Biểu tưỢng sông trong văn học việt nam đOÀn tiến lựC
Sông - sự minh oan, gột rửa
tải về 0.75 Mb. Chế độ xem pdf
|
- Điều hướng trang này:
- 2.5. Sông - ranh giới, cách trở
| 2.4. Sông - sự minh oan, gột rửa
Ý nghĩa biểu trưng này của biểu tượng sông cũng được“di truyền” từ ý nghĩa của biểu tượng nước vốn là mẫu gốc mà biểu tượng sông chỉ là một biến thể như đã trình bày ở trên. Sông chứa nước, sông là nơi người dân thường ra tắm nên tắm sông, gieo mình xuống sông thường biểu trưng cho sự minh oan, gột rửa, thanh lọc tâm hồn con người. Trong “Chuyện người con gái Nam Xương” (Nguyễn Dữ), Vũ Nương, người phụ nữ thủy chung son sắt chờ chồng nhưng bị chồng nghi oan, đã tìm đến dòng sông để trẫm mình: “Kẻ bạc mệnh này duyên phận hẩm hiu, chồng con rẫy bỏ, điều đâu bay buộc, tiếng chịu nhuốc nhơ, thần sông có linh, xin ngài chứng giám. (…) Nói xong, gieo mình xuống sông mà chết”. Trong “Chảy đi sông ơi!” của Nguyễn Huy Thiệp, nhân vật tôi sau khi được cứu lên khỏi dòng sông, nhận thấy: Lòng tôi trào lên cảm giác dễ chịu lạ lùng, như vừa tắm xong, như vừa gột rửa được điều u ám. Và trong “Khúc hát sông quê” của Lê Huy Mậu, chúng ta cũng không khó để nhận ra rằng dòng sông quê hương có ý nghĩa như một sự thanh lọc, gột rửa bụi trần ai của con người: Quá nửa đời phiêu dạt/ta lại về úp mặt vào sông quê và ta nhận ra rằng sao ngày xưa yên ổn quá chừng/ một dòng xanh trong chảy mãi đến vô cùng. 2.5. Sông - ranh giới, cách trở Sông với các đặc tính dài, rộng, sâu… tạo sự ngăn cách tự nhiên giữa đôi bờ, giữa hai vùng địa lí, giữa quê mẹ - quê chồng… Và do đó, sông mang ý nghĩa biểu trưng cho ranh giới, sự cách trở. Đó là sự cách trở khiến các chàng trai cô gái xưa phải đau đáu nỗi niềm nhớ nhung: Ước gì sông rộng một gang/ Bắc cầu dải yếm cho chàng sang chơi (Ca dao). Đó là ranh giới, trở cản của phận gái theo chồng: Một lần này bước ra đi/ Là không hẹn một lần về nữa đâu/ Cách mấy mươi con sông sâu/ Và trăm ngàn vạn nhịp cầu chênh vênh (“Lỡ bước sang ngang”, Nguyễn Bính). Ranh giới quê mẹ - quê chồng cũng là ranh giới của hôn nhân lành - vỡ: sang sông với chồng là bắt đầu một cuộc sống hôn nhân và khi ôm túi đồ vào lòng, vừa đi vừa khóc, chạy cùn cụt ra bến nước, ới đò sang sông về nhà mẹ (“Mười ba bến nước” - Sương Nguyệt Minh) cũng có nghĩa là hôn nhân tan vỡ. Cũng phát triển hướng nghĩa biểu trưng này của biểu tượng sông, Nguyễn Minh Châu và Nguyễn Huy Thiệp lại nhấn mạnh sắc thái triết lí của ranh giới dòng sông. Với Nguyễn Minh Châu (trong “Bến quê”), hành trình vượt qua ranh giới, cách trở của sông để sang bờ bên kia là hành trình để đi đến một thế giới khám phá mới. Và trong hành trình ấy, nếu con người không cố gắng vượt qua thì dòng sông sẽ mãi mãi là sự ngăn cách khiến con người đến một lúc nào đó sẽ phải hối hận vì không thể chạm tới cái đích bên kia của khát vọng khám phá, dẫu đó có thể chỉ là cái bến gần gũi bên kia sông. Còn với Nguyễn Huy Thiệp trong truyện ngắn “Sang sông”, ông nhấn mạnh và nhuốm ý nghĩa biểu trưng sông - ranh giới trong màu sắc triết lí “đáo bỉ ngạn” của Phật giáo: sông là ranh giới, qua sông là qua được những đắm chìm dục sắc để “đáo bỉ ngạn” (đến bờ bên kia)-nghĩa ẩn dụ là đạt tới sự hoàn thiện, không còn bị các dục vọng, phiền muộn chi phối. Ngoài ra, còn có thể kể đến một số hướng nghĩa biểu trưng nữa của biểu tượng sông trong văn học như sông - cố nhân, sông - chứng nhân, sông - quê hương, sông - mạch nguồn tình cảm yêu thương… Những hướng nghĩa biểu trưng này được hiện thực hóa qua các tác phẩm văn học Việt Nam ở các mức độ “đậm - nhạt” khác nhau. * * * Như một nhà nghiên cứu đã nói, biểu tượng nằm ở trung tâm, ở tim của cuộc sống giàu tưởng tượng. Nghiên cứu biểu tượng là cách tiếp cận bản chất một cách trực tiếp nhất những giá trị văn hóa và đời sống tinh thần của một cộng đồng, dân tộc. Và việc làm rõ các hướng nghĩa biểu trưng của biểu tượng sông trong văn học trong bài viết này phần nào cho thấy được những khía cạnh đặc trưng trong đời sống tinh thần cũng như tư duy văn hóa, tư duy nghệ thuật của con người Việt Nam. Bên cạnh đó, việc phân tích làm rõ các hướng nghĩa biểu trưng của biểu tượng sông trong văn học Việt Nam một lần nữa minh định rằng ý nghĩa của một biểu tượng không phải là một cấu trúc khép kín, không phải là sự tương ứng cố định giản đơn 1:1 giữa cái biểu đạt và cái được biểu đạt mà là một khả năng gợi ra các chiều liên tưởng trong thực tại tinh thần của con người. Do đó, nói đến biểu tượng là nói đến sự “cởi mở” về nghĩa, nói đến sự thiếu hiệu quả để biểu thị một ý nghĩa cuối cùng, nói đến “một máy tích điện của tất cả các nguyên tắc của tính kí hiệu và đồng thời vượt ra ngoài giới hạn của tính kí hiệu”- Iu. M. Lotman trong (5, tr.231). Đ.T.L (Ths, Khoa Ngôn ngữ và Văn hóa quốc tế) tải về 0.75 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|