Tim ngọc theo truyền thuyết: loã thể bên bờ

Truyền thuyết này chắc không phải của người Uigurs. Đa phần là của mấy thi sĩ Trung Hoa say xỉn, bầy vẽ siêu hơn cả Hồng Lâu Mộng, nào là trinh nữ nào là âm dương, nào là trăng sáng nào là ngọc gọi.  Mấy ông Tây không rành mấy ông Tầu, nên xanh lè mắt truớc hình ảnh lãng mạn tột cùng này: đêm trăng, trinh nữ Urguys loã thể vừa đi dọc bờ sông vừa hát khúc ngọc ca. Bàn chân trần nàng dẫm lên những phiến đá. Nàng là âm ấm áp, những phiến ngọc vốn có tính dương lạnh lẽo, cảm động trước toà ngọc mời gọi ấy mà động tình lên tiếng. Trinh nữ chỉ việc chạy ào tới, mừng rỡ ôm lấy chàng mang về.  Chàng có hoá thân thành người, đêm đêm trò chuyện vói giai nhân?  Nếu hai ba hòn ngọc lên tiếng một lúc, nàng biết ôm chàng nào truớc?  Chàng sẽ vừa ghen vừa sầu làm thơ lủi thủi mách cáo chị Hằng phân bua chú Cuội? Chỉ người Trung Hoa miền Nam Dương Tử, có thể cọp pi thi sĩ nhạc sĩ Việt Nam, mới thích ngắm trăng ngắm sao, quên rằng Tây Vực, nơi ngày nóng đêm lạnh chết cá chết tôm, độ chênh lệch từ 25 đến 30; không mặc quần áo ra ngoài trời sưng phổi mà chết. Họ cũng quên rằng ban ngày, gió sa mạc thổi cát và đất vàng bay mù mịt khiến có khi tầm nhìn chưa tới 50m, ban đêm chắc còn rùng rợn hơn nhiều. Vì vậy, khi đọc sử hay truyện cổ tích của Trung Hoa, đừng say xỉn và khoan “thành kính nghiêng mình ”.

Đâu đó trên thượng nguồn, nơi vết chân con người không đến được, từ hồi nào không rõ, có một mỏ ngọc hay một mạch ngọc  hình thành do dung nham từ lòng đất dâng trào. Do sự xâm thực và bào mòn, các khối đá, có cả đá ngọc, bị nước cuốn trôi xuống hạ lưư. Không ảnh từ satellite, thấy rõ mạch ngọc ngoằn ngoèo chỉ bằng ngón tay ở trên mặt, có thể có một lớp ngọc trắng lớn hơn ẩn phía dưới, nhưng cũng có thể không có gì. Điều này cho thấy năng lực phi thường và huyền bí của tạo hoá cũng như cơ duyên của dân tộc Uighurs, duy nhất làm chủ khối ngọc nephrite trắng qua mấy ngàn năm.  Điều lạ, kể từ khi Khotana bị sát nhập hẳn vào Trung Hoa, khối lượng ngọc nephrite trắng hầu như càng ngày càng ít trôi xuống nữa.

Sự hiếm hoi này cho thấy những phiến ngọc/cổ ngoạn/nữ trang, thật sự là ngọc trắng nephrite Khotan, đều có lý lịch, không lang thang bừa bãi trên thị truòng.  Những quảng cáo trên internet, “mỗi tháng có thể cung cấp 5,000 vòng mutton-fat jade,” là chuyện dế mèn phiêu lưu ký cho nhi đồng.

  Tóm tắt

- Thế giới chỉ duy nhất Khotan có ngọc trắng nephrite. Richard Gump, người đầu tiên mở cửa hàng nhập cảng đồ cổ ngoạn châu Á vào thị trường Mỹ ở San Francisco năm 1861, có nói “Trung Hoa xây dựng nền văn minh của họ trên những hòn đá”. Đáng lẽ phải thêm “Trung Hoa xây dựng nền văn minh của họ trên những hòn đá của người khác”.

- Qua ngõ Khotan, Trung Hoa đã học được nhiều từ nền văn minh Trung Á, từ Phật giáo đến những sản phẩm quí giá như ngọc, thuỷ tinh, bông vải, hương liệu, trái cây, lông thú, gạc nhung, nhất là ngựa quí.

- Ở Việt Nam có miếng ngọc trắng nephrite nào không ?  Các trào Trung Hoa đều độc quyền món ngọc.  Thời đám di thần nhà Minh chạy sang Việt Nam, không rõ có ông quan nào mang theo miếng ngọc vua ban. Không rõ đời nhà Thanh có tặng khánh ngọc cho mười ba ông vua trào Nguyễn Việt Nam không. Nếu có, cũng thuộc về hoàng gia. Vua Khải Định, trên ngực áo có cài một khánh ngọc màu trắng.

- Trong vòng hơn 400 năm (206 TCN–220 CN), nhà Hán bành trướng lãnh thổ từ Đông sang Tây, từ Bắc xuống Nam.  Khotan là miền viễn Tây, Việt Nam là cực Nam.  Vương quốc Khotan, dù có khối Hồi giáo hậu thuẫn, đã hoàn toàn bị Trung Hoa thôn tính năm 1878.  Riêng Việt Nam bền bỉ và cô độc trên con đường giữ gìn nền độc lập, tuy có lúc thiếu tự chủ.

 Soi trong đáy ngọc

Không phải ai cũng sở hữu được một miếng bạch ngọc mỡ trừu, Khotan mutton-fat nephrite. Nếu có, đó là mối duyên vạn dặm vói đỉnh Qurum tuyết phủ, với miếng đá trên triền núi từ trăm ngàn năm truớc, một ngày đẹp trời theo giòng nuớc hữu tình cuồn cuộn về xuôi. Quãng đường cheo reo mấy ngàn cây số từ hòn đá vô tri đến tay người thợ vô danh, chứa đựng bao điều nào ai hay biết. Soi trong đáy ngọc, xin nhớ không chỉ cái đẹp diễm lệ của một món cổ ngoạn hay một nữ trang đắt giá, mà cả một lịch sử bi hùng của một dân tộc, cả một nền văn minh nay đã thay tên.

Cũng nhớ luôn đến bản tin này: theo Radio Internationale France, tiếng Việt, ngày 10 tháng tư 2009: Trung Quốc vừa xử tử hai người Urguys ngay trên chính đất nước của họ, vì tội khủng bố. 

Trần thị vĩnh tường