VUÕ thuïY ÑAÊng lan chöÕ taâm trong thö phaùp nhaø xuaát baûn vaên hoùa thoâng tin haø noäI 2003 chöÕ taâm trong thö phaùp taùc giaû: vuõ thuïY ÑAÊng lan thö phaùP

Minh Ñöùc - Trieàu Taâm AÛnh

Nguyeãn Thieân Chöông

Nguyeät Ñình

Tröông Tuaán Haûi

Tröông Loä

Vöông Lôïi

Song Nguyeân

Y Sa

Nguyeãn Thanh Sôn

Truï Vuõ

Hoïa só Nguyeãn Thieân Chöông

Leâ Tueä

Nhöùt thieát duy TAÂM taïo

(Heát thaûy ñeàu do TAÂM taïo ra)

1. - PHAÄT THÍCH CA

2. LÔØI GIÔÙI THIEÄU

“Chöõ Taâm trong thö phaùp” cuûa Ñaêng Lan ñaõ “baïo gan” caøy böøa moät mieàn ñaát môùi, vöøa laø söï goïi môøi, vöøa laø thieän yù xaây döïng ñaùng traân troïng, nhaèm baûo toàn vaø phaùt huy moät giaù trò tinh thaàn, moät thuù chôi cao nhaõ mang baûn saéc “caùi ñeïp” ñaëc thuø cuûa vaên hoùa taâm linh Ñoâng Phöông.

1. PHAÀN I

2. TAÂM - NGOÄ - NHAÃN

3. vaø

4. THÖ PHAÙP

Theo caùc baäc coå nhaân xöa, vieäc choïn moät caâu vaên, moät baøi thô ñeå vieát leân trang giaáy laø vieäc heát söùc caån troïng. Vì ngoaøi theå hieän neùt buùt taøi hoa, naêng khieáu vieát chöõ, noäi dung moät böùc thö phaùp coøn cho thaáy tö töôûng, kieán thöùc, taâm hoàn cuûa ngöôøi vieát.

Khi chaáp buùt, töø nhöõng ñöôøng neùt roàng bay phöôïng muùa, caùc thö phaùp gia caàn phaûi “nhieáp taâm” vôùi nhöõng gì mình saép söûa vieát ra: Theo thuyeát nhaø Phaät, “taâm bình, theá giôùi bình”, neáu taâm ta tònh, thì coõi theá seõ thanh tònh (Tuøy kyø taâm thanh tònh töùc quoác ñoä tònh - Duy Ma Caät kinh). Theá thì caùi coõi cuûa thö phaùp coù phaûi laø moät “coõi thanh tònh” hay khoâng? Thöïc teá cho thaáy, khi baét ñaàu vieát thö phaùp phaûi coù taâm hoàn thanh thaûn, phoùng khoaùng vaø khi thöïc hieän phaûi laø luùc “thaân taâm an laïc” hay “nhöùt taâm baát loaïn” ñeå coù theå ñaït ñeán möùc “taâm nhö hö khoâng, voâ sôù chöôùng ngaïi” (taâm bao la nhö khoâng, chaúng bò ngaên ngaïi). Giöõ ñöôïc taâm hoàn nhö taám göông saùng cöù tuøy vaät ñeán maø caûm öùng, ñoù laø cöïc ñieåm cuûa ngheä thuaät thö phaùp theo truyeàn thoáng phöông Ñoâng.

Vieát chöõ “Taâm” treân böùc thö phaùp chaúng haïn, ñoù khoâng phaûi ñôn giaûn laø söï gaén keát cuûa ba maãu töï. Chöõ Taâm ngoân giaûn yù roäng, thoáng nhieáp yù töôûng cao saâu voâ cuøng coát yeáu cuûa böùc thö phaùp. Vaø vì noù hieån thò ra noäi dung vaø tinh thaàn quan troïng nhaát cuûa boä moân ngheä thuaät naøy, neân ta coù theå dòch noù ra laø “trí tueä”, töùc laø loaïi trí tueä duøng ñeå hoùa tröø voâ minh, voïng chaáp cuûa baûn thaân, duøng chöùng chaân lyù moät caùch chaân thöïc.

Vì vaäy, moät böùc chöõ vieát ñöôïc goïi laø thö phaùp, khoâng theå toaøn boä nöông nhôø döïa daãm vaøo neùt buùt “roàng bay phöôïng muùa”. Vì neáu theá, noù chæ laø chöõ myõ thuaät vaø seõ coù bieát bao nhieâu nhaø thö phaùp. Caùi hoàn cuûa thö phaùp coát ôû choã yù töôûng thaâm saâu, noù coù coâng naêng nhaän thöùc vaø daãn daét söï nhaän thöùc.

Cho neân, nhöõng nhaø thö phaùp ñuùng nghóa thöôøng khoâng naëng phaàn trình dieãn veà caùi ngaõ vaø neùt buùt taøi hoa. Hoï laø nhöõng ngöôøi raát khieâm toán vôùi taâm tònh vaø ñaõ lìa xa chaáp tröôùc. Chuùng ta muoán lìa xa chaáp tröôùc, muoán ñaït tôùi caûnh giôùi “baát tröôùc” caàn phaûi töï khai ngoä, muoán chöùng ñaéc töï taâm khai ngoä, chæ coù phaùt trieån, ñeà cao trí tueä môùi hoùa giaûi ñöôïc voïng chaáp. Taát caû caùc hoaït ñoäng daïy vaø hoïc, caùc söï tu trì cuûa giôùi vaø ñònh, cuûa coâng phu luyeän taäp thö phaùp, ñeàu laø ñeå höôùng tôùi muïc tieâu ñaït ñöôïc trí tueäï naøy. Trí tueä ñoù coù theå “quaùn chieáu thaáy nguõ uaån ñeàu khoâng” (nguõ uaån: saéc, thuï, töôûng, haønh, thöùc) cöùu ñoä heát thaûy khoå aùch. Cho thaáy “duy tueä thò nghieäp” (chæ coù trí tueä môùi laø söï nghieäp). Chính nhöõng ñieàu naøy môùi thaønh töïu ñöôïc yù nghóa cuûa thö phaùp.

