VUÕ thuïY ÑAÊng lan chöÕ taâm trong thö phaùp nhaø xuaát baûn vaên hoùa thoâng tin haø noäI 2003 chöÕ taâm trong thö phaùp taùc giaû: vuõ thuïY ÑAÊng lan thö phaùP

CAÂU ÑOÁI vaø CHÖÕ NGHÓA

1. NGAØY TEÁT

Tinh tuùy vaên hoùa cuûa moät daân toäc, trong chieàu höôùng naøo ñoù, laø nhöõng veát tích löu daáu töø sinh hoaït uyeån chuyeån cuûa caûnh quaàn cö. ÔÛ ñaây, chuùng ta muoán nhaéc ñeán nhöõng taäp tuïc, nhöõng hoäi heø, nhöõng leã tieát, vaø sinh hoaït ñoù naèm phaàn nhieàu trong nhöõng ngaøy ñaùnh daáu cho moät naêm môùi: Ngaøy Teát.

Ngaøy Teát laø ngaøy xaùc ñònh, ngaøy höùa heïn, laø moùn quaø taëng ñaày ñuû yù nghóa maø ngöôøi töï taïo cho mình, yù nghóa xaõ hoäi, yù nghóa trieát hoïc, yù nghóa taâm lyù - Ngaøy Teát laø caùi daáu hieäu töng böøng cuûa moät nieàm tin: Con ngöôøi tin ôû töông lai vaø xaõ hoäi - Caâu ñoái Teát laø moät trong caùc moùn quaø tinh thaàn ñöôïc vaät chaát hoùa ñeå bieåu thò cho nieàm tin ñoù.

Tuïc leä chôi caâu ñoái Teát tuy ñaõ coù neùt xöa, nhöng cho ñeán nay haàu nhö vaãn coøn giöõ ñöôïc tính thôøi söï cuûa noù. Nhaát laø ôû nhöõng gia ñình maø truyeàn thoáng daân toäc voán laø “maõ di truyeàn” khaéc vaøo taâm khaûm hoï. Bôûi vì, caâu ñoái nhö moät thöù trang trí trí thöùc vaø tao nhaõ trong ngaøy Teát. Hoï tin raèng vaän may ruûi seõ öùng vôùi yù nghóa caâu ñoái maø hoï treo trong nhaø nhö moät bieåu töôïng.

Theå vaên caâu ñoái noùi rieâng, ñoái ngaãu noùi chung ôû Trung Quoác vaø ôû Vieät Nam ñeàu xuaát phaùt töø thuyeát aâm döông dòch hoïc: nhaát nguyeân thaùi cöïc, roài löôõng nghi (aâm döông), roài töù töôïng, baùt quaùt vaø taát caû ñeàu khôûi ñieåm töø thuyeát aâm döông trung hoøa song ñoái.

Xuaát phaùt töø ñieåm caên baûn naøy, neân boä moân kieán truùc thôøi coå ôû Trung Hoa vaø Vieät Nam coù hình thöùc nhaø chöõ Moân, Laàu Truøng Dieâm (Thieàm) veà ñieâu khaéc hieäu baûn thì coù nhöõng hình thöùc (Löôõng long trieàu nguyeät) (song phuïng trieàu döông) (Löôõng long hyù caàu). Veà hình thöùc caáu taïo vaên töï, thì moãi chöõ ñeàu coù boán goùc (töù giaùc) vaäy thì hình thöùc coå vaên Haùn Vieät, cuõng khoâng theå chaïy ra ngoaøi nguyeân lyù ñoù.

Caâu ñoái laø hình thöùc cuûa moät vaên theå toái sô vaø toái thieåu cuûa ngöôøi baét ñaàu hoïc vôõ loøng, nhöng noù cuõng raát khoù, raát cao, raát haøm suùc uyeân baùc. Cho tôùi nhöõng baäc khoa giaùp thôøi xöa, cuõng phaûi coâng nhaän caâu ñoái laø moät vaên theå khoù tuyeät vôøi, maø caùc cuï thöôøng baûo nhau laø “nhoát voi vaøo oáng” hay laø caâu truyeän “tình taïi baát ngoân trung” hay “yù taïi ngoân ngoaïi”.

