Biến đổi về ngôn ngữ trong văn bản hành chính và ngôn ngữ viết tiếng Việt

- Lần đầu tiên trong lịch sử hình thành và phát triển hệ thống văn bản hành chính Việt Nam, văn bản hành chính được diễn đạt bằng một phương tiện ngôn ngữ viết mới, không phải là ngôn ngữ của bất cứ một dân tộc nào trên thế giới, nhất là dân tộc đang tiến hành xâm lược và cai trị Việt Nam cả về lãnh thổ, chủ quyền và văn hoá.

- Việc quyết định sử dụng chính thức chữ quốc ngữ Latinh trong văn bản hành chính từ ngày 01/01/1882 của Thống đốc Nam Kỳ⁹⁵ đã tạo ra bước ngoặt cơ bản trong lịch sử hình thành và phát triển văn bản hành chính Việt Nam.

Xét về công dụng và tính khoa học của ngôn ngữ, có thể khẳng định chữ quốc ngữ Latinh là một ngôn ngữ viết rất phù hợp với đặc điểm ngôn ngữ của dân tộc Việt Nam. Đó là một thứ ngôn ngữ viết tồn tại hoàn toàn độc lập cả về hình thức ghi âm, cấu trúc ngữ nghĩa và ngữ pháp mà không cần phương tiện có tính chất cầu nối của chất liệu ngôn ngữ có tính hoàn chỉnh (nguồn từ ngữ) để chế tác ra nó. Với chữ quốc ngữ Latinh, người sử dụng không cần phải biết chữ Latinh mà chỉ cần biết sử dụng các ký tự (chữ cái) Latinh. Khác với việc sử dụng “chữ quốc ngữ Nôm”, khi sử dụng cần phải biết chữ Hán. Bởi vì chữ Nôm được chế tác từ việc ghép chữ Hán theo các kiểu: hội ý (dùng hai chữ Hán nguyên dạng ghép lại để tạo ý muốn nói), giả tá (mượn chữ Hán để đọc theo âm cổ, mượn nguyên dạng nguyên âm để diễn đạt từ khác nghĩa …), hình thanh, chỉ sự, tượng hình, chuyển chú⁹⁶. Trong khi đó, “chữ quốc ngữ Latinh là một thứ chữ chỉ dùng tự mẫu (chữ cái)

Như vậy, nhìn một cách tổng quát, ta thấy quá trình hình thành và phát triển của chữ quốc ngữ Latinh từ thế kỷ XVI đến năm 1945 là một quá trình “ngoại sinh và nội phát”. Trước tiên, nó được hình thành từ yếu tố bên ngoài, ban đầu chỉ dùng để truyền đạo, ghi chép các hoạt động truyền đạo và hoạt động của các xứ đạo từ những năm 1620¹⁰⁰. Qua các tài liệu hiện có, đặc biệt là các tài liệu hiện được lưu trữ tại Thư viện và Lưu trữ Vatican¹⁰¹, các văn bản loại này chủ yếu được hình thành dưới dạng viết tay. Như vậy, trước khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, chữ quốc ngữ Latinh chỉ là phương tiện truyền đạo, hành đạo, bó hẹp trong phạm vi các cha cố người phương Tây và một số người Việt theo đạo Gia tô. Khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, thấy được những ưu điểm to lớn của loại chữ này so với chữ Pháp (gắn liền với đội quân xâm lược, khó được dân bản xứ chấp nhận) và chữ Hán, vừa khó học, vừa gắn liền với văn hoá phương Đông (khó tiếp cận và sử dụng của bộ máy cai trị thực dân). Vì vậy, họ tìm mọi cách phát triển (trước hết là trong lĩnh vực giao dịch hành chính) làm công cụ cai trị xứ thuộc địa “Cochinchine”¹⁰² một cách có hiệu quả nhất¹⁰³: khi quy định việc sử dụng chữ quốc ngữ Latinh trong văn bản hành chính của chính quyền thực dân tại Nam Kỳ

Nghị định trên của chính quyền thực dân tại Nam Kỳ đã khai thác những ưu điểm của chữ quốc ngữ Latinh sử dụng trong văn bản hành chính, tạo mọi điều kiện để loại ngôn ngữ viết này phát triển sâu rộng trước hết là trong hàng ngũ quan lại cai trị cả người Pháp lẫn người Việt, chính quyền thực dân Pháp đã thực sự coi đó là một công cụ cai trị thiết yếu và có hiệu quả nhất, hơn hẳn ngôn ngữ viết tiếng Pháp và tiếng Hán trong công cuộc xâm lược và thống trị trước là tại Nam Kỳ, sau là toàn bộ ba kỳ của Việt Nam. Trên cơ sở đó, chữ quốc ngữ Latinh có điều kiện phát triển không chỉ trong lĩnh vực hành chính mà chuyển dần sang lĩnh vực giáo dục và các lĩnh vực khác của đời sống xã hội Việt Nam từ những năm cuối thế kỷ XIX và trở thành ngôn ngữ viết chính thức của dân tộc Việt Nam ngày nay.