SỞ giáo dục và ĐÀo tạo bản mô TẢ SÁng kiếN

2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Môn Toán lớp 2 trong trường Tiểu học

3. Tác giả:

Họ và tên: Nguyễn Thị Triều Dương Nữ

Ngày tháng năm sinh: 29/07/1972

Trình độ chuyên môn: Đại học

Chức vụ, đơn vị công tác: Giáo viên trường Tiểu học Chí Minh - Thị xã Chí Linh – Tỉnh Hải Dương.

Điện thoại: 01696310108

4. Đồng tác giả (nếu có)

Họ và tên;

Ngày tháng/năm sinh;

Trình độ chuyên môn:

Chức vụ, đơn vị công tác;

Điện thoại:

5. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến:

6. Đơn vị áp dụng sáng kiến lần đầu : Trường Tiểu học Chí Minh.

7. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến:

- Nhà trường có đủ cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho việc giảng dạy môn Toán.

- Giáo viên nắm được toàn bộ nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy môn Toán lớp 2.

- Đối tượng là học sinh lớp 2 -3 trong trường Tiểu học.

8. Thời gian áp dụng sáng kiến lần đầu: Năm học 2014 – 2015.

Môn Toán góp phần rất quan trọng trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương pháp giải quyết vấn đề. Nó góp phần phát triển trí thông minh, cách suy nghĩ độc lập, linh hoạt sáng tạo. Việc giải toán giúp HS luyện tập, củng cố, vận dụng các kiến thức toán học, các kĩ năng tính toán, kĩ năng thực hành vào thực tiễn. Khi dạy học sinh giải bài toán về nhiều hơn, ít hơn học sinh còn lúng túng kĩ năng phân tích đề , xác định dạng toán. Từ đó dẫn đến học sinh giải các bài toán mất nhiều thời gian, sai bài giải. Giáo viên còn lúng túng trong phương pháp giảng dạy phần khắc sâu kiến thức cho học sinh .

Xuất phát từ những lí do trên, tôi lựa chọn nghiên cứu sáng kiến : “ Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy Bài toán về nhiều hơn , ít hơn cho học sinh lớp 2”

2. Điều kiện, thời gian, đối tượng áp dụng sáng kiến

Nhà trường có đủ cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho việc giảng dạy môn Toán. Giáo viên nắm được toàn bộ nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy môn Toán lớp 2.

Thời gian : Năm học 2014 – 2015.

Đối tượng là học sinh lớp 2 -3 trong trường Tiểu học.

3. 
   Nội dung sáng kiến
   

Giáo viên có phương pháp dạy tốt bài toán về nhiều hơn, ít hơn phù hợp mọi đối tượng học sinh.

Tạo được không khí lớp học và hứng thú cho học sinh khi học toán góp phần nâng cao chất lượng dạy học.

Vậy để đạt được kết quả cao trong quá trình giảng dạy Bài toán về nhiều hơn, ít hơn cho học sinh lớp 2, người giáo viên cần đa dạng hóa các hình thức và phương pháp dạy học, tăng cường tính chủ động, độc lập, sáng tạo của HS. Luôn lắng nghe các em trình bày ý kiến, khuyến khích HS phát biểu và xây dựng sự tự tin cho HS.

Học sinh nắm chắc cách giải dạng toán về “ nhiều hơn”, “ít hơn” không chỉ giúp học sinh thực hành vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế, rèn luyện khả năng diễn đạt ngôn ngữ thông qua việc trình bày lời giải một cách rõ ràng, chính xác và khoa học mà còn tạo tiền đề cho học sinh vận dụng giải tốt các dạng toán có lời văn ở lớp 2 và các lớp trên.

4. Khẳng định giá trị, kết quả đạt được của sáng kiến

Sáng kiến : “ Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy Bài toán về nhiều hơn , ít hơn cho học sinh lớp 2” đã :

Xây dựng một số biện pháp sư phạm để rèn luyện kĩ năng giải bài toán có lời văn nói chung và giải bài toán về nhiều hơn, ít hơn nói riêng theo hướng dạy học tích cực. Tổ chức thực nghiệm sư phạm để minh họa tính khả thi và hiệu quả của những biện pháp sư phạm được đề xuất.

5. 
   Đề xuất kiến nghị để thực hiện áp dụng hoặc mở rộng sáng kiến.
   