Caâu ñoái ñöôïc vieát treân giaáy ñoû, chöõ ñen boùng nhaùnh, coù khi chöõ ñöôïc vieát baèng möïc Quoác baûo troâng thaät noåi, hoaëc vieát baèng chöõ vaøng kim nhuû, maøu kim nhuû hoøa hôïp vôùi giaáy maøu ñoû nhìn thaät töôi.

Caâu ñoái thöôøng treo treân töôøng, hoaëc daùn treân coät. Ngöôøi xöa chôi caâu ñoái, coù nhöõng taám lieãn boài ñeå giöõ ñöôïc laâu vaø tìm nhöõng tay laõo thaønh neùt buùt saéc saûo nhôø vieát, laïi coù nhöõng ñoâi caâu ñoái ñöôïc khaéc leân goã sôn son theáp vaøng, ñöôïc chaïm raát tinh vi vaø myõ thuaät.

Ngöôøi chôi caâu ñoái, coù nhöõng caâu daùn nhaø thôø coù nhöõng caâu treo nhaø khaùch vaø coù caû nhöõng caâu ñoái ñeå daùn ngoaøi ngoõ, daùn töôøng hoa .v.v...

Ñi chuùc teát ngaøy xuaân, loøng ñaày haân hoan, hôùn hôû, ngöôøi ta seõ thaáy theâm vui khi ñöôïc ñoïc nhöõng caâu ñoái ñoùn xuaân nhö chaøo möøng khaùch.

Moân ña khaùch ñaùo, thieân taøi ñaùo

Gia höõu nhaân lai, vaïn vaät lai.

Dòch:

Nhaø coù ngöôøi vaøo, laém vaät vaøo

Nhöõng caâu ñoái teát thöôøng mang yù nghóa teát vaø xuaân.

Taân nieân haïnh phuùc bình an tieán

Xuaân nhaät vinh hoa (ba), phuù quyù

Dòch:

Ngaøy xuaân phuù quí vinh hoa veà.

Hoaëc:

Thieân taêng tueá nguyeät, nieân taêng thoï

Dòch:

Xuaân ñaày ñaát trôøi, phuùc ñaày nhaø.

Hoaëc:

Nieân nieân nhö yù xuaân

Dòch:

Tuoåi tuoåi ngaøy bình an.

Ñoâi khi caâu ñoái cuõng coù theå laø nhöõng caâu ñoái noâm:

Ngoaøi cöûa möøng xuaân, ngheânh nguõ phuùc.

Trong nhaø chuùc teát, höôûng tam ña.

Hoaëc:

Ñoâi löùa duyeân trôøi, nhaø cöûa vui.

Vaø:

Xuaân an khang, ñöùc taøi nhö yù

Coøn nöõa:

Mua baùn phaùt taøi, thoâng boán beå

Taøi nguyeân thònh vöôïng, ñeán ba soâng.

Roài:

Thoï tyû nam sôn, tuøng baùch laõo

Caùi söï kieän vöøa thaát voïng khoå sôû, vöøa hy voïng haïnh phuùc cuûa caûnh:

Chieàu ba möôi, nôï hoûi tít muø, co caúng ñaïp thaèng Baàn ra cöûa

Saùng muøng moät, röôïu say tuùy luùy, giô tay boàng oâng Phuùc vaøo nhaø.

Hay caâu ñoái öôùc voïng ñôøi ngöôøi luùc naøo cuõng höôûng muøa xuaân baát taän.

Ba vaïn saùu ngaøn ngaøy, goùp laïi choác ñaø traêm baän xeùt

Moät naêm möôøi hai thaùng, öôùc chi caû ñuû boán muøa xuaân.

Vaø ñaây laø caâu ñoái cuûa oâng ngheø Nguyeãn Quí Taân laøm giuøm cho moät anh muø. Muø dó nhieân khoâng theå thöôûng xuaân baèng thò giaùc ñaõ maát, giôø chæ coøn laïi xuùc giaùc vaø thính giaùc laø coù theå thöôûng xuaân beùn nhaïy nhaát:

Toái ba möôi, giô caúng ñuïng caây neâu, uûa teát!

Saùng muøng moät, laéng tai nghe tieáng phaùo, aø xuaân!

