Tháng 5-1930: Nguyễn Ái Quốc hoạt động tại Xinhgapo. Cuối tháng, từ Xinhgapo, Nguyễn Ái Quốc trở lại Hồng Kông

- Ngày 3-5-1947: Chủ tịch Hồ Chí Minh tới thăm mặt trận X, đã tiếp và trả lời phỏng vấn của các nhà báo Việt Nam có mặt tại đây về cảm tưởng của Người đối với Hội nghị Mátxcơva, về kết quả Hội nghị Liên á, về tình hình nước Pháp... Trả lời câu hỏi: Tinh thần các chiến sĩ ta thế nào? Người nhận xét:"Mặc dầu dầm mưa dãi nắng, khi đói, khi no, bom nổ tứ tung, đạn kêu váng óc, mà tướng sĩ vui vẻ kiên quyết, tinh thần rất cao. Họ rất xứng đáng cái tên: Đội xung phong của dân tộc".

- Trước ngày 10-5-1947: rả lời phóng viên báo L'Humanité, Rơnê Lécmitơ (René L'Hermite), Người nói: "Tôi hoàn toàn tin rằng đình chiến là điều có thể thực hiện được... Chúng tôi khao khát hoà bình và chúng tôi sẵn sàng hoà bình. Chỉ còn tuỳ thuộc vào quyết tâm của Chính phủ Pháp mà thôi".

- Ngày 10-5-1947: Chủ tịch Hồ Chí Minh viết thư cảm ơn Hội nhi đồng Công giáo khu Thượng Mỹ, huyện Phú Xuyên, tỉnh Hà Đông (nay thuộc Hà Tây), đã gửi thư cho Người. Người khuyên các cháu:

- Ngày 12-5-1947: Hồi 22 giờ, tại thị xã Thái Nguyên, Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp Pôn Muýt (Paul Mus), đại diện của Cao uỷ Pháp Bôlaéc (Bollaert), để trao đổi về điều kiện ngừng bắn của hai phía Việt - Pháp. Do dã tâm xâm lược và những yêu sách ngang ngược của thực dân Pháp đòi phía Việt Nam phải đầu hàng, cuộc hội kiến đã không mang lại kết quả.

- Ngày 15-5-1947: 20 giờ, Người chủ toạ phiên họp Hội đồng Chính phủ để bàn vấn đề ngoại giao với Pháp sau cuộc hội kiến giữa Người với Pôn Muýt ngày 11 tháng 5. Tiếp đó, nghe báo cáo của Bộ Quốc phòng về tình hình các mặt trận.

- Ngày 19-5-1947: Chào mừng ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh, các đồng chí phục vụ chuẩn bị sẵn một bó hoa rừng đến chúc thọ Người. Nhận bó hoa từ tay các đồng chí, Người rất xúc động và đề nghị dành những bông hoa ấy đi viếng mộ đồng chí Lộc[4] vừa mới mất trước đó ít ngày vì bệnh sốt rét.

Cùng ngày, Người rời Sơn Dương (Tuyên Quang) chuyển đến địa điểm mới.

- Ngày 20-5-1947: Chủ tịch Hồ Chí Minh đến ở và làm việc tại thôn Điền Mạc, xã Thanh Định, huyện Định Hoá, tỉnh Thái Nguyên.

- Ngày 25-5-1947: Sau cuộc hội kiến với Pôn Muýt, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi đồng bào và chiến sĩ cả nước, tố cáo bọn quân phiệt thực dân Pháp "quen thói hung tàn, bất nhân, vô lễ" đã đưa ra những điều kiện ngang ngược đòi nhân dân Việt Nam phải đầu hàng, đời đời phải quỳ gối cúi đầu làm nô lệ cho chúng. Người kêu gọi mọi người hãy kiên quyết hy sinh chiến đấu, đánh tan bọn quân phiệt thực dân, giành lấy thống nhất và độc lập cho Tổ quốc.

Cùng ngày, Người viết Thư gửi nhân dân Pháp và Thư gửi anh em giới văn hoá và trí thức Nam Bộ. Trong Thư gửi nhân dân Pháp, Người nhắc lại thiện chí của Chính phủ và nhân dân Việt Nam, tố cáo thái độ hiếu chiến của bọn quân phiệt thực dân Pháp, và khẳng định: "Bọn quân phiệt thực dân đã bắt buộc chúng tôi phải tiếp tục chiến đấu, chúng tôi sẽ chiến đấu đến cùng, chúng tôi lấy câu châm ngôn hiên ngang của các bạn làm châm ngôn của chúng tôi: "Thà chết không làm nô lệ". Chúng tôi chiến đấu vì công lý. Chúng tôi sẽ tồn tại; chúng tôi sẽ chiến thắng".

Trong Thư gửi anh em văn hoá và trí thức Nam Bộ, Người nhắn nhủ: "Ngòi bút của các bạn cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính trừ tà, mà anh em văn hoá và trí thức phải làm cũng như là những chiến sĩ anh dũng trong công cuộc kháng chiến để tranh lại quyền thống nhất và độc lập cho Tổ quốc.

Nhân dân ta sẵn lòng thân thiện với nhân dân Pháp, nhưng quyết không chịu làm nô lệ cho thực dân phản động. Anh em văn hoá với trí thức là lớp tiên tri tiên giác, càng phải quyết tâm không chịu làm nô lệ".

- Ngày 27-5-1947: viết thư Gửi nam nữ chiến sĩ dân quân, tự vệ và du kích toàn quốc, Người khen ngợi và đánh giá cao vai trò của lực lượng dân quân, tự vệ, du kích: "Dân quân, tự vệ và du kích là lực lượng của toàn dân tộc, là một lực lượng vô địch, là một bức tường sắt của Tổ quốc. Vô luận địch nhân hung bạo thế nào, hễ đụng vào lực lượng đó, bức tường đó, thì địch nào cũng phải tan rã". Người căn dặn những điều cụ thể mà các chiến sĩ cần luôn luôn ghi nhớ và thực hiện trong nội bộ, đối với dân, đối với công việc và đối với kẻ thù.

