O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti karimjon Axmedjanov, Alisher Sattorov
tải về 5.22 Mb. Chế độ xem pdf
|
| Qisqacha xulosalar
Audit atamasi lotin tilidan olingan bo‘lib, «eshituvchi», «eshitmoq» ma’nolarini anglatadi. Ushbu atamaning amaliyotga kirib kelishi borasida turli qarashlar mavjud. Ushbu qarashlar audit atamasining kelib chiqishiga doir turli fikrlarni ilgari sursada, ular o‘rtasida auditning mohiyatiga doir umumiylik ham mavjud, xususan, yuqoridagi qarashlarning har birida auditor (1) jamoatchilik ishonchini qozongan; (2) o‘zining ma’lum bir qobiliyati, bilimi bilan o‘zgalardan ajralib turgan; (3) jamiyat farovonligi, rivoji yo‘lida xizmat qilgan shaxs sifatida namoyon bo‘ladi. Auditor jamiyatda o‘ta muhim va mas’uliyatli o‘rin egallaydi. Audit – shu sohada faoliyat yuritish huquqiga ega bo‘lgan shaxslar tomonidan korxona moliyaviy axborotining to‘g‘ri va to‘liqligini, ma’lum qonun-qoidalarga asosan tuzilgani yoki ularga mos tushishini tekshirish va natijani manfaatdor tarafga yetkazishga yo‘naltirilgan faoliyatidir. Audit sohasining tekshiruv predmeti ‒ korxonaning moliyaviy hisobotlari hisoblanadi. Ushbu tekshiruv natijasini auditor o‘z xulosasi orqali ma’lum qiladi. Auditor xulosasi (1) ijobiy xulosa; (2) shartli ijobiy xulosa; (3) salbiy xulosa; (4) xulosa berishdan bosh tortish ko‘rinishida bo‘ladi. Audit sohasini rivojlanish bosqichlariga ko‘ra (1) ibtidoiy audit; (2) Qadim Yunoniston va Rimda audit; (3) O‘rta asrlarda 32 audit; (4) Sanoat Revolutsiyasi davrida audit; (5) zamonaviy audit kabi besh bosqichga ajratish mumkin. Hozirgi zamonaviy auditning asoslari XIX asr o‘rtalarida, ya’ni 1862-yilda Buyuk Britaniyada «Kompaniyalar to‘g‘risidagi qonun»ning qabul qilinishi bilan yaratilgan. AQSHda audit sohasining keng rivojiga 1933 va 1934-yillarda qabul qilingan «Qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha davlat qonuni», 1937-yilda Qimmatli qog‘ozlar va birja bo‘yicha komissiya (Securities & Exchange Comission)ning tuzilishi turtki bo‘ldi. Hozirda Buyuk Britaniyada audit sohasini tartibga soluvchi, auditning metodik asoslarini yaratuvchi va audit standartlarini ishlab chiquvchi tashkilot 1880- yilda tashkil topgan Angliya va Uelsda Qasamyod Qilgan Buxgalterlar Instituti (ICAEW) va Qasamyod Qilgan Diplomli Buxgalterlar Uyushmasi (ACCA) hisoblansa, AQSHda Amerika Sertifikatlangan Jamoat Buxgalterlari Instituti (AICPA) shu vazifani amalga oshiradi. Respublikamizda auditorlik faoliyatini me’yoriy tartibga solish va rivojlantirish vazifasini quyidagi tashkilotlar amalga oshiradi: O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi; O‘zbekiston buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi (O‘zBAMA); O‘zbekiston Auditorlar Palatasi (O‘zAP). Audit sohasida XX asrda quyidagi muhim o‘zgarishlar yuz berdi: 1. Majburiy audit bilan birga ixtiyoriy audit yuzaga keldi. 2. Moliyaviy hisobotlar auditi obyekti kengaydi. 3. Auditor javobgarligi ortdi va “Auditorlik etikasi” tuzildi. 4. Tanlab tekshirish uslubi yuzaga keldi. 5. Ichki nazorat tizimi tanlab tekshirish uslubining asosiga aylandi. 7. Audit tekshiruvida kompyuter texnologiyalarining roli ortdi. |