Maët khaùc, böôùc vaøo boä moân ngheä thuaät naøy, caùc nhaø thö phaùp luoân tìm toøi saùng taïo neân moät phong caùch ngheä thuaät ngoân ngöõ rieâng bieät. Hoï khai môû moät con ñöôøng kyø laï ñi vaøo taùc phaåm cuûa caùc danh nhaân veà phöông dieän laäp ngoân. Nhö tröôøng hôïp Quaùch Töôïng chuù giaûi Trang Töû, duøng tö töôûng coå nhaân ñeå giaûi thích tö töôûng cuûa mình, neân ñoïc Trang cuõng laø ñeå hieåu Quaùch. Cuõng theá, ñoïc caùc böùc tranh thô cuûa caùc nhaø thö phaùp cuõng laø caùch ñeå tìm hieåu tö töôûng cuûa chính hoï.

Ñi vaøo theá giôùi thö phaùp, thaät khoù phaân bieät bieân giôùi giöõa thieàn hoïc vaø ngheä thuaät, vì caû hai khía caïnh ñöôïc keát hôïp vôùi nhau moät caùch nhuaàn nhuyeãn. Ngoøi buùt cöù bay löôïn nhö caây ñaøn trong tay ngöôøi ngheä só, chæ caàn aán tay laø ñaõ thaønh giai ñieäu. Noù töï nhieân nhö nöôùc chaûy maây bay maø chaúng coù chuùt duïng coâng naøo.

Theo caùc nhaø nghieân cöùu vaên hoïc ngheä thuaät, moät soá taùc phaåm cuûa caùc thö phaùp gia phöông Ñoâng nhö Tröông Xu Lieâu, Vöông Hy Chi, Vöông Duy, Trieäu Maïnh Phöông (Trung Quoác)... Minh Maïng, Töï Ñöùc, Tuøng Thieän Vöông, Tuy Lyù Vöông, Cao Baù Quaùt (Vieät Nam)... ña soá ñeàu mang tính thieàn, ñöôïc theå hieän baèng nhöõng neùt buùt uoán löôïn thanh tao. Caùc böùc chöõ vieát ñöôïc haäu theá löu truyeàn ñeàu laø nhöõng böùc thuoäc veà daáu aán, khoâng nhöõng dieãn taû daùng neùt tuyeät vôøi beân ngoaøi maø coøn loät taû ñöôïc tính chaát saâu thaúm beân trong. Vì vaäy, vôùi caùc duïng cuï ñôn sô laø giaáy, buùt loâng, möïc taøu. Ñeå hoaøn thaønh moät böùc tranh thô thì möïc taøu raát thích hôïp cho giôùi thö phaùp, tröôùc heát vì maøu ñen cuûa möïc töông phaûn roõ vôùi neàn traéng cuûa giaáy hoaëc luïa theå hieän ñöôïc yù “chaân khoâng dieäu höõu” (“chaân khoâng” öùng hieän thaønh “vaïn höõu”), maø caùc thö phaùp gia ñaõ saùng taïo moät loaïi hình ngheä thuaät trí thöùc ñoäc ñaùo, keá ñeán laø möïc taøu coù theå giuùp taïo ra raát nhieàu ñöôøng neùt to nhoû khaùc nhau tuøy theo caùch ñöa buùt. Möïc thöôøng ñöôïc pha trong moät caùi ñóa baèng saønh hoaëc ñaù cho ñeán khi coù ñöôïc ñoä möïc öng yù. Sau ñoù ngöôøi ta caàm buùt chaám ñaàu loâng vaøo möïc roài vieát vaøo giaáy, cöôøm tay khoâng töïa treân giaáy, pheát vieát nheï nhaøng, troâi chaûy. Ñeå möïc xuoáng ñeàu, ñoäng taùc phaûi nhanh maø lieân tuïc, ñoàng thôøi baøn tay vaø caùnh tay phaûi ñöa ñaåy meàm maïi gioáng nhö ñang muùa. Vôùi phöông tieän ñôn giaûn naøy, ngöôøi chaáp buùt coù theå “thaâu toùm” nhöõng rung ñoäng tinh nguyeân cuûa yù töôûng trong moät vaøi neùt buùt.

Thôøi Toáng, thö phaùp gia danh tieáng Tröông Xu Lieâu ñaõ ñeå laïi cho chuøa Haøn Sôn nhöõng böùc tranh thô tuyeät taùc döôùi boä kinh Kim Cöông khaéc treân phieán ñaù, baøi thô “Phong Kieàu daï baïc” cuûa nhaø thô Tröông Keá vaø buùt tích cuûa caùc danh nhaân Trung Quoác nhö: Nhaïc Phi, Ñöôøng Daàn, Vaên Chính Minh, Khang Höõu Vi... mang söùc soáng nhö ngöôøi tu thieàn caûm nhaän, caùi söùc soáng chaân thöïc tieàm taøng trong con ngöôøi vaø vaïn vaät maø Phaät giaùo goïi laø “chaân taâm, chaân taùnh”, y hoïc coå truyeàn goïi laø “chaân khí”.