- Trong tháng 5-1947:

Chủ tịch Hồ Chí Minh trả lời 11 câu hỏi của Vasiđép Rao (Vasidev Rao) - thông tín viên Hãng Reuters, liên quan đến cuộc chiến ở Việt Nam, lập trường quan điểm của Chính phủ và nhân dân Việt Nam trong vấn đề thống nhất và độc lập, vấn đề hoà bình ở Việt Nam và mối quan hệ giữa Việt Nam với các nước châu á và thế giới. Về quan hệ với Pháp, Người nói rõ: "Nếu Chính phủ Pháp có một chính sách rõ rệt đối với Việt Nam thì có thể làm cho dễ dàng việc trở lại điều đình"... "Tuy chúng tôi rất có cảm tình với dân Pháp, nhưng nước Việt Nam không phải đày tớ của Pháp, vậy vấn đề Việt Nam không phải là một việc nhà của Pháp". Về quan hệ với các nước, Người khẳng định: "Thái độ nước Việt Nam đối với những nước á châu là một thái độ anh em, đối với ngũ cường là một thái độ bạn bè".

* Năm 1948

- Ngày 1-5-1948: Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi thi đua yêu nước. Lời kêu gọi có đoạn: "Nước ta kinh tế lạc hậu, nhưng lòng yêu nước và chí quật cường chẳng kém ai. Nay muốn tự cấp, tự túc, đi kịp người ta, thì chúng ta phải đi mau.Vì vậy, sĩ, nông, công, thương, binh, gái trai già trẻ, toàn thể quốc dân ta, vô luận ở địa vị nào, làm công việc gì, phải ra sức tham gia cuộc Thi đua yêu nước, tức là tăng gia sản xuất".

Cùng ngày, nhân ngày Quốc tế lao động (1-5), Người viết thư gửi đồng bào lao động toàn quốc, kêu gọi mọi người hăng hái ra sức thi đua yêu nước, góp phần làm cho kháng chiến chóng thắng lợi, thống nhất và độc lập chóng thành công.

- Ngày 2-5-1948: Chủ tịch Hồ Chí Minh viết thư gửi ông Hoàng Quốc Việt dặn dò những nội dung cần thiết của số báo ra ngày 19-5-1948, và việc tổ chức ngày kỷ niệm này ở những vùng công giáo và vùng địch tạm chiếm.

- Trước ngày 3-5-1948: Nhân việc một số lớn đồng bào theo giáo phái Hoà Hảo ở Sa Đéc đã quay súng chống lại địch, trở về với hàng ngũ kháng chiến, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Lời kêu gọi đồng bào Cao Đài, Hoà Hảo, nói rõ thái độ của Chính phủ là "rất hoan nghênh những anh em đã tỉnh ngộ" và "Chính phủ cùng toàn quốc đồng bào đang chờ đợi để hoan nghênh những người hiện đang lầm đường theo giặc sẽ noi gương ái quốc của anh em Hoà Hảo đó".

- Ngày 4-5-1948: Trả lời bức thư của ông Trần Công Tường (Bộ Tư pháp) xin ý kiến về cách giải quyết ân xá cho tù binh như thế nào, Chủ tịch Hồ Chí Minh ghi vào bức thư: "Nếu phiếu thuận và phiếu phản đối ngang nhau, thì phải do Chủ tịch Chính phủ quyết định".

- Ngày 5-5-1948: Người viết Thư gửi Đội lão du kích huyện Yên Dũng, Bắc Giang. Thay mặt Chính phủ, Người biểu dương công trạng của các vị và nêu rõ: "Các cụ ấy đã hy sinh, nhưng lòng yêu nước, chí quật cường, tinh thần dũng cảm của các cụ sẽ ở trong lòng tất cả đồng bào, tất cả mọi người du kích. Và tiếng thơm của các cụ sẽ giai truyền với non sông của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà thống nhất và độc lập".

Cùng ngày, Người viết thư gửi cụ Chí Tài ở huyện Hải Hậu (Nam Định): "Tôi rất vui lòng khi được báo cáo rằng cụ đã quyên giúp cho anh em du kích 100 thùng thóc, cử chỉ của cụ rất là đáng quý, vậy tôi gửi lời khen ngợi và cảm ơn cụ. Tôi lại mong cụ kêu gọi đồng bào trong làng và tự làm kiểu mẫu trong cuộc Thi đua ái quốc này. Tôi chúc cụ mạnh khoẻ và gửi cụ lời chào thân ái và quyết thắng".

- Trước ngày 7-5-1948: Chủ tịch Hồ Chí Minh hai lần viết thư cho ông Lê Văn Hiến, nói về việc cấp tiền cho dân quân, xét lương bổng cho các bác sĩ, tìm cách giúp cơ quan vận tải tiếp tế được mau chóng.

- Giữa tháng 5-1948: Người gửi thư phúc đáp cụ Phùng Lục[5], một phụ lão cứu quốc huyện ứng Hoà, Hà Đông (nay thuộc Hà Tây). Toàn văn bức thư như sau:

- Ngày 15-5-1948: Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho Lớp huấn luyện cán bộ Việt Minh. Nội dung lá thư như sau:

"Hà Nội, ngày 15-5-1948

Gởi anh chị em ở Ban huấn luyện Tổng bộ Việt Minh,

Tôi muốn đến thăm các bạn, nhưng đàng xa quá. Các bạn muốn đến thăm tôi, thì đàng cũng không gần, và tôi thường đi vắng.

Vậy các bạn cố gắng làm việc giỏi. Bao giờ tiện dịp, chúng ta sẽ gặp nhau. Các bạn muốn biết ý kiến tôi về cách học hỏi, công tác. Thì tóm tắt như sau:

Học cốt để mà hành. Thí dụ như chú hoặc cô nào là cán bộ cấp huyện (cán bộ xã hay tỉnh cũng vậy) thì phải biết rõ ràng trong huyện mình cần phải làm những việc gì. Rồi cố học hỏi thảo luận kỹ càng về những việc ấy.