Coøn raát nhieàu caâu ñoái teát nhöng chuùng toâi khoâng theå thoáng keâ ra ôû ñaây. Heïn baïn ñoïc vaøo dòp sau.

CHUYEÄN CHÖÕ NGHÓA NGAØY TEÁT

Chuyeän chôi caâu ñoái laø theá, nhöng coøn chuyeän chöõ nghóa ngaøy teát? Hieän nay, coøn raát nhieàu ngöôøi aên teát, cöù aên theo tuïc leä, nhöng chaúng hieåu sao ngöôøi ta laïi noùi ngaøy tö ngaøy teát, vaø teát nhaát coù nghóa laø gì?

Chöõ “Teát” laø do chöõ “tieát” maø ra.

Xöa kia, moät naêm chia ra hai möôi boán tieát laø: Laäp xuaân, Vuõ thuûy, Kinh traäp, Xuaân phaân, Thanh minh, Coác vuõ, Laäp haï, Tieåu maõn, Mang chuûng, Haï chí, Tieåu thöû, Ñaïi thöû, Laäp thu, Xöû thöû, Baïch loä, Thu phaân, Haøn loä, Söông giaùng, Laäp ñoâng, Tieåu tuyeát, Ñaïi tuyeát, Ñoâng chí, Tieåu haøn vaø Ñaïi haøn. Noùi traïi ra laø Teát nhaát vaø ñaëc bieät coù theâm nguï yù than thôû ñoái vôùi nhöõng ngöôøi phaûi lo Teát quaù vaát vaû hoaëc nguï yù chaâm bieám.

Noùi veà ngaøy Teát thì cuõng phaûi nhaéc laïi leä ñöa röôùc oâng Taùo vaøo cuoái naêm. Vì sao coù tuïc leä ñöa oâng Taùo vaøo ngaøy 23 vaø röôùc veà ngaøy 30 hay 29 thaùng chaïp? Thôøi hieän ñaïi, khoa hoïc ñaõ phaùt trieån, huyeàn thoaïi Taùo quaân khoâng coøn ai meâ tín nöõa. Tuy nhieân, moãi cuoái naêm phaàn ñoâng ngöôøi chaâu AÙ vaãn coøn giöõ tuïc leä naøy ñeå chuaån bò ñoùn naêm môùi, vì leõ thaàn Taùo ñieån hình cho ngoïn löûa aám cuùng trong moïi gia ñình.

Tìm hieåu veà huyeàn thoaïi Taùo quaân, hoïc giaû Traàn Cöông Baù, Vieän tröôûng Ñaïi hoïc vaên Khoa Ñaøi Loan (Trung Quoác) cho raèng:

“Löûa laø moät phaùt minh to taùt nhaát cuûa ngöôøi thöôïng coå, nhôø coù löûa, nhaân loaïi môùi böôùc vaøo giai ñoaïn vaên minh khoâng coøn aên töôi nuoát soáng, cheá taïo ra ñöôïc saét theùp, chaám döùt thôøi ñaïi thaïch khí ñeå tieán moät böôùc daøi. Söï chuyeån bieán troïng ñaïi ñoù, khieán ngöôøi thöôïng coå xem löûa laø moät thaàn vaät.

Ngöôøi xöa taïo ra löûa raát khoù, neân coù nôi giöõ löûa quanh naêm suoát thaùng khoâng cho taét. Ñoù laø nôi mang ñeán cho hoï aùnh saùng vaø söï aám aùp, neân hoï caûm kích thôø phuïng. Veà sau, trong gia ñình coù nhaø beáp vaø nhaát laø veà maët kyõ thuaät, ngheä thuaät tieán boä neân hoï veõ ra moät vò thaàn Taùo töôûng töôïng ñeå thôø. Ñoù laø vì coù nhaän bieát ôn löûa maø nhaân caùch hoùa ñeå thôø cuùng”.

Thô ca noùi veà Taùo quaân vôùi raát nhieàu thi vò. ÔÛ Trung Quoác, ñieån hình laø chuyeän vôï choàng Laõ Moâng Chính soáng trong caûnh ngheøo trong ngaøy ñöa oâng Taùo.