Moät trong nhöõng ñieåm noåi baät cuûa caùc böùc tranh thô laø söï daøn traûi cuûa taùc phaåm. Nhieàu thö phaùp baäc thaày, ñoâi khi boû queân nhöõng nguyeân taéc phaûi tuaân thuû trong thôøi gian daøi khoå luyeän moân thö phaùp, ñeå nhöõng caâu töø ñaõ chöùa trong taâm, cuøng vôùi quaûn buùt treân tay, tuøy cô öùng bieán, chuyeån buùt möïc löu loaùt treân giaáy khoâng ngöng treä, taïo thaønh theá “Töôïng taâm öùng thuû”, chæ ôû caûnh giôùi sieâu thoaùt môùi coù maø thoâi. Ngöôøi ta goïi ñaây laø kyõ thuaät “vieát maø khoâng vieát” - gioáng nhö ñieàu maø Thieàn goïi laø “ñaùnh ñaøn khoâng daây”. Bí quyeát cuûa caùch vieát naøy naèm trong caûm quan quaân bình hình töôùng vôùi troáng khoâng vaø khoâng bieát tôùi ñaâu laø ñuû.

Cuõng nhö khi thieàn, thö phaùp gia muoán taïo ñöôïc moät taùc phaåm tuyeät haûo thì phaûi ñeå nguoàn caûm höùng hay “traïng thaùi nhaát taâm” cuûa mình tuoân chaûy lieân tuïc, khoâng coù moät yù nieäm nghó suy, tính toaùn chen vaøo, luùc ñoù chöõ vieát töï nhieân hoøa hôïp chaët cheõ vôùi khoaûng troáng vaø taïo neân aán töôïng töø nôi “chaân khoâng” ñoät nhieân naûy ra tö töôûng.

Moät ñieåm noåi baät khaùc laø söï ñieâu luyeän trong kyõ thuaät vaän duïng ñaàu buùt loâng, ñi töø choã thanh nhaõ tinh teá, ñeán choã laõng maïn toät cuøng, caùc toång theå ñôn sô ñöôïc taïo taùc bôûi caùc ñöôøng neùt pheát phaåy ngaãu höùng vaø ñoä daøy moûng, ñaäm lôït traûi ra treân maët giaáy. Giôùi ngheä só thieàn ñaõ löu giöõ kyõ thuaät naøy trong laõnh vöïc maø hoï goïi laø “thieàn thö” ñeå vieát chöõ Nho... kyõ thuaät naøy ñaõ gôïi leân caûm giaùc chuyeån ñoäng khoâng ngöøng duø caû khi neùt vieát ñaõ chaám heát.

Coù leõ qua nhöõng böùc tranh thô caùc thö phaùp gia ñaõ theå hieän hoï cuõng muoán boäc loä söï “voâ taâm” cuûa chính mình, ñaáy khoâng phaûi laø söï voâ taâm ñueånh ñoaûng, döûng döng nhö ngöôøi ñôøi thöôøng hieåu, maø laø soáng “ung dung thanh thaûn” trong töøng phuùt, töøng giaây.

Chuû ñeà thöôøng coù trong taát caû caùc moân ngheä thuaät chòu aûnh höôûng Thieàn laø soáng “voâ sôû caàu, voâ sôû ñaéc” (khoâng mong caàu thu toùm gì caû), töùc ñaït tôùi chaân lyù toái cao cuûa baûn theå voâ töôùng, trong taâm khoâng heà coù chaáp tröôùc, khoâng heà coù söï phaân bieät. Khoâng chaáp tröôùc, khoâng phaân bieät ôû ñaây khoâng coù nghóa laø muø môø voâ phaân bieät, hoaëc ngu voâ phaân bieät, maø laø “voâ phaân bieät trí” töùc ñaït ñöôïc trí tueä xa lìa taát caû moïi hình töôùng, khaùi nieäm, danh ngoân .v.v... ñaït ñeán caûnh giôùi nhaän thöùc bình ñaúng nhaát nhö, nhö, nhö. Trí tueä naøy goïi laø khoâng tueä. Thaät ra, ai cuõng töøng coù luùc böøng leân taâm traïng naøy, ñoù laø nhöõng giaây phuùt laéng loøng, ngöôøi ta chôït nhaän ra chaân lyù ñöôïc phaûn aùnh töø caùc böùc thö phaùp:

Cuoäc ñôøi voán laø moäng

Thöïc hö cuõng laø moäng

Say moäng hay tænh moäng

Ñeàu laø moäng maø thoâi.

Tri tuùc taâm thöôøng laïc

Voâ caàu phaåm töï cao.

_Caùch ngoân
Baïn laø ngöôøi gaén boù vôùi boä moân ngheä thuaät thö phaùp naøy ö? Xin chuùc möøng baïn vì baïn ñaõ choïn cho mình moät thuù chôi thanh nhaõ, thuù vò. Vaäy trong quaù trình caàm buùt chaéc haún baïn ñaõ töøng vieát qua chöõ TAÂM? Vieäc vieát thaønh chöõ Taâm khoâng khoù, caùi khoù laø vieäc theå hieän vaø hieåu roõ yù nghóa chöõ Taâm nhö theá naøo.