Mỗi người cán bộ tốt, phải thực hành mấy điều:

1. Đối với mình: phải làm đúng cần kiệm liêm chính. Mọi việc đều phải làm kiểu mẫu cho nhân dân. Phải luôn luôn cầu tiến bộ.

2. Đối với công việc: phải cẩn thận, phải có kế hoạch kỹ lưỡng. Phải có ngăn nắp, chớ bao biện, chớ hiếu danh, tự đắc.

3. Đối với dân chúng: phải tôn trọng dân chúng, học hỏi dân chúng. Phải làm cho dân tin, dân phục, dân yêu. Luôn luôn gần gũi dân chúng.

4. Đối với đoàn thể: phải tuyệt đối trung thành. Phải đặt lợi ích của đoàn thể (tức là lợi ích của Tổ quốc) lên trên hết, trước hết.

Mỗi ngày phải tự hỏi: Ta đã làm được việc gì có ích cho đoàn thể, chưa làm thì phải gắng làm đi.

Người cán bộ phải có tinh thần chịu khổ, chịu khó. Phải luôn luôn giữ tấm lòng chí công vô tư.

Cuộc thi đua ái quốc là dịp tốt cho các bạn trổ tài, trổ đức. Tôi mong chờ xem chú nào, cô nào, sẽ có thành tích nhiều nhất".

- Ngày 19-5-1948: Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp đại biểu các cơ quan trong ATK (An toàn khu) đến chúc thọ nhân ngày sinh của Người. Cùng ngày, Người đến thăm và gặp gỡ các học viên lớp huấn luyện cán bộ Việt Minh.

Ông Vũ Kỳ, thư ký của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã ghi lại trong Nhật ký của mình một kỷ niệm về sinh nhật của Người năm nay như sau:

"Hôm đó, tôi có mời một số đồng chí về ăn cơm với Bác, nhưng có lẽ vì bận công tác đột xuất nên không ai đến được. Nghĩ sinh nhật mà để Bác phải ngồi ăn cơm một mình, tôi đánh bạo thưa với Bác:

- Thưa Bác, hôm nay cho phép cháu được ăn cơm với Bác.

Bác nheo cặp mắt hiền từ nhìn tôi, rồi tủm tỉm cười:

- Chú tự mời thì chú cứ đến.

... Trong bữa cơm hôm đó, tôi có tâm sự với Bác một số vấn đề về đoàn kết của bộ phận phục vụ. Tôi thưa với Bác:

- Cháu làm việc với Bác đã khá lâu, nhưng chưa một lần nào thấy Bác nặng lời với cháu. Thế mà chỉ có mấy anh em Trường, Kỳ, Kháng, Chiến, Nhất, Định, Thắng, Lợi với nhau mà thỉnh thoảng cháu lại cứ cáu gắt với anh em.

Bác vừa ăn vừa nghe tôi nói, rồi ôn tồn bảo tôi:

- Chú làm việc với Bác lâu, thì Bác làm việc với chú cũng lâu chứ, thế mà Bác có thấy bao giờ chú cáu gắt với Bác đâu!

Tôi đang ngỡ ngàng về cách đặt vấn đề của Bác thì đã nghe Bác nói tiếp, vẫn với giọng hiền từ:

- Hai bác cháu ta có gì khó khăn thì bàn bạc với nhau, cùng giải quyết, việc gì mà phải nặng lời, việc gì mà phải cáu gắt. Đó chính là do Bác tôn trọng chú, chú tôn trọng Bác. Vì vậy, chú cứ tự nghĩ xem, trong quan hệ chú đã thật sự tôn trọng anh em chưa? Theo Bác, sở dĩ chú hay cáu gắt với anh em, cái chính là do chú chưa tôn trọng anh em đúng mức.

Suy nghĩ về những lời dạy của Bác, tôi càng thấm thía. Nếu quả đúng nóng là cá tính thì tại sao chỉ nóng với cấp dưới chứ không bao giờ "dám" nóng với cấp trên?

Bữa ăn hôm ấy có thêm món chuối tiêu tráng miệng do tự tay Bác trồng. Lúc ngồi vào bàn ăn, Bác đã thân mật dặn tôi ăn cơm vừa phải còn để bụng ăn chuối tiêu. Vừa ăn chuối, Bác vừa hỏi tôi:

- Chú thấy chuối tiêu có ngon không?

- Thưa Bác, ngon lắm ạ!

- Thế Bác mời chú ăn cơm, không nói cho chú biết là sẽ có chuối tiêu ăn tráng miệng, cứ để chú ăn no căng bụng, thì lúc ăn chuối tiêu còn ngon nữa không?

- Thưa Bác, lúc đó thì bớt ngon ạ!

Bác lại tiếp tục hỏi:

- Bớt ngon mà Bác cứ bắt chú ăn, liệu chú có khó chịu không?

- Thưa Bác, khó chịu ạ!

Bác cứ dắt dẫn như thế và Bác kết luận:

- Chuối tiêu ngon, nhưng ăn không đúng lúc cũng không ngon, ăn không đúng cách lại càng không ngon. Tự phê bình và phê bình cũng vậy. Phải đúng lúc và đúng cách. Và điều quan trọng là phải biết tôn trọng lẫn nhau...".

- Sau ngày 19-5-1948: Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cảm ơn Quốc hội, Chính phủ, đoàn thể, bộ đội, đồng bào trong cả nước và kiều bào ở nước ngoài, đã chúc thọ Người nhân ngày sinh. Cuối bức thư, Người viết: "Đồng bào yêu mến tôi, chúc thọ tôi, tôi biết lấy gì, nói gì để báo đáp lại lòng thân ái ấy? Tôi chỉ có một cách báo đáp là kiên quyết cùng đồng bào chịu cực chịu khổ, quyết cùng đồng bào kháng chiến cho đến thắng lợi hoàn toàn, quyết cùng đồng bào tranh lại thống nhất và độc lập thật sự cho Tổ quốc, quyết cùng đồng bào ra sức làm thế nào cho con cháu chúng ta bây giờ và muôn đời về sau được sung sướng và tự do".

