Ngọc trắng miền Khotan (Tân Cương)

Vào những năm 1910-1930, khi đoàn thám hiểm của Aurel Stein đến Khotan, họ thấy mặc dù đất hoàng thổ rất phì nhiêu, dân số chỉ  khoảng 200.000, gấp mười lần so với 20.000 thống kê thời Hán. Hai con số này rất có ý nghĩa cho những tìm hiểu dân tộc học, nhất là ở Việt Nam, nơi có nhiều nền văn hoá trước khi nước Việt đựợc thành lập. Theo Hậu Hán Thư, dân Giao Chỉ thời Hai Bà Trưng là 400.000. Con số này đúng hay sai?  Nếu tạm dựa trên hai con số 400.000 và 17,582  năm 1930 (1), phải tính theo phát triển hàm số mũ hay phải dùng phép tính luỹ thừa để tìm ra dân số Việt tộc vào thời Hồng Bàng, thời Văn Lang?  Dân số, địa điểm, không gian và thời gian thường vắng bóng trong các nghiên cứu về sử Việt, mà tính “tự hào dân tộc” không phải đối tượng của môn sử học, chỉ làm học trò như tôi bối rối.

 

Con Đường Bạch Ngọc/Nephrite Road

Khoảng 3000 năm đến 5000 năm truớc, các loại đá quí từ Afghanistan, Ấn Độ và Khotan đã tạo thành con đường Bạch Ngọc/Nephrite Road và Con Đường Lam Ngọc/Lapis Lazuli, trao đổi các loại đá quí, vàng bạc và nữ trang với châu Âu, là một nơi hiếm đá quí mà cũng chẳng có tơ tằm.

Loại hàng quí nhất, chính là ngọc Nephrite trắng, chỉ tìm thấy ở Khotan, nổi tiếng khắp miền Trung Á.  Những ngôi mộ ở Urals, Kazakhstan, Siberia, ở Turbino, Okunevo… tìm thấy nhiều đồ ngọc nephrite.  Email trao đổi với một bạn Uighur, ngọc, tiếng Uighur là khaxtexi (qashteshi).  Người Uighur đã biết giá trị của nephrite và chế tạo được dụng cụ cắt, mài giũa từ 3000 năm trước công nguyên. Từ Khotan và Yarkand, thương nhân chất đầy hàng hoá trên lưng lạc đà vượt hàng ngàn dặm tới các nuớc vùng thuộc thảo nguyên Trung Á.

 

Con Đường Tơ Lụa

Năm 138 TCN trào Hán Vũ Đế, Trương Khiên mạo hiểm 30 năm, hoàn thành sứ mạng mở cánh cửa cho nhà Hán ra phương Tây. Từ thành Dunhuang/Đôn Hoàng đến Khotan, dần dần thành hình một con đường, men giữa sa mạc Taklamakan và rặng Kunlun/núi Ngọc nối với Con Đường Ngọc Bích đã sẵn có.    

Từ đó, triều Hán mới biết tới nephrite Khotan. Họ học từ người Urguys và người Ấn độ nghệ thuật chạm khắc, mài ngọc. Họ cũng đã đi khắp các cửa sông miền Khotan tầm ngọc, nhưng kết quả rất ít, nên họ đành chờ đợi nguồn duy nhất từ người Urguys. 

Khotan cung cấp ngọc, nữ trang, giấy, bông vải, thảm, bắp, trái cây cho hai miền Mesopotamia và tiền-Trung Hoa. Đổi lại, nguòi Trung Hoa cung cấp kỹ thuật in ấn, thuốc súng, địa bàn, và nhất là tơ lụa. Từ đại đế César đến nữ hoàng Cléopâtre đều khoác áo choàng khăn lụa Trung Hoa.  Người La Mã mê tơ lụa của Trung Hoa đến nỗi gọi nơi này là Seres, tiếng Hy Lạp, có nghĩa tơ tằm. Một cân lụa đổi một cân vàng.  Bạch Cư Dị tả cô em dệt lụa khéo như thể vừa dệt vừa lấy mẫu từ đàn nhạn đang bay trên trời. Tên Con Đường Tơ Lụa/Silk Road mới có từ thế kỷ 19, do một nhà nghiên cứu người Đức, Ferdinan von Richthofen đặt, Seidenstraße, mà tính lịch sử không bằng tên Con Đường Ngọc Bích.