Bya matikhomele eka mintirho ya mfumo xiletelo xa ku titoloveta

3. 
   Laha swipiqo kumbe swivilelo swi yelanaka na matirhele yo ka ya nga lulamanga na ntshikelelo hi mutirhela mfumo, swiphiqo kumbe swivilelo swa kona swi nga hundziseriwa eka muyimeri wa vanhu.
   

1. 
   Nhluvukiso wa vatirhi swi vula leswaku mutirhi loyi a nga murhangeri u fanele ku:
   
   1. 
      Twisisa leswi ku hluvukisa vatirhi swi vulaka swona;
      
   2. 
      Ku ya emahlweni a kambela swilaveko swo hluvukisa vatirhi;
      
   3. 
      Ku tumbuluxa ndlela ya mahluvukisele;
      
   4. 
      Ku tshama a ri karhi a kambela vuswikoti ku ya hi laha swi nga kunguhatiwa ha kona.
      

2. 
   Nsusumeto wa vatirhi swi vula leswaku mutirhi loyi a nga ka xiyimo xa vurhangeri a:-
   

1. 
   Twisisa leswi nsusumeto wa vatirhi swa vulaka swona;
   
2. 
   Kambela xiyimo xa nsusumeto wa vatirhi;
   
3. 
   Tumbuluxa mpimo wo kambela xiyimo xa nkucetelo eka vatirhi loko swi fanerile;
   
4. 
   A tshama a ri karhi a kambela xiyimo xa nkucetelo wa vatirhi
   

3. 
   Ku tirhisa vatirhi swi vula leswaku mutirhi loyi a nga ka xiyimo xa vurhangeri a kota ku:-
   

1. 
   Twisisa leswi ku tirhisa vatirhi swi vulaka swona;
   
2. 
   Ku kambela xiyimo xa leswaku hi vahi vatirhi lava fanele ku tirhisiwa;
   
3. 
   Ku tumbuluxa mpimo wa ku endla leswaku vatirhi va tirhisiwa hi ndlela ya kahle;
   
4. 
   Ka tshama a ri karhi a kambela matirhisele ya vatirhi.
   

4. 
   Ku tlakusa xiyimo xa matirhele lamanene na xinghana swi vula leswaku mutirhi loyi a nga ka xiyimo xa vurhangeri u fanele ku:-
   

1. 
   Twisisa leswi matirhele lamanene na xinghana swi vulaka swona;
   
2. 
   Ku kambela xiyimo xa matirhele lamanene na xinghana exikarhi ka vatirhi;
   
3. 
   Ku tumbuluxa mpimo loko swi fanerile wa ku tlakusa matirhele lamanene na xinghana
   
4. 
   Na ku tshama a ri karhi a kambela loko matirhele lamanene na xinghana swi ri kona exikarhi ka vatirhi.
   

1. 
   Ku tirha hi ku hetiseka na vatirhi vanwana swi vula leswaku mutirhi u fanele ku:-
   

1. 
   Tshama va ri karhi va xixima milawu leyi nga kona (ku ya hi milawu ya mafambisele ya tiko, vumbiwa, milawu ya matirhele na yinwana leyi nga tirhisiwaka) eka vatirhikulobye;
   
2. 
   Va tshama va rikarhi va nyika vatirhi lavanwana ku humesela mavonele ya vona erivaleni;
   
3. 
   Va tshama va ri karhi va pfumelela vatirhi vanwana vuyimeri loko swi fanerile;
   
4. 
   Ku tshama va tinyiketerile ku vulavurisana na ku tihlanganisa na vanwana hi ku olova.
   

• 
  Hlamuseriwa nkarhi hinkwawo mayelana na swinwana leswi a nga hehliwaka hi swona;
  
• 
  Nyikiwa nkarhi wa ku hlamusela mhaka ya yena hi nkarhi wa ku tshinya;
  
• 
  Nyikiwa mfanelo ya ku kuma muyimeri;
  
• 
  Kota ku ku fikelela vuxokoxoko na mahungu ya nkoka lawa ya nga pfunaka;
  
• 
  Ku va na mfanelo ya ku kota ku vutisa timbhoni swivutiso;
  
• 
  Na ku va na mfanelo ya ku aphila.
  

Ku langutisisa mhaka hi ku hetiseka swi vula leswaku vumbhoni hinkwabyo lebyi nga nyikiwa byi tekeriwa enhlokweni hi ndlela ya kahle ku nga se tekiwa xiboho.

