Chương 1: Bệnh cây rừng và các nguyên nhân gây bệnh cây rừng I. Những khái niệm cơ bản

* Đường lây lan:

• Nhờ nước: nước mưa, dòng chảy có thể đưa vi khuẩn từ cây này sang cây khác, từ vùng cao đến vùng thấp.

• Nhờ gió: Gió bão mang cành, ngọn cây bị nhiễm vi khuẩn từ cây này qua cây khác.

• Sự cọ sát giữa các cây.

• Côn trùng - động vật khác thông qua miệng.

• Do hoạt động của con người: chiết ghép cây, vận chuyển hạt giống, cây con từ nơi này đến nơi khác

* Đường xâm nhập của vi khuẩn

- Vi khuẩn không có khả năng xâm nhập trực tiếp (xâm nhập bị động)

• - Lợi dụng lỗ tự nhiên ở thực vật.

• - Lợi dụng các vết thương cơ giới

• - Xâm nhập nhờ hoạt động lai ghép của con người.

B4: Một số triệu chứng bệnh điển hình do vi khuẩn

• + Thối: thối kèm theo nhớt, thối hạt, thối mầm, thối quả, thối thân cành, thối hệ rễ cây con

• + Đốm lá, thủng lá: Đốm đen lá xoài, thủng lá kháo, lát

• + Khô héo: khô cành, khô ngọn, héo cả cây gặp ở các cây bạch đàn, kháo, sa mu, liễu

• + Sùi thân cành, lá, sùi gốc cây con => làm cây sinh trưởng phát triển kém như cây nhãn, vải, xoan con

B5: Một số biện pháp phòng trừ vi khuẩn

- Xác định phòng là chính, phòng thường xuyên

* Vườn ươm:

• áp dụng các biện pháp kỹ thuật lâm sinh một cách tổng hợp

• Chọn giống tốt có k/năng kháng bệnh để gieo ươm

• Trước khi gieo ươm ta xử lý đất: vôi bột 60-70kg/sào, cày bừa kỹ.

• Xử lý bằng một số chất hóa học như bột S, không thấm nước hoặc Zinet không thấm nước.

• Xử lý hạt trước khi gieo ươm:

• Dung dịch KMnO4 0,4%, Nước vôi trong ngâm hạt 20-30 phút, Dung dịch Benlat 0,2-0,4%

• Dung dịch kháng sinh penicilin hoặc steptomycin

• Người ta dùng một số hợp chất chứa đồng để phun phòng trừ bệnh : Dung dịch Boocđo 1%, dung dịch CuSO4 1,5%.

- Nếu phun trừ cứ 3-5 ngày một lần

- Phun phòng 10-15 ngày 1 lần (hiệu quả không ổn định)

• Kịp thời theo dõi chặt cây bị nhiễm vi khuẩn

c. Virut gây bệnh cây

c1. Đặc điểm chung: - Virut là SV cực kỳ nhỏ bé, kích thước vài chục % m, khoảng từ 10-30 nm, chỉ phát hiện được nó dưới kính hiển vi độ phóng đại lớn.

• Không có cấu tạo TB, cơ thể đơn giản chỉ là các axit nucleic chiếm khoảng từ 5-40%, hạt protein 60-95%

• Nó kí sinh trong dịch tế bào

• Chỉ có thể hoàn thành vòng đời trong cây chủ hoặc vật chủ nhiễm bệnh (không thể mọc trong môi trường nhân tạo)

• Rất dễ biến đổi hình dạng và khả năng gây bệnh

c2. Đặc điểm hình thái, sinh trưởng, phát triển của virut

* Hình thái: Vi rút có 2 loại hình thái:

- Loại đẳng trục: các hạt protêin xếp cùng trên một trục

• Loại không đẳng trục: Không xếp trên cùng một trục

* Đặc điểm sinh trưởng, phát triển:

• Sau khi xâm nhập được vào tế bào cây chủ trải qua được 2 quá trình (giai đoạn) sinh trưởng - sinh sản.

• Giai đoạn sinh sản: giai đoạn này đến sớm hay muộn phụ thuộc vào ĐK sau:

+ Cây chủ (sức kháng bệnh)

+ Loại vi rút

+ Điều kiện môi trường

• Sau một thời gian sinh trưởng sinh sản VR bước vào giai đoạn yên tĩnh và được gọi là giai đoạn chìm.

• - Vi rút sinh sản bằng cách tái tạo, sao chép bằng hệ thống ARN, Riboxom từ 1 vi rút ban đầu sẽ tổng hợp thành vi rút mới giống hệ vi rút ban đầu nhờ hệ thống ARN trong TB cây chủ.

c3. Đặc điểm lây lan xâm nhập của vi rút

• Đường lây lan:

+ Nhờ các loài côn trùng có miệng chích hút (ve sầu, bọ xít…)

+ Lây lan nhờ cây ký sinh: tầm gửi, tơ hồng.

+ Nhờ các động của con người: vận chuyển hạt giống, cây con nhiễm bệnh từ vùng này sang vùng khác và các hoạt động lai ghép.

+ Nhờ gió: gió to mang cành, lá cây bị bệnh từ nơi này sang nơi khác, gió cọ sát cây bệnh và cây khỏe.

* Đường xâm nhập: khác với nấm và vi khuẩn

• Vi rút xâm nhập 1 cách thụ động (nhờ vào một vật chủ trung gian truyền bệnh)

+ Nhờ côn trùng có miệng chích hút (ve sầu, bọ xít, rầy, rệp). Côn trùng trùng truyền bệnh VR mang tính chọn lọc có thể truyền bệnh VR qua mấy thế hệ.

+ Xâm nhập nhờ cây ký sinh: tầm gửi, tơ hồng.

+ Xâm nhập qua hạt giống

+ Nhờ hành động lai ghép của con người.

+ Nhờ vào sự cọ sát do gió làm tổn thương cây bệnh và cây khỏe...

c4. Một số triệu chứng bệnh điển hình do vi rút

• Khảm lá (tạo thành vệt có màu sắc khác nhau như lá keo tai tượng)

• Hoa lá (tạo thành nhiều vết hoặc đốm có màu sắc ở trên lá)

• Vàng lá: Do Mycoplasma hoặc VR gây nên

• Biến dạng lá: Xoăn phồng lá, chổi xể, lùn thân, nhỏ lá (xoăn ngọn keo, xoăn lá keo, chổi sể tre luồng, chùm lá nhãn, lá vải).

• U bướu: Bướu thân cành, bướu rễ.

c5. Các biện pháp phòng trừ vi rút

• Phòng là chính. áp dụng các biện pháp giống như phòng trừ VK, ngoài ra cần đặc biệt lưu ý:

+ Chọn giống có tính kháng bệnh cao.

+ Hạn chế mùa gieo ươm cây trùng với thời kỳ mà các loại côn trùng truyền bệnh VR phát

+ Tích cực tiêu diệt côn trùng truyền bệnh vi rút.

+ Trong lai ghép phải tuân thủ các quy định an toàn trong bảo vệ thực vật.

+ Nhổ bỏ kịp thời các cây nhiễm bệnh vi rút.

D. Cây ký sinh

Đặc điểm chung của nhóm cây ký sinh:

• Cây ký sinh có rất nhiều loại, thuộc 2 họ chính là họ tầm gửi và họ tơ hồng

• Chúng ký sinh trên cây gỗ và cây bụi

• Trực tiếp lấy chất dinh dưỡng từ cây chủ làm cây sinh trưởng kém, lệch tâm, lệch tán hoặc chết khô.

d1. Họ tầm gửi (loranthaceae)