- Ngày 23-5-1948: gặp gỡ và nói chuyện với ông Lê Văn Hiến về việc Nguyễn Văn Xuân sắp sửa tổ chức chính phủ bù nhìn, Người nói đại ý: Bôlaéc cần phải dựng lên một quái thai để về quảng cáo bên Pháp. Bảo Đại đã bị chúng lợi dụng cái tên. Nội bộ chúng sẽ lủng củng và chắc chắn cũng sẽ chẳng làm nên trò trống gì. Thực dân Pháp muốn lừa bịp dân ta nhưng không thể nào lừa bịp nổi.

- Trước ngày 24-5-1948: Người viết dự thảo báo cáo về tình hình thế giới và trong nước để báo cáo trong phiên họp Hội đồng Chính phủ sẽ họp vào ngày 27-5.

- Ngày 24-5-1948: Sáng, làm việc với ông Lê Văn Hiến về bản báo cáo sẽ trình bày trước Hội đồng Chính phủ do Người chuẩn bị. Xong việc, Người mời chụp ảnh chung giữa vườn tăng gia của Người bên suối.

Chiều, Người trao đổi thêm với một số đồng chí khác, rồi mời mọi người cùng ăn cơm. Trong không khí vui vẻ, Người kể chuyện ở Trung Quốc, Pháp, những mẩu chuyện vui lúc bôn ba ở nước ngoài và ân cần hỏi chuyện gia đình từng người. Vui câu chuyện, mọi người nhắc đến "chuyện riêng" của Người, Người cười: "Mình chẳng phải thần thánh gì, cũng như tất cả mọi người. Nhưng với hoàn cảnh này, còn điều kiện nào nghĩ đến gia đình". Rồi nói tiếp: "Gia đình nhỏ không thể được thì ta cứ lo gia đình lớn đi vậy".

- Trước ngày 25-5-1948: Chủ tịch Hồ Chí Minh trả lời phỏng vấn của báo Frères D'Armes:

Hỏi: Thưa Chủ tịch, Chủ tịch ghét gì nhất?

Trả lời: Điều ác.

Hỏi: Thưa Chủ tịch, Chủ tịch yêu gì nhất?

Trả lời: Điều thiện.

Hỏi: Chủ tịch cầu mong gì nhất?

Trả lời: Nền độc lập của nước tôi và của tất cả các nước trên hoàn cầu.

Hỏi: Thưa Chủ tịch, Chủ tịch sợ gì nhất?

Trả lời: Chẳng sợ gì cả. Một người yêu nước không sợ gì hết và nhất thiết không được sợ gì.

- Ngày 25-5-1948: Sáng sớm, Chủ tịch Hồ Chí Minh dọn lên chỗ ở mới trên một ngọn đồi con ở xóm Nà Lọm gần chân đèo Re, huyện Định Hoá, Thái Nguyên. Đây là chỗ ở thứ 20 của Người trên chặng đường trường kỳ kháng chiến.

15 giờ, Người đi họp Đảng đoàn Chính phủ, có bàn vấn đề làm lễ phong quân hàm Đại tướng cho ông Võ Nguyên Giáp.

Tối, trong cuộc họp với Ban vận động thi đua ái quốc, Người phát biểu ý kiến về mục đích thi đua, cách thi đua, kế hoạch thi đua và hệ thống tổ chức thi đua.

- Ngày 27-5-1948: 8 giờ, Chủ tịch Hồ Chí Minh khai mạc phiên họp Hội đồng Chính phủ và đọc báo cáo trước Hội đồng. Báo cáo nêu những nhận định về tình hình thế giới và trong nước, đặc biệt là âm mưu mới của thực dân Pháp và bọn bù nhìn, cách đối phó của ta. Đến nửa đêm phiên họp mới kết thúc.

- Ngày 28-5-1948: Sáng, Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp tục điều khiển phiên họp của Hội đồng Chính phủ.

13 giờ, Người chủ trì lễ phong quân hàm Đại tướng cho ông Võ Nguyên Giáp và trực tiếp đọc Sắc lệnh của Chủ tịch nước. Phát biểu tại buổi lễ, Người nói: "Nhân danh Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, trao cho chú chức vụ Đại tướng, để chú điều khiển binh sĩ làm tròn sứ mạng mà quốc dân phó thác cho". Sau buổi lễ, Người tâm sự với mọi người, đại ý: Các cụ ta qua bao thế hệ chiến đấu cho độc lập mà không thành, nhắm mắt mà chưa thấy được dân tộc tự do. Chúng ta may mắn hơn. Nhưng còn phải bao nhiêu hy sinh cố gắng. Hôm nay việc phong tướng cho chú Giáp và các chú khác cũng là kết quả của bao nhiêu hy sinh, chiến đấu của đồng bào, đồng chí. Chúng ta phải cố gắng, phải quyết giành được độc lập, tự do cho thoả lòng những người đã mất.

- Ngày 30-5-1948: Bài Vài con số hay hay của Pháp, của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ký bút danh A.G., đăng trên báo Sự thật, số 94. Bằng những số liệu cụ thể nêu rõ những thiệt hại về người và của của Pháp trong Chiến tranh thế giới thứ hai, trong thời kỳ nước Pháp bị phát xít Đức chiếm đóng, về số "Pháp gian" đã bị nhân dân Pháp trừng trị sau khi kháng chiến thành công, về những chi phí khổng lồ cho bộ máy quân sự của Pháp từ giữa năm 1946 sau khi phái phản động thắng thế ở Pháp, những bất công và tiêu cực trong đời sống xã hội Pháp..., bài báo vạch trần cái gọi là "đạo đức thanh liêm" của thực dân Pháp.

- Trong tháng 5-1948:

+ Người gửi thư cho Trường Lục quân Trần Quốc Tuấn nhân dịp nhà trường khai giảng khoá 4. Người nêu rõ nhiệm vụ của trường "chẳng những phải cố gắng học tập kỹ thuật cho ngày càng tiến bộ, mà còn phải giữ vững và phát triển truyền thống vẻ vang của quân đội ta" và căn dặn: "ở trường cũng phải có cuộc thi đua yêu nước. Giáo viên thì thi đua tìm cách dạy cho dễ hiểu, cho chóng tiến bộ. Học sinh thì thi đua học cho chóng, cho nhiều, cho tốt". Người tặng nhà trường sáu chữ: Trung với nước, hiếu với dân.

+ Trả lời phỏng vấn của nhà báo Mỹ S.Êli Mâysi (S.Elie Massie), phóng viên Hãng International News Service. Một lần nữa, Người khẳng định: "Chiến tranh sẽ chấm dứt ngay khi nào nước Việt Nam được độc lập và thống nhất thực sự". "Chúng tôi chiến đấu chống thực dân Pháp nhưng bao giờ cũng là bạn của nước Pháp dân chủ".

Trả lời câu hỏi: Nếu cuộc chiến tranh lại gay go trong thời gian sắp tới thì Ngài tính sẽ trông cậy vào những sự hỗ trợ nào trong thời gian sắp tới? Người nêu rõ: "Chúng tôi bao giờ cũng trông cậy vào chúng tôi và vào cái cảm tình tích cực của các người dân chủ thế giới, trước hết của các người dân chủ Pháp".

+ Gửi thư cho ông Vũ Trọng Khánh - Giám đốc Tư pháp Liên khu X, chia buồn khi biết được tin bà cụ thân sinh ông Khánh mất, biểu dương tinh thần vượt khó của anh em thẩm phán và động viên ông Khánh trước tình hình thực dân Pháp và chính quyền bù nhìn đang ráo riết dụ dỗ, lôi kéo giới trí thức. Thư của Người có đoạn: "Chú lo đến những việc đó, rất đúng. Thế thì những cán bộ cao cấp như chú và các vị giám đốc khác có nhiệm vụ luôn luôn giải thích và khuyên gắng các anh em tư pháp sao cho xứng đáng với nhiệm vụ thiêng liêng của mỗi người, xứng đáng với lòng tin cậy của Chính phủ, xứng đáng với lịch sử, với đồng bào, với Tổ quốc.

+ Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư đến cụ Bùi Bằng Đoàn nhờ góp ý kiến cho bản thảo Lời điếu cụ Nguyễn Văn Tố của Người. Nguyên văn bức thư gửi cụ Bùi Bằng Đoàn như sau:

Nguyên văn Lời điếu cụ Nguyễn Văn Tố như sau:

- Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cảm ơn các cụ phụ lão xã Vĩnh Đồng, châu Lương Sơn (nay thuộc huyện Kim Bôi), tỉnh Hoà Bình đã gửi biếu Người mật ong. Bức thư có đoạn:"Lòng thân ái của các cụ đối với tôi, khiến tôi rất cảm động. Tôi mong rằng các cụ sẽ cố gắng đốc thúc con cháu hăng hái tham gia cuộc thi đua ái quốc, làm cho mọi người đủ ăn đủ mặc và sẵn sàng giúp đỡ bộ đội và dân quân. Như thế là các cụ cũng trực tiếp tham gia kháng chiến".

- Ngày 1-5-1949: gửi thư cho anh chị em lao động toàn quốc, biểu dương những đóng góp to lớn của công nhân Việt Nam trong sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc. Người tin tưởng: "Trong thời kỳ đẩy mạnh cuộc cầm cự, chuẩn bị tổng phản công này,... toàn thể công nhân ta sẽ Thi đua ái quốc hăng hái gấp bội. Vì công nhân ta hiểu rằng ở nước ta, dân tộc được giải phóng là bước đầu đi đến giai cấp được giải phóng".

- Ngày 6-5-1949: Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trì Hội nghị Trung ương mở rộng để thảo luận các đề án chính trị, chính quyền, kinh tế, v.v. sẽ đưa ra Đại hội Đảng. Được báo cáo: các sinh viên Trường đại học Y khoa xung phong tòng quân, Chủ tịch viết thư gửi sinh viên biểu dương tinh thần yêu nước của anh em, và hứa sẽ tạo điều kiện công tác thuận lợi để khỏi bị gián đoạn sự học tập.

- Ngày 7-5-1949: Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp tục dự Hội nghị Trung ương mở rộng.

Tối, trong buổi lễ mừng sinh nhật lần thứ 60 của cụ Tôn Đức Thắng, Người tặng cụ Tôn một tên mới: Tôn Tất Thắng, rồi cùng mọi người ngâm thơ, kể chuyện vui, ra câu đối. Câu đối được Người khen hay và thưởng thuốc lá:

Giáp phải giải Pháp.

Hiến tài hái tiền[6].

- Ngày 11-5-1949: Người gửi thư khen các đơn vị bộ đội và dân quân đã đánh thắng trên mặt trận Lạng Sơn, tiêu diệt các đồn Kỳ Cùng, Đèo Khách, Ba Sơn, phá cầu Bản Trại, tiêu huỷ đoàn vận tải của địch trong trận Thất Khê. Bức thư có đoạn:"Trong công việc đẩy mạnh cuộc cầm cự, chuẩn bị tổng phản công, các chú bắt đầu như thế là rất tốt, các chú cố gắng cứ theo đà này mà tiến lên, để tranh lấy thắng lợi to hơn nữa".

- Ngày 15-5-1949: Được báo cáo Hà Tĩnh là tỉnh thanh toán xong nạn mù chữ sớm nhất trong cả nước, lại có nhiều thành tích đỡ đầu dân quân, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi điện khen ngợi toàn thể đồng bào Hà Tĩnh và biểu dương là "tỉnh kiểu mẫu thi đua". Người mong quân và dân Hà Tĩnh sẽ đi đầu lập thêm nhiều chiến công, và các tỉnh khác, "trước hết là Thanh, Nghệ sẽ thi đua với Hà Tĩnh và sẽ thắng lợi như Hà Tĩnh".

- Ngày 16-5-1949: Chủ tịch Hồ Chí Minh trở về bản Chương, xã Hùng Lợi, huyện Yên Sơn (Tuyên Quang), sau một thời gian đi công tác đến bản Pèo (Thái Nguyên).

- Ngày 17-5-1949: Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho đồng bào Việt Bắc. Người cho biết lực lượng địch có chừng ba tiểu đoàn đánh lên Tuyên Quang, quân ta đã phát triển du kích chiến và địa lôi chiến ở dọc sông Lô làm chúng bị thương nhiều.

- Trước ngày 19-5-1949:

+ Trả lời phỏng vấn của báo Pháp Action về thoả ước giữa Chính phủ Pháp và Bảo Đại, về những nhiệm vụ chính của Chính phủ Việt Nam, về lập trường của Chính phủ Việt Nam với Chính phủ Pháp... Trả lời câu hỏi: "Báo chí Pháp nói rằng quân đội nhân dân Trung Hoa hợp tác với quân đội Việt Nam trên biên giới Việt Nam", Người đáp: "Không phải. Nói thế là sai. Toàn thế giới đều hiểu rằng bọn thực dân có thói quen bày đặt những tin tưởng tượng để che đậy thất bại của chúng. Quân giải phóng Trung Hoa đóng cách biên giới Việt Nam hai đến ba nghìn kilômét. Quân đội nhân dân Việt Nam chỉ dựa vào sức mạnh của mình để giành thắng lợi".

+ Chủ tịch Hồ Chí Minh viết bài thơ Không đề, trả lời ý kiến của một số cán bộ đề nghị tổ chức lễ mừng ngày sinh của Người.

Bài thơ như sau:

Không đề

Vì nước chưa nên nghĩ đến nhà,

Năm mươi chín tuổi vẫn chưa già.

Chờ cho kháng chiến thành công đã,

Bạn sẽ ăn mừng sinh nhật ta.

- Sau ngày 19-5-1949: Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi lời cảm ơn các vị đại biểu Quốc hội và đồng sự trong Chính phủ, đồng bào các nơi, các cơ quan, đoàn thể và bộ đội, kiều bào ở nước ngoài và đồng bào trong vùng địch tạm chiếm, các cháu thanh niên và nhi đồng, đã gửi quà, gửi thư, gửi điện đến chúc mừng ngày sinh nhật của Người. Người hẹn: "Đến ngày toàn quốc ăn mừng hoàn toàn thắng lợi, trong cuộc kỷ niệm to ấy, tôi sẽ vui vẻ tiếp đồng bào và chiến sĩ, kèm thêm một kỷ niệm nhỏ là Ngày sinh nhật của tôi".

- Ngày 30-5-1949: Bài viết Thế nào là Cần, ký bút danh Lê Quyết Thắng, đăng trên báo Cứu quốc, số 1255. Sau lời khẳng định:

"Trời có bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông.

Đất có bốn phương: Đông, Tây, Nam, Bắc.

Người có bốn đức: Cần, Kiệm, Liêm, Chính.

Thiếu một mùa, thì không thành trời.

Thiếu một phương, thì không thành đất.

Thiếu một đức, thì không thành người".

Người phân tích nội dung chữ Cần, mối quan hệ giữa Cần và Chuyên, siêng năng và kế hoạch, chỉ rõ lười biếng là kẻ địch của chữ Cần. Bằng những ví dụ sinh động, Người nêu lên kết quả to lớn nếu từng người, từng nhà và cả nước thực hiện được chữ Cần.

- Ngày 31-5-1949: Bài viết Thế nào là Kiệm, ký bút danh Lê Quyết Thắng, đăng trên báo Cứu quốc, số 1256. Kiệm là thế nào? Quan hệ giữa Cần với Kiệm; Kiệm với Cần. Tiết kiệm bằng cách nào? Muốn thực hành chữ Kiệm phải chống các thói xấu nào?..., đó là những nội dung chính được bài báo đề cập tới. Trong phần kết luận, Người viết: "Một mặt, chúng ta thi đua Kiệm,Một mặt, chúng ta thi đua Cần.Kết quả Cần cộng với Kiệm là bộ đội sẽ đầy đủ, nhân dân sẽ ấm no, kháng chiến sẽ mau thắng lợi, kiến quốc sẽ mau thành công, nước ta sẽ mau giàu mạnh ngang hàng với các nước tiên tiến trên thế giới... Cho nên người yêu nước thì phải thi đua thực hành tiết kiệm".

Cùng ngày, gửi thư tới Hội nghị dân quân toàn quốc, góp một số ý kiến về vấn đề dân quân, Người nhấn mạnh, trong giai đoạn tích cực cầm cự và chuẩn bị tổng phản công hiện nay, du kích chiến là chính, vì vậy dân quân phải phát triển mạnh. Cuộc kháng chiến của ta là cuộc chiến tranh nhân dân, vì vậy dân quân du kích cần ráo riết hoạt động và phối hợp chặt chẽ với Vệ quốc quân.

- Trong tháng 5-1949:

+ Gửi thư tới lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng, góp ý kiến về nhiệm vụ, mục đích, tôn chỉ, đối tượng, nội dung, hình thức của báo chí, đồng thời chỉ ra những khuyết điểm về nội dung và hình thức của các báo. Người khuyên những người làm báo muốn viết báo tốt cần phải như thế nào và nhấn mạnh: "Báo chí cũng phải thực hiện khẩu hiệu: Tất cả để chiến thắng!".

+ Viết thư cảm ơn các cháu nhi đồng Đội Thanh Bình (Tổ YS-65) đã gửi thư cho Người, Người mong "các cháu thi đua nhau: hoạt động, lập công, học tập" và căn dặn: "Các cháu cố gắng lên. Ngày Bác cháu ta gặp nhau vui vẻ không xa đâu, vì ngày ta hoàn toàn thắng lợi sắp đến gần".

+ Gửi thư tới đồng bào các tỉnh có đê, biểu dương sự cố gắng chung của toàn thể đồng bào, nhờ đó mà mấy năm liền đã tránh được nạn lụt, vì vậy mà tránh khỏi nạn đói. Dự báo năm nay, mực nước có thể to hơn, Người hô hào: "Đồng bào hãy xung phong thi đua góp công, góp của, đắp đê, giữ đê" để quyết thắng giặc lụt.

* Năm 1950

- Ngày 1-5-1950: viết Thư gửi anh em thương binh Mặt trận Lê Hồng Phong, Người căn dặn anh em yên tâm điều trị và "chúc các chú mau trở lại mạnh khoẻ để đi đánh giặc lập công thêm". Người cũng cảm ơn các thầy thuốc và anh em khán hộ đã chăm nom thương binh chu đáo.

Cùng ngày, Người viết Thư gửi các đồng chí phụ trách xe hơi Bắc Cạn và Thư gửi đồng bào các xã Thượng Lũng, Xuân Quang, Tiên Yên, Bằng Lang (mặt trận Lê Hồng Phong). Với các đồng chí phụ trách xe hơi Bắc Cạn, Người nêu rõ vinh dự và khen ngợi những cố gắng của nhóm phụ trách chiếc xe hơi chạy đầu tiên ở Việt Bắc trong thời kỳ toàn quốc chuyển mạnh sang phản công và căn dặn những điều cần ghi nhớ. Với đồng bào các xã Thượng Lũng, Xuân Quang, Tiên Yên, Bằng Lang, Người thay mặt Chính phủ cảm ơn và khen ngợi đồng bào rất hăng hái ủng hộ kháng chiến, đã bán lương thực rẻ cho bộ đội, ra sức tiếp tế cho bộ đội, vận tải và giúp đỡ các chiến sĩ bị thương. Người mong đồng bào các xã khác đều thi đua ủng hộ kháng chiến như bốn xã này.

- Ngày 4-5-1950: Lời kêu gọi nhân ngày 1-5-1950 của Chủ tịch Hồ Chí Minh đăng trên báo Cứu quốc, số 1539. Lời kêu gọi có đoạn:"Đồng bào lao động và toàn thể quốc dân ta cần phải hăng hái tổng động viên để đánh tan bọn xâm lược, để đưa cuộc kháng chiến thần thánh của ta mau đến thắng lợi hoàn toàn. Như thế, tức là toàn thể lao động và nhân dân ta thiết thực chen vai thích cánh với lao động và nhân sĩ thế giới để hoàn thành sự nghiệp vĩ đại chung là bảo vệ dân chủ và hoà bình thế giới".

- Ngày 6-5-1950: đến thăm Hội nghị toàn quốc lần thứ nhất về công tác huấn luyện và học tập. Nói chuyện với Hội nghị, Người nhắc nhở: Công tác huấn luyện phải thiết thực, phải chu đáo, phải hiểu rõ huấn luyện ai, ai huấn luyện, huấn luyện gì, huấn luyện thế nào, tài liệu huấn luyện ra sao. Phải chú ý hướng dẫn việc tự học và động cơ học tập cho học viên. Cần sửa chữa ngay bệnh tham làm nhiều mà không chu đáo. Phải biết "quý hồ tinh, bất quý hồ đa", không nên mở lớp huấn luyện lung tung, lớp thì quá đông, trình độ chênh lệch, chương trình không sát... làm ảnh hưởng đến kết quả của công tác huấn luyện.

- Ngày 9 và ngày 10-5-1950: dự Hội nghị Trung ương chuẩn bị cho Đại hội lần thứ II của Đảng. Phát biểu ý kiến về việc đổi tên Đảng, Người nhấn mạnh: "Đó là điều cần thiết..., bởi vì có như thế mới tập hợp được tất cả các phần tử tiên tiến trong công nông, trí thức vào Đảng... dễ kêu gọi dân tộc hơn, vì ta đang cần đoàn kết rộng rãi với các tầng lớp". Tiếp đó, Người đề cập đến việc soạn thảo "Đảng Cương", chuẩn bị cho việc Đảng ra hoạt động công khai.

- Trước ngày 10-5-1950: viết Thư gửi đồng bào Việt Bắc nhân dịp Phái đoàn Chính phủ đến thanh tra Liên khu. Trong thư, Người biểu dương "Việt Bắc là nơi có truyền thống cách mạng anh dũng", "đã đánh tan cuộc tiến công Thu - Đông của giặc năm 1947", "đã góp phần lớn vào cuộc thành công của Cách mạng Tháng Tám và đang góp một phần lớn vào công cuộc kháng chiến ngày nay".

Nhân thắng lợi to lớn về chính trị mới giành được, đó là việc Liên Xô, Trung Quốc và các nước dân chủ mới công nhận Việt Nam, Người kêu gọi bộ đội, cán bộ, và toàn thể nhân dân "càng phải cố gắng thêm nữa, để chuẩn bị tiến mạnh sang tổng phản công, để tranh lấy thắng lợi hoàn toàn về quân sự".

- Giữa tháng-5-1950: Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ toạ phiên họp Hội đồng Chính phủ để xem xét tình hình thế giới tháng 4-1950 và nghe báo cáo tình hình quân sự bốn tháng đầu năm, thảo luận và quyết định một số vấn đề quan trọng về nội chính và kinh tế.

- Sau ngày 15 trước ngày 20-5-1950: Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp Đội Thiếu sinh Vệ quốc quân, "Đội văn công Vệ út" và Đội Thiếu nhi nghệ thuật Lưu Hữu Phước đến chúc thọ Người.

Trưa và chiều, Người "đãi" các cháu một bữa cơm không độn sắn.

Tối, sau khi xem các cháu biểu diễn, Người mời mỗi cháu một bát cháo gà.

Các cháu đã kính tặng Người một cây sáo trúc.