Bậc tiểu học là bậc học rất quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành nhân cách học sinh, trên cơ sở cung cấp những tri thức khoa học ban đầu về xã hội và tự nhiên, phát triển năng lực nhận thức, trang bị các phương pháp và kĩ năng ban đầu về hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn.

Mỗi môn học ở Tiểu học đều góp phần vào việc hình thành và phát triển những cơ sở ban đầu rất quan trọng của nhân cách con người Việt Nam.Trong các môn học ở Tiểu học, cùng với môn Tiếng Việt, môn Toán có vị trí quan trọng vì:

Các kiến thức, kĩ năng ở môn Toán ở Tiểu học có nhiều ứng dụng trong đời sống. Chúng rất cần thiết cho người lao động, rất cần thiết để học các môn học khác ở Tiểu học và học tập tiếp môn Toán ở Trung học .

Môn Toán góp phần rất quan trọng trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương pháp giải quyết vấn đề. Nó góp phần phát triển trí thông minh, cách suy nghĩ độc lập , linh hoạt sáng tạo. Nó đóng góp vào việc hình thành các phẩm chất cần thiết và quan trọng của con người lao động như: cần cù, cẩn thận, có ý chí vượt khó khăn, làm việc có kế hoạch, có nề nếp và có tác phong khoa học.

Môn Toán ở Tiểu học còn giúp cho học sinh bước đầu hình thành và phát triển năng lực trừu tượng hoá, khái quát hoá, kích thích trí tưởng tượng, phát triển tư duy cho học sinh.

Việc giải toán giúp HS:

- Luyện tập, củng cố, vận dụng các kiến thức toán học, các kĩ năng tính toán, kĩ năng thực hành vào thực tiễn.

- Phát triển năng lực tư duy, rèn phương pháp và thao tác phân tích - tổng hợp, so sánh, suy luận , qua đó nâng cao năng lực hoạt động trí tuệ cho HS.

- Rèn cho HS kĩ năng đặt tính, đặt lời giải cho bài toán có lời văn và phong cách làm việc khoa học, học tập linh hoạt, sáng tạo.

Trong thực tế nhiều năm giảng dạy ở Tiểu học tôi thấy học sinh không có thói quen tóm tắt bài toán để xác định dạng toán nên đã lúng túng, lẫn lộn khi giải các bài có nội dung về “nhiều hơn”, “ít hơn”. Mặt khác kĩ năng phân tích logic của các em chưa thành thạo nên phần nào cũng ảnh hưởng đến kết quả giải toán.

Học sinh nắm được cách giải bài toán về nhiều hơn , ít hơn theo mẫu có sẵn một cách rập khuôn, máy móc ( có chữ nhiều hơn làm tính cộng; ít hơn làm tính trừ) mà chưa nắm vững bản chất bài toán nên dẫn đến khi gặp những bài toán ngược học sinh không nắm được bản chất bài toán dẫn đến chưa tìm ra phương pháp giải toán phù hợp (cách giải sai). Khi giải xong bài rồi , dù còn thừa thời gian học sinh không có thói quen kiểm tra lại bài giải.

Điều này chưa đáp ứng được yêu cầu của việc dạy - học toán hiện nay là: giúp HS nhận ra được đặc điểm, bản chất của bài toán, từ đó tìm ra phương pháp giải toán phù hợp. Đặc biệt, trong các dạng toán có lời văn nói chung ở lớp 2 thì dạng toán ngược nói riêng, tương đối khó đối với HS. Việc giúp các em phân tích, nắm vững bản chất của bài toán, tìm ra mối liên hệ giữa các dữ kiện trong bài để từ đó tìm ra cách giải sẽ rèn cho HS các thao tác tư duy: phân tích - tổng hợp, so sánh, suy luận - khái quát. Điều này sẽ phát triển tư duy cho các em, giúp các em không chỉ học tốt môn toán mà còn học tốt các môn học khác. Đó cũng là nền tảng để các em học tốt bậc học trên.

1.2. Mục đích, nhiệm vụ của sáng kiến

1.2.1. Mục đích

Tìm hiểu nội dung giải toán ở Tiểu học, đặc biệt giải bài toán về nhiều hơn,

ít hơn ở lớp 2.

Phân tích nội dung, phương pháp dạy Bài toán về nhiều hơn, ít hơn ở lớp 2.

Tìm hiểu thực tế học sinh kĩ năng giải Bài toán về nhiều hơn, ít hơn.

Tháo gỡ một số khó khăn cho học sinh về cách xác định dạng toán nhiều

hơn, ít hơn.

1.2.2. Nhiệm vụ

Nắm được nội dung chương trình giải toán ở lớp 2.

Biết được những khó khăn, thuận lợi của thầy và trò khi dạy và học Bài toán

về nhiều hơn , ít hơn.

Đưa ra một số biện pháp dạy và học về giải toán, đặc biệt giải bài toán về

nhiều hơn, ít hơn.

Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận nhằm thu thập các thông tin lí

luận có liên quan đến đề tài.

Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn nhằm điều tra thực trạng dạy

học giải toán .

Nhóm phương pháp phân tích thống kê nhằm xử lí số liệu thu được từ thử

nghiệm sư phạm.

1.4. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu

1.4.1. Phạm vi: Môn Toán lớp 2.

1.4.2. Đối tượng: Học sinh lớp 2.

2. 
   Cơ sở lý luận của vấn đề
   

Toán lớp 2 là một bộ phận của chương trình Toán Tiểu học và là sự tiếp tục của chương trình Toán lớp 1. Chương trình này kế thừa và phát triển những thành tựu về dạy học Toán lớp 2 ở nước ta ; thực hiện những đổi mới về cấu trúc nội dung để tăng cường thực hành và ứng dụng kiến thức mới .

Nội dung môn Toán lớp 2 gồm 4 mạch kiến thức: Số học, đại lượng và đo đại lượng, yếu tố hình học, giải toán. Những mạch kiến thức này không trình bày thành từng phần riêng biệt mà chúng luôn được sắp xếp xen kẽ với nhau. Trong đó, số học là mạch kiến thức trọng tâm, đóng vai trò “ cái trục chính” mà các mạch kiến thức kia phải “chuyển động” xung quanh nó, phụ thuộc vào nó.

Nội dung dạy học giải toán có lời văn lớp 2 gồm:

Dạy cách giải và cách trình bày giải các bài toán đơn về cộng , trừ,trong đó có bài toán về “nhiều hơn” ,”ít hơn” một số các bài toán về nhân ,chia ( trong phạm vi bảng nhân , chia với 5) và bước đầu làm quen với việc giải bài toán có nội dung hình học (tính độ dài,tính chu vi các hình),các bài toán liên quan đến phép tính với các đơn vị đo đã học (cm, m, km, kg…).

Rèn phương pháp giải toán và khả năng diễn đạt ( phân tích đề bài, giải quyết vấn đề, trình bày vấn đề bằng nói và viết).

Toán 2 không dạy các bài toán mang tính đánh đố học sinh nhưng nội dung các bài toán phong phú, gần với thực tiễn xung quanh các em, bài toán thường đặt ra dưới dạng giải quyết một tình huống có trong thực tiễn. Các bài toán có chung về hình thức chỉ có một phép tính, một câu trả lời, một đáp số , một cách giải duy nhất nhưng lại có sự khác nhau cơ bản về dấu của phép tính và ý nghĩa của các phép tính. Chính vì thế việc giúp học sinh nhận ra từng dạng, biết cách giải từng dạng, từng bài cụ thể để không nhầm lẫn là việc không dễ dàng.

Giải toán là một hoạt động trí tuệ khó khăn và phức tạp. Việc hình thành kĩ năng giải toán khó hơn nhiều so với kĩ xảo tính vì các bài toán là sự kết hợp đa dạng nhiều khái niệm, nhiều quan hệ toán học. Giải toán không phải chỉ nhớ mẫu rồi áp dụng mà đòi hỏi HS phải nắm chắc khái niệm, quan hệ toán học, nắm chắc ý nghĩa các phép tính, đòi hỏi khả năng bộc lộ suy nghĩ của HS, đòi hỏi HS phải biết làm tính thông thạo.

Ở lớp 2, phương pháp dạy giải bài toán nhiều hơn, ít hơn chủ yếu dạy HS biết cách giải bài toán, GV không làm thay hoặc áp đặt cách giải,  mà hướng dẫn để HS từng bước tự tìm ra cách giải bài toán (Tập trung vào 3 bước : Tóm tắt bài toán để biết bài toán cho gì, hỏi gì ; tìm cách giải, thiết lập mối quan hệ giữa các dữ kiện của đề bài với phép tính tương ứng ; trình bày bài giải,  viết câu lời giải, phép tính giải  và đáp số).

Phần tóm tắt bài toán, yêu cầu học sinh tự đọc, tri giác nhận biết đề toán rồi nêu ( viết ) tóm tắt. Có thể tóm tắt bằng lời hoặc bằng sơ đồ đoạn thẳng ( nên dùng sơ đồ đoạn thẳng để biểu thị trực quan khái niệm «  nhiều hơn », « ít hơn »). Phần tóm tắt là cần thiết khi học giải toán , tuy nhiên không nhất thiết phải viết vào phần trình bày bài giải.

Phần trình bày bài giải, HS viết được câu lời giải và phép tính tương ứng.

GV có thể vận dụng nhiều phương pháp trong quả trình dạy giải toán :

+ Phương pháp giải quyết vấn đề.

+ Phương pháp trực quan.

+ Phương pháp gợi mở- vấn đáp.

+ Phương pháp luyện tập, thực hành.

Giáo viên cần phải sử dụng phối hợp các phương pháp dạy học trên thông qua việc tổ chức, hướng dẫn cho HS các hoạt động học tập đảm bảo những yêu cầu sau:

Học sinh tự phát hiện, chiếm lĩnh kiến thức mới một cách tự nhiên nhờ chính hoạt động của các em.

Học sinh nào cũng được tham gia và có thể thực hiện được, từ đó luôn tạo ra tính tự tin trong học tập.

Giáo viên có điều kiện phát hiện, hướng dẫn cho từng đối tượng HS, rèn luyện phương pháp tự học cho HS.

Hướng dẫn học tập cá thể phối hợp với học tập hợp tác.

Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; rèn luyện khả năng tự đánh giá của HS.

Tạo ra một giờ học với không khí thoải mái, không gây căng thẳng, áp lực cho HS.

3.1. Thuận lợi

Nội dung chương trình Toán ở Tiểu học đã được xây dựng, thiết kế theo cấu trúc đồng tâm, phù hợp với khả năng tư duy và nhận thức của học sinh. Chương trình dạy và học Toán 2 theo chương trình mới đã tinh giản các nội dung lí thuyết, tăng cường luyện tập và thực hành, mức độ của bài tập và bài học phù hợp với chuẩn kiến thức và kĩ năng của môn học.

Nội dung dạy học “ Giải toán có lời văn” được cấu trúc hợp lí, xen kẽ các mạch kiến thức khác, làm rõ mạch kiến thức số học. Khi học về phép cộng, phép trừ có các bài toán đơn làm rõ ý nghĩa phép cộng, phép trừ ( đặc biệt có bài toán về “nhiều hơn”, “ít hơn”, liên quan đến phép cộng, phép trừ mà ở lớp 1, học sinh đã được làm quen khái niệm “nhiều hơn”, “ ít hơn” thông qua “ so sánh” số lượng của hai nhóm đối tượng bằng cách nối tương ứng). Nôi dung các bài toán phong phú, đa dạng gần với thực tế đời sống giúp học sinh dễ cập nhật hơn.

Giáo viên: Đa số giáo viên đã có thâm niên công tác và có nhiều kinh nghiệm trong công tác giảng dạy. Do vậy mà trình tự các bước lên lớp và phương pháp giảng dạy bộ môn đều nắm tương đối vững. Về trình độ, các giáo viên đã đạt chuẩn, chất lượng giảng dạy tốt.

Giáo viên được dự các lớp tập huấn về thay sách giáo khoa; đổi mới phương pháp dạy học do Sở giáo dục, Phòng giáo dục tổ chức.

Giáo viên được tham gia sinh hoạt tổ chuyên môn để trao đổi về nội dung, phương pháp giảng dạy, đưa ra những khó khăn vướng mắc cùng tháo gỡ để nâng cao chất lượng dạy học.

Học sinh: Được học 2 buổi / ngày. Phụ huynh quan tâm đến kết quả học tập của con em mình.

3.2.Khó khăn

3.2.1. Về phía giáo viên:

Giáo viên vẫn còn hạn chế về phương pháp truyền thụ, khả năng xây dựng hệ thống câu hỏi dành cho các đối tượng học sinh giúp học sinh giải được bài toán.

Giáo viên còn máy móc dạy theo sách hướng dẫn , chưa chủ động, sáng tạo trong thiết kế bài dạy.

Giáo viên chỉ dừng lại ở mức độ giải các bài toán trong chương trình chưa chú trọng đến kỹ năng giải toán, nhận dạng các bài toán và cách giải từng dạng toán, chưa phát huy hết tính tích cực độc lập của từng học sinh.

Việc hướng dẫn học sinh phân tích, tìm ra mối quan hệ giữa đại lượng trong bài toán còn sơ sài, qua loa. Học sinh chỉ tóm tắt một cách máy móc bằng lời về các dữ kiện của bài toán mà không nắm rõ được bản chất của mối quan hệ giữa các dữ kiện đó. Một số giáo viên vẫn chưa chú trọng nhiều đến việc sử dụng sơ đồ đoạn thẳng để giúp HS tóm tắt bài toán.

Một số GV bỏ qua bước phân tích về mối quan hệ, sự biến thiên của từng đại lượng trong bài mà hướng dẫn HS giải bài toán theo kiểu máy móc.

Việc sử dụng đồ dùng của giáo viên chưa linh hoạt.

Hệ thống bài tập giáo viên sử dụng trong tiết tăng (ở buổi 2) cho học sinh luyện tập chưa phong phú, còn nặng về nhận dang, áp dụng công thức, phân hóa đối tượng học sinh chưa rõ nét.

3.2.2. Về phía học sinh: Qua tìm hiểu HS về cách giải toán và rèn các kĩ năng giải bài toán về nhiều hơn, ít hơn thông qua việc trực tiếp cho HS làm bài kiểm tra một số kĩ năng tôi nhận thấy, HS hay mắc sai lầm chung như sau:

Không tóm tắt được bài toán ngắn gọn bằng lời, ngại tóm tắt bài toán bằng sơ đồ đoạn thẳng, không nắm được bản chất của bài toán.

Không phân tích và thiết lập được mối quan hệ giữa các đại lượng trong bài toán dẫn đến giải sai bài toán.

Học sinh lười suy nghĩ nên còn lẫn lộn giữa cái đã cho và cái phải tìm

Cá biệt một số em nắm được cách giải bài toán song kết quả chưa đúng, câu trả lời chưa rõ ràng, quên danh số.

Một số học sinh còn gặp khó khăn trong việc nhận dạng bài toán,đặc biệt là đặt lời giải. Cũng có nhiều học sinh thường có quan niệm sai lầm hễ thấy “nhiều hơn” thì làm tính cộng và “ít hơn” thì làm tính trừ.

4.Các giải pháp, biện pháp thực hiện nâng cao chất lượng giải Bài toán về “ nhiều hơn”, “ít hơn’ cho học sinh lớp 2.

4.1. Biện pháp tiến hành

Phân tích các vấn đề về lí luận và thực tiễn liên quan đến việc dạy Bài toán về nhiều hơn, ít hơn.

Ở lớp 1, học sinh đã được làm quen khái niệm “nhiều hơn”, “ ít hơn” thông qua “ so sánh” số lượng của hai nhóm đối tượng bằng cách nối tương ứng.

4.2. Biện pháp nâng cao chất lượng dạy HS giải bài toán về "nhiều hơn'', ít hơn ( trực tiếp).

4.2.1. Bài toán 1: Hàng trên có 5 quả cam, hàng dưới có nhiều hơn hàng trên 2 quả cam. Hỏi hàng dưới có mấy quả cam?

Bước 1: Tìm hiểu nội dung bài toán

- Cho học sinh đọc bài toán. (Đây là bước nghiên cứu đầu tiên giúp học sinh có suy nghĩ ban đầu về ý nghĩa bài toán . Nắm được nội dung bài toán và đặc biệt cần chú ý đến câu hỏi của bài )

- Bài toán cho biết gì? ( Hàng trên có 5 quả cam. Hàng dưới nhiều hơn hàng trên 2 quả cam).

- Bài toán hỏi gì? (Hàng dưới có mấy quả cam ?)

Để học sinh nắm được dạng toán và biết thêm ý nghĩa thực tiễn của khái niệm "nhiều hơn" tôi đưa ra mô hình quả cam như sau :

+ Hàng trên có 5 quả cam ( gài 5 quả cam).

Giải thích : Hàng dưới đã có số cam như hàng trên rồi thêm 2 quả nữa.