NhËn xÐt b¶n chØ thÞ míi nhÊt vÒ chÕ ®é kiÓm duyÖt cña Phæ

69 Ti-®ung lµ mét tØnh trªn ®¶o Boãc-nª-«.–227.

70 §©y lµ ¸m chØ cuéc th¶o luËn cña héi nghÞ d©n biÓu khãa 6 cña tØnh Ranh nh©n cã dù luËt vÒ sù vi ph¹m quy chÕ s¨n b¾n nh»m t­íc c¶ quyÒn s¨n thá cña n«ng d©n.–230.

71 Trong bµi b¸o nµy, C.M¸c phª ph¸n dù luËt vÒ ly h«n, biªn so¹n n¨m 1842, d­­íi sù chØ ®¹o cña Xa-vi-nhi. ViÖc chuÈn bÞ vµ th¶o luËn dù ¸n ®¹o luËt vÒ ly h«n trong c¸c giíi cÇm quyÒn ®­îc gi÷ hÕt søc bÝ mËt. Tuy vËy, ngµy 20 th¸ng M­­êi 1842, b¸o “Rheinische Zeitung" ®· c«ng bè b¶n dù luËt Êy vµ do ®ã më ®Çu mét cuéc th¶o luËn c«ng khai réng r·i vÒ b¶n dù luËt trªn c¸c trang b¸o "Rheinische Zeitung", “Leipziger Allgemeine Zeitung" vµ nhiÒu b¸o kh¸c. ViÖc c«ng bè b¶n dù luËt vÒ ly h«n vµ viÖc ban biªn tËp tê "Rheinische Zeitung" kiªn quyÕt tõ chèi nªu tªn ng­êi ®· göi cho b¸o b¶n dù luËt ®ã, ®· lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n khiÕn b¸o “Rheinische Zeitung" bÞ ®×nh b¶n.–231.

72 TrÝch lêi tßa so¹n viÕt cho bµi "B¶n dù th¶o ®¹o luËt míi vÒ h«n nh©n" ®¨ng trong phô tr­­¬ng cña b¸o “Rheinische Zeitung", sè 319, ngµy 15 th¸ng M­êi mét 1842.–232.

73 G.W.F.Hegel “Grundlinien der Philosophie des Rechts". Zusatz zu §163 (G.V.Ph.Hª-ghen. "Nguyªn lý cña triÕt häc ph¸p quyÒn". §o¹n bæ sung §163).–233.

74 "Leipziger Allgemeine Zeitung" ("B¸o phæ th«ng Lai-pxÝch") lµ tê b¸o ra hµng ngµy ë §øc, xuÊt b¶n tõ n¨m 1837. §Çu nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX lµ mét tê b¸o t­­ s¶n tiÕn bé. BÞ ®×nh chØ trong ph¹m vi n­íc Phæ theo s¾c lÖnh cña néi c¸c ngµy 28 th¸ng Ch¹p 1842; tê b¸o xuÊt b¶n ë D¾c-den tíi ngµy 1 th¸ng T­­ 1843.

§Çu ®Ò bµi b¸o do ViÖn M¸c - ¨ng-ghen-Lª-nin - Xta-lin ®Æt.–236.

75 "Elberfelder Zeitung" ("B¸o En-b¬-phen-®¬") lµ mét tê b¸o hµng ngµy ë §øc, xuÊt b¶n ë En-b¬-phen-®¬ tõ­ n¨m 1834 ®Õn n¨m 1904. Trong nh÷ng n¨m 30-40 thÕ kû XIX tê b¸o cã khuynh h­­íng b¶o thñ.–241.

76 "Düsseldorfer Zeitung" ("B¸o §uýt-xen-®oãc-ph¬") lµ mét tê b¸o hµng ngµy ë §øc, xuÊt b¶n víi tªn gäi nµy ë §uýt-xen-®oãc-ph¬ tõ n¨m 1826 ®Õn 192ã. Trong nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX, b¸o cã khuynh h­­íng tù do - t­­ s¶n. - 241.

77 §©y lµ nãi vÒ b¸o "Rhein-und Mosel-Zeitung" ("B¸o Ranh vµ M«-den"), mét tê b¸o Thiªn chóa gi¸o ph¶n ®éng, ra hµng ngµy ë C«-blen-tx¬ tõ n¨m 1831 ®Õn n¨m 1850. - 242.

78 §©y lµ nãi vÒ nh÷ng sù kiÖn g¾n víi viÖc vua Han-n«-v¬ hñy bá hiÕn ph¸p n¨m 1837. Hµnh ®éng tïy tiÖn nµy ®· g©y ra sù ph¶n ®èi cña b¶y gi¸o s­­ thuéc ph¸i tù do ë tr­­êng §¹i häc G¬-tinh-ghen (hai anh em Ghim, §an-man, HÐc-vi-nót, E-van-®o, An-brÕch-t¬ vµ Vª-b¬); nh÷ng gi¸o s­­ nµy ®· bÞ c¸ch chøc, mét vµi ng­êi trong sè hä bÞ trôc xuÊt. Sù kiÖn Han-n«-v¬ ®· g©y tiÕng vang réng r·i trong toµn n­íc §øc. B¸o "Leipziger Allgemeine Zeitung" ®· lªn tiÕng b¶o vÖ c¸c gi¸o s­­ ë G¬-tinh-ghen.–243.

