Ý nghĩa của khiếu kiện hành chính trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền, nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế ở Việt Nam

1.4. Ý nghĩa của khiếu kiện hành chính trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền, nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế ở Việt Nam

KKHC có tính chất hai mặt. Một mặt nó là hình thức thể hiện quyền cá nhân trong việc tự do đánh giá họat động của công quyền nhằm bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp của mình,với ý nghĩa tích cực này họat động KKHC đã góp phần thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của quyền lực, đem lại các hiệu quả ích lợi cho xã hội. Cùng với mặt tích cực trên, nếu KKHC vượt quá mức cho phép hoặc bị lạm dụng, trong xã hội sẽ xuất hiện hiện tượng thiếu lành mạnh lôi cuốn dư luận và các nguồn lực vào hướng thiếu ổn định, gây ảnh hươởg đến sự phát triển bền vững [35,Tr4].

Trong công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay, việc xây dựng một nhà nước thực sự là cuả dân, do dân và vì dân như Điều 2 Hiến pháp năm 1992 đã khẳng định là một trong những nhiệm vụ bức xúc, vô cùng quan trọng.

Ý thức được tầm quan trọng cuả KKHC, trong thực tiễn quản lý thông qua việc nghiên cứu và thực tiễn giải quyết các khiếu kiện hành chính, Đảng và Nhà nước ta đã kịp thời có các chính sách, pháp luật phù hợp để tổ chức tốt hoạt động giải quyết khiếu kiện. Thông qua các KKHC chúng ta cũng có thể phát hiện ra những quy định cuả pháp luật không còn phù hợp, nắm được tâm tư, nguyện vọng cuả nhân dân để từ đó có những sưả đổi, bổ sung hoàn thiện hệ thống pháp luật, đặc biệt là các quy định liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp cuả các cá nhân, cơ quan, tổ chức. làm cho pháp luật cuả Nhà nước ta thực sự là pháp luật mang tính nhân văn, nhân đạo, phục vụ con người, vì con người.

Qua các KKHC chúng ta cũng có thể phát hiện ra những yếu tố bất hợp lý cuả bộ máy hành chính, các yếu kém, tiêu cực cuả một số cán bộ, công chức nhà nước để từ đó có những chấn chỉnh, xử lý kịp thời nhằm bảo đảm cho pháp luật cuả Nhà nước ta được chấp hành nghiêm chỉnh, tất cả các cơ quan nhà nước, các nhân viên nhà nước đều phải tôn trọng pháp luật, đặt mình dưới pháp luật.

Thông qua KKHC cuả các cá nhân, cơ quan, tổ chức, chúng ta cũng phát hiện các quyền lợi hợp pháp cuả các chủ thể bị QÑHC, HVHC xâm phạm, để từ đó có các biện pháp, hình thức khắc phục nhằm khôi phục các quyền lợi hợp pháp cuả các chủ thể, bảo đảm các quyền tự do, lợi ích cuả công dân phải được không ngừng mở rộng và được pháp luật bảo hộ.

Thay vì lưạ chọn các hình thức phản ứng tiêu cực trước sự xâm hại cuả các QÑHC, HVHC như la hét, chống đối…, việc khiếu kiện đến các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong khuôn khổ pháp luật cuả các cá nhân, cơ quan, tổ chức cũng thể hiện sự tôn trọng pháp luật, sự tin tưởng vào việc giải quyết đúng đắn các khiếu kiện cuả cơ quan nhà nước.

Với chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghiã, từ năm 1986 đến nay Nhà nước ta đã không ngừng có các chính sách khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế phát triển. Tuy nhiên, do cơ chế quản lý kinh tế cũ đã tồn tại suốt một thời gian dài nên cho dù chúng ta có chuyển đổi sang cơ chế quản lý mới thì các thói quen, sự ảnh hưởng cuả cơ chế cũ cũng vẫn còn và tác động không nhỏ đến hoạt động kinh doanh các doanh nghiệp. KKHC chính là một kênh thông tin giúp chúng ta phát hiện và có các chấn chỉnh kịp thời.

Thực tế đã chứng minh, qua việc giải quyết một số khiếu kiện cụ thể cuả các doanh nghiệp, chúng ta đã phát hiện được sự không phù hợp trong các quy định cuả pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính, thủ tục hải quan, áp thuế suất hàng nhập khẩu, thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân…, từ đó có những hướng dẫn, giải thích hoặc quy định điều chỉnh lại cho phù hợp.

Với chính sách mở cưả và hội nhập quốc tế, từ năm 1977 chúng ta đã trở thành thành viên cuả Liên hiệp quốc, những năm 1980 chúng ta đã hội nhập kinh tế đa phương thông qua Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV). Ngày13/7/2000 Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Hoa Kỳ đã ký Hiệp định thương mại song phương Việt Nam- Hoa Kỳ. Đặc biệt bằng việc ký kết Nghị định thư ngày 07/11/2006, Việt Nam đã chính thức tham gia làm thành viên thứ 150 cuả Tổ chức thương mại thế giới (WTO). Qua nghiên cứu một số quy định cuả Hiệp định thương mại song phương Việt Nam- Hoa Kỳ (HĐTMVM) và các quy định cuả WTO liên quan đến KKHC, chúng ta có thể thấy rõ các đòi hỏi về một cơ chế pháp lý cho việc KKHC khi thực hiện HĐTMVM và tham gia WTO:

- Hầu hết các yêu cầu cuả HĐTMVM liên quan đến đến việc khiếu kiện, xét xử và điều chỉnh các quyết định hành chính đều phải thực hiện ngay từ khi hiệp định có hiệu lực (10/12/2001). Đối với WTO, tất cả các cam kết trên đều phải thực hiện ngay khi gia nhập[1,Tr4].

- Yêu cầu của Hoa Kỳ với Việt Nam là phải duy trì các cơ quan tài phán, thủ tục hành chính, tư pháp và các cơ chế khác, để xem xét lại và sưả đổi nhanh chóng theo yêu cầu cuả người bị ảnh hưởng bởi các quyết định hành chính liên quan đến các vấn đề theo HĐTMVM[13,Tr44]. Các thủ tục này bao gồm cơ hội khiếu kiện mà không bị trừng phạt cho người bị ảnh hưởng bởi quyết định hành chính có liên quan. Nếu quyền khiếu kiện ban đầu là quyền khiếu nại đến cơ quan hành chính, thì phải có cơ hội để khiếu kiện QĐHC đó lên một cơ quan tư pháp (Điều VI.7)[1,Tr5], [13,Tr44].

- Yêu cầu mỗi bên phải duy trì hoặc thiết lập càng sớm càng tốt các cơ quan hoặc thủ tục tư pháp, hành chính hoặc trọng tài để theo yêu cầu cuả thương nhân cung cấp dịch vụ bị ảnh hưởng, xem xét lại một cách nhanh chóng và khi cần thiết chế tài đối với các QĐHC gây ảnh hưởng đến thương mại, dịch vụ. Nếu như các thủ tục đó không độc lập với cơ quan hành chính có quyết định bị xem xét lại thì bên đó phải đảm bảo sao cho các thủ tục đó thực sự khách quan, không thiên vị (Điều 42.A chương III HĐTMVM, điểm a và b Điều VI.2 Hiệp định chung về thương mại dịch vụ cuả WTO - GATS)[2,Tr12].

- Yêu cầu pháp luật cuả mỗi thành viên phải quy định cho quyền khiếu kiện mà không bị trừng phạt đối với quyết định định giá hải quan cuả nhà nhập khẩu hoặc bất kỳ ai chịu nghĩa vụ nộp thuế. Quyền khiếu kiện ban đầu mà không bị trừng phạt có thể thực hiện với một cơ quan nằm trong cơ quan hải quan hoặc một cơ quan độc lập nhưng pháp luật của mỗi thành viên phải quy định cho quyền khiếu kiện đến cơ quan tư pháp (Điều VI.7 HĐTMVM, Điều 11 Hiệp định định giá hải quan cuả WTO- CVA)[2,Tr13].

- Yêu cầu khi có một QĐHC dẫn đến tranh chấp giữa nhà đầu tư Hoa Kỳ và Chính phủ Việt Nam, nhà đầu tư có quyền chọn kiện quyết định đó ra Tòa án Việt Nam hoặc cơ quan hành chính Việt Nam hoặc ra trọng tài quốc tế theo quy định cuả ICSID (Trung tâm quốc tế giải quyết các tranh chấp đầu tư tại Washington D.C), UNCITRAL (Quy tắc trọng tài UNCITRAL) hoặc bất kỳ quy định nào khác do các bên thống nhất (Điều 4 chương IV HĐTMVM)[2,Tr14]

Qua các yêu cầu như trên cuả HĐTMVM và WTO chúng ta có thể nhận thấy rằng, Chính phủ Hoa Kỳ cũng như WTO hiểu rất rõ ý nghĩa cuả KKHC trong mối quan hệ hợp tác với Việt Nam nên đã có các thoả thuận nhằm bảo đảm cho các khiếu kiện ấy phải được giải quyết một cách minh bạch, công bằng, công khai, nhanh chóng trên cơ sở tôn trọng các điều ước quốc tế đã được công nhận hoặc thoả thuận.