Hình 3. Đảo Rùa (Malaysia và Philippines)

Theo IUCN định nghĩa "công viên biển hòa bình" là: Khu bảo vệ liên quốc gia được chính thức dành riêng cho việc bảo vệ và duy trì đa dạng sinh học và tài nguyên thiên nhiên và văn hóa có liên quan, và để thúc đẩy hòa bình và hợp tác quốc tế trên biển, hải đảo tại những nơi còn có xung đột, mâu thuẫn.

-Tăng cường an ninh và kiểm soát các nguồn tài nguyên trong khu vực biên giới biển để các chủ sở hữu hợp pháp có thể có lợi hơn từ chúng;

Hiện trạng Công viên biển Hòa bình-MPP (hình 4).

1. Mô hình MPP điểm về HTQT: "Công viên biển hòa bình Hồng Hải" áp dụng theo đúng nghĩa đen với những gì Israel và Jordan đã được công nhận trong phía Bắc Vịnh Aqaba, một vùng biển nửa kín được chia sẻ bởi các quốc gia này. Là một phần của hiệp ước hòa bình của họ đã ký năm 1994 để bình thường hóa quan hệ, hai quốc gia Israel và Jordan đã phát triển MPP Hồng Hải, thể hiện tại hai Khu bảo tồn biển: Aqaba của Jordan và khu Eilat của Israel. Việc thành lập MPP Hồng Hải kêu gọi các quốc gia đối tác có những nỗ lực nghiên cứu về san hô và và sinh vật biển, và thực hiện các chính sách và quy định phối hợp để bảo vệ các rạn san hô và tài nguyên sinh vật biển.

2. Công viên biển hòa bình Triều Tiên:

Các nhà nghiên cứu từ Israel, Jordan, và Hoa Kỳ đề xuất một số MPP tiềm năng dự kiến trên toàn Đại dương thế giới chủ yếu tại các vùng còn có các xung đột, khủng hoảng:

3. Phía Đông đảo quốc Caribbean;

4.Vùng biển Địa Trung Hải (Gaza/Jordan/Israel);

5. Vùng ven biển Pakistan và Ấn Độ (vùng ven đồng bằng sông Indus);

6. Vùng biển Adriatic (thuộc các nước cộng hòa Nam Tư cũ);

7. Vùng biển ở Cyprus (Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ);

8. Các vùng biển đảo tranh chấp khu vực Biển Đông (Spratly, Paracel, Pratas).

(thứ tự MPP trên bản đồ được kí hiệu mầu tím với các số hiệu từ 1- 8, hình 4)

3.1.3. Khu biển đặc biệt nhậy cảm-PSSA

PSSA là một khu vực cần bảo vệ đặc biệt thông qua các hành động của tổ chức Hàng hải quốc tế IMO, vì vùng biển có giá trị cao về sinh thái, kinh tế xã hội, hoặc khoa học và có thể dễ bị tổn thương - thiệt hại của các hoạt động hàng hải quốc tế. 

Số 1:-Wadden Sea (3 nước Đan Mạch, Hà Lan, Đức) năm 2002

số 2: - Biển Baltích (8 nước Latvia, Thụy điển, Estonia, Litva, Phần Lan, Đan Mạch, Đức, Ba Lan)- năm 2005

Số 3: Vùng ven các nước Tây Âu (6 nước Bỉ, Pháp, Ai len, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Anh, 2004);

Số 4: Eo Bonifacio (2 nước Pháp-Ý, 2011)

Số 5: Eo biển Torres- (2 nước Úc và Papua New Guinea, 2005).

Hiện nay vùng biển Việt Nam có 1 di sản thế giới, 2 khu RAMSAR, 6 khu dự trữ sinh quyển thế giới UNESCO, 16 khu bảo tồn biển MPA quốc gia (hình 5).

Việt Nam đã và đang tích cực hội nhập quốc tế toàn diện nên việc thiết lập TBMPA là những bước đi đúng đắn trong công tác bảo vệ môi trường và bảo tồn đa dạng sinh học.

Các vùng biển cận biên của Việt Nam dựa theo các quyết định, chính sách về bảo tồn biển, đa dạng sinh học biển có thể phân chia ra 4 khu vực cận biên:

Hiện có 4 khu bảo tồn biển quốc gia đã được thành lập: Khu bảo tồn biển Đảo Trần (Quảng Ninh), Khu bảo tồn biển Cô Tô (Quảng Ninh), Khu bảo tồn Bạch Long Vỹ (Hải Phòng), Khu bảo tồn biển Cồn Cỏ (Quảng Trị).

