BÀI ĐỌc thêm của giáO Án dạy hán cổ Tiền ngôn

2. 
   Phiên âm:
   

3. 
   Dịch nghĩa:
   

4. 
   Đại ý:
   

71. 
    Bài (火)
    

1. 
   Chú thích:
   

〔註02-09〕 「結」kiết (Samyojana/Sannojana): có ý nghĩa đặc thù trong Phật Giáo là: phiền não (Kilesa).

1. 
   Phiên âm - Dịch nghĩa:
   
1. 
   

   Phiên âm:	Dịch nghĩa:	Dịch thơ:
   Lạc bất phóng dật tỷ kheo, Hoặc giả cụ kiến phóng dật, Do như mãnh hỏa viêm viêm, Thiêu khứ đại kiết tiểu kiết..	Tỷ kheo thường ưa không buông lung, hoặc sợ thấy sự buông lung, ta ví họ như ngọn lửa hồng đốt thiêu tất cả kiết sử lớn nhỏ.	Tỳ kheo sợ phóng dật, Thích nỗ lực tinh cần, Như ngọn lửa lan dần Thiêu sạch mọi kiết sử.

   Bài (鸚 鵡)
   

1. 
   Chú thích:
   

1. 
   Phiên âm - Dịch nghĩa:
   
1. 
   

   Phiên âm:	Dịch nghĩa:	Dịch thơ:
   Thiên nga phi hành thái dương đạo, Dĩ thần thông lực khả hành không, Trí giả phá ma vương ma quyến, Đắc năng thoát ly ư thế gian.	Con thiên nga chỉ bay được giữa không trung, người có thần thông chỉ bay được khỏi mặt đất; Duy bậc đại trí, trừ dẹp ma quân mới bay được khỏi thế gian này.	Như thiên nga giữa trời, Thần thông bay khắp nơi, Hàng phục ma quân hết, Bậc trí siêu thoát đời.

   Bài (誠實童子)
   

1. 
   Chú thích:
   

1. 
   Phiên âm - Dịch nghĩa:
   
1. 
   

   Phiên âm:	Dịch nghĩa:	Dịch thơ:
   Nhược nhân xuyên ca-sa, Bất ly chư cấu uế, Vô thành thực khắc kỷ, Bất ưng trước ca-sa..	Mặc áo cà sa mà không rời bỏ cấu uế , không thành thật khắc kỷ, thà chẳng mặc còn hơn.	Ai mặc áo cà sa, Tâm chưa sạch uế trược, Không tự chế, không thực, Không xứng mặc cà sa.

   Bài (果園)
   

1. 
   Chú thích:
   

1. 
   Phiên âm - Dịch nghĩa:
   
1. 
   

   Phiên âm:	Dịch nghĩa:	Dịch thơ:
   Nhược trú ư phóng dật, Ái tăng như man-la, Thử sinh hựu bỉ sinh, Như viên cầu lâm quả.	Nếu say đắm buông lung thì tham ái tăng lên hoài, như giống cỏ mạn la mọc tràn lan, từ đời này tiếp đời nọ như vượn chuyền cây tìm trái..	Kẻ buông lung phóng dật, Tham ái tợ dây leo, Ðời đời vọt nhảy theo, Như khỉ chuyền hái trái.

   Bài (友 )
   
   1. 
      Chú thích:
      

2. 
   Tác giả:
   

Đại sư Mãn Giác tên tục là Nguyễn Trường (có khi gọi là Lý Trường 李長), thân phụ là Hoài Tố làm chức Trung thơ Viên ngoại lang. Thiếu thời, Lý Nhân Tông thường mời con em các danh gia vào hầu hai bên, Nguyễn Tường nhờ nghe nhiều, nhớ kỹ học thông cả Nho, Thích nên được dự tuyển. Sau những lúc việc quan, Nguyễn Tường thường chú tâm vào Thiền học. Đến khi vua lên ngôi, vì rất mến chuộng nên vua Lý Nhân Tông ban cho Nguyễn Trường hiệu Hoài Tín.

Sau đó, Hoài Tín dâng biểu xin xuất gia, học với Thiền sư Quảng Trí và vân du khắp nơi. Sư là bậc lĩnh tụ Pháp môn trong một thời, được vua Lý Nhân Tông cùng hoàng hậu hết sức kính nể và dựng chùa Giáo Nguyên thỉnh Sư làm trụ trì.

Năm 1096, cuối tháng 11, Sư gọi chúng đọc bài kệ, sau này được biết dưới tên Cáo tật thị chúng:

1. 
   Phiên âm - Dịch nghĩa:
   
1. 
   

   Chữ Hán:	Phiên âm:	Dịch nghĩa:
   告疾示眾: 春去百花落 春到百花開 事逐眼前過 老從頭上來 莫謂春殘花落盡 庭前昨夜一枝梅	Cáo tật thị chúng: Xuân khứ bách hoa lạc Xuân đáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tòng đầu thượng lai Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai. (Mãn Giác thiền sư)	Cáo bệnh bảo mọi người: Xuân đi lưu lại cánh hoa rơi Xuân đến trăm hoa nở nụ cười Thế sự thoáng qua rồi biến mất Đầu xanh đã điểm nét sương rồi Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua trước sân một nhành mai

   Bài (職業)
   

1. 
   Chú thích:
   

1. 
   Phiên âm - Dịch nghĩa:
   
1. 
   

   Phiên âm:	Dịch nghĩa:	Dịch thơ:
   Ứng thời đắc hữu lạc, Thích thời mãn túc lạc, Mệnh chung thiện nghiệp lạc, Ly nhất thiết khổ lạc.	Gặp bạn lúc cần là vui, sống tri túc là vui, mệnh chung có được thiện nghiệp là vui, lìa hết thống khổ là vui.	Vui thay được bạn giúp! Vui thay sống tri túc! Vui thay chết phước duyên! Vui thay hết khổ nhục!

   Bài (敬老)
   

1. 
   Chú thích:
   

1. 
   Phiên âm - Dịch nghĩa:
   
1. 
   

   Phiên âm:	Dịch nghĩa:	Dịch thơ:
   Hảo lạc kính lễ giả, Thường tôn ư trưởng lão, Tứ pháp đắc tăng trưởng, Thọ, mỹ, lạc dữ lực.	Thường hoan hỷ tôn trọng, kính lễ bậc trưởng lão thì được tăng trưởng bốn điều: sống lâu, đẹp đẽ, vui vẻ, khỏe mạnh.	Thường tôn trọng kính lễ, Bậc trưởng lão cao minh, Bốn phước lành tăng trưởng, Thọ-vui-khỏe-đẹp xinh.

   Bài (路遇先生)
   

1. 
   Chú thích:
   

1. 
   Phiên âm - Dịch nghĩa:
   
1. 
   

   Phiên âm:	Dịch nghĩa:	Dịch thơ:
   Nhược nhân ư thế gian, Thí xả hoặc cúng dường, Cầu phước nhất chu niên, Như thị chư công đức, Bất cập tứ phần nhất, Lễ kính chánh trực giả.	Nếu người ở thế gian, suốt năm cúng dường để cầu phước, công đức chẳng bằng một phần tư sự kính lễ bậc chánh trực, chánh giác.	Cầu phước suốt cả năm, Cúng dường hoặc bố thí, Không bằng một phần tư, Kính lễ bậc chánh trí.

   Bài (方向)
   

1. 
   Chú thích:
   

Trên đây là một đoạn chữ Hán trích trong “Tam tự Kinh” của sách vở Trung Quốc. Nội dung trình bày các thứ bậc trong quan hệ huyết thống ông, cha, con, cháu..Cũng chính từ những nội dung này mà hình thành nên cụm từ “cửu huyên thất tổ” trong quan niệm thờ cúng ông bà của dân gian, cũng như trong một số Kinh Phật.

Về ý nghĩa và xuất xứ của cụm từ này, từ trước đến nay, đã có nhiều thuyết khác nhau, chưa đi đến ngã ngũ. Tuy nhiên, để giúp tư liệu giải thích cho sinh viên có khái niệm trong chừng mực nào đó, chúng tôi sưu tầm một vài ý nghĩa có liên quan đến mục từ trong bài như sau:

1. 
   Giải thích cửu huyền theo cửu tộc:
   

Cách gọi tên trong Cửu Huyền lấy theo cách gọi tên trong Cửu Tộc thời nhà Hán bên Tàu: Lấy Bản thân làm gốc, lên trên bốn đời, xuống dưới bốn đời.

1. 高 (高祖) Cao (cao tổ) : Ông Sơ.

2. 曾 (曾祖) tằng (tằng tổ): Ông Cố.

3. 祖 (祖父) tổ (tổ phụ): Ông Nội.

4. 父 (父親) Phụ (phụ thân): Cha.

5. 身 thân: Bản thân (do cha mình sinh ra).

6. 子 Tử : Con trai (do bản thân mình sinh ra).

7. 孫 Tôn : Cháu nội (cháu nội của mình).

8. 曾(曾孫) tằng (tằng tôn): Cháu cố.

9. 玄(玄孫) huyền (huyền tôn): Chít (Cháu sơ).

2. 
   Giải thích cửu huyền thất tổ theo hướng tách rời:
   

七祖 Thất Tổ:

1. 
   父 (父親) phụ (phụ thân): cha
   
2. 
   祖 (祖父) tổ (tổ phụ): ông nội.
   
3. 
   曾 (曾祖) tằng (tằng tổ): ông cố.
   
4. 
   高 (高祖) cao (cao tổ): ông sơ.
   
5. 
   太 (太祖) thái (thái tổ): cha của ông sơ
   
6. 
   玄 (玄祖) huyền (huyền tổ): ông nội của ông sơ
   
7. 
   顯 (顯祖) hiển (hiển tổ): ông cố của ông sơ...
   

九玄: cửu huyền:

1. 
   子 tử: con.
   
2. 
   孫 tôn: cháu nội.
   
3. 
   曾 (曾孫) tằng (tằng tôn): cháu cố.
   
4. 
   玄 (玄孫): huyền (huyền tôn): cháu sơ.
   
5. 
   來 (來孫) lai (lai tôn): con của cháu sơ.
   
6. 
   崑 (崑孫) côn (côn tôn): cháu nội của cháu sơ.
   
7. 
   仍 (仍孫) nhưng (nhưng tôn): cháu cố của cháu sơ.
   
8. 
   云(云孫): vân (vân tôn): cháu sơ của cháu sơ.
   
9. 
   耳(耳孫) nhĩ (nhĩ tôn): con do cháu sơ của cháu sơ sinh ra.
   

Mới nghe thấy có vẻ nghịch lý, song theo một vài tác giả giải thích mà chúng tôi cũng thấy tâm đắc rằng, ở thế gian này có sự luân hồi chuyển kiếp trong dòng họ. Có thể có những vị Tổ của các đời lâu xa trước, nay đầu thai trở lại trong dòng họ mình, làm con cháu mình để thực thi nhân quả; và chính mình đây cũng có thể là một vị Tổ đầu kiếp trở lại..Chẳng thế mà trong Kinh “Báo Hiếu”, đức Phật từng nói với các hàng để tử của mình: “Ta lễ bái kính người tiền bối, và ngậm ngùi vì nhớ kiếp xưa...”?

Đó cũng là nguyên lý luân hồi trả vay lẫn cho nhau trong thế gian từ ngàn xưa. Cũng chính vì thế mà đạo cũng như đời đều nhắc nhở con người ta về đạo lý uống nước nhớ nguồn, đền ơn đáp nghĩa đó thôi...

80. 
    Bài (人影)
    

1. 
   Chú thích:
   

然 nhiên: vốn là trạng từ, nghĩa: như thế, như vậy. Nhưng nó có cách dùng đặc biệt là đặt sau Đgt, tính từ (Trạng từ, 12 nét, bộ hỏa 火 , 灬). Vd: 穆公召懸子而問然 (Mục công triệu Huyền Tử nhi vấn nhiên: Mục công vời (kêu) Huyền Tử mà hỏi như vậy). Nhiên còn dùng làm tính từ, với nghĩa: phải, đúng, có lý. Vd: 非惟小國之君為然也 (Phi duy tiểu quốc chi quân vi nhiên dã: Chẳng phải chỉ ông vua nước nhỏ là như thế).

2. 
   Phiên âm:
   

3. 
   Dịch nghĩa:
   

4. 
   Đại ý: