Bài 2. Các phương pháp dạy và học: ứng dụng, ưu điểm và nhược điểm

Bài 2. Các phương pháp dạy và học: ứng dụng, ưu điểm và nhược điểm

Học xong bài này bạn sẽ có khả năng:

1. 
   Phân biệt trong một loạt các phương pháp dạy và học những phương pháp thuận lợi cho việc học; và
   

1. 
   Khẳng định việc sử dụng, ưu điểm và các nhược điểm của từng phương pháp dạy và học
   

Sam ‘Tunde Bajah

Bên ngoài lề của sự can thiệp vào giáo dục ĐH, có một chương trình trung hạn về bồi dưỡng giảng viên các trường đại học ở miền Tây và miền Nam châu Phi mà tôi may mắn được tham gia, một cuốn sổ tay dành cho các giảng viên đại học với nhan đề Tự dạy bạn tốt nhất đã ra đời. Khi viết lời nói đầu cho cuốn sách, giáo sư Gichanga, phó hiệu trưởng danh dự, Trường đại học Nairobi đã nhấn mạnh sự cần thiết phải xem xét lại các trường đại học về khía cạnh phát triển nhân sự và khía cạnh dạy và học. Ông hướng chú ý vào những vấn đề sau:

Xuyên suốt châu Phi, các trường đại học đang trong tình trạng khủng hoảng. Các trường đại học đang quá tải do số lượng sinh viên gia tăng. Hiện nay, chỉ có một nhúm giảng viên được đào tạo chuyên môn sư phạm. Trên toàn thế giới, ngày nay đã nhận thấy rõ rằng một người muốn thành công trong dạy học thì phải được giáo dục. Đứng trước vấn đề nghiêm trọng như vậy, ngày càng nhận thấy hiển nhiên rằng chất lượng cán bộ là yếu tố cốt yếu trong việc đảm bảo cho các trường đại học giữ được nhiệm vụ truyền thống của mình là phát hiện, truyền đạt và bảo tồn tri thức (Gichaga, 1993).

Trong khi đấu tranh với các vấn đề dạy và học ở đại học, chúng ta không được quên rằng trong các môn khoa học tự nhiên, các khám phá đã đạt tới một tỷ lệ chưa từng thấy. Thế kỷ thứ 21 sẽ chứng kiến thế giới khoa học tự nhiên có bước nhảy vọt đó là việc dạy và việc học trong một kỷ nguyên của công nghệ thông tin, nhận thức cần phải được thay đổi.

Các biến đầu vào/chất lượng của việc dạy học

Việc dạy học thường được mô tả như là một nghề chuyên nghiệp mặc dù một số người, với những lý do xác đáng đã coi nó như là một nghề. Ở tất cả mọi trình độ dưới bậc đại học, các giảng viên không chỉ được được đào tạo (chuẩn bị) mà còn được cấp chứng chỉ dạy học. Một trình độ dạy học chuyên nghiệp là giấy thông hành có thể thăng tiến trong sự nghiệp. Nó là điều kiện tối thiểu nếu bạn muốn trở thành hiệu trưởng trường tiểu học hoặc hiệu trưởng trường phổ thông trung học. Tuy nhiên, ở trường đại học điều này sẽ thay đổi. Một điều được thừa nhận như một nguyên tắc trong các môn khoa học tự nhiên là đạt được trình độ tiến sĩ trong lĩnh vực chuyên môn đó là tất cả những cái mà một giảng viên đang khao khát cần có để kiếm được một vị trí giảng dạy trong bất cứ bộ môn nào trong lĩnh vự khoa học tự nhiên đó của trường đại học. Khi dạy học (nói một cách trung thực, a la Obanya), các giảng viên làm gì? dạy hay giảng (thuyết trình- lecture)? Đó là vấn đề thứ nhất để chúng ta thảo luận.

Để dạy học có hiệu quả, không những giảng viên phải được chuẩn bị đầy đủ; cũng cần cung cấp cho giảng viên những phương tiện thích hợp. Một điều hiển nhiên xảy ra ở hầu hết các trường đại học châu Phi là các phương tiện dạy học còn rất thiếu thốn cả ở hai khía cạnh số lượng và tính đa dạng. Trong ngành khoa học tự nhiên, phạm vi hoạt động cho việc dạy học là phòng thí nghiệm. Thực tế chỉ ra rằng số lượng sinh viên đang tăng lên, trong khi cả số lượng và chất lượng của các phòng học thực nghiệm lại không đổi. Điều đó nảy sinh ra vấn đề thứ hai là tình trạng của các phòng thí nghiệm.

Để xác định chất lượng dạy học trong trường đại học, yêu cầu không chỉ là hiểu rõ (đánh giá) điều gì đang xảy ra hiện nay mà còn khuyến cáo việc cải thiện chất lượng. Dù các giảng viên đại học có thích nó hay không, những lúc họ đứng trước lớp, họ đều bị sinh viên đánh giá.

Là một thành tố quan trọng của việc dạy học mà dẫn đến việc học tập có hiệu quả. Như đã quan sát ở nhiều trường đại học, các giảng viên cung cấp tri thức cho sinh viên thông qua bài giảng, kế hoạch hướng dẫn. Giảng viên đại học cung cấp một điều kiện khung cho học tập. Thực ra, điều đó giải thích tại sao nhiều giảng viên đại học vẫn kêu lên rằng họ được yêu cầu ‘đọc giảng’ chứ không phải ‘dạy’. Trách nhiệm học tập phó mặc cho sinh viên. Đối với học sinh ở trường phổ thông trung học đã từng được học các buổi học có thầy dạy, khi bước vào trường đại học lại gặp khung cảnh hoàn toàn khác. Một số sinh viên chưa sẵn sàng đón nhận thay đổi đột ngột đó [dạy dỗ -------đọc giảng]. Thống kê trong hầu hết các trường đại học chỉ ra rằng hồ sơ tuổi của sinh viên đang bị tụt xuống. Đa số thấy cực kỳ khó khăn để tự quản lý việc học tập. Vấn đề này có liên quan đến tuổi tác?

Trong môi trường trung học phổ thông, quy mô lớp là khá nhỏ so với ở trường đại học. Hơn thế nữa, trong trường đại học, sinh viên là người quản lý thời gian không giống như hồi còn ở trong trường phổ thông, ở đó thời gian học tập được lập kế hoạch do một người nào đó chứ không phải học sinh. Ở trường đại học, có sự thay đổi hơn nhiều về loại người mà họ được tiếp xúc. Thực ra, như môi trường tâm lý xã hội trong phòng thí nghiệm khoa học tự nhiên hoặc ở trường đại học có thể gây khó chịu cho sinh viên. Kết quả của tất cả những điều trên là: các sinh viên trẻ tuổi bị sốc trong môi trường đại học đã phải đối mặt với việc thực hiện nội dung học tập ở trình độ cao một cách kém cỏi. Các thống kê trong trường đại học ở Nigeria đã cho thấy có một tỷ lệ trượt khá cao ở cuối năm thứ nhất trong các môn khoa học tự nhiên.

Những gợi ý/ đề nghị

Việc thảo luận tiếp theo đã làm nẩy sinh nhiều câu hỏi hơn là đem lại câu trả lời. Điều đó nhằm để khuyến khích tranh luận sao cho đến cuối cùng, chúng ta sẽ tiếp cận đến những gợi ý/đề nghị thực tế. Dưới đây là 5 gợi ý giúp chúng ta bàn luận.

Người giảng viên được tin cậy là người giảng viên được chuẩn bị tốt cho việc làm và lúc nào cũng vậy các giảng viên được tin cậy là những giảng viên giỏi. Hệ thống giáo dục cần tạo ra những cơ hội để các giảng viên đó nâng cao năng lực nghề nghiệp của mình. Trong ngành khoa học tự nhiên, một giảng viên giỏi cần phải học thêm nhiều kỹ thuật khác nhau.

Hiện nay trong các trường đại học, thời gian học đang bị cắt xén; sinh viên đang chịu thức ép và lẫn lộn. Nhiều sinh viên không thể tự tin nói cho bạn biết học kỳ tới sẽ thực sự bắt đầu khi nào. Sinh viên cần có đủ thời gian để lập kế hoạch học tập cho mình.

Trong khoa học tự nhiên các phương tiện cần phải đủ để các cá nhân sử dụng. Bản chất của các môn học lập thành ngành khoa học tự nhiên đòi hỏi một chiến lược có sự tác động tương hỗ sinh viên– tư liệu. Các phòng thí nghiệm cần phải được trang bị tốt nếu chúng ta muốn nâng cao việc dạy và học các môn khoa học tự nhiên.

Hệ thống đại học đang được sử dụng để giảng viên đánh giá sinh viên thông qua các bài test. Có rất ít những trường hợp mà ở đó sinh viên được cung cấp cơ hội đánh giá những buổi học của giảng viên. Những thông tin nhận được từ sinh viên có tác dụng cải thiện việc dạy và học, và điều đó sẽ có tác dụng nhiều hơn thế đối với các môn học khoa học tự nhiên.

Nếu chỉ có giáo trình và những ghi chép từ bài giảng sẽ là không đủ về nguồn thông tin trong một lĩnh vực rộng lớn của các môn khoa học tự nhiên. Vì chúng ta đang đào tạo các sinh viêncho thế kỷ 21, chúng ta cũng phải dạy họ cách truy cập thông tin mà phần lớn đang có sẵn trên các siêu xa lộ thông tin.