Baét ñaàu vieát thö phaùp, xin baïn ñöøng queân raèng, phaûi “kyù hôïp ñoàng” vôùi söï kieân nhaãn tröôøng kyø. Vieäc vieát khoâng phaûi luùc naøo cuõng deã daøng suoân seû caû. Coù khi vaøi giôø vieát haøng chuïc böùc, maø coù khi haøng tuaàn khoâng vieát noåi moät böùc. Roài, nhöõng böùc mình vieát ñaâu deã trôû thaønh danh taùc ngay. Coù nhöõng taùc phaåm mình ñaõ vöøa yù, chæ sau moät thôøi gian laïi thaáy mình non keùm - caùi baát toaøn luoân hieän höõu trong cuoäc soáng - tuy theá, noù ñaõ taïo cho ai ñoù trung tín vôùi noù nhöõng laïc thuù tuyeät vôøi. Baïn vieát vaø toû ra thanh thaûn, nheï nhaøng thì taùc phaåm cuûa baïn ngöôøi thöôûng ngoaïn cuõng caûm thoâng vôùi baïn nhö vaäy. Vaø, coù bieát ñaâu, thôøi gian laâu sau nöõa, nhieàu ngöôøi nhìn laïi taùc phaåm aáy, nhôø vaøo nhöõng caâu baïn vieát ra, ñaõ ñoåi thaønh nhöõng cuoäc ñôøi toát ñeïp thì sao. Ñoù phaûi chaêng laø phaàn thöôûng quí giaù nhaát cho baïn? Ñieàu aáy chính laø moät phaàn töø caùi “Taâm” ñoù baïn aï. Noùi nhö vaäy, cuõng coù nghóa, vieát laø ñeå “thoaùt xaùc”, laø töï giaûi thoaùt; vaø vieát thö phaùp cuõng coù nghóa laø ghi leân caùc chaát lieäu nhöõng ñieàu mình suy nghó laø coù ích cho ñôøi vaø gôûi cho bao theá heä nhö moät “söù ñieäp”. Chöù khoâng phaûi vieát leân nhöõng caùi dung tuïc, taàm thöôøng vôùi nhaän thöùc quaù moûng, laïi töï cho mình moät söù maïng quaù cao laø ñoùng goùp cho neàn vaên hoùa daân toäc thì quaû laø loái nghó chæ moät taác tôùi trôøi.

Leà luaät naøy laø leà luaät ñaïo ñöùc tri thöùc cuûa nhöõng ngöôøi vieát thö phaùp ñaáy baïn! Phaûi tuyeät ñoái trung thöïc vaø gaét gao vôùi chính mình.

Caøng vieát thö phaùp laïi caøng phaûi heát söùc khieâm toán. Thaät khoâng coù gì ñaùng phaøn naøn cho baèng ngöôøi vieát thö phaùp baèng taät töï cao, töï maõn. Caøng tröôùc taùc, ta caøng phaûi nhìn taùc phaåm cuûa mình baèng caëp maét pheâ bình nghieâm khaéc. Vì muïc ñích vieát thö phaùp chính vì caùi “Taâm” chöù khoâng phaûi caùi “danh”. Baïn thöû ngaãm maø xem, nhöõng caâu ca dao, nhöõng phuø ñieâu cuûa ngöôøi thôï thuû coâng voâ danh vaãn toàn taïi... Coøn nhöõng thöù phuø phieám, duø ñöôïc phong töôùc hieäu, thôøi gian cuõng hoùa thaønh phuø vaân khi xuaát hieän treân ñaïi chuùng. Cho neân, haõy vui vôùi taâm thieän maø tieán thaân hôn laø bò nhieãm ñoäc vì nhöõng lôøi tung hoâ cuûa keû taàm thöôøng. Bôûi vì giaù trò cuûa mình laø ngay baûn thaân mình chöù khoâng ñöôïc ñònh baèng dö luaän.

Vieát thö phaùp coù laém ngöôøi taøi. Baïn chôù voäi ñeà cao mình khi nhieàu cao nhaân vaãn coøn aån. Taøi hoa maø ñi vaøo con ñöôøng chính thì caøng taøi hoa tuyeät vôøi, caøng coù lôïi cho baûn thaân vaø xaõ hoäi. Taøi hoa maø ñi vaøo con ñöôøng taø thì caøng taøi hoa caøng tai haïi, naêng khieáu vaø danh lôïi chæ toå giuùp cho caùi xaáu phaùt trieån maø thoâi.

Ngaøy xöa nhöõng ngöôøi vieát thö phaùp thöôøng laø nhöõng baäc danh só, nhöõng oâng ñoà giaø, nhöõng baäc tu haønh; ngoaøi vieát chöõ ñeïp ra hoï coøn laø nhöõng ngöôøi hieåu bieát uyeân thaâm, uyeân baùc, coù ñöùc ñoä cao sieâu. Hoäi ñuû caùc yeáu toá ñoù, hoï môùi ñöôïc tín nhieäm ñeå cho chöõ. Ngöôøi cho chöõ phaûi ñaït nhö vaäy môùi vieát ra ñöôïc nhöõng caâu cuù thaâm saâu, haøm suùc, môùi nhìn thaáu ñöôïc taâm khaûm cuûa ngöôøi xin chöõ ñeå vieát caâu gì cho phuø hôïp vôùi hoï vaø hieåu ñöôïc nhöõng gì mình vieát ra. Coù theá thì böùc chöõ vieát môùi coù giaù trò, ngöôøi xin chöõ ñem veà khoâng theå xeáp xoù, maø treo trong nhaø nhö moät bieåu hieän tinh thaàn cao ñeïp cuûa cuoäc soáng gia ñình vaø cuûa baûn thaân ngöôøi nhaän, töø caùi nhìn cuûa baäc taøi ñöùc aáy. Coøn neáu laø nhöõng böùc lieãn ñeå thôø thì caøng taêng theâm phaàn trang troïng, söï tín ngöôõng vì noù ñaõ ñöôïc vieát ra töø moät hieàn nhaân ñöôïc moïi ngöôøi kính phuïc. Töø ñoù cho thaáy taùc phaåm thö phaùp coù giaù trò hay khoâng laø do con ngöôøi, chöù khoâng phaûi con ngöôøi coù giaù trò töø nhöõng böùc thö phaùp. Vì beân caïnh caùc giaù trò noäi taïi vaø ngheä thuaät aáy, boä moân ngheä thuaät thö phaùp ñaõ cung caáp cho chuùng ta moät soá kieán thöùc ñaïi cöông raát coù giaù trò veà vaên hoùa Ñoâng Phöông. Cho neân, caùc nhaø thö phaùp khi ñöa taùc phaåm cuûa mình ra tröôùc coâng chuùng thì phaûi laø nhöõng taùc phaåm coù giaù trò, chöù khoâng theå tröng baøy nhöõng saûn phaåm taàm thöôøng laïi baét moïi ngöôøi nhìn baèng caëp maét thanh cao nhö moät soá tröôøng hôïp ñaõ dieãn ra hieän nay.