79 "Münchener politische Blätter" lµ tªn gäi t¾t cña t¹p chÝ cña giíi thÇy tu "Historisch - polltische Blätter für das katholische Deutschland" ("TËp san chÝnh trÞ - lÞch sö cho n­íc §øc Thiªn chóa gi¸o"). Trong nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX, t¹p chÝ nµy ®· lªn tiÕng b¶o vÖ nhµ thê Thiªn chóa gi¸o chèng l¹i ®¹o Tin lµnh thèng trÞ trong n­íc Phæ.–243.

80 "Ong vß vÏ" ("Les Guªpes") lµ mét tê nguyÖt san trµo phóng do nhµ chÝnh luËn tiÓu t­­ s¶n ng­êi Ph¸p tªn lµ An-ph«ng-x¬ Ca-r¬ xuÊt b¶n tõ n¨m 1839 ë Pa-ri.–243.

81 ë ®©y M¸c gäi b¸o "Allgemeine Zeitung" xuÊt b¶n ë Au-xbuèc b»ng tªn n÷ tiªn tri ë Giª-ru-da-lem trong thÇn tho¹i.–247.

82 §©y lµ nãi vÒ bøc th­­ cña nhµ d©n chñ tiÓu t­­ s¶n, nhµ th¬ G.HÐc-vÕch göi vua Phri-®rÝch Vin-hem IV nh©n viÖc ChÝnh phñ Phæ cÊm l­­u hµnh trong ph¹m vi n­íc Phæ t¹p chÝ cÊp tiÕn ra hµng th¸ng do HÐc-vÕch dù­ ®inh xuÊt b¶n: "Der deutsche Bote aus der Schweiz" (“Tin tøc n­íc §øc tõ Thôy SÜ”). Bøc th­­ cña HÐc-vÕch ®­îc tê "Leipziger Allgemeine Zeitung" ®¨ng ngµy 24 th¸ng Ch¹p 1842; sau viÖc ®ã, néi c¸c Phæ ra s¾c lÖnh cÊm b¸o nµy vµ trôc xuÊt HÕc-vÕch khái Phæ.–248.

83 §©y lµ nãi vÒ bµi b¸o "B¸o chÝ Phæ" in trong b¸o "Rheinische Zeitung", sè 6, ngµy 6 th¸ng Giªng 1843.–249.

84 §©y lµ nãi vÒ nh÷ng ñy ban ®¼ng cÊp cña héi nghÞ d©n biÓu hµng tØnh, ®­îc thiÕt lËp ë Phæ n¨m 1841. Do héi nghÞ d©n biÓu lÊy trong thµnh phÇn cña nã (theo ®¼ng cÊp) cö ra, c¸c ñy ban nµy häp thµnh c¬ quan t­­ vÊn thèng nhÊt - tøc lµ c¸c "ñy han hîp nhÊt". Phri-®rÝch Vin-hem IV ®Þnh dïng c¬ quan nµy, c¬ quan ®¹i diÖn cã tÝnh chÊt gia tr­­ëng, ®Ó ban hµnh nhiÒu kho¶n thuÕ míi vµ thùc hiÖn vay m­­în.–250.

85 M«-li-e, “Nh÷ng kÎ quÊy rÇy”, håi I, mµn thø n¨m.–252.

86 M¸c muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch cña Luy-si-li-« Va-ni-ni "KÞch tr­­êng cña thiªn ý vÜnh cöu (“Amphitheatrum aeternae providentiae"), in b»ng tiÕng la-tinh n¨m 1615.–253.

87 Voltaire. "La Bible enfin expliquÐe".–254.

88 SÕch-xpia. "Hen-rÝch IV", phÇn 1, mµn III, c¶nh thø nhÊt.–254.

89 LÐt-xinh, “ChuyÖn ngô ng«n”.–261.

90 Trong bµi nµy, M¸c lªn tiÕng b¶o vÖ nh÷ng luËn ®iÓm nªu trong c¸c bµi b¸o kh«ng ký tªn cña phãng viªn b¸o "Rheinische Zeitung ë M«-den – nhµ d©n chñ tiÓu t­­ s¶n, luËt s­­ P.I.C«-blen-tx¬, - «ng nµy bÞ Ph«n Sa-p¬, tØnh tr­­ëng tØnh Ranh, buéc téi lµ ®· xuyªn t¹c sù thËt vµ vu c¸o chÝnh phñ. V× C«-blen-tx¬ kh«ng biÕt luËn chøng mét c¸ch s©u s¾c vµ toµn diÖn cho nh÷ng luËn ®iÓm trong c¸c bµi b¸o cña m×nh vµ do ®ã b¸c bá nh÷ng lêi buéc téi ®èi víi m×nh, cho nªn M¸c ®· ®¶m nhiÖm lÊy c«ng viÖc Êy. Dùa vµo tµi liÖu rÊt phong phó mµ «ng ®· thu thËp ®­îc vÒ t×nh tr¹ng bÇn cïng cña n«ng d©n trång nho vïng M«-den, M¸c nh©n danh phãng viªn M«-den phª ph¸n gay g¾t chÕ ®é chÝnh trÞ - x· héi cña Phæ. Trong n¨m môc dù ®Þnh tr¶ lêi (xem tËp nµy, tr.268) M¸c chØ soi s¸ng ®­îc hai môc ë trªn b¸o. PhÇn tiÕp cña M¸c ®· bÞ së kiÓm duyÖt cÊm. B¶n th¶o ®· bÞ thÊt l¹c. ViÖc ®¨ng bµi nh»m b¶o vÖ phãng viªn ë M«-den lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¨n b¶n khiÕn chÝnh phñ ngµy 19 th¸ng Giªng 1843 quyÕt ®Þnh ®×nh b¶n tê "Rheinische Zeitung" kÓ tõ ngµy 1 th¸ng T­­ 1843, vµ trong khi tê b¸o cßn t¹m thêi l­­u hµnh, th× kiÓm duyÖt nã mét c¸ch ®Æc biÖt g¾t gao. - 2ã5.