Vaøo ñôøi Toáng, Laõ Moâng Chính thi ñoã Tuù taøi nhöng caûnh nhaø raát ngheøo, chí vaãn quyeát caàu hoïc ñeå thi Tieán só. Ngaøy ñöa oâng Taùo, tuy khoâng coøn ñoàng tieàn naøo, Laõ ñaùnh lieàu ñeán haøng thòt quen ñeå mua chòu vaøi laïng veà naáu cuùng Taùo. Anh chuû haøng thòt ñi vaéng, chò vôï ñoäng loøng baùn chòu cho. Naøo ngôø giöõa luùc vôï choàng ñang lui cui luoäc thòt, anh haøng thòt xoàng xoäc vaøo nhaø, thaûn nhieân vôùt mieáng thòt trong noài mang veà, vì cho raèng Laõ ngheøo quaù laøm sao coù tieàn traû ñöôïc.

Bò khinh reû, Laõ ngaäm nguøi laøm moät baøi thô ñöa Taùo.

Nhaát baøn nhuïc thang nhaát chi höông,

Moâng Chính phu theâ chaân theâ löông,

Kim khoa tieåu sinh nhöôïc baát truùng,

Haäu khoa theá thöôïng voâ Moâng Chính.

Nam Xuaân Thoï dòch:

Moät toâ nöôùc thòt moät caây nhang,

Moâng Chính vôï choàng luoáng thôû than,

Phaän moïn khoa naøy neáu chaúng truùng,

Khoa sau Moâng Chính aét khoâng coøn!

Vôùi chí kieân trì, sau Laõ ñoã tieán só, laøm ñeán Teå töôùng, töôùc Höùa quoác coâng.

ÔÛ nöôùc ta tuïc ñöa röôùc oâng Taùo töø xöa ñeán nay vaãn thònh haønh trong daân gian, tieâu bieåu vôùi caûnh baùn ñoà haøng maõ, muõ aùo Taùo coâng... Nhöng, ñaëc bieät trong thi ñaøn phaàn ñoâng caùc nhaø thô ñeàu chaâm bieám, phuùng thích tuïc leä meâ tín, gaùn cho Taùo nhuoám veû quan lieâu, “hoái loä” vaø “baùo caùo gian” vôùi nhaø trôøi. Chí só Nguyeãn Quang Dieâu thaúng thöøng Traùch oâng Taùo:

“Phaät Taùo ôi! Phaät Taùo ôi!

Tieän ñaây xin ngoû moät ñoâi lôøi:

Queâ höông ñaát khaùch ai buoàn maëc,

Röôïu vía cheø raèm cuï söôùng thoâi.

Sao vieäc löûa höông mong caäy tôù,

Maø côn gioù buïi chaúng taâu trôøi!

Maét xanh nghe noùi loøe nhö chôùp.

Saùng vôùi ai ñaâu, toái vôùi toâi!

Quaù quaéc vaø ñaéng hôn thô Nguyeãn Quang Dieâu, moät nhaø thô khuyeát danh ñaõ möôïn chuyeän Taùo ñeå mæa mai, khinh bæ nhöõng haïng ngöôøi “cô hoäi” tìm caùch chui loøn ñeå coù ñòa vò, roài veânh vaùo queân maát caùi lyù lòch ñaày “loï ngheï”.

Cuïc ñaát ngaøy xöa noù theá naøo?

Nay oâng Taùo ñaëng chöùc quyeàn cao!

Kheùo ñem maët loï veânh vang theá,

Chaúng hoå löng khom khuùm nuùm sao!

Ngaøy nhöõng giöõ noài cho ñòa chuû,

Quanh naêm kieám chuyeän maùch Thieân Taøo.

Moät mai ñaát laïi thaønh ra ñaát,

Caùi ñaùy cheø xoâi ñaùng giaù bao?

Haõy coøn raát nhieàu thô cuûa Taùo ñuû loái, ñuû daïng trong lòch söû thi thoaïi Vieät Nam. Cöù moãi ñoä xuaân veà, chuyeän Taùo quaân vaãn laø nguoàn giai thoaïi trong kho taøng vaên hoïc daân toäc, ñem laïi chuùt vui töôi hoùm hænh trong nhöõng ngaøy vui xuaân coå truyeàn.

Ngoaøi nhaéc veà leä ñöa röôùc oâng Taùo thì cuõng phaûi nhaéc laïi ngaøy ba möôi Teát maø teân chöõ goïi laø tröø nhaät töùc laø caùi ngaøy tröø heát caùi cuõ ñeå thay baèng caùi môùi.

Nguyeân tuïc beân Trung Quoác xöa, cöù veà chieàu toái hoâm aáy ngöôøi ta duøng moät traêm hai möôi ñöùa treû con ñoä chín möôøi tuoåi, maëc aùo thaâm, ñoäi muõ ñoû, caàm troáng vöøa ñi ñöôøng vöøa ñaùnh ñeå tröø ñuoåi ma quæ neân goïi laø tröø tòch.

Ñeán ñuùng nöûa ñeâm hoâm ba möôi, sang ngaøy Moàng moät laø leã giao thöøa.

Tuïc xöa ngöôøi ta tin raèng, moãi naêm coù oâng Haønh khieån, coi vieäc nhaân gian: heát naêm cuõ, sang naêm môùi thì oâng thaàn noï baøn giao coâng vieäc cho oâng thaàn kia nhaän laáy. Cho neân leã cuùng luùc nöûa ñeâm laø leã giao thöøa, cuùng ñeå tieãn oâng cuõ vaø ñoùn oâng môùi (toáng cöïu nghinh taân).

Trong leã cuùng ngöôøi ta cuõng theo tuïc xöa ñoát phaùo tre ñeå tröø ma.

Boäc truùc nhaát thanh tröø cöïu tueá,

Phuø ñaøo vaïn hoä caùnh taân xuaân.

(Phaùo truùc noå ran, naêm cuõ chaïy,

Ñaøo ñem xuaân môùi ñeán muoân nhaø).

Tröôùc ngaøy Teát ngöôøi ta cuõng trang hoaøng nhaø cöûa, daùn caâu ñoái ñoû vaø tranh hai vò thaàn (Thaàn Ñoà vaø Uaát Luõy) ñeå trò quæ döõ.

Caùc cuï ta xöa cho raèng chöõ “ñoà” khoâng ñöôïc thanh nhaõ neân ñaõ ñoåi “Thaàn Ñoà” laø “Thaàn Traø”.

Ngöôøi ta cuõng daùn nhöõng caâu chuùc ñaàu naêm nhö NGUÕ PHUÙC LAÂM MOÂN, TAM DÖÔNG KHAI THAÙI hoaëc ÑOÂNG THAØNH TAÂY TÖÏU.

Caâu Nguõ phuùc laâm moân (naêm phuùc tôùi cöûa) laø lôøi chuùc cho nhaø ñöôïc “phuù, quí, thoï, khang, ninh” töùc laø giaøu, sang, soáng laâu maïnh khoûe vaø ñaát nöôùc bình yeân.

Caâu Tam döông khai thaùi laø lôøi chuùc ñaàu naêm xin cho thaùng gieâng thaùng ñaàu xuaân, môû khí thaùi hoøa.

Caâu Ñoâng thaønh taây töïu laø lôøi chuùc cho ñöôïc muøa maøng, xuaân laøm ñöôïc neân, thu cho ñöôïc muøa.

Ñoâng chæ muøa xuaân vì ñoâng thuoäc moäc maø moäc thì coù coû hoa xanh toát.

Taây chæ muøa thu vì thu thuoäc kim maø kim thì coù saéc baïch.

Caâu Ñoâng thaønh taây töïu coøn coù yù chuùc cho coù keû tôùi lui mua baùn duø ôû phöông Ñoâng hay phöông Taây cuõng ñeàu ñeán caû.

Trang hoaøng nhaø cöûa roài, ngöôøi ta chaët tre döïng caây neâu vaø veõ caùi cung caùi noû baèng voâi beät ôû trong saân: laøm nhö vaäy cuõng coù yù tröø quæ keûo sôï naêm môùi quæ vaøo quaáy nhaø mình.

Sang ñeán saùng ngaøy Moàng moät ñaàu naêm aâm lòch laø Teát Nguyeân ñaùn (Nguyeân laø ñaàu tieân, ñaùn laø buoåi saùng). Ngöôøi ta cuõng goïi laø Nguyeân nhaät töùc laø ngaøy ñaàu tieân trong naêm.

Caùc nhaø nho trong giôø phuùt thieâng lieâng aáy thöôøng laøm thô khai buùt.

Neáu coù vieäc phaûi ñi xa chöa veà kòp thì theá naøo cuøng laøm thô nhôù nhaø:

1. Nguyeân nhaät

Khöù nieân xuaân phuïc lai.

Qui kì haø nhaät thò,

Laõo taän coá vieân mai.

Leâ Caûnh Tuaân

Dòch:

2. Ngaøy ñaàu naêm

Muøa xuaân naêm ngoaùi laïi veà roài ñaây.

Ngaøy veà coøn vaãn chöa hay,

Caây mai vöôøn cuõ ñaõ gaày coãi laâu.

Nguyeãn Quaûng Tuaân dòch

Veà baûy, taùm ngaøy teát, truyeän Ñoâng Phöông Soùc ñoaïn cheùp veà Tueá thôøi vieát raèng:

“Trôøi ñaát luùc sô khai, ngaøy thöù nhaát thì coù gaø, ngaøy thöù nhì thì coù choù, ngaøy thöù ba coù lôïn (heo), ngaøy thöù tö coù deâ, ngaøy thöù naêm coù traâu boø, ngaøy thöù saùu coù ngöïa, ngaøy thöù baûy coù ngöôøi, vaø ngaøy thöù taùm coù luùa.

Trong taùm ngaøy ñoù, ngaøy thöù baûy laø ngaøy linh nhaát, ngöôøi ta goïi laø nhaân nhaät.

Sau ngaøy nhaân nhaät laø heát Teát. Ngöôøi ta haï caây neâu. Cuoäc soáng trôû laïi bình thöôøng theo thöù töï cuûa töøng thôøi tieát. Tröôùc caûnh hoa mai ruïng. Vöông Duy coù laøm baøi thô:

3. Toáng xuaân töø

Nieân nieân xuaân caùnh qui.

Töông hoan höõu toân töûu,

Baát duïng tích hoa phi.

Dòch thô:

4. Lôøi tieãn xuaân

Naêm naøy naêm khaùc xuaân qua laïi veà.

Vui cuøng cheùn röôïu haû heâ,

Caàn chi luyeán tieác hoa kia rôi taøn

Nguyeãn Quaûng Tuaân dòch

Chuyeän caâu ñoái vaø chöõ nghóa ngaøy teát ñeán ñaây xin ñöôïc taïm döøng vì ngöôøi vieát cuõng chæ hoïc hoûi vaø söu taäp ñöôïc chöøng aáy töø caùc baäc thöùc giaû. Hy voïng qua nhöõng doøng naøy baïn ñoïc seõ coù theâm nhöõng hieåu bieát veà sinh hoaït leã Teát cuûa daân toäc mình.

20. 
    
    Каталог: data
    data -> HƯỚng dẫn càI ĐẶt và SỬ DỤng phần mềm tạo bài giảng e-learning
    data -> CỘng hòa xã HỘi chủ nghĩa việt nam độc lập Tự do Hạnh phúc
    data -> Qcvn 81: 2014/bgtvt
    data -> Trung taâm tin hoïC Ñhsp ñEÀ thi hoïc phaàn access
    data -> PHỤ LỤC 2 TỔng hợp danh mục tài liệu tham khảO
    data -> Công ty cổ phần Xây dựng Điện vneco3
    data -> Nghiên cứu một số đặc điểm
    data -> NHỮng đÓng góp mới của luậN Án tiến sĩ CẤP ĐẠi học huế Họ và tên ncs : Nguyễn Văn Tuấn
    data -> Mẫu 01/hc-sn-dn (Ban hành kèm theo Thông tư số 83/2007/tt-btc ngày 16/7/2007 của Bộ Tài chính) TỜ khai hiện trạng sử DỤng nhà, ĐẤt thuộc sở HỮu nhà NƯỚc và ĐỀ xuất phưƠng án xử LÝ
    
    
    
    tải về 3.29 Mb.
    
    Chia sẻ với bạn bè của bạn: