáo, … Nét đặc trưng văn hóa của vùng đất này là sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống dân tộc với những nét văn hóa phương Bắc, phương Tây, góp phần hình thành lối sống, tính cách con người Thành phố. Đó là những con người phóng khoáng, năng động, sáng tạo, có bản lĩnh, dám nghĩ, dám làm.

Từ thực tế vừa nêu, xét về mặt tín ngưỡng, tôn giáo ở Thành phố cũng rất đa dạng. Theo số liệu của Ban Tôn giáo Thành phố, đến cuối năm 2005, Thành phố Hồ Chí Minh có 2.383.679 tín đồ, 8.087 chức sắc, 4.742 nhà tu hành, 85 hội đoàn tôn giáo, 1544 cơ sở thờ tự, 2 tòa soạn báo Giác Ngộ và báo Công giáo và Dân tộc [17, tr.1].

- Phật giáo: điểm lại lịch sử Phật giáo hơn 300 năm của Thành phố, có thể nói nơi đây quy tụ rất nhiều hệ phái phật giáo khác nhau. Phật giáo Bắc Tông, Phật giáo Nam tông, hệ phái Khất sỹ, Phật giáo Hoa tông đều có mặt ở đây. Qua hơn 300 năm tồn tại và phát triển, Phật giáo Thành phố Hồ Chí Minh đã trở thành một tôn giáo lớn nhất với 1.672.000 tín đồ (tăng 552.000 so với các năm trước), 128 nhà tu hành (cư sĩ), 6.845 chức sắc, 46 hội đoàn [17, tr.2].

+ Về cơ sở thờ tự: Toàn Thành phố có 1.124 ngôi chùa lớn, nhỏ (Tu viện: 1.027, Tịnh xá: 53, Cơ sở khác: 02, xây dựng mới: 03)

+ Về tổ chức: Ban trị sự Thành hội Phật giáo có trụ sở tại chùa ấn Quang, do Hòa thượng Thích Trí Quảng làm trưởng ban.

+ Về đội ngũ tăng ni sinh: từ năm 2000 đến 2005 Trường cơ bản Phật học đã đào tạo: 290 tăng ni (tốt nghiệp cử nhân Phật học Khóa 4, 1997 –2001), 1045 tăng ni (tốt nghiệp Cao đẳng Phật học), 1467 tăng ni (tốt nghiệp Trung cấp Phật học), 1.867 tăng ni (tốt nghiệp Sơ cấp Phật học). Đại hội Phật giáo Thành phố nhiệm kỳ 6 (năm 2002) đã bầu Ban trị sự gồm 37 thành viên và kiện toàn 22 Ban đại diện Phật giáo quận, huyện [13, tr.2].

- Công giáo: Thành phố Hồ Chí Minh không chỉ là nơi tập trung chức sắc, tín đồ Công giáo, mà còn là một trung tâm sinh hoạt năng động của giáo hội Công giáo Việt Nam. Có thể nói một trong những nét đặc trưng của giáo hội Công giáo tại Thành phố Hồ Chí Minh là sự hòa mình của các tín đồ vào mọi sinh hoạt của Thành phố và, do đó, góp phần tạo nên những nét đặc trưng cho hoạt động Công giáo của thành phố. Theo Niên giám thống kê của Giáo hội Công giáo năm 1995, Thành phố Hồ Chí Minh có 467.115 người Công giáo, cuối năm 2005 Thành phố có 617.721 người Công giáo (tăng 150.606 người), chiếm khoảng 10% dân số Công giáo của cả nước và 10% dân số của Thành phố, 4.614 nhà tu hành, chức sắc: 2 giám mục, 524 linh mục, 85 dòng tu, 17 hội đoàn với trên 73.300 thành viên [17, tr.1].

+ Về cơ sở tôn giáo: toàn Thành phố có 204 nhà thờ, 33 nhà nguyện, 1 chủng viện, 33 cơ sở khác, 1 xây dựng mới.

+ Chủng sinh (tu học tại chủng viện): 58

- Tin lành: Năm 1893, mục sư D. Leclacher (của đạo Tin lành) đến Sài Gòn, nhưng phải đến năm 1918, đạo Tin lành mới chính thức có mặt ở Sài Gòn. Theo dòng thời gian và lịch sử phát triển của Thành phố, đến nay đạo Tin lành có: 39.264 tín đồ (tín đồ Tin lành Việt Nam – miền Nam: 35.462; tín đồ các hệ phái khác: 3.802), về chức sắc, có 39 Mục sư, 3 nhà truyền đạo [17, tr.4].

Tuy giáo sĩ và tín đồ Tin lành tại Thành phố không đông, nhưng tôn giáo này có quá trình gắn bó lâu dài với Tin lành quốc tế mà chủ yếu là Mỹ và bị Tin lành quốc tế chi phối. Mặt khác, do hoàn cảnh lịch sử, các Hệ phái Tin lành miền Nam đều lấy Thành phố Hồ Chí Minh làm trung tâm để phát triển đạo đến các địa phương khác, chủ yếu là truyền đạo trái phép [12, tr.7].

+ Về cơ sở tôn giáo: Hội Thánh Tin lành Việt Nam trên địa bàn Thành phố có 42 nhà thờ, 4 cơ sở khác. Các hệ phái khác có 4 nhà thờ, 2 cơ sở khác.

- Cao Đài: Theo nghiên cứu của nhà văn Sơn Nam và báo cáo của Lalaurette (Thanh tra Chính trị và Hành chính sự vụ của Pháp tại Sài Gòn vào năm 1930), Nam kỳ hồi đầu thế kỷ đã là một mảnh đất “mầu mỡ” cho một hạt giống tín ngưỡng tổng hợp Tam giáo và cũng là một “mặt bằng” sôi động cho những thực nghiệm siêu linh mà đạo Cao Đài đã có sẵn 2 yếu tố đó nên phát triển nhanh chóng ra lục tỉnh Nam kỳ, trong đó có Sài Gòn. Non 100 năm lịch sử, đạo Cao Đài đã làm giàu thêm đời sống tinh thần của đồng bào Nam bộ, đóng góp thêm vào bản sắc văn hóa phong phú của vùng đất mới này”. Đặc biệt từ sau khi tính pháp nhân của Cao Đài được Nhà nước công nhận Đến nay, sau những thăng trầm của lịch sử Thành phố, đạo Cao Đài tại Thành phố có 7 hệ phái trong số 9 hệ phái đã được Nhà nước xem xét công nhận tư cách pháp nhân, đó là Cao Đài Tây Ninh, Cao Đài Ban Chỉnh Đạo, Cao Đài Tiên Thiên, Cao Đài Truyền giáo, Cao Đài Bạch Y, Cao Đài Chiếu Minh Tam Thanh, Cao Đài Cầu Kho Tam Quan; có 48.514 tín đồ, 621 chức sắc. Tất cả 75 Thánh thất, Thánh tịnh của 7 hệ phái này đều đã được Ban Tôn giáo Thành phố xem xét cấp phép hoạt động [15, tr.4].

- Hồi giáo: đầu thế kỷ XIX, Hồi giáo xuất hiện ở Sài Gòn do người gốc ấn, Malaixia mang đến. Ngoài ra, do điều kiện sống khó khăn ở Châu Đốc (An Giang) và bị kiểm soát chặt chẽ ở Campuchia, một số lượng lớn đồng bào Chăm theo Hồi giáo đổ dồn về Sài Gòn và những thập niên 50, 60 của thế kỷ XX, người theo Hồi giáo ở đây chủ yếu là Chăm Islam. Hiện nay, Hồi giáo có: 5.480 tín đồ, 54 chức sắc; số khu vực cộng đồng Islam là 15. Tín đồ Hồi giáo tại Thành phố Hồ Chí Minh đa số là người lao động nghèo, đông nhất là người Chăm: 4.652, Malaysia: 520, người ấn Độ: 108 và người Kinh: 200, sống tập trung tạo thành 14 khu vực hành lễ với 10 Thánh đường (Masjid), 4 Tiểu Thánh đường (Surau) [15, tr.3].

- Phật giáo Hòa Hảo: đầu những năm 40 của thế kỷ XX, Phật giáo Hòa Hảo cũng du nhập vào Sài Gòn. Đến nay có khoảng 600 tín đồ, không có chức sắc và nơi thờ tự.