91 T¸c phÈm cña M¸c "Gãp phÇn phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hª-ghen", viÕt t¹i Croi-xn¸c mïa hÌ 1843, ®­îc l­­u l¹i d­­íi d¹ng 39 tê viÕt tay, do M¸c ghi b»ng ch÷ sè La M·. Tê ®Çu cña b¶n th¶o ®· bÞ thÊt l¹c. B¶n th¶o ph©n tÝch phª ph¸n ®Çy ®ñ c¸c §261-313 trong t¸c phÈm cña Hª-ghen "Nh÷ng nguyªn lý cña triÕt häc ph¸p quyÒn" ("Grundlinien der Philosophie des Rechts"). Nh÷ng ®o¹n nµy thuéc vÒ mét ch­­¬ng trong cuèn s¸ch cña Hª-ghen, trong ®ã bµn tíi vÊn ®Ò nhµ n­íc. VÒ nh÷ng kÕt luËn cña M¸c nªu ra do ph©n tÝch phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm cña Hª-ghen, ®· ®­îc ¡ng-ghen viÕt trong bµi "C¸c M¸c" (1869): 'Tõ triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hª-ghen. M¸c ®· ®i ®Õn ý kiÕn cho r»ng kh«ng ph¶i nhµ n­íc mµ Hª-ghen tr×nh bµy lµ "vßng hoa cña toµn bé c«ng tr×nh", mµ ng­­îc l¹i, "x· héi c«ng d©n" mµ Hª-ghen rÊt coi khinh, míi lµ lÜnh vùc trong ®ã cÇn t×m ra chiÕc ch×a khãa ®Ó hiÓu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña nh©n lo¹i".

§Çu ®Ò b¶n th¶o nµy cña M¸c lµ do ViÖn M¸c - ¡ng-ghen - Lª-nin - Xta-lin ®Æt.–307.

92 Santa casa (ng«i nhµ linh thiªng) lµ tªn gäi ng«i nhµ cña tßa ¸n t«n gi¸o ë Ma-®rÝt.–324.

93 Nh÷ng sè XIV vµ X chØ nh÷ng trang t­­¬ng øng cña b¶n th¶o (xem tËp nµy, tr.371-379 vµ tr.350-358).–420.

94 Nh÷ng bøc th­­ nµy cña M¸c ®· ®­îc ®¨ng trong t¹p chÝ "Deutsch - Französische Jahrbücher", trong phÇn “Nh÷ng th­­ tÝn n¨m 1843”, trong ®ã cã c¶ nhòng th­­ cña Ru-g¬, Ba-cu-nin vµ Phoi-¬-b¾c.

95 §©y lµ nãi vÒ kÕ ho¹ch xuÊt b¶n t¹p chÝ “Deutsch-Französische Jahrbücher”.–519.

96 Cabet. "Voyage en Icarie, roman philosophique et social". DeuxiÌme Ðdition. Paris, 1842 (Ca-bª. "Cuéc hµnh tr×nh tíi I-ca-ri, tiÓu thuyÕt triÕt lý vµ x· héi". XuÊt b¶n lÇn thø hai. Pa-ri, 1842). LÇn thø nhÊt, Ca-bª xuÊt b¶n t¸c phÈm cña m×nh vµo n¨m 1840 thµnh hai tËp d­­íi nhan ®Ò: “Voyage et aventures de lord William Carisdall en Icsrie", traduits de l'Anglais de Francis Adams, par Th.Dufruit. (“Cuéc hµnh tr×nh vµ phiªu l­­u cña hu©n t­íc Uy-li-am Ca-ri-x®an ë I-ca-ri", b¶n dÞch cña T.§uy-phruy tõ nguyªn b¶n tiÕng Anh cña Phren-xÝt A-®am).–521.

97 M¸c trÝch cuèn s¸ch cña T.Ha-min-t¬n: “Con ng­êi vµ phong tôc ë Mü”, theo b¶n in b»ng tiÕng §øc "Die Menschen und die Sitten in den vereinigten Staaten von Nordamerika". Bd. I, Mannheim, 1834, S.146.–535.

