CH ƯƠNG 4: VOI VÀ TÊ GIÁC

không th
ể đợi được. Như thế mới biết nó rất khó chịu khi phải giữ tư
th
ế đó lâu.
Không có gì ph
ải bỡ ngỡ khi thấy quản tượng ra lệnh và nó thu
x
ếp làm cho mình nó thành một thứ thang, có thể nói được như vậy, rất
ti
ện cho người ta leo lên bành. Để làm bậc thứ nhất, nó đưa chân khá cao
đ
ối với đất. Nó giơ cổ chân cũng khá xa để làm bậc thứ hai, và để làm
b
ậc thứ ba, nó gấp đầu gối lại. Bậc thứ bốn là cái xương ở bên hông hơi
dô ra m
ột chút, rồi nó lấy vòi đỡ bạn và đưa bạn tới chiếc xích buộc ở
bành.
Ở đây mới thấy rõ sự lầm lẫn của những người đã nói và còn để
l
ại bút tích rằng voi không cúi mình được, cũng không nằm được, thế nên
mu
ốn bắt nó chỉ có cách độc nhất là cưa thân cây nó dùng để dựa mà
ng
ủ, bởi vì khi thân cây đổ thì nó cũng ngã theo và cứ nằm như thế không
sao tr
ỗi dậy được, nên làm mồi ngon cho người săn. Tất cả chỉ là chuyện
huy
ền hoặc vì thực ra khi nó ngủ, nó không bao giờ nằm, tư thế đó không
ti
ện cho nó và gây khó nhọc như chúng tôi đã nói. Thế nên, nó luôn ngủ
đ
ứng, đầu luôn luôn ngoe nguẩy.
Khi có chi
ến tranh và trận mạc thì người ta nhấc mui bành đi để
làm thành m
ột thứ chòi chở lính giao chiến với nỏ, với súng và có khi với
kh
ẩu đại bác: voi không thiếu sức để chở vì là con vật rất khoẻ, nếu
không có gì khác. Chính tôi đã th
ấy một con dùng vòi chuyên chở những
v
ật rất nặng, một con khác chuyển một khẩu súng lớn và một con nữa
m
ột mình kéo tới mười chiếc thuyền, chiếc nọ theo sau chiếc kia, giữa
đôi ngà m
ột cách rất khéo và đưa xuống biển. Tôi cũng thấy những con
khác nh
ổ những cây to lớn mà không mấy vất vả như thể chúng ta nhổ su
hào hay rau di
ếp. Chúng cũng dễ dàng ném xuống đất và lật đổ nhà cửa,
tri
ệt hạ từng dãy phố khi được lệnh trong trận chiến để phá hoại quân
đ
ịch và trong thời bình để không cho ngọn lửa bén khi có hoả hoạn.
Vòi nó dài so v
ới bề cao của thân mình, nên không cần nghiêng hay
cúi, nó d
ễ dàng lượm đồ vật dưới đất tuỳ ý. Vòi này gồm nhiều bó gân
k
ết lại và xoắn với nhau, một đàng làm cho nó rất mềm dẻo và dễ xoay
tr
ở đưa ra khi cần để cầm những món đồ rất nhỏ, và đàng khác làm cho
nó c
ứng và khoẻ như chúng tôi đã nói. Toàn thân mình nó bọc lớp da cứng
và ráp, màu tro. M
ỗi ngày nó thường đi được chừng mười hai dặm. Đối
v
ới những người không quen thì sự vận chuyển của nó gây khó chịu cũng
nh
ư người chưa quen đi biển bị say sóng vì thuyền chòng chành.