2. 
   Ku tirhisana hi ndlela leyinene na vatirhi vanwana swi vula leswaku mutirhi u fanele ku:-
   

1. 
   Va na vutivi byo enela mayelana na mhaka ya kona;
   
2. 
   Hatla a angula ku nyika swileriso kumbe swikombelo
   
3. 
   Tirhisa miehleketo ya yena hinkwayo eka timhaka leti khumbhekaka;
   
4. 
   Xixima timfanelo ta vatirhi vanwana;
   
5. 
   Tekela enhlokweni ku navela ka vanwana.
   

3. 
   Ku tirha hi ndlela yo ringanana na vatirhi vanwana swi vula leswaku mutirhi u fanele ku:-
   

1. 
   Ka a nga hlawuli hi ku kombisa kumbe ku nga kombisi vatirhi vanwana hi ndlela yinwana;
   
2. 
   Khoma vatirhi hinkwavo ku ringanana minkarhi hinkwayo;
   
3. 
   Tshama a ri na nkongomelo wo hetiseka na ku tirhisa ndlela leyi ku teka swiboho leswi nga ta nghenelela ni le ka vanwana.
   

3. 
   KU TIRHA MINTIRHO
   

1. 
   Mutirhi u tiyimisela ku fikelela swikongomelo swa xiyenge lexi a xi tirhelaka hi ku tinyiketela na hi ku ya hi ku tsakela ka va-aki.
   

Eka mintirho ya vona ya siku rinwana na rinwana, vatirhi va fanele ku tshama va ri karhi va tivutisa loko leswi va swi endlaka swi ri ntiyiso leswaku swi hoxa xandla eka vukorhokeri, kumbe swi ri na mbuyelo lowu lavekaka eka xiyenge lexi va tirhaka eka xona. Leswi hi ntiyiso, swi lava leswaku vatirhi hikwavo va tiva swikongomelo swa swiyenge swa vona, ni swa ndzawulo hinkwayo, na xinwana xa nkoka, ku nga ku tiva mintirho ya vona.

2. 
   Mutirhi u fanele ku ehleketa hi ku hatlisa loko a tirha mintirho ya yena, a kumisisa na tindlela ta kahle to herisa swiphiqo hi matirhele yo enetisa lawa naswona ya fambelaka na nawu.
   

Vatirhi va fanele ku tinyiketela hi ku hetiseka ku tirha mintirho ya vona. Va fanele ku tirhisa miehleketo ya vona nkarhi hinkwawo, ni ku va na nkhikhi wa ku lava ku tirha mintirho ya vona hi ku hatlisa na hi ndlela yo antswa leswaku va ta nyika vukorhokeri byo antswa swinene. Hi ku famba ka siku ra ntirho, ku hlanganiwa na swiphiqo swo hambana hambana emintirhweni. Vatirhi va fanele ku tshama va tiyimisele ku hlula swiphiqo leswi hi xihatla na hi ndlela ya kahle swinene. Va fanele ku lava tindlela ta kahle na hi miehleketo ku sivela swiphiqo leswi ku humelela nakambe.

Ndzhawu yo tirhela yi nga ha susiwa lomu yi nga kona yi yisiwa eka yinwana leyi nga fikelelaka hi ku olova, kumbe ku nga engeteriwa ndzhawu yinwana yi nga ha vi yinwe.

3. 
   Mutirhi u tirha ntirho wa yena hi nkarhi
   

Vatirhi va fanele k lemuka leswaku mintirho ya vona i ya nkoka swinene naswona ku tirha ka vona swi fanele ku teka miehleketo ya vona hinkwayo, nkarhi na matimba ya vona. Vatirhi va fanele ku vona leswaku mintirho ya vona yi tirhiwa na ku hela hi minkarhi leyi nga vekiwa.

4. 
   Mutirhi u tirha mintirho ya yena hi ndlela ya vutivi na vuswikoti
   

Vatirhi va fanele ku tshama va ri karhi va tivutisa loko va enetiseka hi ntiyiso eka mintirho ya vona na loko ku ve a va ta enetiseka loko a ku ri vona va kumaka vukorhokeri lebyi va byi nyikaka va-aki. Vatirhi va fanele ku tshama va ri karhi va ti vutisa loko va khome vanhu vanwana ku fana na vatirhikulobye, varhangeri na va-aki hi ndlela leyi kombaka xichavo na ku xixima timfanelo ta vona, na loko va kombisa vuswikoti bya vona, ku tsakela ntirho, ku pfuna na matikhomele lama kombisaka vutivi. Vuswikoti bya vona bya ku korhokela hi ndlela yo kombisa vutivi na vuswikoti swi ta ya na hi xiyimo xa vutivi bya vona eka ntirho lowu va faneleke ku tirha wona, leswi nakambe swi tshikelelaka mhaka ya vutihlamuleri eka vuleteri bya mutirhi na muthori.

5. 
   Mutirhi a nga fanelanga ku nghenelela eka migingiriko leyi nga yelaniki kumbe ku kavanyeta mintirho ya yena ya ximfumo.
   

Ku kota ku vuyisa na ku landzelerisa ntshembho eka va-aki, vatirhi hinkwavo va fanele ku tirha hi ndlela yo tshembheka na ku tinyiketela. Leswi swi ta vula leswaku mutirhi a nga ngheneleli, hambi u le ntirhweni kumbe u chayisile, eka migingiriko leyi:-

• 
  Nga tekiwaka tani hi ya vuxisi kumbe vukhamba;
  
• 
  Nga kavanyetaka mintirho ya yena ya ximfumo;
  
• 
  Nga kucetelaka ndlela ya matirhele
  
• 
  Nga kucetela ndlela yo karhi eku tekiweni ka xiboho;
  
• 
  Nga khomisaka tingana eka mfumo tani hi muthori; kumbe
  
• 
  Nga langutekaka yi ri ndlela yo tshikelela kumbe ku hlawulekisa vandla rinwana.
  

Matikhomele ya vatirhi emintirhweni ni le handle yi fanele ku va leyi mfumo lowu nga kona na vanhu va tiko va nga ta va tshembha leswaku va tirha mintirho ya vona hi ku tshembheka, leyi nga na xikongomelo xinwe xa ku korhokela va-aki hi ndlela leyi enetisaka.

6. 
   Mutirhi u fanele ku ti hambanyisa na migingiriko yinwana kumbe ku teka swiboho leswi nga ta vuyerisa hi ndlela yo ka yi nga ri kahle, naswona leswi swi fanele ku hlambanyiwa hi mutirhi.
   

Nkarhi wunwana na wunwana loko mutirhi a twa a tsandzeka ku landzelela nkongomelo eka matirhelo ya yena kumbe loko a teka xiboho, kumbe loko vanhu vanwana va ri na swivangelo swo tiya no tshembha leswaku a va swi koti ku tshama eka nkongomelo wa matirhele ya vona hi mhaka ya ku tinghenisa eka mintirho yinwana, va fanele ku hatlisa va tshika migingiriko leyinwana ku kota ku sirhelela mintirho leyinene, vutshembheki na xiyimo lexinene xa mintirho ya mfumo.

7. 
   Mutirhi u pfumela vutihlamuleri bya ku va kona eka mintirho ya vuleteri leyi va ka kona na ku tihluvukisa entirhweni wa yena.
   

I vutihlamuleri byinwana eka varhangeri ku vona leswaku vatirhi va vona va kuma vuleteri bya nkarhi na nkarhi ku tiyisisa leswaku va kota ku tirha mintirho ya vona hi ku tiyimela hi voxe, na ku va nyika matimba eka tidyondzo ta mintirho ya vona ni le ka nkarhi lowu taka. Hambi swi ri tano, mutirhi unwana na unwana u na vutihlamuleri bya ku teka magoza lama nga fanela ku tiyisisa leswaku:-

1. 
   U na vutivi lebyi nga helela na ku twisisa leswi nga languteriwa eka yena tani hi mutirhela mfumo;
   
2. 
   U na vutivi lebyi nga helela na ku twisisa leswaku u fanele ku tirha hi ndlela yihi;
   
3. 
   U tiyisisa vutivi na vuswikoti bya yena leswaku a ta kota ku swi tirhisa ni le ka swiyimo swa le henhla minkarhi leyi taka.
   

8. 
   Mutirhi wa tshembheka na ku va na vutihlamuleri loko a tirhana na timali ta tiko, a tlhela a tirhisa nhundzu ya mfumo na switirhisiwa swinwana hi ndlela leyi nga fanela, naswona leswi nga pfumeleriwa hi mfumo ntsena.