98 §©y lµ nãi vÒ nh÷ng cuèn s¸ch: B.Bauer. “Kritik der evangelischen Geschichte der Synoptiker”. Bd. 1-2, Leipzig, 1841; Bd. 3, Braunschweig, 1842, (B.Bau-¬, “Phª ph¸n lÞch sö c¸c cuèn Phóc ©m ®èi quan trong Kinh th¸nh". T. 1 vµ 2, Lai-pxÝch, 1841; t.3, Brau-svai-g¬, 1842) vµ D.F.Strau. “Das Leben Jesu”. Bd. 1-2; Tübingen, 1835-1836 (D.Ph.St¬-rau-x¬. “Cuéc ®êi cña Giª-xu”. T.1-2, Tuy-bin-ghen, 1835-1836). Nh÷ng cuèn s¸ch nµy phª ph¸n t«n gi¸o theo quan ®iÓm cña ph¸i Hª-ghen c¸nh t¶.–560.

99 Rót trong tiÓu phÈm ®¶ kÝch cña T«-m¸t Muyn-tx¬ nh»m chèng l¹i Lu-the: "Bµi diÔn v¨n bªnh vùc cã c¨n cø v÷ng vµng vµ c©u tr¶ lêi cña x¸c thÞt v« ®¹o, sèng phÌ phìn ë VÝt-ten-bÐc, nhê nh÷ng sù bãp mÐo, nhê nh÷ng sù xuyªn t¹c gian lËn ®èi víi b¶n kinh mµ ®· lµm « träc ®¹o C¬ §èc bÊt h¹nh mét c¸ch hÕt søc nhôc nh·" ("Hoch verursachte Schutzrede und Antwort wider das geistlose, sanftlebende Fleisch zu Wittenberg, welches mit verkehrter Weise durch der Diebstahl der heiligen Schrift die erbärmliche Christenheit also ganz jämmerlich besudelt hat"). Cuèn s¸ch c«ng kÝch nµy ®­îc Muyn-tx¬ xuÊt b¶n vµo n¨m 1524.–564.

100 M¸c muèn nãi ®Õn t¸c phÈm lín cña m×nh "Gãp phÇn phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hª-ghen" (b¶n th¶o ch­a hoµn chØnh cña t¸c phÈm nµy, xem tËp nµy, tr.307-506), mµ «ng ®Þnh chuÈn bÞ ®­­a in vµ c«ng bè tiÕp sau “Lêi nãi ®Çu” ®¨ng trong t¹p chÝ "Deutsch - Französische Jahrbücher". VÒ nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n khiÕn cho dù ®Þnh ®ã kh«ng thùc hiÖn ®­îc, M¸c ®· viÕt trong lêi tùa cuèn "Nh÷ng b¶n th¶o kinh tÕ - triÕt häc n¨m 1844" nh­­ sau:

“Trªn tê "Deutsch - Französische Jahrbücher" t«i ®· høa phª ph¸n khoa häc vÒ ph¸p quyÒn vµ nhµ n­íc d­­íi d¹ng phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hª-ghen. Khi so¹n tµi liÖu ®Ó ®­­a in th× thÊy r»ng viÖc kÕt hîp sù phª ph¸n chØ nh»m chèng l¹i t­ duy t­­ biÖn, víi sù phª ph¸n b¶n th©n c¸c m«n häc kh¸c nhau lµ hoµn toµn kh«ng hîp lý, r»ng viÖc kÕt hîp ®ã sÏ g©y trë ng¹i cho tiÕn tr×nh tr×nh bµy vµ g©y khã hiÓu. H¬n n÷a, sù phong phó vµ tÝnh chÊt kh«ng ®ång nhÊt cña nh÷ng m«n häc cÇn ph¶i xem xÐt chØ cho phÐp lång toµn bé tµi liÖu Êy vµo mét t¸c phÈm duy nhÊt víi ®iÒu kiÖn lµ sù tr×nh bµy ph¶i mang tÝnh chÊt ph­¬ng ng«n hoµn toµn, mµ sù tr×nh bµy mang tÝnh chÊt ph­­¬ng ng«n nh­­ vËy, ®Õn l­­ît nã, sÏ l¹i t¹o ra c¸i bÒ ngoµi lµ hÖ thèng hãa mét c¸ch tïy tiÖn".

XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do ®ã, håi bÊy giê M¸c ®· ®i tíi kÕt luËn cho r»ng nªn tiÕn hµnh phª ph¸n ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, chÝnh trÞ v.v., trong nh÷ng tËp s¸ch riªng, vµ kÕt thóc tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã b»ng mét t¸c phÈm tæng hîp, bao hµm viÖc phª ph¸n triÕt häc duy t©m t­­ biÖn. Nh­­ng sù cÇn thiÕt ph¶i ®Êu tranh chèng ph¸i Hª-ghen c¸nh t¶ còng nh­­ chèng l¹i nh÷­ng ®¹i biÓu kh¸c cña ý thøc hÖ t­­ s¶n vµ tiÓu t­­ s¶n §øc ®· thóc ®Èy M¸c ph¶i thay ®æi nh÷ng dù tÝnh ban ®Çu cña m×nh vµ tiÕn hµnh viÖc phª ph¸n mét c¸ch réng r·i ®èi víi triÕt häc duy t©m, t­­ biÖn, g¾n liÒn víi viÖc x©y dùng nh÷ng c¬ së cho mét thÕ giíi quan míi, duy vËt - c¸ch m¹ng. NhiÖm vô nµy ®· ®­îc M¸c vµ ¡ng-ghen hoµn thµnh trong nh÷ng t¸c phÈm viÕt chung "Gia ®×nh thÇn th¸nh" vµ “HÖ t­­ t­­ëng §øc”.–571.

101 M¸c muèn nãi ®Õn nhµ triÕt häc A-na-kha-xÝt, ng­êi Xki-ph¬, mµ ng­êi Hy L¹p - theo sù x¸c nhËn cña nhµ sö häc Hy L¹p §i-«-gien La-Ðc-x¬ - coi lµ mét trong sè b¶y nhµ hiÒn triÕt Hy L¹p. - 577.

102 Nh÷ng ®¹o luËt th¸ng ChÝn lµ nh÷ng ®¹o luËt ph¶n ®éng, do ChÝnh phñ Ph¸p ban bè håi th¸ng ChÝn 1835, nh»m h¹n chÕ ho¹t ®éng cña tßa ¸n båi thÈm vµ Ên ®Þnh nh÷ng biÖn ph¸p ngÆt nghÌo chèng l¹i b¸o chÝ. Nh÷ng ®¹o luËt ®ã dù kiÕn t¨ng sè tiÒn ®¶m b¶o ®èi víi nh÷ng b¸o chÝ ®Þnh kú, Ên ®Þnh viÖc bá tï vµ nh÷ng kho¶n tiÒn ph¹t lín ®èi víi nh÷ng bµi ph¸t biÓu chèng l¹i së h÷u vµ chÕ ®é nhµ n­íc hiÖn hµnh.–584.

103 Bµi b¸o nµy cña C.M¸c nh»m chèng l¹i A.Ru-g¬, lµ ng­êi ®· viÕt trªn tê "Vorwärts!" víi bÝ danh "Mét ng­êi Phæ".

104 §©y lµ nãi vÒ cuéc khëi nghÜa cña thî dÖt ë Xi-lª-di ngµy 4-6 th¸ng S¸u 1844. §©y lµ cuéc ®Êu tranh giai cÊp lín ®Çu tiªn gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp t­­ s¶n ë §øc.–591.

105 "La RÐforme” ("C¶i c¸ch") lµ b¸o ra hµng ngµy ë Ph¸p, c¬ quan cña nh÷ng ng­êi d©n chñ céng hßa tiÓu t­­ s¶n; xuÊt b¶n ë Pa-ri tõ n¨m 1843 ®Õn n¨m 1850. Tõ th¸ng M­­êi 1847 ®Õn th¸ng Giªng 1848, ¡ng-ghen ®· ®¨ng mét lo¹t bµi trªn b¸o nµy.–591.

106 M¸c muèn nãi ®Õn s¾c lÖnh cña vua Phæ - Phri-®rÝch Vin-hem IV - ngµy 18 th¸ng S¸u 1843, ban hµnh nh©n viÖc c¸c quan chøc chÝnh phñ tham dù b÷a tiÖc cña ph¸i tù do, tæ chøc ë §uýt-xen-®oãc-ph¬ ®Ó chµo mõng Héi nghÞ d©n biÓu tØnh Ranh khãa 7; s¾c lÖnh cÊm c«ng chøc nhµ n­íc tham dù vµo c¸c cuéc biÓu t×nh t­­¬ng tù nh­­ vËy.–592.

107 M¸c trÝch Ph.Bª-c¬n theo b¶n dÞch tiÕng Ph¸p cuèn s¸ch cña M¾c Cu-lèc "Suy luËn vÒ nguån gèc, nh÷ng th¾ng lîi, mét sè vÊn ®Ò c¸ biÖt vµ ý nghÜa cña khoa kinh tÕ chÝnh trÞ" (J.R.Mac Culloch. "Discours sur l'origine, les progrÌs, les objets particuliers, et l'importance de l'Ðconomie politique". GenÌve - Paris, 1825, p.131-132).–597.

108 X«-m¬-xÕt Hau-d¬ (Somerset House) lµ tßa l©u ®µi trªn b¸n ®¶o ë phÇn t©y Lu©n §«n, trong ®ã cã nhiÒu c¬ quan chÝnh phñ lµm viÖc.–599.

109 M¸c muèn nãi ®Õn bµi ca c¸ch m¹ng "Sù tµn s¸t ®Ém m¸u" phæ biÕn trong c¸c khu vùc dÖt ë Xi-lª-di ngay tr­íc ngµy næi dËy cña thî dÖt.–609.

110 M¸c trÝch cuèn s¸ch: M.Chevalier. "Des intÐrªts matÐriels en France" (M.S¬-va-li-ª. “VÒ nh÷ng lîi Ých vËt chÊt ë Ph¸p”) xuÊt b¶n mÊy lÇn ë Pa-ri vµ Bruy-xen n¨m 1838.–613.

111 §©y lµ nãi vÒ nh÷ng cuéc khëi nghÜa cña c«ng nh©n Ly-«ng håi th¸ng M­êi mét 1831 vµ th¸ng T­­ 1834.–613.

112 "Nh­÷ng bøc th­ tõ Vóp-p¬-tan" lµ t¸c phÈm chÝnh luËn ®Çu tiªn cña Ph. ¡ng-ghen; víi t¸c phÈm nµy «ng b¾t ®Çu céng t¸c víi t¹p chÝ "Telegraph für Deutschland" tõ n¨m 1839 ®Õn n¨m 1841.

113 "Nh÷ng ng­êi b¹n cña ¸nh s¸ng" lµ mét trµo l­­u t«n gi¸o nh»m chèng l¹i chñ nghÜa kiÒn thµnh thèng trÞ trong nhµ thê Tin lµnh chÝnh thèng, mét chñ nghÜa mang tÝnh chÊt thÇn bÝ cùc ®oan vµ tÝnh gi¶ nh©n gi¶ nghÜa. Sù ®èi lËp nµy trong t«n gi¸o lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc biÓu hiÖn sù bÊt b×nh cña giai cÊp t­­ s¶n §øc trong nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX ®èi víi nh÷ng trËt tù ph¶n ®éng ë §øc.–619.

114 LÊy trong bµi th¬ cña G¬-t¬: "Nµng Mi-nh«ng".–620.

115 ¡ng-ghen muèn nãi ®Õn nh÷ng ng­êi thuéc ph¸i Lu-the, do sù hîp nhÊt cã tÝnh chÊt c­­ìng bøc n¨m 1817 mµ bÞ hîp nhÊt víi ph¸i c¶i c¸ch (ph¸i Can-vanh) thµnh gi¸o héi phóc ©m, vµ nh÷ng ng­êi thuéc ph¸i Lu-the cò - tøc lµ nh÷ng ng­êi ®èi lËp víi sù hîp nhÊt ®ã, nh÷ng ng­êi t¸n thµnh gi¸o héi Lu-the "ch©n chÝnh".–623.

116 §©y lµ nãi vÒ nh÷ng bøc th«ng ®iÖp ®Çy nh÷ng lêi ®e däa vµ l¨ng nhôc mµ gi¸o hoµng Gri-g«-ri VII vµ hoµng ®Õ §øc Hen-rÝch IV ®· trao ®æi cho nhau trong nh÷ng n¨m 1075-1076, nh©n cã cuéc ®Êu tranh gi÷a chÝnh quyÒn t«n gi¸o vµ chÝnh quyÒn thÕ tôc nh»m giµnh quyÒn b¸ chñ.–630.

117 §©y lµ nãi vÒ nh÷ng hµnh ®éng chèng ®èi cña c¸c héi thÕ tôc cña sinh viªn §øc. Nh÷ng héi nµy, xuÊt hiÖn ë §øc vµo ®Çu thÕ kû XIX, ®· tÝch cùc tham gia cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña nh©n d©n §øc chèng l¹i sù thèng trÞ cña Na-p«-lª-«ng, nh­­ng vÉn kh«ng tho¸t khái nh÷ng ¶nh h­­ëng d©n téc chñ nghÜa. Sau §¹i héi Viªn (1814-1815) nhiÒu ng­­êi tham gia c¸c héi thÕ tôc nµy, cã xu h­­íng ®èi lËp, ®· ®Êu tranh cho sù thèng nhÊt n­­íc §øc vµ lªn tiÕng chèng l¹i chÕ ®é ph¶n ®éng trong c¸c quèc gia §øc, v× thÕ mµ n¨m 1819 hä bÞ kÕt téi lµ "mÞ d©n" vµ bÞ ®µn ¸p -630.

118 Ngµy héi ë V¸c-t¬-buèc do sinh viªn §øc tæ chøc ngµy 18 th¸ng M­­êi 1817 nh©n dÞp kû niÖm 300 n¨m cuéc c¶i c¸ch t«n gi¸o vµ kû niÖm 4 n¨m trËn ®¸nh ë Lai-pxÝch n¨m 1813. Ngµy héi ®· biÕn thµnh cuéc biÓu t×nh cña giíi sinh viªn cã xu h­­íng ®èi lËp chèng l¹i chÕ ®é MÐt-tÐc-nÝch.–630.

119 §©y lµ nãi vÒ HÐc-man (¸c-mi-ni-ót), l·nh tô cña bé téc Sª-ru-xc¬, ng­­êi cÇm ®Çu c¸c bé téc §øc ®· ®¸nh tan nh÷ng ®¹o qu©n La M· ë khu rõng T¬-l¬-buèc (n¨m thø 9 sau c«ng nguyªn). -634.

120 Bµi th¬ "C¸c vÞ thÇn Hy L¹p", trong ®ã Si-l¬ m« t¶ thÕ giíi cña c¸c vÞ thÇn cæ ®¹i b»ng nh÷ng nÐt t­­¬i vui, trong s¸ng, th× qua sù c¶i biªn cña Stia l¹i vang lªn nh­­ lµ lêi lªn ¸n nh÷ng ng­­êi Hy L¹p vÒ "sù thê cóng téi lçi" cña hä.–636.

121 Bµi b×nh luËn cuèn s¸ch cña I.S.Ph.Vin-cl¬ “TiÕng thô cÇm” ®· ®­­îc ®¨ng trªn t¹p chÝ "Telegraph für Deutschland", sè 208, th¸ng Ch¹p 1838.–636.