Các vùng biển cận biên tại vịnh Bắc Bộ hiện không còn tranh chấp về biên giới – lãnh thổ với Trung Quốc, bởi vậy ta có thể đề xuất với Trung Quốc:

• 
  Xây dựng 1 số TBMPA hoặc PSSA thí điểm phía Bắc vịnh ,
  
• 
  Xây dựng TBMPA hay PSSA thuộc dải ven biển Việt Nam và Trung Quốc,
  
• 
  Xây dựng toàn vịnh Bắc Bộ thành 1 TBMPA hay PSSA
  

Vùng này có tính đa dạng sinh học cao, tuy còn vấn đề tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc, nhưng Việt Nam có thể đề xuất xây dựng MPP tại khu vực này.

Khu bảo tồn biển Nam Yết, quần đảo Trường Sa (Khánh Hòa), đang đề xuất thêm khu bảo tồn biển Đảo Thuyền Chài.

• 
  Vùng biển đảo Trường Sa đang có sự tham gia và chiếm giữ các đảo của nhiều quốc gia và vũng lãnh thổ như Trung Quốc; Việt Nam, Philippine, Malaysia, Brunei và Đài Loan.
  
• 
  Các quốc gia ASEAN và Trung Quốc có ký kết Tuyên bố ứng xử của các bên liên quan DOC.
  
• 
  Các xung đột, va chạm thường xuyên xảy ra và rất khó sớm có giải pháp chính trị để phân chia lãnh thổ biển rõ rang.
  
• 
  Đề xuất các bên lien quan sớm xem xét, lồng ghép mô hình hợp tác MPP Trường Sa cho tiểu vùng hay toàn vùng biển quần đảo Trường Sa như là 1 bước tiến trong công tác bảo tồn thiên nhiên.
  

Khu bảo tồn đảo Phú Quốc (Kiên Giang).

Vùng cận biên này có thể đề xuất với tất cả hay riêng rẽ quốc gia Campuchia, Malaysia, Thái Lan để xây dựng TBMPA hay PSSA.

IV. THẢO LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

• 
  Việt Nam cần có nghiên cứu, xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình trọng điểm quốc gia về Hệ thống khu bảo tồn đa dạng sinh học xuyên biên giới trên đất liền và trên biển. Đây cũng có thể coi là sáng kiến phát triển bền vững xuyên quốc gia, xuyên khu vực.
  
• 
  Bài báo đề xuất 11 khu TBPA cho Việt Nam: 7 trên đất liền, và 4 trên biển. Lồng ghép vào các chương trình hoạt động bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học quốc gia, quốc tế.
  
• 
  Việt Nam cần xem xét thiết lập kênh hợp tác quốc tế và ngoại giao đa dạng sinh học xuyên biên giới với các quốc gia láng giềng trên biển và đất liền. Lợi ích của các khu TBMPA là bảo vệ môi trường, đa dạng sinh học và hợp tác quốc tế vì hòa bình-hữu nghị, đặc biệt đối với các vùng biển giáp ranh-cận biên đang còn trong tình trạng tranh chấp
  
• 
  Công tác bảo tồn-bảo vệ tài nguyên đa dạng sinh học sinh thái biển của Việt Nam tại các vùng biển cận biên còn chưa có tính liên thông quốc tế. Môi trường biển thì lại không có biên giới như trên đất liền, mà liên kết chặt chẽ với các vùng biển quốc gia lân cận. Việc HTQT và lựa chọn mô hình là rất quan trọng cho các vùng cận biên nhằm tuân thủ các công ước, điều ước quốc tế về biển, về môi trường và đa dạng sinh học.
  
• 
  Nghiên cứu, cập nhật kinh nghiệm, chính sách cho các vùng biển cận biên trên thế giới dùng làm cơ sở khoa học cho đàm phán ngoại giao song phương và đa phương hòa bình đối với các vùng biển có tình trạng tranh chấp trên biển Đông.
  
• 
  Tham gia học hỏi và trao đổi kinh nghiệm quốc tế về kinh nghiệm thiết lập TBPA, sớm tham gia Mạng lưới toàn cầu các quốc gia bảo tồn thiên nhiên xuyên biên giới (Global Transboundary Conservation Network-GTCN).
  

1. Sandwith, T. and ext., 2001. Transboundary marine protected areas for Peace and Cooperation. IUCN, Cambridge, UK. www.iucn.org.

2. WWF, 2006. Towards a framework for Transboundary marine protected areas. 33 pp.

3. IMO, 2007. PSSA guidelines.

4. Quyết định Chính phủ, 2010. Quy hoạch hệ thống khu bảo tồn biển Việt Nam.

5.Transboundary Protected Areas (TBPA). www.tbpa.net.