- Trước ngày 19-5-1950: Trong một cuộc họp cán bộ các cơ quan Trung ương ở Thác Dẫng (Tuyên Quang), nhân sắp đến ngày 19 tháng 5, mọi người chúc thọ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Người cảm ơn và đáp lại bằng bài thơ:

- Ngày 19-5-1950: Chủ tịch Hồ Chí Minh tham dự lễ chúc thọ mừng Người tròn 60 tuổi do Chính phủ tổ chức tại "Chủ tịch phủ" trong "An toàn khu" (Việt Bắc).

- Ngày 20-5-1950: Người gửi điện cảm ơn Chủ tịch Mao Trạch Đông, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc, Ban Chấp hành Trung ương Đoàn Thanh niên Trung Quốc và Hội Liên hiệp học sinh sinh viên Trung Quốc về những lời chúc mừng nhân kỷ niệm lần thứ 60 ngày sinh của Người.

- Cuối tháng 5-1950:

+ Chủ tịch Hồ Chí Minh đi từ Phú Thọ qua Đoan Hùng, đến Phố Hiên. Người cùng anh em bảo vệ vào một ngôi nhà hoang để nghỉ và giở cơm nắm ra ăn tối. Thấy một đồng chí bảo vệ định rút phên liếp của nhà dân để nhóm lửa đun nước, Người nói:Chú đun nước mà lại phá hoại nhà dân, hơn nữa đêm hôm thế này đốt lửa không tiện.

+ Chủ tịch Hồ Chí Minh đi ôtô từ Trạm Thản đến ấm Thượng (Phú Thọ) để thăm cán bộ và chiến sĩ Đại đoàn 312. Khoảng 5 giờ sáng, Người đến địa điểm đóng quân của Đại đoàn, và đi thăm bộ đội ngay. Nhưng anh em vừa đánh trận về, còn đang ngủ trong nhà dân, Người không cho đánh thức, chỉ đứng lặng nhìn chiến sĩ đang chìm sâu trong giấc ngủ. Sau khi gặp gỡ nói chuyện với bộ đội, Người dành cả buổi chiều làm việc với Bộ Tư lệnh Đại đoàn.

- Trong tháng 5-1950:

+ Chủ tịch Hồ Chí Minh viết thư gửi Ban Chấp hành Trung ương Mặt trận Liên Việt và Tổng bộ Việt Minh, nêu ý kiến về việc chuẩn bị thống nhất hai mặt trận Việt Minh, Liên Việt.

+ Tới thăm Lớp đào tạo cán bộ mật mã "Lê Lai" tại rừng Bản Cọ (Yên Thông, Định Hoá, Thái Nguyên). Nói chuyện với cán bộ, học viên, Người căn dặn: "Mật mã là một công tác cơ mật, quan trọng, vẻ vang. Bộ Tổng tham mưu mở lớp học đông thế này là cần thiết. Các cô, các chú được Trung ương Đảng, Bộ Tổng tin cậy, cần phải học tập và làm việc tốt. Mật mã phải bí mật, nhanh chóng, chính xác. Các chú làm mật mã phải bí mật và đoàn kết".

+ Chủ tịch Hồ Chí Minh viết Thư gửi học viên Ban huấn luyện công an, khen ngợi một số đồng chí đã cố gắng viết những mẩu chuyện kể về "những việc oanh liệt của quân và dân ở các địa phương" và gửi giải thưởng cho hai đồng chí. Người nhận xét số người tham gia viết còn ít, cần phải chú ý và cố gắng hơn nữa vì "công an là bạn dân", công an cần phải biết rõ những việc như vậy.

* Năm 1951

- Ngày 1-5-1951: Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi anh chị em lao động cả nước nhân ngày Quốc tế Lao động 1-5. Người kêu gọi giai cấp công nhân, nhân dân lao động đẩy mạnh phong trào thi đua ái quốc “để chuẩn bị đầy đủ đặng chuyển mạnh sang tổng phản công. Trọng tâm thi đua là:

Cùng ngày, báo Nhân dân, số 6, đăng bài của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Đảng Lao động Việt Nam với lao động trí óc, ký bút danh C.B, sau khi nhắc lại Tuyên ngôn của Đảng ta “Đảng Lao động Việt Nam sẽ gồm những công nhân, nông dân và lao động trí óc yêu nước nhất, hăng hái nhất, cách mạng nhất” và “Lao động trí óc cần được khuyến khích giúp đỡ, phát triển tài năng”, Người chỉ rõ: “lao động trí óc có nhiệm vụ rất quan trọng trong sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc, trong công cuộc hoàn thành dân chủ mới để tiến đến chủ nghĩa xã hội” và “Muốn đạt mục đích ấy, trí thức ta cần cải tạo tư tưởng, sửa đổi lề lối làm việc”.

- Đầu tháng-5-1951: Người gửi thư cho cán bộ và chiến sĩ Trung đoàn 209 cảm ơn các chiến sĩ đã gửi biếu Người một món quà quý: đó là lá cờ Pháp - chiến lợi phẩm trong chiến thắng Mạo Khê. Người mong muốn các chiến sĩ “thi đua diệt nhiều địch, cướp nhiều súng, lấy nhiều cờ, thắng nhiều trận hơn nữa”.

- Trước ngày 4-5-1951: Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho đồng bào tỉnh Quảng Yên[7] khen ngợi những thành tích của đồng bào “đã hết lòng giúp công, giúp của, giúp đỡ bộ đội, săn sóc thương binh. Nhờ vậy mà bộ đội ta đã giết được nhiều giặc, thu được nhiều thắng lợi trong chiến dịch đường số 18[8].

- Ngày 4-5-1951: dự Hội nghị Bộ Chính trị bàn về vấn đề quân sự và ngân sách kháng chiến. Sau khi bàn bạc, Người giao cho một số đồng chí chỉ đạo việc nghiên cứu chế tạo, lắp súng ĐKZ ở Vân Nam (Trung Quốc) rồi chuyển về.