Lý thuyết về sự học và bắt chước xã hội

Hai đại diện tiêu biểu của học thuyết này là Miller và Dollar. Dựa trên thuyết về sự học của Hull, Miller và Dollar (1941) đã phát triển học thuyết về sự học và bắt chước xã hội của mình. Thuyết này đã trình bày cơ sở của sự học và quá trình phát triển, cơ chế của sự bắt chước của con người trong môi trường xã hội hoá.

Phần khá lớn việc học tập của con người xảy ra thông qua quan sát hành vi của người khác. Bất kể lời cảnh báo “Hãy làm như tôi nói chứ đừng làm như tôi làm”, các cá nhân và đặc biệt là trẻ em có xu hướng dùng hành vi của người khác làm mẫu cho hành vi của chính mình – quá trình đồng nhất và bắt chước. Miller và Dollar cho rằng việc học tập, mang tính cá nhân hoặc mang tính xã hội, đều tuân thủ bốn nguyên tắc cơ bản là: động lực, sự gợi ý (kích thích), đáp ứng và phần thưởng. Những nguyên tắc này được Miller và Dollar cho rằng có quan hệ với nhau, có thể hoán đổi cho nhau. Do đó, một động lực có thể là sự gợi ý và sự gợi ý có thể trở thành một động lực hay phần thưởng; một phần thưởng có thể trở thành sự gợi ý và bản thân động lực có thể trở thành một đáp ứng.

Bắt chước là một thực tế thuộc về kinh nghiệm của con người. Khi một mặt nào đó của quá trình xã hội hoá phù hợp với những phản ứng của người khác trở thành một phản ứng được thưởng thì xu thế bắt chước sẽ xảy ra. Càng thường xuyên được thưởng thì xu thế bắt chước càng vững chắc. Vì thế, trong trường hợp bắt chước, (1) hành vi của người khác đóng vai trò là sự chỉ dẫn; (2) sự chỉ dẫn này dẫn đến một đáp ứng bên trong; (3) đáp ứng bên trong này tạo nên xu thế bắt chước mà sức mạnh của nó dựa vào những nỗ lực bắt chước được thưởng trước đây; (4) xu thế bắt chước này kích hoạt phản ứng bắt chước; (5) phản ứng bắt chước dẫn đến phần thưởng mà phần thưởng này ngược lại dẫn đến việc làm giảm xu thế và tăng khả năng khiến cho sự bắt chước có thể xảy ra căn cứ vào những nỗ lực tiếp theo. Miller và Dollard cũng đánh giá cao cơ chế học tập thử – sai. Trong ngữ cảnh xã hội, việc tham gia hoặc được quan sát hành vi của người khác trong xã hội có thể đóng vai trò giảm tần xuất của việc thử và sai trong việc học tập của sự liên kết chỉ dẫn- đáp ứng. Do đó các tác giả này cho rằng nếu một người quan sát học để gắn những đáp ứng thích hợp với những chỉ dẫn của mẫu (nghĩa là nếu anh ta học để mô phỏng theo) thì sự bắt chước có thể giới hạn sự xuất hiện của thử và sai, và sự thực hiện “đúng” có thể xảy ra sau sự quan sát đơn giản hành vi của người khác. Vai trò của các thành viên lớn tuổi hơn trong xã hội là xui khiến các thành viên trẻ hơn thực hiện những đáp ứng sẽ dẫn đến sự khen thưởng và tránh những đáp ứng không liên quan đến vấn đề và không được thưởng.

Miller và Dollard đã đưa ra mô hình khái quát về sự học tập và bắt chước:

Chỉ dẫn (Đáp ứng bên trong Xu thế) Đáp ứng bên ngoài Thưởng

Theo Miller và Dollar, hành vi bắt chước tuân thủ theo ba cơ chế: hành vi tương tự, hành vi phụ thuộc tương ứng và sao chép.

Hành vi tương tự: xảy ra khi hai cá nhân đáp ứng một kích thích độc lập được tạo nên do cùng một sự gợi ý, sau đó mỗi người học được cách tạo ra các đáp ứng thích hợp với bản thân mình. Một số ví dụ phổ biến là (1) hai người cùng bắt một chuyến xe bus bởi vì họ đang cùng đi đến một điểm và (2) hai người đang xếp hàng đợi để mua vé tại phòng bán vé của rạp hát.

Hành vi phụ thuộc tương ứng: xảy ra trong sự tương tác giữa hai bên mà ở đó một trong các bên là người lớn tuổi hơn, thông minh hơn và khéo léo hơn người kia. Ví dụ, những đứa trẻ sẽ làm cho hành vi của chúng phù hợp và trở nên phụ thuộc vào những người lớn hơn. Suy ra với tình huống bắt chước đó, người quan sát ở trong một số cách cư xử có vị trí ít liên quan hơn với mẫu tương ứng với hành vi của mẫu và bị phụ thuộc vào mẫu vì một vài sự gợi ý thích hợp khi làm việc đó. Cá nhân sẽ làm cho phù hợp và phụ thuộc vào hành vi của người khác khi việc đó đem lại giá trị về phần thưởng cho mình.

Sao chép: là một dạng bắt chước phức tạp hơn hành vi phụ thuộc tương ứng, xảy ra khi cá nhân “tạo ra” những đáp ứng giống như những đáp ứng của người khác.