122 TiÕng §øc lµ Recktoratschule - tøc lµ tªn gäi c¸c tr­­êng s¬ häc n¨m líp t¹i tØnh Ranh vµ Ve-xt¬-pha-li.–641.

123 "N­­íc §øc trÎ" - xem chó thÝch 40.–642.

124 §©y lµ nãi vÒ nh÷ng chñ h·ng ë B¸c-men "Ai-n¬ vµ con trai"; vµo nh÷ng n¨m 1837-1839, Phrai-li-gr¸t ®· lµm c«ng cho h·ng nµy.–643.

125 Ng­­êi ta thÊy chñ ®Ò cña chuyÖn cæ tÝch d©n gian "Nµng c«ng chóa Õch" trong bµi th¬ cña Phrai-li-gr¸t "ChuyÖn chim Ðn" (Schwalbenmärchen"), cßn nh÷ng ®Ò tµi chuyÖn cã lÞch d©n gian “Nµng B¹ch tuyÕt” th× thÊy trong bµi th¬ "Hµnh tr×nh trªn biÓn c¶" ("Meerfahrt).–643.

126 "Morgenblatt" lµ lªn gäi t¾t cña tê b¸o v¨n häc ra hµng ngµy "Morgenblatt für gebildete Leser" ("B¸o buæi s¸ng cho ®éc gi¶ cã häc thøc"), xuÊt b¶n ë Stót-g¸t vµ Tuy-bin-ghen tõ n¨m 1807 ®Õn n¨m 1865. Trong nh÷ng n¨m 1840-1841, b¸o ®· ®¨ng mét sè bµi cña Ph.¡ng-ghen vÒ c¸c vÊn ®Ò v¨n häc vµ nghÖ thuËt.–644.

127 LÊy trong vë hµi kÞch cña nhµ th¬ §øc Pla-ten, "£-®Ýp l·ng m¹n", håi III, c¶nh bèn.–645.

128 M«n-ta-nót £-rª-mi-ta lµ Èn sÜ trong nói. ¡ng-ghen gäi nhµ v¨n §øc Vin-txen Txóc-can-ma-l« mét c¸ch ch©m biÕm nh­­ vËy, v× n¨m 1830 nhµ v¨n nµy ®· xuÊt b¶n cuèn "Die Vorzeit der Länder Cleve – Mark, Jülich - Berg und Westphalen" ("Qu¸ khø cña c¸c vïng Cle-v¬ - M¸c, I-u-lÝch - BÐc vµ Ve-xt¬-pha-li") d­­íi bÝ danh M«n-ta-nót.–647.

129 "Königsberger Literatur-Blatt" ("B¸o v¨n häc Khuª-nÝch-xbÐc") chÞu ¶nh h­­ëng cña tê "N­­íc §øc trÎ", ®· ®­­îc xuÊt b¶n d­­íi sù biªn tËp cña A.I-ung ë Khuª-nÝch-xbÐc tõ n¨m 1841 ®Õn n¨m 1845.–651.

130 A.Jung. "Briefe über die neueste Literatur". Hamburg, 1837 (A.I-ung. "Nh÷ng bøc th­ vÒ v¨n häc hiÖn ®¹i". H¨m-buèc, 1837).–651.

131 A.Jung. “Königsberg in Preuen und die Extreme des dortigen Pietismus". Braunsberg, 1840.–652.

132 "Hallische Jahrbücher" - xem chó thÝch 51.–652.

133 §©y lµ nãi vÒ cuèn s¸ch: D.F. Strau. "Die christliche Glaubenslehre in ihrer geschichtlichen Entwicklung und im Kampfe mit der modernen Wissenschaft". Bd.1-2, Tübingen und Stuttgart, 1840-1841 (§.Ph.St¬-rau-x¬. "Gi¸o lý C¬ §èc trong sù ph¸t triÓn lÞch sö cña nã vµ trong cuéc ®Êu tranh víi khoa häc hiÖn ®¹i". T.1-2, Tuy-bin-ghen vµ Stót-g¸t, 1840-1841).–654.

134 L.Börne. “Briefe aus Paris”. 1-2 Theile, Hamburg, 1832; 3-6 Theile, Paris, 1833 – 1834 (L.Bíc-n¬. "Nh÷ng bøc th­­ göi tõ Pa-ri". PhÇn 1-2, H¨m-buèc, 1832; phÇn 3-6, Pa-ri,1833-1834).–657

135 “Heinrich Heine über Ludwig Börne”. Hamburg. 1840. -661.

136 P¸t-cun vµ VÐc-ne lµ nh÷ng nh©n vËt trong c¸c vë kÞch cïng tªn cña C.Gót-xcèp. –662.

137 V.Cousin. “Über französische und deutsche Philosophie”. Nebst einer beurtheilenden Vorrede des Herrn Geheimenraths von Scheling, Stuttgart und Tübingen, 1834 (V.Cu-danh. "VÒ triÕt häc Ph¸p vµ §øc". Víi lêi tù phª ph¸n cña ngµi ñy viªn Héi ®ång c¬ mËt Ph«n Sª-linh. Stót-g¸t vµ Tuy-bin-ghen, 1834).–665.

138 Cuèn s¸ch máng cña Ph.¡ng-ghen: “Sª-linh vµ kh¶i thÞ. Phª ph¸n sù x©m ph¹m míi nhÊt cña giíi ph¶n ®éng vµo nÒn triÕt häc tù do” (“Schelling und die Offenbarung. Kritik des neuesten Reaktionsversuchs gegen die freie Philosophie"), ®­­îc xuÊt b¶n v« danh ë Lai-pxÝch, th¸ng T­­ 1842.–666.

139 Nãi vÒ cuèn s¸ch khuyÕt danh cña B.Bau-¬ "Die Posaune des jüngsten Gerichts über Hegel den Atheisten und Antichristen. Ein Ultimatum". Leipzig, 1841) (“TiÕng kÌn cña ngµy ph¸n xÐt cuèi cïng ®èi víi Hª-ghen, con ng­­êi v« thÇn vµ ph¶n Chóa. Tèi hËu th­­". Lai-pxÝch. 1841).–668.

140 Bµi b×nh luËn cña £.May-en vÒ cuèn s¸ch cña A.I-ung, “Nh÷ng bµi gi¶ng vÒ v¨n häc hiÖn ®¹i cña ng­­êi §øc", ®¨ng trªn "Rheinische Zeitung" c¸c sè 149-151, ngµy 29-31 th¸ng N¨m 1842.–668.

141 ¸m chØ ®Õn ý ®å kh«ng ®­­îc thùc hiÖn cña A.I-ung muèn trë thµnh nhµ truyÒn gi¸o sau khi tèt nghiÖp khoa thÇn häc.–670.

142 Bµi b¸o nµy ¡ng-ghen ®Þnh viÕt cho tê nguyÖt san cña ph¸i cÊp tiÕn "Der deutsche Bote aus der Schweiz” ("Tin tøc n­íc §øc tõ Thôy SÜ”) do G.HÐc-vÕch dù ®Þnh xuÊt b¶n ë Xuy-rÝch vµo n¨m 1842, thay cho tËp san cïng tªn xuÊt b¶n t¹i ®ã. Nh­ng, kÕ ho¹ch xuÊt b¶n tê nguyÖt san míi ®· kh«ng thùc hiÖn ®­­îc, vµ nh÷ng bµi b¸o dµnh cho nã ®· ®­­îc in vµo mïa hÌ n¨m 1843 d­­íi d¹ng mét v¨n tËp "Einundzwanzig Bogen aus der Schweis" ("Hai m­­¬i mèt tê tõ Thôy SÜ").–671.

143 C.L.Ha-l¬, luËt gia vµ sö gia ph¶n ®éng ng­­êi Thôy SÜ, trong t¸c phÈm gåm 6 tËp cña m×nh "Sù phôc h­ng khoa häc vÒ nhµ n­­íc" ("Restauration der Staats -Wissenschaft") xuÊt b¶n tõ n¨m 1816 ®Õn 1834, ®· t¸n thµnh phôc håi hoµn toµn chÕ ®é chuyªn chÕ phong kiÕn vµ kh«i phôc l¹i t­­ t­­ëng nhµ n­­íc ph­­êng héi - ®¼ng cÊp thêi trung cæ, mét t­­ t­­ëng ph¶n ®éng.–673.

144 §©y lµ nãi vÒ viÖc Phri-®rÝch Vin-hem IV, n¨m 1841, ban cho ph¸i Lu-the cò quyÒn thµnh lËp nhµ thê riªng cña hä.–675.

145 §©y lµ nãi vÒ viÖc b¾t giam ®¹i gi¸o chñ ë Khuªn, nh©n c¸i gäi lµ “Vô næi lo¹n ë Khuªn", hoÆc "Vô næi lo¹n cña nhµ thê" (xem chó thÝch 7).–675.

146 ¡ng-ghen muèn nãi ®Õn nh÷ng lêi høa thÑn long träng mµ n¨m 1840 Phri-®rÝch Vin-hem IV tuyªn bè nh©n dÞp «ng ta chÊp nhËn nh÷ng lêi tuyªn thÖ trung thµnh cña c¸c ®oµn ®¹i biÓu c¸c tØnh vµ thµnh phè cña Phæ (Khuª-rÝch-xbÐc, Brª-xl¸p, v.v.); nhµ vua tuyªn bè sÏ "quan t©m ®Õn h¹nh phóc cña tÊt c¶ mäi ®¼ng cÊp vµ mäi t«n gi¸o".–679.

147 HiÕn ch­­¬ng nh©n d©n, bao gåm nh÷ng yªu s¸ch cña ph¸i HiÕn ch­­¬ng, ®· ®­­îc c«ng bè ngµy 8 th¸ng N¨m 1838 víi t­­ c¸ch lµ mét dù luËt ®Ó ®­­a ra nghÞ viÖn; b¶n hiÕn ch­­¬ng nµy gåm s¸u ®iÓm: quyÒn ®Çu phiÕu phæ th«ng (cho nam giíi tõ 21 tuæi trë lªn), bÇu cö quèc héi hµng n¨m, bá phiÕu kÝn, coi c¸c khu bÇu cö lµ ngang nhau, xãa bá ®iÒu kiÖn vÒ tµi s¶n ®èi víi øng cö viªn vµo nghÞ viÖn, chÕ ®é tr¶ l­­¬ng cho ®¹i biÓu quèc héi.–683.