Hội thảo quốc tế việt nam họC

HµNH TR×NH CHÝNH TRÞ
CñA C¸C THñ LÜNH TH¦îNG DU THêI THUéC §ÞA
(Sö DôNG C¸C Hå S¥ C¸ NH¢N §Ó DùNG L¹I NH÷NG HµNH TR×NH GI÷A CHøC Vô CéNG §åNG)

T

KYÛ YEÁU HOÄI THAÛO QUOÁC TEÁ VIEÄT NAM HOÏC LAÀN THÖÙ BA TiÓu ban C¸C NGUåN T¦ LIÖU PHôC Vô NGHI£N CøU viÖt nam…

S Philippe Le Failler^*

Nghiên cứu phổ hệ danh nhân lịch sử ngày nay đã trở nên phổ biến. Ngoài gốc gác xã hội của giới lãnh đạo, còn có thể phân tích sự nghiệp của họ bằng cách sử dụng một phương pháp nghiên cứu định lượng. Nhờ đó mà chúng ta có thể tái tạo sự nghiệp của các viên quan bằng cách nghiên cứu tuổi đỗ đạt, tuổi đảm nhận một chức vụ, để rồi sau đó đo lường mức độ thăng tiến trong sự nghiệp của họ ở mỗi chặng, hoặc nghiên cứu khu vực mà họ được bổ nhiệm. Ngược lại, điều ít nhiều được ghi nhận là thủ lĩnh các huyện miền thượng du Bắc Kỳ lại không gia nhập khuôn khổ chung của chức năng công cộng. Trên thực tế, họ thuộc vào những tộc người thiểu số, xuất thân từ những dòng họ thống trị, thường là những người nắm giữ quyền lực thế tập và cuối cùng là họ gắn bó chặt chẽ với vùng đất của mình.

Trong trường hợp này, chúng ta có thể thừa nhận rằng, quan điểm về một kế hoạch sự nghiệp chỉ thuộc phạm vi chính trị và do đó kiểu nghiên cứu này không thể đem ra áp dụng được. Tuy nhiên nếu như phương thức bổ nhiệm vào các vị trí quyền lực không tuân theo quy định chung là điều không thể bàn cãi, thì những người đảm nhận các vị trí này lại vẫn đồng nhất với hệ thống nói chung, khác chăng chỉ ở vài điểm nhỏ. Đối với chính quyền thuộc địa, các thủ lĩnh miền thượng du, từ một kinh lịch nhỏ đến một quản đạo, tất cả đều là những viên chức công cộng đã đồng hoá vào chế độ chung, những người có hồ sơ viên chức cá nhân rất tỷ mỷ do chính quyền nắm giữ. Chính nhờ vào kiểu tài liệu này mà chúng ta có thể tái tạo những hành trình chính trị và hơn nữa còn có thể xác định thời hạn họ giữ các chức vụ cũng như cách thức mà họ đã thực thi những trách nhiệm này.

Tuy nhiên, chúng ta chỉ có khả năng thực hiện công việc này đối với một giai đoạn gần đây, từ cuối thế kỷ XIX, nhờ vào những nguồn tài liệu lưu trữ có trong tay. Đối với các thời kỳ trước đó, cần phải tiến hành một công việc khổng lồ với cái thế chỗ cho những tài liệu lưu trữ của chính quyền nhà Nguyễn. Dựng lại được quá trình bổ nhiệm kế tiếp nhau vốn dĩ đã là một nhiệm vụ khó khăn đối với chính quyền trung ương Việt Nam. Nếu như chúng ta biết được về hành trình của một số nhân vật, mà thường là do có được sự trợ giúp từ nguồn tài liệu lưu trữ của gia đình họ, thì tiến hành nghiên cứu kiểu này vẫn còn là công việc vô cùng khó khăn. Đối với miền thượng du, mục tiêu này có vẻ như không bao giờ có thể đạt được. Vấn đề đặt ra đối với chúng ta là phải tìm kiếm thông tin trong các châu bản để có thể đưa ra được một tổng quan về chế độ chính trị áp dụng cho các khu vực miền núi. Cho dù không hoàn chỉnh thì việc nhắc lại những nguyên tắc cai trị vẫn giúp cho việc đánh giá những thay đổi diễn ra cùng với sự chiếm đóng của người Pháp, và góp phần làm rõ rằng những thay đổi đó cũng không nhiều nhặn gì cho lắm.