Tóm tắt việc bàn luận về nâng cao việc dạy và học các môn khoa học tự nhiên ở đại học, chúng ta kết luận những điều sau đây:

1. 
   Với giảng viên --- Tự dạy bạn tốt nhất
   

1. 
   Với sinh viên --- trong khoa học tự nhiên, bạn làm khoa học
   

Có nhiều lĩnh vực mà bạn phải xem xét khi chuẩn bị bài giảng của mình.

1. 
   Phân biệt chủ đề/các mục tiêu. Bạn muốn dạy cái gì?
   
2. 
   Cử toạ (người nghe). Bài giảng dành cho nhóm sinh viên nào?
   
3. 
   Địa điểm và thời hạn. Buổi giảng sẽ được tiến hành ở đâu và kéo dài bao lâu?
   
4. 
   Nội dung môn học. Phạm vi của bài giảng là gì? đến chừng mực nào, về chiều sâu và chiều rộng, bạn có cho rằng bạn có thể đi hết nội dung môn học trong thời gian quy định không?
   
5. 
   Tài liệu tham khảo. Liệu có vấn đề gì khiến bạn phải tra cứu trong sách, tạp chí hoặc trong sổ tay của bạn? Bạn có tin vào những sự thật mà bạn muốn sửa lại không?
   
6. 
   Giải quyết những vướng mắc, rắc rối. Có lĩnh vực nào trong chủ đề môn học mà bạn dự đoán là sinh viên sẽ có thể khó nắm vững ? Nếu có, bạn cần chuẩn bị các câu hỏi để tăng cường kiểm tra gấp đôi về lĩnh vực đó.
   
7. 
   Phương tiện giảng dạy, Bạn có muốn sử dụng những trợ giúp nào đó trong khi tiến hành bài giảng không? bạn đã kiểm tra xem chúng đã sẵn sàng và ở trong tình trạng làm việc tốt không?
   

Nếu bạn đã xem xét cẩn thận 7 lĩnh vực sau, bạn sẽ có thể thoải mái trình bày bài giảng và các sinh viên cũng thoải mái như vậy khi nghe bạn.

1. 
   Có giọng nói rõ ràng sinh động.
   

1. 
   Tôc độ nói hợp lý.
   

1. 
   Nói có sức mạnh truyền cảm.
   

1. 
   Có sự trầm bổng của giọng nói.
   

1. 
   Dùng cách nói hội thoại.
   

1. 
   Dùng ngôn ngữ và thuật ngữ dễ hiểu.
   

1. 
   Thể hiện trên nét mặt và các cử chỉ (ngôn ngữ phi lời nói).
   

1. 
   Đừng ngại mỉm cười.
   

1. 
   Bao quát đến các cá nhân và toàn lớp.
   

1. 
   Ăn mặc tề chỉnh và gọn gàng.
   

1. 
   Năng động và nhiệt tình.
   

Bajah, S.T. (1998, tháng 9). Cải thiện việc dạy và học ở đại học trong ngành khoa học tự nhiên. Được giới thiệu tại hội thảo UNESCO về dạy và học ở đại học. Trường đại học tổng hợp Ibadan, Nigeria.

Chuẩn bị bản liệt kê danh mục kiểm tra khi sử dụng các gợi ý trong bài đọc 4.1 về “giảng viên như là một chuyên gia”. Sử dụng bản kê này để đánh giá bài giảng gần nhất của bạn.

Phương pháp dạy và học có thể được phân loại theo có khả năng hoặc không có khả năng khuyến khích chủ động học:

1. 
   Các phương pháp dạy/học mà không khuyến khích tự học
   

• 
  Phương pháp dạy và học thiên về tự học
  

Chúng ta tiến hành diễn tả một số trong những phương pháp này.

Phương pháp thuyết trình (độc giảng- lecture)

Trong phương pháp diễn thuyết, giảng viên liên tục truyền thông tin đến sinh viên. Phương pháp này được sử dụng cho lớp học đông người. Nó cho phép giảng viên sử dụng toàn bộ thời gian giảng. Phương pháp này có những hạn chế bởi vì nó không khuyến khích việc học. Một thực tế hiển nhiên là, sinh viên có nhiệm vụ chính là chăm chú nghe. Họ là các thính giả, ít chủ động; ít nghiền ngẫm, do bị phụ thuộc vào những điều giảng viên nói và giảng viên làm. Các ý kiến của sinh viên được coi là rất nhỏ. (Thực ra quan điểm trên có một số ý không thật đúng. ND)

Các phương pháp nhóm nhỏ

Các phương pháp nhóm nhỏ bao gồm:

1. 
   Sermina
   

1. 
   Thảo luận nhóm
   

1. 
   Bài tập tình huống (case study)
   

1. 
   Mô phỏng
   

1. 
   Hội thảo
   

1. 
   Phương pháp giải quyết vấn đề (PSM)