Công tác quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo ở Thành phố Hồ Chí Minh trong 5 năm qua (2000 – 2005) có những thuận lợi và khó khăn như sau:

Công cuộc đổi mới tiếp tục đạt nhiều thành quả to lớn, kinh tế trên địa bàn Thành phố đạt tốc độ tăng trưởng cao, tổng sản phẩm nội địa (GDP) trên địa bàn liên tục tăng, năm sau cao hơn năm trước. Tốc độ tăng trưởng bình quân cơ bản đạt mục tiêu đề ra (11% năm), các hoạt động văn hóa xã hội ngày càng phong phú:

Đời sống văn hóa của nhân dân Thành phố từng bước được nâng lên. Những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc như lòng nhân ái, nghĩa tình, giúp đỡ người nghèo, năng động sáng tạo được chú trọng phát huy… Các chương trình an sinh và công tác xã hội đạt nhiều kết quả có ý nghĩa quan trọng [25, tr.25].

Thành phố giữ vững ổn định chính trị , bảo đảm trật tự xã hội, khối đại đoàn kết toàn dân được củng cố, tăng cường, “đồng bào các dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam ở nước ngoài đã có nhiều hoạt động phong phú, góp phần xây dựng quê hương đất nước” [25, tr.34].

Bên cạnh đó, các chỉ thị, chủ trương, chính sách về tôn giáo ngày càng cởi mở, Chỉ thị 37 của Bộ Chính trị, Nghị định 26 của Chính phủ, các Thông tư của Ban Tôn giáo Chính phủ, đặc biệt Thông tư bổ sung sửa đổi Thông tư 01/1999 của Ban Tôn giáo Chính phủ đã có tác dụng tốt, giúp công tác quản lý Nhà nước về hoạt động tôn giáo đạt hiệu quả cao hơn. Chủ trương của Nhà nước về công nhận tư cách pháp nhân của các hệ phái Cao Đài và Tin lành Việt Nam đã tạo sự phấn khởi cho chức sắc và tín đồ Cao Đài, Tin lành Việt Nam an tâm hành đạo, chấp hành luật pháp. Nghị quyết 07 của Ban Chấp Hành trung ương Khoá IX về tôn giáo được chức sắc và tín đồ các tôn giáo tiếp nhận với thái độ phấn khởi và tin tưởng hơn. Sự kiện lớn trong năm 2004 là Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo được ủy ban thường vụ Quốc hội thông qua ngày 18/6/2004, được Chủ tịch nước ký lệnh ban hành vào ngày 29 tháng 6 và Pháp lệnh có hiệu lực thi hành từ ngày 15 tháng 11 năm 2004. Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo ban hành là sự thể chế hóa đường lối, chủ trương, chính sách về tín ngưỡng, tôn giáo của Đảng và Nhà nước ta. Nội dung Pháp lệnh được đa số chức sắc các tôn giáo đồng tình, phấn khởi an tâm hành đạo. Tiếp theo, ngày 01 tháng 3 năm 2005, Chính phủ ban hành Nghị định 22 nhằm cụ thể hóa tư tưởng – tinh thần Pháp lệnh, hướng dẫn các ngành, các cấp thực hiện tốt công tác quản lý nhà nước về tôn giáo trong tình hình hiện nay. Năm 2005 còn là năm tổ chức Đại Hội Đảng các cấp tiến tới Đại Hội Đảng toàn quốc lần thứ X, Nhà nước long trọng tổ chức lễ kỷ niệm 30 năm ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất đất nước, 60 năm Quốc Khánh Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Thành phố Hồ Chí Minh vinh dự đón nhận danh hiệu “Thành phố Anh hùng” do Chủ tịch nước trao tặng. Tình hình trên đã có những tác động tích cực thu hút sự quan tâm của các giáo hội, chức sắc, tín đồ và quần chúng nhân dân Thành phố, tạo những thuận lợi để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo ở Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn mới (2005 – 2010).

Bên cạnh những thuận lợi vừa nêu, công tác quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo ở Thành phố Hồ Chí Minh cũng có một số khó khăn nhất định, như: việc quản lý các hội đoàn tôn giáo, các tổ chức phi chính phủ nước ngoài; vấn đề đòi lại các cơ sở vật chất tôn giáo, đất đai mà Nhà nước đang quản lý; vấn đề tranh chấp trong nội bộ các tôn giáo và đặc biệt là vấn đề an ninh tôn giáo, chống lại các âm mưu thủ đoạn của các phần tử xấu trong tôn giáo và bọn phản động lưu vong ở nước ngoài cấu kết với các thế lực thù địch quốc tế, lợi dụng tôn giáo phá hoại công cuộc đổi mới ở Việt Nam mà cụ thể là ở Thành phố Hồ Chí Minh.

2.1.2. Thành tựu và nguyên nhân

- Về công tác vận động chức sắc, tín đồ các tôn giáo: Ban tôn giáo Thành phố phối hợp với Thành ủy, UBND Thành phố, MTTQ Thành phố, Ban Dân vận Thành ủy thường xuyên tổ chức đi thăm, tặng quà, thăm hỏi sức khỏe các chức sắc tiêu biểu của các tôn giáo nhân các ngày lễ tết của dân tộc, dự các lễ hội quan trọng của các tôn giáo, như: Phật đản, An cư kiết hạ, Vu lan của Phật giáo, Giáng sinh của Công giáo và Tin lành, tháng chay Ramadan của Hồi giáo, ngày khai đạo của Đạo Cao Đài, đạo Hòa hảo.

Ban Tôn giáo Thành phố đã phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể Thành phố và quận, huyện tổ chức báo cáo tình hình thời sự, chính sách tôn giáo, báo cáo các chuyên đề về tôn giáo ở hầu hết 24 quận, huyện. Tổ chức triển khai Pháp Lệnh tín ngưỡng, tôn giáo tại các quận, huyện và các đoàn thể Thành phố với hơn 60 cuộc, 13.489 người dự. Nhìn chung, các giáo hội tôn giáo, chức sắc, nhà tu hành và tín đồ đều đồng tình ủng hộ và thực hiện tốt các quy định pháp luật về tôn giáo.

Thực hiện sự chỉ đạo của Ban Tôn giáo Chính phủ, Ban Tôn giáo Thành phố đã phối hợp chặt chẽ, liên tục với Hội Nông dân Thành phố, Hội LHPN TP, Thành đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hội Cựu Chiến binh thực hiện chương trình liên tịch đã ký kết về việc vận động chức sắc, tín đồ tôn giáo. Tổ chức các lớp bồi dưỡng kiến thức về tôn giáo cho cán bộ cốt cán, có trên 2.000 hội viên, đoàn viên tham dự. Qua đó nâng cao nhận thức của đoàn viên, hội viên về công tác tôn giáo nói chung và công tác vận động quần chúng, tín đồ tôn giáo nói riêng.

Trong 5 năm qua, Hội LHPNTP đã liên tục mở nhiều lớp bồi dưỡng về công tác tôn giáo cho cán bộ Hội LHPN TP và quận, huyện, phường, xã; mở nhiều hội thi thuyết trình, thi viết trong chị em nữ tu, tạo sự hiểu biết, cởi mở, đoàn kết trong chị em nữ tu. Các Ban Tôn giáo quận, huyện cũng ký kết và thực hiện hợp đồng liên tịch với Hội LHPN, Hội Nông dân, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hội Cựu chiến binh trong công tác vận động chức sắc. tín đồ tôn giáo. Ban dân vận Thành ủy và các Ban Dân vận quận, huyện, phường, xã tăng cường công tác vận động, sâu sát, gần gũi chức sắc, tín đồ các tôn giáo, tham dự các ngày lễ trọng của các tôn giáo, “phản ánh kịp thời ý kiến, nguyện vọng, kiến nghị của nhân dân về các vấn đề có liên quan đến tín ngưỡng, tôn giáo với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền”(Điều 7 của Pháp lệnh).

Nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa Ban Tôn giáo Thành phố với các ban, ngành, đoàn thể Thành phố và các cơ quan nhà nước có liên quan, các quận, huyện cũng quan tâm tiếp nhận và đề xuất giải quyết tốt các nhu cầu tôn giáo chính đáng, hợp pháp trong phạm vi thẩm quyền của mình, như: hành lễ, xây dựng, sửa chữa, xuất – nhập ấn phẩm tôn giáo, thuyên chuyển, bổ nhiệm, từ đó tạo được mối quan hệ cởi mở và sự tin tưởng của chức sắc, tín đồ các tôn giáo đối với chính quyền. Ngoài ra, Ban Tôn giáo Thành phố còn bố trí nhiều cuộc họp mặt, gặp gỡ, tiếp xúc riêng một số chức sắc có vướng mắc để tìm cách tháo gỡ, tranh thủ và thuyết phục. Cuối năm 2005, khi xảy ra sự việc kẻ xấu tung tin đồn nhảm “Đức Mẹ khóc” tại khu vực Nhà Thờ Chánh Tòa Quận I, Ban Tôn giáo Thành phố đã trực tiếp vận động các linh mục có trách nhiệm và những linh mục, tu sĩ, giáo dân có liên quan liên tiếp giải thích một cách khách quan về hiện tượng này để ổn định giáo dân (thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng như báo chí, phát thanh, truyền hình …) và đã có những kết quả tích cực; qua đó, đã góp phần giữ vững ổn định chính trị, trật tự chung của Thành phố.

Thực hiện tốt công tác vận động chức sắc tôn giáo tham gia vào việc kiểm tra các hoạt động quản lý nhà nước. Trong đợt bầu cử Hội đồng nhân dân Thành phố Khóa 6 (2003 – 2008), Hòa Thượng Thích Trí Quảng, Thượng Tọa Thích Thiện Tánh, Ni sư Thích Nữ Như Hoa, Linh Mục Nguyễn Công Danh (Chủ tịch UBĐK công giáo Thành phố) đã đắc cử vào Hội đồng nhân dân thành phố.

Ủy ban đoàn kết Công giáo và báo Công giáo hoạt động bình thường, thể hiện được vai trò thúc đẩy đồng bào Công giáo sống “tốt đời, đẹp đạo”, gắn bó với dân tộc, chấp hành pháp luật. Mặc dù Vatican chỉ đạo cấm linh mục, tu sĩ tham gia UBĐK Công giáo và các tổ chức dân cử, tại Thành phố đã có 64 linh mục và 74 nam nữ tu sĩ tham gia UBĐK Công giáo, 1 linh mục tham gia Quốc Hội và HĐND thành phố, hàng trăm linh mục, tu sĩ tham gia HĐND, UBMTTQ quận, huyện, phường, xã [13, tr.5].

- Về công tác quản lý nhà nước:

Điều 5, Chương I của Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo quy định: “ hoạt động tôn giáo là việc truyền bá, thực hành giáo lý, giáo luật, lễ nghi, quản lý tổ chức của tôn giáo”. Thực hiện tốt công tác quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo là giải quyết kịp thời, đúng pháp luật, đúng chính sách các nhu cầu về sinh hoạt, hoạt động chính đáng, hợp pháp của tôn giáo. Ngăn chặn, kịp thời xử lý các hoạt động vi phạm pháp luật, chính sách đại đoàn kết dân tộc, tôn giáo. Trên cơ sở nhiệm vụ, mục tiêu trên, trong 5 năm qua (2000 – 2005) công tác quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo đã đạt được một số kết quả khả quan như sau:

* Phòng Phật giáo:

+ Xuất cảnh: 513, gồm du lịch, dự hội nghị nước ngoài, du học, thăm thân nhân và định cư nước ngoài - nhiều nhất là dự hội nghị nước ngoài, đi du lịch và du học (trên 30 trường hợp).

+ Bổ nhiệm: 86

+ Chuyển, nhập hộ khẩu: 132

+ Chuyển sinh hoạt làm Phật sự: 44

+ Xây dựng và sửa chữa: 200

+ Đề nghị cấp quyền sử dụng đất: 9

+ Đào tạo, bồi dưỡng: thường xuyên mở các lớp tu học cho tăng ni sinh, hàng năm đều có trên 20 lớp trường hạ tập trung, với trên 2.000 tăng ni sinh tham dự, có 290 tăng ni sinh tốt nghiệp cử nhân Phật học Khóa 4 (1997 – 2001), trên 3.000 tăng ni sinh theo học các chương trình từ Sơ cấp đến Cao đẳng Phật học, trên 3.000 tăng ni sinh trong ngoài nước theo học các khóa hàm thụ do Báo Giác Ngộ tổ chức [15, tr.2].

* Phòng Kytô:

Công giáo:

+ Xuất cảnh: 428, gồm du lịch, dự hội nghị nước ngoài, du học, hoạt động mục vụ - nhiều nhất là dự hội nghị nước ngoài, hoạt động mục vụ và tu nghiệp (trên 20 trường hợp).

+ Phong chức: 65

+ Bổ nhiệm: 165

+ Thuyên chuyển: 13

+ Chuyển, nhập hộ khẩu: 45

+ Xây dựng và sửa chữa: 83

+ Đào tạo bồi dưỡng: các dòng tu đều mở các đợt tĩnh tâm hàng năm, đã tổ chức trên 50 đợt tĩnh tâm, 20 đợt bồi linh hiệp nguyện, bồi dưỡng thần học cho 102 nam nữ tu sĩ, 237 nữ tu… Đại chủng viện Thánh Giuse tuyển sinh Khóa 8 (2003 – 2009), trong đó có 20 chủng sinh tại Thành phố [15, tr.2].

Từ năm 2002, sau khi có tư cách pháp nhân, Hội Thánh Tin lành Việt Nam (MN) triển khai nhiều mặt hoạt động có nề nếp, tuân thủ pháp luật gắn với Nhà nước hơn. Chức sắc, tín đồ an tâm phấn khởi, tiếp tục củng cố tổ chức, kiện toàn các chi hội cơ sở.

+ Xuất cảnh: 3 mục sư đi dự họp Hội đồng giáo hạt Việt Nam tại Hoa Kỳ (năm 2003).

+ Tấn phong: 16 mục sư.

+ Bổ nhiệm: 3 mục sư và 2 truyền đạo.

+ Xây dựng và sửa chữa: 2 (xây dựng mới nhà thờ Tin lành Khánh Hội).

+ Đào tạo, bồi dưỡng: Từ năm 2003 đến 2005 đã tổ chức 2 lớp Thánh kinh cơ bản cho 950 tín đồ các chi hội Hội Thánh Tin lành Việt Nam (MN), 3 lớp bồi linh hiệp nguyện cho khoảng 200 mục sư, truyền đạo của các chi hội HTTLVN (MN) [15, tr.3].

* Phòng các tôn giáo khác:

Trong năm 2004, phong chức, bổ nhiệm 31; thuyên chuyển chức sắc 1; mở lớp đào tạo, bồi dưỡng 1000; xây dựng sửa chữa 5.

Trong năm 2005, các hệ phái Cao Đài hoạt động và sinh hoạt tôn giáo tại Thành phố bình thường. Phái Ban Chỉnh đạo được UBND Thành phố chấp thuận 12 trường hợp công cử phẩm lễ sanh. Tổ chức 3 lớp hạnh đường cho 100 học viên và xây dựng Báo An từ Tòa Thánh Thiên phong đường. Phái Cao Đài Tiên Thiên đã tổ chức đại hội ở các họ đạo….UBND Thành phố chấp thuận cho họ đạo Ngọc Minh Đài lập văn phòng ban trị sự tại Huyện Củ Chi, Hội Thánh Cao Đài Truyền giáo công cử 2 lễ sanh và xây dựng lại Thánh Thất Từ Vân. Phái Cao Đài Tây Ninh mở 4 lớp Hạnh đường cho 600 học viên, cấp giấy chứng nhận công hạnh cho 72 chức sắc [15, tr.4].



Hồi giáo:

Hoạt động của cộng đồng Hồi giáo tại Thành phố diễn ra bình thường, chấp hành pháp luật, chưa phát hiện tác động xấu từ bên ngoài. Trong năm 2002 đã tổ chức khánh thành giáo đường Hồi giáo ở phường 12 Quận 10, xin tái bản 2000 quyển kinh Qu´ran Việt dịch, xin nhận 3.361kg kinh, băng cassette kinh do Hoàng gia Arap Saudi gửi tặng và được phép phân phối đến các tỉnh, thành và các khu vực Hồi giáo tại Thành phố. Trong năm 2005, UBND Thành phố đã chấp thuận cho cộng đồng người Chăm tại Thành phố được chôn cất người thân qua đời tại nghĩa trang Đa Phước và hỗ trợ kinh phí 2.000.000đ cho mỗi ngôi mộ. Việc làm này đã tạo sự phấn khởi trong cộng đồng người Chăm tại Thành phố.

+ Xuất cảnh: 56, gồm đi hành hương ở Mecca 50, đi du học 6 (Indônêsia: 3, Ai Cập:1, Libye:2).

+ Xây dựng và sửa chữa: 3

“Đáng lưu ý là đời sống vật chất và văn hóa của cộng đồng Hồi giáo tại Thành phố còn nhiều khó khăn, gần một nửa lao động không có việc làm ổn định, một bộ phận trẻ em đến tuổi không được đi học do hoàn cảnh kinh tế khó khăn và trở ngại ngôn ngữ vì hầu hết là người Chăm” [13, tr.7].

Về giải quyết khiếu nại, chủ yếu khiếu nại liên quan nhà đất. Theo thống kê chưa đầy đủ, tổng cơ sở vật chất của tôn giáo mà Nhà nước đang quản lý là 253, trong đó riêng Công giáo là 168. Tổng số vụ khiếu kiện hàng năm gần 100 vụ. Đáng lưu ý là các vụ khiếu nại của Công giáo có nội dung gần giống nhau là tập trung đòi lại cơ sở vật chất, hình thức đấu tranh giống nhau như khiếu nại, dùng kiến nghị và dùng lực lượng giáo dân làm áp lực. Quan điểm của các giáo xứ và Tòa Tổng giám mục giống nhau, cho thấy có sự chỉ đạo thống nhất từ Tòa Tổng giám mục và có sự liên kết tác động giữa các giáo xứ. Trong những năm qua, được sự chỉ đạo của Thành ủy, UBND Thành phố, Ban Tôn giáo Thành phố đã phối hợp cùng các ngành chức năng và các quận, huyện giải quyết khiếu nại liên quan đến tôn giáo. Trong năm 2004, đã tập trung giải quyết tốt các vụ khiếu kiện kéo dài nhiều năm như: Giáo xứ Phú Trung, quận 3; giáo xứ Đông Quang, quận 12; Trường Tài chính Kế toán 4, 6 bis Tôn Đức Thắng, quận 1; Cơ sở 43 Nguyễn Thông; Giáo xứ Tân Dân, quận Tân Bình … Trong năm 2005, có 76 trường hợp gởi hồ sơ, đã giải quyết 10 hồ sơ (Phật giáo: 2, Công giáo: 8); hiện còn 66 hồ sơ.

Thẩm định văn hóa phẩm: Hàng năm có rất nhiều ấn phẩm văn hóa tôn giáo xuất nhập khẩu tại Thành phố cần thẩm định nội dung. Ban Tôn giáo Thành phố cùng các ngành chức năng đã thực hiện tốt một khối lượng công việc khá lớn, góp phần giữ được sự hoạt động bình thường của các tôn giáo và an ninh chính trị của Thành phố. Cụ thể, năm 2004 đã thẩm định 116.032 ấn phẩm tôn giáo xuất nhập khẩu, trong đó nhập khẩu 101.029, xuất 15.003 ấn phẩm (gồm 86.029 sách, 6.996 VCD, 3788DVD +MP3, 8980 cassette, 498 Video, 7332 ảnh Phật và một số tranh tượng tài liệu khác). Qua thẩm định nội dung, Ban Tôn giáo Thành phố đã đề nghị tịch thu và tái xuất 3.085 ấn phẩm có nội dung không phù hợp, trong đó có 2.610 sách, 14 VCD, 202 VCD, 34 MP3 DVD, 155 cassette, 16 Video, 4 ảnh … với các lý do: xuyên tạc Đảng Cộng sản và Nhà nước Việt Nam, Giáo hội Phật giáo Việt Nam thống nhất, Hiệp hội Thánh Tâm hải ngoại, Tin lành hải ngoại, … Năm 2005, thẩm định 100.869 ấn phẩm tôn giáo xuất nhập khẩu, trong đó nhập khẩu 84.032, xuất 16.831 ấn phẩm, gồm 71.091 quyển sách, 14.194 đĩa VCD, 2.410 đĩa CD, 2.950 đĩa DVD +MP3, 9.915 băng cassette, 309 đĩa băng Video, 2 tượng Phật và một số tranh, ảnh, tài liệu khác. Đã đề xuất thu giữ những ấn phẩm có nội dung không phù hợp, gồm: 685 quyển sách, 3 đĩa VCD, 34 đĩa CD, 61 đĩa DVD +MP3, 6 băng video và 13 băng cassettes [16, tr.4].

- Công tác đấu tranh xử lý các vấn đề phức tạp về tôn giáo: Thực hiện sự chỉ đạo của Thành ủy, UBND Thành phố, Ban Tôn giáo Thành phố đã tiếp đại diện một số tổ chức quốc tế, quốc gia, phóng viên các hãng thông tấn, báo chí nước ngoài để đấu tranh làm rõ chính sách tôn giáo và tình hình tự do tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam nói chung và ở Thành phố nói riêng. Cụ thể: Tổng lãnh sự Hoa Kỳ về tự do tôn giáo quốc tế; Hạ nghị sĩ Hoa Kỳ Christopher Smith; các tổ chức phi chính phủ; các giáo hội tôn giáo quốc tế… Các buổi tiếp xúc đã trao đổi về Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo; Chỉ thị 01/CT-TTG của Thủ Tướng Chính phủ và Nghị định 22/2005/NĐ-CP của Chính phủ. Nhìn chung, qua tiếp xúc, các đoàn đều thấy rõ sự thông thoáng, cởi mở hơn trong chính sách tôn giáo tại Thành phố, khẳng định vấn đề tự do tín ngưỡng, tôn giáo được tôn trọng góp phần làm giảm sức ép cũng như những vu cáo, xuyên tạc của các thế lực bên ngoài về tôn giáo đối với Nhà nước ta.

Đã phối hợp với tỉnh Bình Định trong việc thực hiện công tác đối với ông Huyền Quang; đấu tranh làm rõ các hoạt động sai trái của ông Quảng Độ và nhóm Phật giáo cực đoan âm mưu phục hồi “GHPGVNTN”, nhất là trong thời gian về thăm quê hương của Thiền sư Thích Nhất Hạnh và tăng thân Làng Mai. Phát hiện kịp thời và đấu tranh ngăn chặn có hiệu quả âm mưu tổ chức Đại hội X và công khai hóa “GHPGVNTN” của số cực đoan ở các địa phương. Mặt khác, tác động để Thành hội Phật giáo tỏ rõ thái độ với cái gọi là “GHPGVNTN” mà một số kẻ xấu muốn dựng lên. Tổ chức, hướng dẫn Ban đại diện Phật giáo các quận, huyện và tăng, ni phật tử Thành phố lên án hành động sai trái của nhóm Quảng Độ gây chia rẽ, phá hoại Hiến chương của Giáo hội Phật giáo Việt Nam.

Phối hợp với các ngành chức năng ở Trung ương và các tỉnh theo chỉ đạo của Ban Tôn giáo Chính phủ tích cực đấu tranh ngăn chặn nhóm ly khai của Huỳnh Văn Rẩy trong Cao Đài Tiên Thiên hình thành hội thánh “Tình thương” ở cơ sở.

Phối hợp với các ngành chức năng và các tỉnh miền Tây Nam bộ có kế hoạch đấu tranh với nhóm xấu trong Phật giáo Hòa Hảo và Lê Quang Liêm âm mưu tái hoạt động tổ chức Phật giáo Hòa Hảo do Lê Quang Liêm đứng đầu. Ngăn chặn số cực đoan quá khích kêu gọi tự thiêu, đấu tranh cho dân chủ, nhân quyền, tôn giáo và những hoạt động vu cáo Nhà nước ta đàn áp Phật giáo Hòa hảo.

Tiến hành các biện pháp đấu tranh với phần tử xấu đứng đầu một số hệ phái Tin lành lợi dụng vấn đề tôn giáo để lôi kéo, kích động tín đồ chống đối chế độ, xuyên tạc vu cáo chính sách tôn giáo của Nhà nước ta. Đã phối hợp các ngành chức năng thu thập nhiều chứng cứ liên quan đến những đối tượng cực đoan, hoạt động vi phạm pháp luật để sẵn sàng xử lý khi cần thiết.

- Xây dựng kiện toàn bộ máy quản lý nhà nước về tôn giáo: Thực hiện chương trình hành động của Thành ủy về thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 Khoá IX về tôn giáo, Ban Tôn giáo Thành phố tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy làm công tác Tôn giáo ở Thành phố và các quận, huyện; tăng cường nhân sự bảo đảm hoạt động ngày càng có hiệu quả và đáp ứng nhu cầu nhiệm vụ chuyên môn. Hiện Ban Tôn giáo Thành phố có 1 Trưởng Ban, 2 phó ban và đội ngũ 15 cán bộ chuyên viên, 1 nhân viên phục vụ kiêm lái xe, văn thư đã hoàn thành một khối lượng công việc khá lớn. Ban Tôn giáo Thành phố đã tạo điều kiện cho một số cán bộ chuyên viên dự các lớp bồi dưỡng về tôn giáo do Ban Tôn giáo chính phủ tổ chức tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, mở 1 lớp tập huấn công tác tôn giáo cho 40 cán bộ làm công tác tôn giáo tại các quận, huyện. Ngoài ra, trong năm 2005 có 6 quận, huyện đã tổ chức lớp tập huấn công tác tôn giáo cho 400 cán bộ công chức có liên quan.

Nguyên nhân:

- Khách quan: Công cuộc đổi mới đất nước đạt được những thành tựu quan trọng trên nhiều lĩnh vực, chính trị ổn định, đời sống nhân dân được nâng lên, tạo niềm tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước, trong đó có chức sắc và tín đồ các tôn giáo. Chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về mặt tôn giáo ngày càng cởi mở. Chủ trương công nhận tư cách pháp nhân các hệ phái Cao Đài, đạo Hòa Hảo, Tin lành Việt Nam làm cho chức sắc, tín đồ các tôn giáo phấn khởi, an tâm hành đạo, chấp hành pháp luật, gắn bó với dân tộc, tạo thuận lợi cho công tác quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo. Công tác tôn giáo ngày càng được Trung ương, Thành phố đánh giá đúng mực tầm quan trọng và được quan tâm chỉ đạo. Về mặt tổ chức, Ban Tôn giáo thành phố và các quận, huyện thường xuyên được củng cố và bổ sung nhân sự kịp thời, các Trường Trung ương và Thành phố mở nhiều lớp tập huấn về công tác tôn giáo.

Ban Tôn giáo Thành phố quan tâm đúng mức công tác vận động chức sắc, tín đồ các tôn giáo, nhất là đối với các chức sắc tiêu biểu; mặt khác, quan tâm xây dựng và sử dụng cốt cán trong tôn giáo. Thường xuyên có kế hoạch phối hợp với Ban Dân Vận Thành ủy, UBMTTQ Thành phố, các ban, ngành, đoàn thể thành phố, các địa phương trong công tác vận động chức sắc, tín đồ các tôn giáo, ký kết hợp đồng liên tịch với các đoàn thể như Hội LHPN, Hội Nông dân về công tác vận động quần chúng có đạo.

Công tác quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo tại Thành phố được thực hiện chặt chẽ, có sự phối hợp với các ban, ngành thành phố và các quận, huyện theo quy định của pháp luật. Cụ thể là theo Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo, Nghị định 22 của Chính phủ và các thông tư của Ban Tôn giáo Chính phủ, vừa linh hoạt vận dụng chính sách để vận động tranh thủ, vừa kiên quyết đấu tranh, xử lý các hoạt động vi phạm, phát huy được các nhân tố tích cực, vận động được số lừng chừng và cô lập được các phần tử xấu.

Công tác kiện toàn bộ máy và đào tạo, bồi dưỡng cán bộ được quan tâm. Cán bộ được phân công chuyên sâu (hiện Ban Tôn giáo có 1 phòng hành chánh, 1 phòng Kytô: 3 đồng chí gồm 1 phó ban và 2 chuyên viên phụ trách Công giáo và Tin lành, 1 phòng Phật giáo: 3 đồng chí gồm 1 phó ban và 2 chuyên viên, 1 phòng công tác khác gồm 3 đồng chí phụ trách Cao Đài, Hồi giáo và Phật giáo Hòa hảo), tích lũy được nhiều kinh nghiệm, năng lực ngày càng được nâng lên.

Công tác vận động quần chúng có đạo mặc dù được quan tâm phối hợp thực hiện nhưng chưa kiên trì đeo bám và thiếu chiều sâu. “Công tác xây dựng lực lượng nòng cốt trong các tôn giáo theo kế hoạch 44 của Ban Dân Vận Thành ủy chưa được các quận, huyện quan tâm, một số nơi chưa có kế hoạch tổ chức thực hiện, chưa xây dựng được nòng cốt” [15, tr.19].

Một vài nơi, cấp ủy, chính quyền, cán bộ làm công tác tôn giáo chưa nhận thức đúng đắn chủ trương, chính sách tôn giáo của Đảng và Nhà nước, chưa làm tốt công tác hướng dẫn, vận động chức sắc tín đồ tôn giáo.

Trong thời gian qua, sinh hoạt của các tôn giáo tại Thành phố diễn ra bình thường, tuy nhiên trong từng tôn giáo, nhất là Công giáo và Tin lành cũng còn tiềm ẩn nhiều yếu tố phức tạp liên quan đến ổn định chính trị như vấn đề khiếu kiện đông người, tung tin đồn thất thiệt “Đức Mẹ khóc” gây hoang mang trong quần chúng, tín đồ, một số phần tử quá khích trong Tin lành móc nối với nước ngoài hoạt động tôn giáo phức tạp… Những vấn đề này hiện nay còn gặp nhiều lúng túng trong xử lý và giải quyết theo quy định pháp luật.

Việc thực hiện Nghị định 22 của Chính phủ về việc quản lý các dòng tu, hội đoàn, hội đồng giáo xứ, giải pháp đối với các hệ phái Tin lành chưa được Nhà nước công nhận, vấn đề cơ sở thờ tự cho người nước ngoài có đạo đang sinh sống, làm việc tại Thành phố được sinh hoạt tôn giáo .. vẫn còn nhiều lúng túng do chưa có quy định cụ thể. Trong khi đó, hoạt động của nhóm gọi là GHPGVNTN và hoạt động của các hệ phái Tin lành Mennonite, Thông Công, Giêhôva, tư gia diễn ra thường xuyên và hết sức phức tạp trên nhiều quận, huyện nhưng một số địa phương chậm phát hiện và xử lý. Công tác quản lý nhà nước đối với các hệ phái Tin lành chưa được công nhận tư cách pháp nhân còn lúng túng; một vài nơi có biểu hiện quản lý cứng nhắc, có nơi lại có biểu hiện buông lỏng, chưa kiên quyết đấu tranh với những hành vi lệch lạc, sai trái. Hoạt động tôn giáo của một số tín đồ, chức sắc ở một vài quận, huyện chưa đúng pháp luật, như: tổ chức sinh hoạt tôn giáo, in ấn, xuất nhập, lưu hành kinh sách, sử dụng đất đai, sửa chữa, xây dựng nơi thờ tự, các công trình phụ chưa đúng quy định; vẫn còn tình trạng truyền đạo trái phép và lợi dụng tôn giáo tiến hành hoạt động phức tạp, nhiều người còn lợi dụng nơi thờ tự để hành nghề mê tín. Mầm mống làm rối trật tự xã hội, gây mất ổn định, an ninh chính trị ở một số tôn giáo vẫn còn.

Chế độ thông tin, báo cáo về tình hình tôn giáo từ Thành phố đến quận, huyện và các ngành, đoàn thể thành phố được duy trì thường xuyên; tuy nhiên, một số nơi chưa thực hiện nghiêm túc, nhất là các báo cáo nhanh các vấn đề tôn giáo có diễn biến phức tạp, dẫn đến việc xử lý thiếu đồng bộ, kịp thời.

Tiến độ giải quyết thủ tục hành chánh đối với một số nhu cầu tôn giáo có liên quan đến nhiều ngành và quận, huyện của Thành phố còn rất chậm. Việc chỉ đạo giải quyết khiếu nại về nhà, đất trước đây của tôn giáo (đặc biệt là Công giáo) được Nhà nước sử dụng theo chính sách còn chậm và gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc (về phía ta và cả về phía giáo hội).

Nguyên nhân:

- Khách quan: các thế lực thù địch và bọn phản động lưu vong luôn tìm cách móc nối, nuôi dưỡng những phần tử xấu chống đối trong nước, chỉ đạo hoạt động chống giáo hội, chống Nhà nước ta để bọn xấu trong và ngoài nước tạo cớ vu cáo Nhà nước ta vi phạm nhân quyền, vi phạm tự do tín ngưỡng tôn giáo. Còn một số tồn tại về mặt quản lý nhà nước như việc hiến, tặng, mượn cơ sở vật chất của tôn giáo … nhiều hồ sơ sau giải phóng được lập ra không rõ ràng, thiếu tính pháp lý nên nhiều vụ việc giải quyết kéo dài.

Bộ máy làm công tác tôn giáo ở quận, huyện chưa định hình về mặt tổ chức kéo theo sự thay đổi về nhân sự nên không được chuyên môn hóa lâu dài. Quyền hạn, nhiệm vụ, chức danh không được xác định rõ và tương xứng với công việc. Tầm quan trọng của công tác tôn giáo ở quận, huyện chưa được đánh giá đúng mức, cán bộ làm công tác tôn giáo chưa được đào tạo chuyên ngành, đa số là cán bộ làm công tác đoàn thể chuyển sang nên còn nhiều bất cập.

- Chủ quan: Bộ máy Ban tôn giáo Thành phố tuy được kiện toàn theo hướng chuyên sâu nhưng vẫn còn một vài trường hợp ít phát huy tác dụng, nhưng chưa tinh giản, thay thế được. Do đó, Ban Tôn giáo vừa thừa, vừa thiếu (thiếu cán bộ phụ trách mảng công việc quản lý nữ tu của Công giáo và Phật giáo, quản lý các hệ Phái Tin lành, quản lý các hội, đoàn tôn giáo …).

Cán bộ làm công tác tôn giáo đa số có năng lực, kiến thức, kinh nghiệm và hoàn thành tốt nhiệm vụ trước mắt, nhưng về lâu dài cần phải có kế hoạch để đào tạo về mặt chuyên môn, đặc biệt là cán bộ trẻ để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao hơn trong công tác tôn giáo, đặc biệt là công tác quản lý nhà nước về tôn giáo.

2.2. Một số vấn đề đang đặt ra hiện nay

Là một trung tâm về nhiều mặt của cả nước, là đầu mối giao lưu quốc tế, Thành phố Hồ Chí Minh luôn chịu tác động bởi bối cảnh chung trong nước và quốc tế, cả thời cơ, thuận lợi, lẫn khó khăn thách thức. Nghị quyết 20 của Bộ Chính trị về Thành phố đã tạo điều kiện thuận lợi cho Thành phố huy động cao nhất tiềm năng nguồn lực phát triển, tính năng động, sáng tạo của con người Thành phố.

Nhìn chung 5 năm qua, Thành phố có nhiều biến đổi tích cực, toàn diện. Đã cơ bản hoàn thành các nhiệm vụ do Đại hội Đảng bộ Thành phố lần thứ VII đề ra. Thành tựu đó có ý nghĩa to lớn, đánh đấu bước tiến bộ mới trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và không ngừng nâng cao vị trí, vai trò của Thành phố, góp phần xứng đáng vào tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước … Mặt khác, Thành phố còn có những yếu kém, tồn tại và khuyết điểm [25, tr.42].

Trong bối cảnh đó, công tác quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo ở Thành phố Hồ Chí Minh đang có một số vấn đề trọng tâm như sau:

Hiện nay, việc nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với tôn giáo ở Thành phố Hồ Chí Minh là yêu cầu khách quan tất yếu, hết sức cấp bách, nó xuất phát từ những lý do chính sau đây.

Xuất phát 1: từ vai trò quan trọng không thể thiếu được của quản lý nhà nước đối với các hoạt động tôn giáo để thực hiện mục tiêu mà chủ thể quản lý đề ra. Nhiệm vụ xây dựng, phát triển và bảo vệ Thành phố trong 5 năm (2006-2010) đã nêu nhiều nội dung, trong đó đặc biệt nhấn mạnh việc “Tăng cường hiệu lực và hiệu quả quản lý của chính quyền” [25, tr.71].

Xuất phát 2: từ những thành tựu và bất cập của quản lý nhà nước đối với hoạt động tôn giáo, chính ngay công tác quản lý đặt ra. Nhu cầu đặt ra từ đời sống thực tiễn của tôn giáo.

Về những tồn tại và bất cập:

Một là, hoạt động truyền giáo trái phép (chủ yếu là Tin lành), sự phát triển của những tôn giáo mới, lạ hoạt động ngoài khuôn khổ pháp luật hiện nay, hoạt động của hội đoàn trái phép, hoạt động của các gia đình phật tử ...

Hai là, Hệ thống luật pháp về tôn giáo còn thiếu, gần đây mới có Pháp lệnh về tín ngưỡng, tôn giáo nhưng trong vận dụng vẫn còn nhiều bất cập do sự yếu kém từ chủ thể quản lý là nhà nước đến chính quyền các cấp trên cả các lĩnh vực xã hội, kinh tế. Tình hình khiếu kiện về đất đai, cơ sở thờ tự liên quan đến tôn giáo rất phức tạp, thậm chí có nơi liên quan đến phẩm hạnh, đạo đức của chức sắc tôn giáo, trình độ Phật học, trình độ giáo lý. Hoạt động của các phần tử chống đối trong các tôn giáo, tôn giáo nào cũng có gương mặt nổi cộm kết hợp với bên ngoài như Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống Nhất và Phật giáo Hòa Hảo gắn với diễn biến hòa bình, gắn với ly khai, gắn với nhân quyền...

Từ những bất cập này, công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động tôn giáo phải được đặt ra nhằm khắc phục yếu kém của các chủ thể quản lý từ Ban Tôn giáo Thành phố đến các địa phương vừa là yêu cầu cấp thiết trước mắt, vừa mang tính cơ bản, lâu dài.

Căn cứ vào Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo ở Điều 3.5 quy định: “Hoạt động tôn giáo là việc truyền bá, thực hành giáo lý, giáo luật, lễ nghi, quản lý tổ chức của tôn giáo”.

Căn cứ vào Nghị định 22 ở Điều 1 quy định: "Nghị định này quy định việc tổ chức lễ hội tín ngưỡng, về tổ chức tôn giáo, hoạt động của tín đồ, nhà tu hành, chức sắc và tổ chức tôn giáo, trách nhiệm của cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quản lý hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo”.

Như vậy, ở góc độ quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo có thể chia thành ba nhóm nội dung có đặc thù riêng:

- Quản lý nhà nước đối với lễ hội tín ngưỡng.

- Quản lý nhà nước đối với tổ chức tôn giáo.

- Quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo.

Theo Từ điển tiếng Việt “hiệu quả” là “ kết quả đích thực”; “quản lý“ là “tổ chức, điều khiển và theo dõi”; “quản lý nhà nước” là “tổ chức, điều khiển và theo dõi thực hiện đường lối của chính quyền quy định”. Như vậy, “nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về hoạt động tôn giáo ở Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay” cần tập trung vào một số vấn đề trọng tâm như sau:

- Phật giáo: nhóm mạo danh “Giáo hội Phật giáo Việt Nam thống nhất” trong và ngoài nước tiếp tục tung ra nhiều “ thông cáo báo chí” vu cáo chính quyền đàn áp “GHPGVNTN”, trong nước Thích Quảng Độ và nhóm xấu củng cố nhân sự, tìm cách thành lập và tổ chức ra mắt cái gọi là “ Ban đại diện lâm thời “GHPGVNTN” ở các tỉnh, thành, trong đó có Thành phố Hồ Chí Minh. Gần đây, ngày 19/11/2005, nhóm mạo danh “GHPGVNTN” do Thích Quảng Độ cầm đầu đã âm mưu tổ chức “Đại hội 10 – GHPGVNTN” tại Chùa Giác Hoa, quận Bình Thạnh. Nhưng do nội bộ phân hóa và công tác đấu tranh của ta có hiệu quả nên không thực hiện được. Tuy nhiên, đây cũng là một trong những vấn đề an ninh tôn giáo cần lưu tâm. Việc một số tín đồ người Hàn Quốc theo đạo Phật, do nhu cầu tôn giáo, thông qua Lãnh sự quán Hàn quốc dự định tài trợ 1 triệu USD cho việc xây chùa Khánh An tại Quận 2 và dự định làm lễ đặt viên đá đầu tiên xây dựng chùa, Ban tôn giáo Thành phố và Sở Ngoại vụ đã làm việc với Tổng lãnh sự Hàn Quốc và đại diện nhóm tín đồ Phật giáo Hàn Quốc để hướng dẫn họ thực hiện đúng pháp luật quy định và ngưng việc tổ chức các buổi lễ có liên quan tại đây… Từ sự việc vừa nêu, cũng cần lưu ý đến nhu cầu tín ngưỡng, tôn giáo của người nước ngoài đến sinh sống và làm việc lâu dài tại thành phố Hồ Chí Minh, công tác quản lý người nước ngoài có nhu cầu về tín ngưỡng, tôn giáo … Về hoạt động của gia đình Phật tử (GĐPT) ngoài 46 nhóm đang hoạt động tại 18 quận, huyện với tổng số gồm 2.163 người, có 270 Huynh trưởng, 1.900 đoàn sinh, hiện còn 13 GĐPT còn đứng bên ngoài với 270 đoàn sinh. Thời gian qua, Thành hội Phật giáo đã tiếp tục củng cố, kiện toàn số Huynh trưởng của các gia đình phật tử đã được THPG công nhận nhưng còn lưng chừng và tác động, lôi kéo số gia đình phật tử chưa được công nhận, phối hợp với các ban đại diện phật giáo các quận, huyện ngăn chặn các hoạt động của gia đình Phật tử còn đứng ngoài giáo hội nhưng có biểu hiện cực đoan.

- Công giáo: Nhiều hoạt động khác cho thấy Tòa Tổng giám mục Thành phố tăng cường công tác kiện toàn tổ chức, vận động các linh mục lớn tuổi về nghỉ hưu, bổ nhiệm các linh mục trẻ biết vâng phục. Chỉ đạo các giáo xứ tăng cường tập hợp sinh hoạt giới trẻ, phát triển các hội đoàn (hiện nay giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh có 34 hội đoàn, 17 hội đoàn có sự chỉ đạo của Tòa Tổng giám mục, 17 hội đoàn chưa có sự chỉ đạo của Tòa Tổng giám mục. Gần đây, Tòa Tổng giám mục Thành phố chỉ đạo hình thành thêm các hội đoàn theo nghề nghiệp, như: y, bác sĩ Công giáo, giáo chức Công giáo… Phân công các linh mục hướng dẫn và lãnh đạo tất cả các hội đoàn Công giáo đã thành lập. Trong các ngày lễ quan trọng, tập hợp từ 2.000 đến 3.000 thanh niên Công giáo ở các giáo xứ về Tòa Tổng giám mục hoặc Đại chủng viện sinh hoạt…

Đáng chú ý, Tòa Tổng giám mục đã lập văn phòng tư vấn pháp lý để tư vấn, tiếp nhận các vấn đề như: khiếu kiện, tranh chấp đất đai, đòi lại các cơ sở cũ … Đã tư vấn một số vụ có tính gay gắt như: dòng Nữ tử bác ái Vinh Sơn đòi lại phân hiệu Trường Cao đẳng sư phạm, Dòng Phao lô đòi lại bệnh viện Mắt, giáo xứ Long Thạnh Mỹ tranh chấp đất đai với nhân dân địa phương, giáo xứ Bến Hải kích động dân chống lại lệnh cưỡng chế của chính quyền. Nguyên nhân dẫn đến vụ khiếu kiện do chủ trương của Tòa Tổng giám mục chỉ đạo, còn lại phần lớn đều xuất phát từ nguồn gốc cơ sở vật chất khi tiếp nhận quản lý không được rõ ràng, cơ sở pháp lý không chặt chẽ. Một số cơ quan nhà nước được giao tiếp nhận, quản lý tài sản của tôn giáo còn nhiều sơ hở, sử dụng không đúng mục đích, công tác giải quyết khiếu nại còn chậm… [16, tr.6].

Nhiều hoạt động khác cho thấy Tòa Tổng giám mục Thành phố tăng cường giáo dục, đào tạo, kiện toàn tổ chức, quan tâm chỉ đạo các hoạt động hội đoàn, giới trẻ, người Hoa, tập hợp giới y bác sĩ Công giáo, thành lập mới Ban doanh nghiệp, Ban giáo chức và thành lập các câu lạc bộ giúp sức mục vụ giới trẻ… Quan tâm hỗ trợ vật chất cho các gia đình Công giáo khó khăn vùng sâu, vùng xa, người dân tộc. Tổ chức các đợt giao lưu của giới trẻ công giáo với các xứ đạo ở Tây Nguyên để đẩy mạnh việc truyền giáo.

Việc truyền đạo trái phép cũng cần phải lưu ý, như trường hợp Linh mục Chu Quang Minh ở Mỹ về, được sự đồng ý của Tòa tổng giám mục đã tổ chức các nhóm và mở khóa “thăng tiến hôn nhân” căn bản tại các nhà thờ. Đây là khóa học do người nước ngoài tổ chức thuyết giảng mà không có phép của chính quyền Thành phố. Số đối tượng cực đoan như: Chân Tín, Nguyễn Ngọc Loan, Nguyễn Hữu Giác, Phan Văn Lợi, Nguyễn Văn Lý …tiếp tục soạn thảo, phát tán “thư nhà số 23”, các bài viết, thư ngỏ có nội dung xuyên tạc, chống chế độ, đòi tự do tôn giáo, lên tiếng ủng hộ các hoạt động chống đối của Lê Quang Liêm và nhóm cực đoan trong Phật giáo Hòa Hảo. Gần đây nhóm này liên tục tiếp xúc với các đoàn nghị sĩ, ngoại giao Hoa Kỳ với nhiều nội dung khá phức tạp.

Nhìn chung, các hoạt động tôn giáo nêu trên của Tòa Tổng giám mục đều chấp hành luật pháp và theo hướng dẫn của ngành chức năng. Tuy nhiên, tại một số cơ sở tôn giáo cũng còn xảy ra các trường hợp vi phạm. Cụ thể: xây dựng trước, xin phép sau; mời khách nước ngoài đến hoạt động tôn giáo không theo quy định; các hội đoàn hoạt động bất hợp pháp …

- Tin lành: được phép của Chính phủ và UBND Thành phố, từ ngày 1/3 đến ngày 4/3/2005, Tổng liên hội Hội thánh Tin lành Việt Nam (Miền Nam) tổ chức Đại hội đồng lần thứ 2 (lần thứ 44 theo lịch sử giáo hội). Đại hội thông qua chương trình hoạt động, tu chỉnh một số điều của Hiến Chương và bầu Ban trị sự mới nhiệm kỳ 2005 – 2009 gồm 23 thành viên, mục sư Thái Phước Tường được bầu vào chức vụ hội trưởng. Tuy nhiên, gần đây những hoạt động của Ban trị sự Tổng liên hội cũng còn những điểm phức tạp, nhất là việc chỉ đạo các hội thánh ở Tây nguyên cũng như mối quan hệ với các thế lực bên ngoài chứa đựng nhiều việc phức tạp. Sau khi có Chỉ thị 01/TTg của Thủ tướng Chính phủ và Nghị định 22 của Chính phủ, hoạt động của các nhóm Tin lành tư gia trên địa bàn Thành phố có sự phân hóa, có nhóm dự định tách khỏi Hiệp hội Thông công Tin lành do Phạm Đình Nhẫn đứng đầu để củng cố tổ chức, xây dựng Hiến chương, điều lệ và đăng ý hoạt động tôn giáo theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, một số đối tượng cực đoan trong nhóm lại tìm cách không đăng ký và tiếp tục tuyên truyền phát triển đạo trái phép, nhất là ở vùng dân tộc thiểu số. Lê Thị Hồng Liên, Phạm Đình Nhẫn và số đối tượng cực đoan khác thường xuyên tiếp xúc các viên chức Tổng lãnh sự quán Hoa Kỳ, trả lời phỏng vấn đài BBC, RFA… xuyên tạc, vu cáo Nhà nước ta đàn áp Tin lành tư gia. Trong năm 2005, hoạt động của nhóm Tin lành tư gia vẫn diễn biến phức tạp, nhất là việc truyền đạo trái phép trong học sinh, sinh viên với nhiều phương thức, thủ đoạn mới như dạy thêm ngoại ngữ, dạy kèm tại nhà, học giáo lý qua đài phát thanh, cắm trại, hội thảo tôn giáo …Trong đó, nổi lên là nhóm Trần Thị Bích Thủy đã kêu gọi, khuyến khích số tín đồ là sinh viên, học sinh đến các trường Cấp 3, Đại học rao giảng lời Chúa… Các nhóm Tin lành tư gia hoạt động trái phép, vẫn tích cực truyền đạo, tìm mọi cách mua chuộc lôi kéo người vào đạo tại các quận, huyện. Một số nhóm Tin lành mới du nhập vào Việt Nam, hoạt động bất hợp pháp tại quận Tân Bình, như: nhóm “Hội Phúc âm Tymothe” của Nguyễn Hữu Thế, nhóm “Hiệp hội Thông công Tin lành” của Nguyễn Văn Thắng, Phạm Đình Nhẫn, tổ chức đưa 18 người sang Philippin dự khóa huấn luyện hoạt động Laxaro. Riêng số tín đồ người Hàn Quốc đang làm ăn, sinh sống tại Thành phố phát triển ngày càng đông và có những sinh hoạt tôn giáo khá đa dạng như hình thành ra nhiều nhóm nhỏ, theo từng hệ phái, sinh hoạt riêng lẻ tại các nhà hàng, khách sạn. Gần đây, sau khi xem xét, UBND Thành phố chấp thuận cho cộng đồng tín đồ Tin lành người Hàn Quốc được tổ chức họp mặt, hát thánh ca vào 2 đêm 26 và 27/11/2005 tại một nhà hàng trong Thành phố với khoảng 2.500 người tham dự. Ngoài ra, còn các nhóm Tin lành quốc tế khác như: “Sự sống mới” của ông Dooley có vài trăm tín đồ người nước ngoài đang xin phép Nhà nước công nhận để sinh hoạt hợp pháp.

Nhìn chung, tình hình Tin lành trong năm 2005 có những dấu hiệu tiềm ẩn nhiều phức tạp, trong đó đáng chú ý nhất là các thế lực thù địch trong và ngoài nước luôn tìm mọi cách liên lạc, tiếp xúc và hỗ trợ để số xấu trong đạo Tin lành hoạt động phức tạp. Các sứ quán, khách nước ngoài (nhất là Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu) luôn đem vấn đề nhân quyền, tự do tôn giáo để tiếp sức cho các tổ chức Tin lành tư gia hoạt động bất hợp pháp, điển hình là việc Tổng lãnh sự Hoa Kỳ luôn can thiệp để Nguyễn Hồng Quang hoạt động tôn giáo trái phép… Qua công tác quản lý đã thấy rõ sự cấu kết, chỉ đạo và tài trợ của các thế lực thù địch quốc tế đối với các nhóm Tin lành ngày càng rõ hơn. Tổng lãnh sự quán Hoa Kỳ tại Thành phố đã có những hành động thể hiện rõ sự đỡ đầu, giật dây để các nhóm này hoạt động bất hợp pháp. Phía Hoa Kỳ thường xuyên mời người đứng đầu các nhóm này đến Tổng lãnh sự quán hội họp hoặc bố trí gặp những đoàn khách nước ngoài để tìm hiểu tự do tôn giáo. Họ đã xuyên tạc, vu cáo Nhà nước ta vi phạm tự do tôn giáo, nhân quyền, đàn áp tôn giáo.

- Đạo Cao Đài: Nhìn chung, tình hình đạo Cao Đài trong năm 2005 ổn định, ít phức tạp, chức sắc, tín đồ thuần túy sinh hoạt tôn giáo. Mặc dù có nhiều tổ chức nước ngoài tăng cường tiếp xúc tác động đến nhiều hệ phái Cao Đài nhưng ảnh hưởng không nhiều, số xấu trong đạo Cao Đài từng bước bị cô lập và hoạt động giảm tác dụng. Tuy nhiên, có một việc đáng lưu ý là ngày 3/5/2005, Ban đại diện Hội Thánh Cao Đài Tây Ninh tại Thành phố đã họp 27 Ban cai quản Họ đạo để triển khai đạo lệnh của Hội đồng Chưởng quản về việc ngưng chức đối với giáo hữu Đỗ Trọng Nhuận; giáng cấp và trục xuất 6 chức việc thuộc họ đạo Sài Gòn do vi phạm luật đạo. Sau đó, số chức việc này lôi kéo một số tín đồ (từ 20 đến 40 người) thường xuyên quỳ trước cổng Thánh thất Sài Gòn vào các ngày mùng 1, ngày rằm (âm lịch) để phản đối đạo lệnh của Hội đồng Chưởng quản. Tuy đây là việc nội bộ của giáo hội nhưng sự việc diễn biến khá phức tạp nên Ban Tôn giáo thành phố đã có văn bản báo cáo tình hình và kiến nghị một số giải pháp để Ban Tôn giáo Chính phủ phối hợp với Hội đồng Chưởng quản giải quyết dứt điểm sự việc trên.

- Đạo Hòa Hảo: Tình hình Phật giáo Hòa Hảo tại miền Tây có những diễn biến khá phức tạp nhưng hoạt động của tín đồ Phật giáo Hòa Hảo tại Thành phố ổn định. Ngày 24/6 hàng năm (nhằm ngày 18/5 âm lịch), đại diện Phật giáo Hòa Hảo tại Thành phố đã long trọng tổ chức lễ kỷ niệm ngày khai đạo, riêng năm 2005 hơn 1.000 tín đồ Phật giáo Hòa Hảo ở Thành phố và các tỉnh lân cận về dự lễ tại Nhà Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ. Đến dự lễ còn có chính quyền, UBMTTQ và các đoàn thể của Thành phố. Đáng lưu ý, do không thực hiện được ý đồ đòi chính quyền trả lại căn nhà 114 đường Bùi Thị Xuân, quận 1 với mục đích cá nhân và lợi dụng việc chính quyền các tỉnh miền Tây xử lý, một số phần tử cực đoan trong PGHH do có hành vi gây rối trật tự công cộng. Lê Quang Liêm đã tranh thủ sự hậu thuẫn của bên ngoài để kích động tín đồ PGHH đấu tranh đòi lại cơ sở 114 đường Bùi Thị Xuân. Lê Quang Liêm đã tổ chức các cuộc gặp gỡ, chỉ đạo số tay chân chống lại Ban trị sự TW GHPHHH, kích động số tín đồ cuồng tín sẵn sàng tự thiêu nếu chính quyền không thỏa mãn yêu sách. Ngoài ra, Lê Quang Liêm đã chỉ đạo tay chân lập trang Web “Đấu tranh tự do dân chủ” để liên tục chuyển nhận, phát tán tài liệu; công bố tái hoạt động PGHH do Lê Quang Liêm đứng đầu; đòi chính quyền phải thả số cực đoan bị bắt giam. Nhóm PGHH của Lê Phước Sang ở Mỹ cũng tích cực vận động Hạ viện thông qua dự luật về Tôn giáo ở Việt Nam…

UBND Thành phố đã có văn bản chỉ đạo Sở xây dựng tìm một căn nhà thuộc quỹ nhà Thành phố cho Ban trị sự Trung ương Phật giáo Hòa hảo thuê làm văn phòng đại diện PGHH tại Thành phố Hồ Chí Minh.

- Các tôn giáo khác: sau khi Nghị định 22/2005/ NĐ - CP được ban hành, các tôn giáo nhỏ lẻ khác tại Thành phố tiếp tục liên hệ trình hồ sơ xin phép đăng ký để công nhận. Cụ thể như: Minh Lý Đạo Tam Tông Miếu, số 82 đường Cao Thắng, quận 3; Minh sư Quang Nam Phật đường, số 7 đường Trần Quang Khải, quận 1; Tổ tiên Chánh giáo Đại đạo Sinh tồn, số 22/93 đường Trần Bình Trọng, quận 5; Thiên Khai Huỳnh Đạo, số 94 đường Nguyễn Thái Sơn, quận Gò Vấp. Trong năm các tôn giáo này hoạt động, sinh hoạt bình thường, chưa nổi lên vấn đề phức tạp. Ban Tôn giáo Thành phố đang hướng dẫn lập hồ sơ đăng ký hoạt động tôn giáo theo quy định tại Điều 6, Nghị định 22 của Chính phủ.

Ngoài ra, trong năm 2005, có 14 đoàn khách nước ngoài vào hoạt động tôn giáo tại Thành phố Hồ Chí Minh gồm 233 người, cụ thể: Công giáo có 6 đoàn, trong đó có đoàn Hồng y Crescenzio Sepe – Bộ trưởng Bộ truyền giáo Vatican, Tin lành có 3 đoàn đến tham dự Đại hội đồng Tổng Liên Hội HTTLVN (MN). Phật giáo có 3 đoàn trong đó có đoàn Thiền Sư Thích Nhất Hạnh và tăng thân làng Mai (Pháp); Hồi giáo có 2 đoàn. Ngoài ra, còn có các đoàn khách ngoại giao của Hoa Kỳ, Liên Minh châu Âu và các quốc gia khác đến thăm và tìm hiểu hoạt động của tôn giáo tại Thành phố.

Nhìn chung, tình hình tôn giáo năm 2005 có một số điểm cần lưu ý: mâu thuẫn trong nội bộ một số ban trị sự của tôn giáo vẫn tiếp tục diễn ra do nhiều nguyên nhân. Một số nơi tăng ni đẩy mạnh quan hệ bên ngoài xin tiền xây chùa, tu bổ, nhập kinh sách. Một số chùa khi sửa chữa vi phạm quy định văn hóa làm sai lệch kiến trúc.

Hoạt động của các phần tử cực đoan trong Giáo hội Phật giáo Việt Nam thống nhất tiếp tục phức tạp, có mưu đồ chính trị rất rõ, như: khuếch trương thanh thế, móc nối từ bên ngoài, lợi dụng vấn đề tôn giáo để phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân. Các phần tử cực đoan trong các tổ chức tôn giáo vẫn có sự cấu kết trong và ngoài, khai thác những sơ hở thiếu sót của ta trong quản lý để xuyên tạc tình hình tôn giáo ở nước ta. Việc chia tách, nhập tổ chức giáo hội cơ sở, xây sửa nơi thờ tự, nhập tu, việc truyền đạo trái phép đang phát triển, đặc biệt là một số hệ phái của đạo Tin lành không chỉ ở địa bàn Thành phố mà còn mở rộng ra ở Tây Bắc và Tây Nguyên

Về phía chính quyền, tiến độ giải quyết thủ tục hành chánh đối với một số nhu cầu tôn giáo còn chậm, tình hình khiếu kiện liên quan đến tôn giáo, nhất là đất đai nơi thờ tự rất phức tạp, nhưng công tác giải quyết khiếu kiện còn kéo dài và gặp nhiều khó khăn; việc xây dựng lực lượng nòng cốt còn mỏng, chưa được đầu tư, nhất là ở các điểm nóng; chưa chú trọng tập hợp lực lượng thanh niên tôn giáo, chưa nắm và giải quyết tốt vấn đề hội đoàn tôn giáo; nhận thức quan điểm, chính sách tôn giáo của một số cán bộ trong bộ máy quản lý nhà nước chưa đầy đủ.