Vì theá, chöõ Taâm trong thö phaùp muoán ñeà caäp ôû ñaây laø loøng thaønh thaät ñaët ôû ñaàu ngoïn buùt. Vaø loøng thaønh thaät thì luoân gaëp trôû ngaïi. Toâi muoán noùi vôùi baïn raèng khoâng coù ngoïn ñeøn naøo thaép leân maø khoâng taïo ra moät vaàng toái vaây quanh. Baïn seõ chaéc maåm phaûi ñoái ñaàu vôùi nhöõng thò phi vaø thöïc teá laø nhöõng lôøi khen cheâ. Baïn chaáp ö? Ngaøy xöa Thöôïng Thö Tieán Só Tuaán Quaän Coâng Döông Vaên An ñaõ noùi raèng: “Xem lôøi khen moät ngöôøi thieän thaáy vinh döï hôn caû vieäc ñöôïc aùo gaám vua ban, neân phaûi nuoâi loøng haâm moä ñaáng trung nghóa ñeå roài coá noi theo. Xem lôøi cheâ moät ngöôøi aùc, thaáy gheâ gôùm hôn caû buùa rìu, thì phaûi bieát xaáu hoå thay cho keû loaïn taëc ñeå roài luoân töï raên mình”! Coå nhaân ta coøn noùi moät yù khaùc nöõa raèng “khoâng sôï keû toát coi ta laø ngöôøi xaáu, chæ sôï ngöôøi xaáu coi ta laø tri kyû maø thoâi”. Chaáp maø coù nhöõng nhaän thöùc treân thaät giaù trò, nhöng neáu khoâng chaáp baïn coøn seõ thaáy giaù trò hôn nöõa “Tri voïng thò phi, taâm chi thích daõ” (Bieát queân thò phi loøng thoâng suoát - Trang Töû).

Theá nhöng, phaàn lôùn chuùng ta vaãn chöa vöôït ra khoûi caùi khoâng chaáp. Lôøi khen cheâ, coù hay maø cuõng coù dôû, song chung qui maëc keä chuùng. Caàn nhaát baïn vieát sao cho ngöôøi ñôøi hieåu vaø toân troïng laø vaán ñeà choâng gai voâ cuøng. Caàm buùt, baïn haõy tö duy veà caâu cuûa Nietzshe:^ “Ngöôøi ta luoân luoân ñöôïc khen hay bò cheâ song ít ai ñöôïc hieåu”. Cheâ khen thöôøng laø vieäc ñöùng phía chuû quan, “ñöôïc hieåu” ñöùng phía khaùch quan. Trong cuoäc ñôøi laøm ngheä thuaät, neáu baïn ñöôïc ai ñoù hieåu thì thaät laø haïnh phuùc. Nhaát laø trong soá nhöõng ngöôøi hieåu baïn, ñöôïc vaøi taâm hoàn cao thöôïng, coù boä oùc loãi laïc khuyeán khích, ñoäng vieân chaéc maåm baïn seõ thaønh coâng.

Maët khaùc, phaàn nhieàu caùc nhaø thö phaùp hieän nay vaãn söû duïng moät soá tö töôûng cuûa coå nhaân ñeå dieãn ñaït yù töôûng mình; thì chuùng ta laïi phaûi töï hoûi raèng, khi söû duïng nhöõng tö töôûng aáy chuùng ta thöôøng taâm ñaéc vôùi nhöõng lôøi daïy thaâm thuùy, cao sieâu vaø cho raèng ngöôøi xöa gioûi, ngöôøi xöa hay, vaäy, phaûi chaêng giôø ñaây nhaân taøi ñaõ caïn, ngöôøi nay ñeàu voâ duïng caû? Thaät laø nan giaûi! Chuùng ta chaêm chuù tìm göông saùng cuûa ngöôøi xöa, cho neân, haàu nhö chæ thaáy ngöôøi xöa laø ñaáng hieàn taøi khaû kính. Nhöng, neáu nhö chuùng ta khoâng coù yù chaêm chuù laøm nhö vaäy thì keát quaû chaéc cuõng seõ töông töï nhö theá maø thoâi. Taát caû ñeàu bôûi caùi TAÂM cuûa caùc caây ñaïi buùt thuôû xöa. Hoï beàn bæ vieát nhöõng lôøi toân vinh ñaáng hieàn taøi ñeå giuùp ñôøi söûa ñöùc ích lôïi khoâng phaûi nhoû. Chuùng ta khoâng nghó nhaân taøi ngaøy nay ñaõ caïn. Bôûi vì, neáu vaäy giang sôn noøi gioáng laøm sao baûo toàn? Nhöng neáu nhö ngöôøi nay maø khoâng bieát noi theo nhöõng ñieàu hay, trong ñoù coù khoâng ít nhöõng ñieàu hay cuûa chính toå tieân mình thì söï mai moät nhaân taøi laø ñieàu raát coù theå.

Cho neân, khi caàm buùt vieát thö phaùp ñeàu haøm suùc yù nghóa höôùng daãn. Khoâng phaûi heã vieát laø giaùo huaán. Song, ngoaøi phaàn ngheä thuaät luoân luoân coù phaàn gôïi cho ngöôøi thöôûng laõm suy nghó thöïc hieän ñieàu gì ñoù. Neáu ngöôøi caàm buùt coù quan nieäm sai laïc thieån caän veà nhaân sinh, veà vuõ truï, veà haäu kieáp xem nhö hoï töï daán thaân vaø daãn daét moïi ngöôøi vaøo con ñöôøng laàm laïc. Ngöôøi xöa noùi laøm vaên hoùa sai laàm gieát muoân ñôøi laø noùi ñieàu ñoù. Ngaøy nay, vì phong traøo vieát thö phaùp ñang ôû chieàu höôùng “thöông maïi hoùa”, neân khoâng ít nhöõng ngöôøi caàm buùt, thay vì phaùt huy caùi yù nghóa cao ñeïp cuûa boä moân ngheä thuaät thö phaùp, thì hoï ñaõ laøm coâng vieäc ngöôïc laïi. Söû saùch Trung Quoác coù ghi nhieàu baäc thaùnh hieàn, töø Khoång Töû ñeán Nhan Hoài ñeàu ñaõ töøng khaát thöïc, khoâng phaûi vì caùi aên maø vì caùi ñaïo, caùi nhaân nghóa, goïi chung laø Taâm ñaïo. Cho neân, chöõ Taâm luoân ñöôïc toàn taïi trong thö phaùp, taùch rôøi chöõ Taâm khoâng coøn laø thö phaùp nöõa.

Caøng “soáng” vôùi thö phaùp nhieàu naêm, baïn caøng phaûi heát söùc khieâm nhöôøng. Coù nhieàu ngöôøi vieát thaâm nieân deã maéc phaûi caùi beänh töï maõn, hay coi thöôøng, haï beä caùc ñoàng nghieäp. Neáu khoâng khen ñöôïc ai thì cuõng ñoäng vieân, naâng ñôõ, tuyeät ñoái khoâng boâi nhoï keû khaùc. Coøn neáu baïn cho mình vai troø pheâ bình thì xin heát söùc caån thaän. Neáu pheâ bình thì söï hieåu bieát phaûi thaâm saâu hoaëc chí ít baïn phaûi ngang taàm vôùi keû aáy. Pheâ bình laø giuùp moïi ngöôøi thöôûng thöùc ngheä thuaät, nhaän ñònh chính laø giuùp taùc giaû hoïc hoûi hay söûa chöõa caùi sai, xaây döïng vaên hoùa cuûa daân toäc tieán boä. Pheâ bình khoâng nghóa laø haïi keû khaùc. Pheâ bình khoâng phaûi theo doõi xoi moùi ngheä thuaät. Pheâ bình caøng khoâng phaûi laø leo leân ngoïn nuùi Thaùi Sôn roài noùi vôùi moïi ngöôøi raèng mình cao hôn thieân haï. Neáu ñònh laøm nhaø pheâ bình, baïn phaûi bieát nhieàu veà nhöõng khía caïnh vaên hoùa cuûa kim coå Ñoâng Taây, phaûi coù taàm nhìn xa, coù oùc hieåu roäng vaø caàn nhaát laø caùi taâm thieän chí xaây döïng. Ñöøng laøm coâng vieäc pheâ bình trong thôøi gian ngaén vôùi nhöõng con ngöôøi vaø taùc phaåm ñaõ thaâm nieân. Caùc hieàn nhaân ñaõ daën chuùng ta nhö vaäy. Thaät khoâng coù gì cay ñaéng cho baèng pheâ bình maø bò ngöôøi ta coi mình nhö con raén chæ thích rình ngöôøi ñeå khaïc noïc ñoäc. Tuyeät ñoái ñöøng bao giôø khen cheâ nhöõng gì ngoaøi söùc hieåu bieát cuûa mình. Neân nhôù, pheâ bình laø laøm coâng taùc höôùng daãn, bieát thaåm ñònh vaø höôùng moïi ngöôøi thaåm ñònh. Khi pheâ bình, khoâng ai caàu xin loøng baùc aùi cuûa baïn, maø nhaát ñònh baïn phaûi thöôïng toân luaät coâng baèng. Chung laïi, thöa baïn! Toái heä cho ngöôøi caàm buùt, nhaø thö phaùp hay nhaø pheâ bình, laø aâm thaàm laøm vieäc, caàn maãn saùng taïo, tích cöïc tö duy, ñeõo goït ngheä thuaät. Xaõ hoäi caàn ôû nôi ta con ngöôøi coù taâm huyeát giuùp moïi ngöôøi, chöù khoâng caàn keû löôøi bieáng, caåu thaû vaø boâi nhoï keû khaùc.

Maët khaùc, coù nhöõng ngöôøi suoát ñôøi tuyeân ngoân raèng mình trong saïch, leân aùn naëng neà nhöõng thaønh phaàn maø hoï cho laø xaáu, laø voâ lieâm... Nhöng, cuoái cuøng, nhieàu ngöôøi trong hoï laïi cö xöû theo ñuùng tinh thaàn cuûa caùi maø hoï khinh bæ. Trong giao tieáp haøng ngaøy, nhieàu khi vì lòch söï, chuùng ta phaûi taïm xeáp caùi caù nhaân chính ñaùng cuûa mình laïi, ñeå xaây neân neàn taûng toát ñeïp cho caùc moái quan heä. Nhöng khoâng phaûi laø khi boä moân ngheä thuaät thö phaùp ñaõ chuyeån qua “kinh doanh hoùa”, vaø theo caùi ñaø aáy maø ñi, nhaân danh söï kieám soáng, ta töï cho pheùp laøm taát caû nhöõng vieäc ta voán khoâng thích, mieãn laøm vöøa loøng khaùch haøng cuûa mình. Vôùi voán thieâng lieâng ñaùng ra phaûi mang taát caû tình caûm vaø höùng thuù ra ñeå laøm, laïi tieán haønh moät caùch maùy moùc, theo nguyeân taéc cuûa moät quaùn nöôùc: khaùch naøo cuõng môøi ngoài, coù tieàn laø phuïc vuï, tieàn trao chaùo muùc moät caùch ñaïi traø... Caøng laøm nhöõng ngheà quan heä vôùi coâng chuùng roäng raõi, caùi nguy cô ñaùnh maát mình ngaøy caøng lôùn. Nhö trong vieäc vieát thö phaùp maø chuùng ta ñang noùi ñaõ laøm leäch chieàu caùc giaù trò. Nhöõng caây buùt naøo nhaän vieát veà nhöõng caâu cuù khoâng phaân bieät ñuùng hay sai, ngheä thuaät hay phi ngheä thuaät; cöù coù ngöôøi ñaët tieàn vaøo tay laø vieát, vieát xong laïi xem thöôøng ngay caùi vöøa vieát rôøi tay! Song caùi taät lôùn hôn caùi taøi, ngaøy mai laïi laøm tieáp tuïc caùi vieäc hoâm qua ñaõ laøm! Nhöõng ñieàu voâ lyù seõ noái tieáp nhau moät caùch hôïp lyù! Nhö moät baøi toaùn cuoäc ñôøi, keát quaû luoân ñuùng töø toång caùc ñieàu sai. Coøn nhöõng caây buùt töï cho mình ñaõ ôû baäc cao, gaëp ai cuõng pheâ bình, khoâng caàn bieát hay hay dôõ, hôïp gu hay khoâng hôïp gu, vieát caåu thaû vieát laáy ñöôïc, suoàng saõ trong thaåm ñònh vaø ñaùnh giaù; khoâng phaûi maø nghieãm nhieân ngöôøi ta so saùnh vieäc caàm buùt vôùi tình yeâu, coi ñoù laø haønh ñoäng nguyeân baûn, moãi laàn dieãn ra laø moät tröôøng hôïp ñoäc ñaùo. Bôûi trong xaõ hoäi, söï nhoán nhaùo coù chieàu taêng leân, ngöôøi ta caøng quyù meán nhöõng ai giöõ ñöôïc tuyeát saïch giaù trong cuûa ngoøi buùt. Hieän vaãn xaûy ra baøn caõi khoâng phaûi treân caùc hoäi nghò maø raâm ran giöõa xaõ hoäi xem “neân laáy ngöôøi laøm goác hay laáy thö phaùp laøm goác”. Roài, sau ñaïi traø, ngöôøi ta ñaõ “laáy” caùi khaùc, trong ñoù chaúng coøn caû ngöôøi laãn thö phaùp nöõa.

Ngöôøi vieát hoïc sô hieåu caïn, nhieàu naêm coá gaéng tìm toøi hoïc hoûi, coù leõ khoâng ñuû cay ñaéng nhö Thuùy Kieàu, cuõng chaúng phaûi hy sinh caû thaân mình cho chuyeän vu oan cuûa thaèng baùn tô phaûi baùn mình chuoäc cha. Nhöng, ñieàu ray röùt caùi chung coøn nan giaûi hôn söï rieâng cuûa Thuùy Kieàu, ñoù laø giöõ ñöôïc moät chöõ Taâm trong thö phaùp. Suy nghó sao laøm cho ñuùng, ñeå khi phong traøo thö phaùp coù phaùt trieån theo chieàu höôùng naøo ñi nöõa thì ñieåm ñích vaãn laø muïc tieâu Vaên hoùa. Vaên hoùa haønh xöû, vaên hoùa tö töôûng, vaên hoùa ngheä thuaät, vaên hoùa vôùi nhaân loaïi... Chính nhöõng ñieàu naøy môùi laøm neân dieän maïo cho xaõ hoäi. Vaø theo quan ñieåm cuûa ngöôøi vieát, ñoù môùi thaät söï laø ñieàu maø caùi taâm cuûa moãi ngöôøi mang ñeán cho thö phaùp, cho xaõ hoäi, chöù khoâng phaûi laø nhöõng phong traøo, nhöõng lôøi tung hoâ laãn nhau, nhöõng cuoäc phoâ dieãn leäch chieàu ñeå laøm maát chính mình vaø caùi maát lôùn lao hôn laø maát ñi caùi nhìn thanh cao cuûa xaõ hoäi vaøo boä moân ngheä thuaät naøy.

Chung laïi, vieát thö phaùp baïn coù neùt chöõ ñeïp roàng bay phöôïng muùa baïn seõ chinh phuïc ñöôïc loøng ngöôøi. Coøn vieäc “giöõ ñöôïc loøng ngöôøi” hay khoâng chính laø caùi Taâm trong thö phaùp. Ñoù môùi laø ñieàu quan troïng.

“NGOÄ”,ÑAÏO VAØ ÑÔØI

Khi baøn veà thö phaùp, coù yù kieán cho raèng: “Coå nhaân khi vieát chöõ, xin chöõ thöôøng tuaân theo nhöõng ñaïo lyù nghieâm ngaët. Chöõ Taâm chaúng haïn, ngöôøi môùi töù thaäp baát hoaëc chöa ñuû caân löôïng ñeå phoùng buùt ban cho thieân haï, duø buùt phaùp coù taøi hoa ñeán maáy. Phaûi naêm möôi, saùu möôi, ñaõ tri thieân meänh hay thuaän nhó roài môùi coù caùi thaâm traàm oån ñònh ñeå noùi ñeán caùi Taâm...”. Ñieàu naøy quaû khoâng sai, neáu ai cuõng nhaân caùch tröôûng thaønh theo tuoåi. Nhöng, thôøi naøo cuõng vaäy, raát nhieàu tröôøng hôïp ngöôïc laïi. Ví duï Traàn Ñaêng Khoa coù hai caâu thô raát tuyeät:

Giöõa cuoäc soáng phieàn taïp, phaûi coù moät taâm hoàn tónh daät laém môùi coù ñöôïc caùi nghe nhaïy caûm döôøng kia: Nghe tieáng rôi raát kheõ cuûa laù, maø laïi rôi nghieâng! Luùc ñoù Traàn Ñaêng Khoa chöa ñaày möôøi tuoåi. Cho ñeán baây giôø, moät soá ngöôøi duø ñaõ coå lai hy, vaãn chöa saùng ra ñöôïc ñieàu gì ngoaøi coù ñöôïc haønh trang laø tuoåi taùc. Vì theá, muoán ñaït ñöôïc ñieàu gì ñoù ñaâu caàn baøn laïi vôùi thôøi gian, lôõ thaân yeåu meänh cöù phaûi ngaäm nguøi vì cuoäc ñôøi ngaén nguûi cuûa mình chæ laø voâ ích hay sao? Coù caâu “Sa di thuyeát phaùp Sa moân thính, baát taïi nieân cao taïi taùnh linh” (Sa di thuyeát phaùp cho Sa moân nghe, khoâng do tuoåi cao maø do ñaõ ñaït ngoä) laø vaäy. Cho neân, vaán ñeà laø “ngoää" sôùm hay “ngoä” muoän, chöù ñaâu phaûi tuoåi cao hay tuoåi thaáp. Laøm cho chuùng sanh nhaän thöùc ñöôïc chöõ Taâm vaãn laø “töø caùi nhìn cuûa hoï chöù ñaâu phaûi söï vaät ñöôïc nhìn”. Coøn neáu cöù khaêng khaêng chaáp vaøo hình töôùng, coù khi “kinh Phaät duø hay sö ngoïng ñoïc cuõng sai” thì thaät phieàn toaùi.

Hôn nöõa, coù nhieàu ngöôøi laïi nghó chæ coù baäc tu haønh, ngöôøi hieåu bieát uyeân thaâm, uyeân baùc môùi ngoä ra ñöôïc nhieàu leõ. Ñieàu ñoù khoâng haún. Ngöôøi laùi ñoø veä söû, trong “caâu chuyeän cuûa doøng soâng” ñaõ laëng leõ mieät maøi laéng nghe tieáng noùi cuûa doøng soâng maø ñaõ tìm veà nhaát theå.

Ñoái vôùi boä moân ngheä thuaät thö phaùp, moãi taùc phaåm maø ngöôøi ngheä só vieát ra ñeàu laø keát quaû cuûa söï ñaït ngoä - qua thieàn ñònh. Nghóa laø, tröôùc khi baét ñaàu vieát thö phaùp chuùng ta phaûi choïn nôi saïch seõ, thanh tònh vaø ñieàu caàn nhaát ngöôøi chaáp buùt phaûi taäp trung tö töôûng vaø döùt boû moïi taïp nieäm. Khi ñaït ñöôïc chaùnh nieäm; töùc laø khi aùng maây ñen voâ minh ñaõ tan thì vaàng traêng loù daïng. Vaàng traêng chaân thöôøng ñoù chính laø aùnh saùng chaân lyù. Ngöôøi chöùng ñöôïc chaân lyù môùi coù theå taïo ñöôïc thaàn thaùi trong neùt buùt ñeå theå hieän ra nhöõng ñieàu tinh dieäu trong caâu chöõ maø truyeàn trao ñeán moïi ngöôøi; môùi giuùp hoï tænh thöùc vaø tìm ñöôïc nieàm vui giaûi thoaùt. ÔÛ ñaây, chöa caàn noùi ñeán nieàm vui cuûa söï giaûi thoaùt thanh khieát nhö theá naøo, nhöng tröôùc heát ñaõ taïo cho con ngöôøi khoâng coøn toäi loãi vaø baát an (taâm bình, theá giôùi bình). Ñoù chính laø “caùi hoàn trong thö phaùp”.

Do vaäy, thö phaùp chính laø söï chöùng nghieäm töø trong “ngoä, ñaïo vaø ñôøi”...