V
ề sự dễ bảo của voi thì tôi sẽ kể những việc kỳ diệu hơn những
chuy
ện người ta thường kể, để cho biết là người nói câu này rất có lý:
Elephanto belluarum nulla prudentior: trong các con v
ật khổng lồ, không
con nào khôn b
ằng voi [1] vì thấy nó thực hiện được những việc làm cho
ng
ười ta tưởng nó có trí thông minh và khôn ngoan. Trước hết, mặc dầu
qu
ản tượng dùng một dụng cụ bằng sắt dài chừng bốn gang tay ở đầu có
móc đ
ể đánh và đâm cho voi tỉnh và chú ý tới lệnh truyền, thế nhưng
th
ường thường họ điều khiển và chỉ huy bằng lời nói, đến nỗi tưởng
nh
ư nó hiểu biết ngôn ngữ và có mấy con biết tới ba hay bốn thứ tiếng
r
ất khó tuỳ theo lãnh thổ và quốc gia trong đó nó đã sống. Thí dụ con voi
đã đ
ưa tôi đi thì hiểu tiếng Campuchia vì gốc nó ở đó, rồi tinh thông tiếng
Đàng Trong là n
ơi nó tới. Ai cũng lấy làm lạ khi thấy quản tượng trò
chuy
ện với voi, dặn dò về hành trình và đường đi lối bước, qua nơi nào,
d
ừng lại và nghỉ ở đâu, và sau cùng kể chi tiết tất cả các việc nó phải
làm trong ngày.
Và voi làm ph
ận sự mình một cách chính xác như một người có
l
ương tri và phán đoán có thể làm được. Đến nỗi sau khi voi coi như đã
bi
ết nơi phải đi thì nó cứ thẳng tắp thi hành bằng con đường ngắn nhất,
không l
ần chần do sự tìm lối quá quen hay không bỡ ngỡ vì gặp sông lớn,
r
ừng già hay núi cao. Nó cho rằng nó dễ dàng vượt qua hết, nó cứ lên
đ
ường và theo lộ trình, vượt hết mọi thứ khó khăn. Nếu gặp sông phải
qua thì nó ho
ặc bước sang chỗ cạn hoặc ngoi lội chỗ nước lớn. Nếu
ph
ải qua rừng thì nó đè bẹp cành cây ngáng trở, dùng vòi nhổ cây dọn
thành con đ
ường rộng và dễ đi, rừng rậm rạp đến đâu đi nữa cũng có lối
đi n
ếu thấy voi đã qua và đã mở đường. Tất cả những việc này voi làm
theo l
ệnh của quản tượng, một cách dễ dàng, nhanh chóng và mẫn cán.
Ch
ỉ có một bất tiện cho con vật này và làm cho nó khổ sở, đó là khi có gai
hay v
ật gì tương tự đâm vào bàn chân nó vốn mềm và nhạy cảm một
cách l
ạ lùng, mặc dầu nó rất cẩn thận bước từng bước, khi qua nơi hiểm
tr
ở. Có lần trong cuộc hành trình có bảy hay tám con voi đi tiếp theo
nhau, tôi nghe th
ấy các quản tượng mỗi người đều dặn dò voi của mình
ph
ải thận trọng khi đặt chân vì trong một quãng đường chừng nửa dặm
chúng ph
ải qua một bãi cát trong đó thường có gai.
Nghe th
ế, các con voi đều cúi đầu, mở to mắt như khi người ta vất
v
ả tìm một vật gì nhỏ rơi mất. Chúng bước từng bước, rất chăm chú,
trong su
ốt quãng đường nguy hiểm, cho tới khi nghe báo là không còn

ph
ải sợ nữa, lúc đó chúng mới ngẩng đầu và tiếp tục hành trình như
tr
ước. Ngày hôm sau phải đỗ lại ở một nơi không có rừng cây nên mỗi
qu
ản tượng đều đem một bó cây tươi và khá lớn cho voi. Tôi rất thích thú
nhìn xem m
ột con dùng vòi với lấy cây một cách khéo hơn các con khác,
r
ồi dùng răng bóc vỏ và ăn rất nhanh, rất ngon như chúng ta ăn trái vả hay
m
ột trái nào khác vậy. Ngày hôm sau, tôi ngồi trò chuyện với những hành
khách khác, ch
ừng hai mươi người. Tôi cho họ hay về sự thích thú đặc
bi
ệt của tôi khi thấy con voi ăn cành cây một cách ngon lành. Lúc ấy,
qu
ản tượng theo lệnh của người chủ voi lớn tiếng gọi con voi với cái tên
c
ủa nó là gnin và vì nó ở hơi xa nên nó ngẩng đầu vểnh tai lắng nghe xem
ng
ười ta muốn nói gì với nó.
Qu
ản tượng bảo nó rằng: mi làm vui lòng ông cha đi đường này đi,
hôm qua ông đã thích thú nhìn mi ăn, bây gi
ờ mi cầm lấy một cây như cây
hôm qua và t
ới trước mặt ông ta và làm như mi đã làm. Quản tượng vừa
nói d
ứt lời thì voi đã đến trước mặt tôi, vòi quấn một thân cây, rồi nhìn
tôi trong đám ng
ười khác, giơ cho tôi coi rồi bóc vỏ và ăn, sau đó cúi đầu
chào tôi và rút lui nh
ư thể mỉm cười, với những dấu hiệu thích thú và
m
ừng rỡ. Còn tôi, tôi rất ngạc nhiên thấy ở nơi một con thú có nhiều khả
năng hi
ểu biết và thi hành điều người ta truyền cho nó như vậy. Thực ra
nó ch
ỉ vâng theo quản tượng hay chủ nó mà thôi. Nó cũng không để cho
ng
ười nào lạ leo lên cưỡi: nó mà thấy thì nó sẽ quăng bành xuống đất và
dùng vòi mà sát h
ại người ấy. Vì thế, khi có người phải leo lên thì quản
t
ượng lấy tai nó che mắt nó, tai nó to và xấu xí. Khi nó không chịu nghe
l
ệnh truyền và không nhanh nhảu làm theo thì quản tưởng đứng hai chân
trên đ
ầu nó, đánh và trị nó rất nặng, rất cương quyết, lấy roi quất mạnh
trên trán nó. Có l
ần mấy người chúng tôi cùng đi chung một voi chở
chúng tôi, ng
ười quản tượng đánh nó như chúng tôi vừa nói, mỗi lần roi
qu
ất trên nó, chúng tôi tưởng như nó sẽ ném chúng tôi xuống đất.
Th
ường thường người ta quất sáu bảy cái vào giữa trán nó, và mạnh đến
n
ỗi làm voi rùng cả mình: phải nhận là nó rất kiên nhẫn chịu đựng.
Ch
ỉ có một trường hợp nó không vâng theo quản tượng và bất cứ
ai, đó là khi nó b
ất thần động đực, vì lúc đó hình như nó không tự kiềm
ch
ế nổi, nó không chịu ai, nó lấy vòi ném bành và mọi người trong đó, nó
gi
ết, nó huỷ và phá vỡ tan tành. Thường thì quản tượng biết trước qua
m
ột vài dấu hiệu. Lập tức, mọi người xuống đất, tháo gỡ bành và để nó
m
ột mình ở một chỗ xa cho tới khi nó hết cơn. Sau đó, như thấy mình đã

gây nên xáo tr
ộn và như tự lấy làm hổ thẹn, nó cúi đầu chịu đánh đập
nh
ư một kẻ phạm tội.
Th
ời xưa người ta dùng voi rất có ích trong chinh chiến và đạo binh
nào ra tr
ận với những con vật như vậy thì thật là đáng sợ. Nhưng từ khi
ng
ười Bồ tìm được cách ném tàn lửa và đuốc vào mũi chúng thì càng làm
cho chúng gây h
ại hơn trước. Bởi vì chúng không thể chịu được lửa đốt
làm cay m
ắt nên chúng đùng đùng chạy trốn và làm tan tác đạo binh, giết
h
ại và phá phách tất cả những gì cản đường chúng. Voi nhà chỉ sợ hai con
thú khác là voi r
ừng và tê giác, nó có thể thắng được tê giác, nhưng đối
v
ới voi rừng thì thường nó chịu thua.
Tê giác là m
ột thú vật có một cái gì giống bò và ngựa, nhưng lại to
l
ớn như một con voi con. Mình nó đầy vẩy [2] như những yếm để tự che
thân. Nó ch
ỉ có một sừng ở ngay giữa trán, thẳng tắp và có hình kim tự
tháp, còn chân và móng thì nh
ư bò. Khi tôi ở Nước Mặn một xã thuộc
t
ỉnh Quy Nhơn, có biết một viên quan lần nọ đi săn tê giác ở trong khu
r
ừng gần nhà chúng tôi. Ông đem theo hơn một trăm người, một phần đi
b
ộ, một phần đi ngựa cùng với tám hay mười con voi. Con tê giác ra khỏi
khu r
ừng và một số đông địch thù, nó không những không tỏ vẻ sợ hãi mà
còn thu h
ết sức lực giận dữ xông tới, thế là đạo binh phân tán làm hai
cánh đ
ể cho con tê giác lọt vào giữa và chạy tới hậu quân có viên quan
đ
ứng chờ để giết nó. Viên quan ngồi trên lưng voi, voi cố lấy vòi chộp
l
ấy tê giác, nhưng không sao làm nổi vì tê giác nhảy tứ tung, cố dùng
s
ừng để đâm voi. Viên quan biết rõ tê giác vì có vẩy nên không dễ gì bị
th
ương nếu chỉ đánh vào bên cạnh. Ông chờ đến lúc nó nhảy lên và phơi
b
ụng ra, lúc đó ông nhắm, và rất thiện nghệ, ông ném ngọn đao đâm suốt
t
ừ bụng tới lưng, giữa tiếng hò hét vui mừng của cả đạo quân. Không
ch
ờ đợi gì nữa họ lập tức quơ một đống củi lớn, châm lửa đốt, trong khi
v
ẩy con thú bị thiêu và thịt nướng chín thì họ nhảy múa chung quanh, mỗi
ng
ười tiếp theo nhau xẻo thịt đang chín dần dần và ăn vui vẻ. Sau đó họ
m
ổ lấy tim, gan và óc để dọn món mĩ vị đem hầu viên quan lúc này đã lui
ra xa m
ột chút, ở một nơi khá cao, vui mừng và thích thú nhìn xem cuộc
vui. Còn tôi, tôi có m
ặt trong cuộc, tôi cũng có phần và phần của tôi là
móng con v
ật viên quan cho tôi, móng đó cũng có những tác dụng và tính
ch
ất như móng voi, dùng làm thuốc chống ngộ độc một cách tuyệt diệu
không h
ơn không kém sừng kỳ lân [3]
Chú thích

[1] Ti
ếng Latinh trong văn bản: “Elephanto belluarum nulla
prudentior”
[2] Theo Đ
ỗ Tất Lợi, sách đã dẫn: “da nhẵn không sùi màu, biểu bì
có rãnh nh
ỏ chia làm nhiều đĩa nhỏ nhiều cạnh. Bề mặt thân chia làm
nhi
ều mảnh giáp với nhau bởi nhiều nếp, nếp trước và sau vai cũng như
n
ếp trước đùi kéo dài qua lưng. Nếp gáy tương đối kém phát triển. Màu
da xám th
ẫm toàn thân” (Sd, tr.984) Thường có một sừng, nhưng cũng có
tê giác hai s
ừng, Sd tr.985
[3] Ti
ếng Pháp “La licorne”. Nhưng kỳ lân phải chăng là thú hoang
đ
ường?

tải về 0.59 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: