MỤc lục lời giới thiệu phần III: cuộc du lịch đẾn xứ laputa, balnibarbi, luggnagg, glubbdubdrib, VÀ nhật bảN

Thế là thể theo nguyện vọng của chủ nhân, tôi kể về cuộc cách mạng Anh gần đây diễn ra trong thời kỳ hoàng tử Orange, và về cuộc chiến tranh nhiều năm với Pháp do hoàng tử này bắt đầu và được khởi xướng trở lại bởi người kế tục, nữ hoàng hiện nay - cuộc chiến tranh có sự tham gia của các cường quốc Cơ đốc giáo vĩ đại nhất và nó tiếp tục cho đến ngày nay. Theo yêu cầu của chủ nhân, tôi thử tính trong cả cuộc chiến tranh này có không ít hơn một triệu Yahoo chết, gần một trăm thành phố bị chiếm đóng và đốt cháy hoặc đánh đắm hơn ba trăm tàu thuyền.

Chủ nhân hỏi tôi những nguyên nhân nào mà một quốc gia gây chiến với một quốc gia khác. Tôi trả lời là những nguyên nhân như thế không thể tính xuể, nhưng tôi chỉ hạn chế kể ra một số ít quan trọng nhất. Đôi khi nguyên cớ chỉ là tính hiếu danh và lòng tham lam của các nhà vua, mà những nhà vua này không bao giờ thỏa mãn và thường xuyên muốn mở rộng lãnh địa và tăng số lượng thần dân của mình; đôi khi sự đồi bại của các thượng thư cũng lôi cuốn nhà vua của mình vào chiến tranh chỉ để trấn áp và làm xao lãng những ca thán của các thần dân vì sự cai trị tồi tệ. Nhiều máu đã tuôn chảy chỉ vì sự bất đồng quan điểm. Các cuộc tranh cãi đôi khi chỉ ở chỗ thân thể là bánh hay bánh là thân thể; cái gì tốt hơn; hôn một mẩu gỗ hay là ném nó vào lửa; màu sắc quần áo ngoài cần phải là màu gì; đen, trắng, đỏ hay là xám và v.v..., - đáng giá bằng nhiều triệu sinh mạng²¹[1]^.

Đôi khi sự tranh cãi giữa hai đức vua bùng lên chỉ vì việc giải quyết vấn đề: ai trong họ cần phải phế truất người thứ ba, mặc dù chẳng có ai trong số họ có quyền ấy. Đôi khi một đức vua này tấn công đức vua khác chỉ vì sợ nếu không thì đức vua kia sẽ tấn công trước; đôi khi chiến tranh nổ ra chỉ vì kẻ địch quá mạnh còn đôi khi ngược lại vì kẻ địch quá yếu. Thỉnh thoảng ở láng giềng của chúng ta không có cái mà chúng ta có, hoặc ngược lại có cái mà chúng ta không có. Khi đó chiến tranh nổ ra và kéo dài cho đến khi họ chưa lấy được cái mà ta có hoặc họ không cho ta cái của họ có. Người ta cho là hợp lý nếu cuộc tấn công vào một đất nước mà dân cư của nó đang bị kiệt quệ vì đói kém, đang bị dịch bệnh hoành hành hoặc đang bị lôi cuốn vào các cuộc bất hòa nội bộ. Cũng đúng như vậy người ta coi cuộc chiến tranh là chính nghĩa với một đồng minh thân cận nhất nếu như một thành phố nào đó của đồng minh ấy phân bố tiện lợi cho chúng ta hoặc một mẩu lãnh thổ nào đó của nó làm hoàn chỉnh lãnh địa của chúng ta. Nếu đức vua phái quân đội của mình vào một nước mà dân chúng nghèo và dốt nát thì một nửa nước đức vua có thể bị tiêu diệt một cách hợp pháp còn một nửa khác thì bị nô dịch. Điều đó được gọi là đưa dân tộc thoát khỏi sự man rợ và đưa họ đến các phúc lợi của nền văn minh. Cũng khá phổ biến cách hành động của vua chúa và quý tộc như sau: đức vua xin nước láng giềng giúp đỡ chống lại kẻ địch đang xâm phạm biên giới của ngài, sau khi đuổi được kẻ thù, ngài bèn chiếm luôn lãnh địa của nước đồng minh còn bản thân nhà vua kia hoặc bị giết, hoặc bị bỏ ngục hoặc bị đuổi đi. Quan hệ huyết thống hoặc các liên kết hôn nhân là nguyên nhân rất thường xuyên của chiến tranh giữa các nhà vua và họ càng có quan hệ họ hàng gần gũi thì họ càng thù ghét nhau mạnh hơn. Các dân tộc nghèo thì tham lam, các dân tộc giàu thì kiêu căng, mà tính kiêu căng và tham lam luôn luôn xung khắc nhau. Bởi thế chiến tranh của chúng ta không bao giờ ngừng và nghề lính được xem là vinh dự nhất. Những Yahoo mà chúng tôi gọi là lính được người ta thuê mướn để anh ta có thể giết số lượng các sinh linh giống như anh ta càng nhiều càng tốt một cách bình tĩnh mà anh ta không bị buộc tội là tàn ác chút nào.

Ngoài ra ở châu Âu còn có nhiều tiểu vương do sự nghèo đói nên không thể tiến hành chiến tranh một cách độc lập. Những tiểu vương nghèo ấy đem quân đội của mình cho các nước láng giềng giàu có thuê để lấy tiền công nào đó. Ba phần tư số tiền trả này họ giữ trong túi mình và sống nhờ thu nhập này²²[2] .

- Tất cả những gì mà anh kể cho tôi nghe về nguyên nhân chiến tranh, - chủ nhân của tôi trầm ngâm nói, - chỉ rõ trí tuệ ấy là thế nào mà các anh có tham vọng chiếm đoạt nó. Nhưng may thay các anh không thể gây nên quá nhiều tội ác. Bản thân tự nhiên đã quan tâm tới điều đó, tạo ra các anh yếu hơn tất cả các động vật còn lại. Thực chất, các anh có bộ mặt rất phẳng, còn hàm thì hoàn toàn không nhô ra phía trước. Bởi thế các anh chưa hẳn là có thể cắn xé lẫn nhau. Móng chân trước và chân sau của các anh ngắn và yếu ớt. Mỗi một Yahoo của chúng tôi có thể so sánh được với người lực lưỡng trong số các anh em của anh. Nhưng đừng giận, - chủ nhân thêm vào để kết luận, - tôi cảm thấy rằng cái gọi là số người bị giết trong các trận đánh như anh nói thật chẳng là cái gì hết.

Khi nghe những lời này tôi không thể không mỉm cười. Tôi cũng khá là hiểu biết trong lĩnh vực quân sự và vì thế có thể giải thích cho ông thế nào là đại bác, súng cối, mìn, mousqueton²³[3], carbine ²⁴[4], súng lục, đạn, thuốc súng, gươm, lưỡi lê. Tôi mô tả tỉ mỉ cho ông các trận chiến đấu, sự đắm của con tàu với cả thủy thủ đoàn. Tôi cố vẽ cảnh tượng trận đánh trước mắt ông: khói, tiếng nổ, sự rối loạn, tiếng rên rỉ của người sắp chết, cái chết dưới vó ngựa, sự truy đuổi những người đang chạy trốn. Tôi kể về các cánh đống phủ đầy xác chết, bị bỏ cho chó sói và các loài chim ăn thịt ăn, về sự cướp bóc, cưỡng đoạt, bạo lực đối với dân chúng vô tội, về những cánh đồng bị bỏ hoang và các thành phố tan hoang. Muốn khoe khoang lòng dũng cảm của những người cùng tổ quốc kính yêu của tôi, tôi nói rằng, tôi đã từng chứng kiến khi vây hãm một thành phố, họ đã tức giận tung xác của hàng trăm địch quân lên không trung và tất cả khán giả rất hả lòng khi thấy những mẩu thân thể người rơi lả tả xuống đất.

Tôi còn định mô tả các chi tiết tiếp theo, nhưng chủ nhân ra lệnh cho tôi dừng lại.

- Bất kỳ ai có biết về những Yahoo, - ông nói, - thì chẳng khó khăn gì cũng thấy rằng, động vật ghê tởm này có thể làm mọi việc mà anh đã mô tả, nếu việc đó hợp với nó.

Nhưng câu chuyện của tôi đã gây cho ông nỗi lo lắng mà từ trước đến giờ chưa bao giờ ông trải qua. Ông bao giờ cũng khinh miệt các Yahoo sống trên đất nước này, nhưng ông cũng không quy kết mọi thiếu sót cho chúng hơn là những con gnnayh (chim ăn thịt) về tính tàn bạo của nó hoặc ăn năn, vì ông đã giày xéo chúng dưới vó mình. Nhưng chính các câu chuyện của tôi, những tội ác kinh khủng nhất lại được các sinh linh có khả năng trí tuệ lớn lao nhất thực hiện. Điều đó dẫn dắt ông tới ý nghĩ cho rằng, trí tuệ khi đã đồi bại đi có lẽ còn tệ hại hơn sự đần độn thú vật. Theo ý kiến ông, đó không thể coi là trí tuệ, mà khả năng đặc biệt nào đó thúc đẩy sự phát triển các thói xấu tự nhiên của chúng ta.

Cuối cùng, ông bảo tôi là ông đã nghe quá đủ về chiến tranh. Giờ đây, ông quan tâm đến cái khác. Trong câu chuyện, tôi có nhắc đến một ai đó trong số các thủy thủ trên con tàu rời bỏ tổ quốc, bởi vì họ đã bị khánh kiệt bởi luật pháp. Biểu hiện này khiến cho chủ nhân rất ngạc nhiên. Ông không thể nào hiểu được, bằng cách nào đó luật pháp lại có thể đưa ai đó - như trong câu chuyện của tôi - đến khánh kiệt. Bởi thế, ông yêu cầu tôi giải thích cho đạo luật ấy là thế nào và ai là nạn nhân của nó. Theo ý kiến ông, sự thống trị thiên nhiên và trí tuệ là khá đủ cho các sinh vật thông minh như chúng tôi tự đánh giá mình. Tôi trả lời ông rằng tôi sẽ hết sức cố gắng để thỏa mãn nguyện vọng của ông, mặc dù luật pháp và quyến lực là các đối tượng mà tôi rất ít hiểu biết.

Tôi giải thích cho ông rằng, ở đất nước chúng tôi có một tầng lớp người khá đông đúc mà ngay từ lúc còn trẻ họ đã học chứng minh rằng đen là đen và trắng là trắng, tùy theo đấy mà người ta trả công cho họ nhiều hơn. Tầng lớp ấy đã kìm hãm cả dân tộc trong tình cảnh nô lệ.

Ví dụ như, nếu người láng giềng thích con bò của tôi thì người ấy thuê luật sư để chứng minh theo luật, người láng giềng ấy có quyền tước con bò của tôi. Khi đó, để bảo vệ các quyền của tôi về con bò, tôi phải đi thuê một luật sư thứ hai bảo vệ, bởi vì luật pháp không cho bất kỳ ai được bảo vệ cá nhân mình ở tòa án. Thêm vào đó: với tính cách là người sở hữu theo luật và người sở hữu thật sự, tôi sẽ rơi vào tình trạng bất lợi ở tòa án. Vấn đề ở chỗ, mỗi một luật sư hình như ngay từ lúc còn trong nôi đã quen bảo vệ điều sai sự thật. Bởi thế, khi bảo vệ hành vi đúng đắn, ông ta thường xuyên cảm thấy mình rất vụng về và không thể nào thể hiện được hết nghị lực và nghệ thuật của mình. Hơn nữa trong một lúc ông ta cực kỳ cẩn thận: sau khi phát biểu nhiệt tình quá mức để bảo vệ một công việc đúng đắn ông ta đã liều để bị khiển trách từ phía các quan tòa và làm giảm phẩm giá tầng lớp của mình.

Nói một cách nghiêm khắc, tôi chỉ có hai phương pháp giữ con bò của mình: thứ nhất - mua chuộc luật sư của phía đối địch để ông ta làm cho tòa hiểu là dường như ông ta đang bảo vệ một công việc đúng đắn; thứ hai - làm cho người bảo vệ của tôi mô tả những yêu sách của tôi về con bò hiển nhiên là không chính đáng, ám chỉ rằng thực chất con bò thuộc về đối thủ của tôi. Và trong trường hợp này và cũng như trong trường hợp khác cũng không có gì khác nhau, tòa án sẽ công nhận sự thật thuộc về phía đối thủ hoặc những yêu sách của tôi không hợp pháp - tôi có hy vọng thắng kiện.

Tôi tiếp tục nói cho ông biết rằng các quan tòa của chúng tôi là những người có trách nhiệm giải quyết mọi cuộc tranh cãi về quyền sở hữu và phán xét các tội phạm. Người ta chọn họ trong số các luật sư khéo léo, khi họ trở nên già đi và lười nhác ra. Những luật sư trước khi được bổ nhiệm làm quan tòa là những người quen dung túng sự lừa dối, tội vi phạm lời thề và bạo lực. Tôi được biết không ít vị quan tòa đáng kính đã cương quyết chối từ các khoản hối lộ lớn do bên hữu đưa ra, không muốn góp phần vào chiến thắng của bên hữu và như vậy lại xúc phạm đến giá trị tầng lớp của mình.

Khi xét xử các vụ kiện tụng khác nhau, họ tránh đi vào thực chất công việc một cách thận trọng thay vào đó họ kêu gào, làm ầm ào và ba hoa đến mệt nhoài chỉ vì các việc mà nói một cách nghiêm túc chẳng liên quan chút nào đến công việc. Chẳng hạn như đối với ví dụ mà tôi đưa ra họ không hỏi đối thủ của tôi có quyền gì đối với con bò ấy của tôi mà sẽ nói dài dòng vô tận nào là con bò lông màu hung hay màu đen; sừng của nó dài hay ngắn; người ta vắt sữa nó ở nhà hay ở ngoài bãi chăn; nó mắc các bệnh nào và vân vân và vân vân.

Cần phải chú ý thêm là những người này sính sử dụng trong ngôn ngữ của mình những từ và thành ngữ chuyên môn đến mức những người bình thường hầu như không hiểu ngôn ngữ của họ nữa. Các đạo luật cũng được biên soạn ra như vậy. Những đạo luật như thế rất nhiều và thật khó hiểu, mâu thuẫn tới mức căn cứ vào đó không thể xác định một cách hoàn toàn chính xác là hành vi nào thì hợp pháp, còn hành vi nào thì không, thế nào là hợp lý còn thế nào là bất hợp lý, đâu là sự thật và đâu là giả dối. Thật chẳng khôn ngoan chút nào nếu cũng với các đạo luật và quan tòa ấy cần phải ba mươi hoặc bốn mươi năm để làm sáng tỏ cánh đồng mà tổ tiên của tôi đã khai phá sử dụng suốt sáu thế hệ có thuộc quyền sở hữu của tôi hay không, hay thuộc quyền sở hữu của một chủ đất xa lạ sống cách tôi ba trăm dặm.

Việc xét xử đối với các nhân vật bị buộc có trọng tội quốc gia thì lại diễn ra rất nhanh. Các quan tòa chỉ đơn giản thực hiện theo ý chính quyền muốn kẻ bị buộc tội bị đưa ra xét xử hay là tha bổng.

Còn sau đó theo mệnh lệnh nhận được hoặc là xử kẻ đó vào tội treo cổ hoặc là tha bổng. Nhưng có lẽ trong trường hợp này hoặc trường hợp khác họ tuân theo pháp luật một cách nghiêm ngặt²⁵[5].

Đến giờ tôi xin kết thúc câu chuyện của mình chắc hẳn ngài, chủ nhân của tôi tự hiểu “bị khánh kiệt bởi luật pháp” nghĩa là gì.

Để trả lời các vấn đề thắc mắc của ông tôi cần phải giải thích thế nào là tiền, chúng được làm bằng gì và giá trị của kim loại quý như thế nào. Nếu Yahoo, tôi nói, có một lượng lớn vật chất quý giá này, nó có thể có tất cả những gì mà nó nghĩ tới: quần áo đẹp, nhà cửa tráng lệ, thái ấp rộng rãi, đồ gỗ xa hoa, những món ăn và đồ uống quý nhất. Và vì chỉ có tiền mới có thể có tất cả mọi thứ, bởi thế Yahoo của chúng tôi mới đánh giá tiền cao hơn tất cả mọi thứ trên đời, muốn càng có nhiều tiền càng tốt. Nhờ ý nghĩa to lớn của tiền nên những người giàu có mới khiến những người nghèo lệ thuộc mình và sử dụng các thành quả lao động của họ. Có hàng nghìn người nghèo đi làm thuê cho một người giàu. Có thể nói thẳng ra rằng đại đa số nhân dân chúng tôi kéo lê cuộc sống vất vưởng và đau khổ vì lao động cực nhọc, trong khi nhận được số tiền trả công rất ít ỏi chỉ cốt để cho một thiểu số có thể sống thừa thãi. Điều đó thật khó hiểu đối với chủ nhân của tôi, người cho rằng mọi động vật chỉ có quyền nhận lượng hoa lợi của tự nhiên cho mình, kể cả những kẻ thống trị số còn lại.

Sau khi hỏi tôi những Yahoo giàu có của chúng tôi sống như thế nào, ông quan tâm tới bếp nấu ăn của chúng tôi và hỏi những món ăn đắt tiền ấy như thế nào mà lại đòi hỏi chi phí lớn đến thế. Tôi liệt kê tất cả các món sơn hào hải vị mà tôi còn nhớ được và mô tả các phương pháp chế biến chúng. Tôi nói rằng người ta cho tàu đi các biển tới các nước trên thế giới chỉ để kiếm đồ gia vị cho các món ăn ấy, kiếm đồ uống và vô số các thứ linh tinh khác. Khi cần người ta cũng có thể đi vòng quanh thế giới ba lần chỉ để kiếm thực phẩm cho bữa ăn sáng của một gia đình quyền quý nào đó của Yahoo chúng tôi hoặc bát đĩa cần để bày các món ăn ấy.

- Tuy nhiên, thật tội nghiệp cho cái đất nước, - người tiếp chuyện tôi nói, - không thể nuôi nổi dân chúng của mình!.

Điều khiến ông hết sức kinh ngạc là trong đất nước chúng ta thậm chí không có đủ nước ngọt và dân chúng phải đi kiếm đồ uống ở các miền bên kia biển cả.

Tôi giải thích cho ông rõ là chúng tôi uống những đồ uống của các nước ngoài không phải vì chúng tôi không đủ nước uống. Những đồ uống này được chế từ dịch các loại quả đặc biệt, chúng tôi uống để trở nên vui vẻ, làm say sưa, xua đuổi các ý nghĩa buồn chán, để quên mọi lo toan và buồn phiền đầy ắp cuộc sống của chúng tôi. Sự thật, vì chúng mà chúng tôi trở nên bơ phờ, nhu nhược, chán chường và bệnh hoạn. Nhưng điều đó không làm chúng tôi dừng lại: chúng tôi chấp nhận tất cả chỉ để cảm thấy mình vui vẻ và vô lo nghĩ chốc lát.

- Đất nước Anh thân yêu của tôi, - tôi nói, - theo tính toán khiêm nhường nhất, có thể sản xuất các loại thực phẩm khác nhau nhiều gấp ba lần số dân cư của nó sử dụng. Nhưng Yahoo của chúng tôi không thỏa mãn với các sản phẩm này và vận chuyển bằng đường biển các loại hoa quả quý hiếm, rau cỏ, những thứ gia vị cay gắt các loại và những vật khác để mơn trớn khẩu vị khó hiểu của mình. Và để đổi lấy cái này chúng tôi gửi ra nước ngoài những thực phẩm và sản phẩm cần thiết. Thật dễ hiểu tại sao vô số người đồng hương của tôi buộc phải kiếm sống bằng hành khất, ăn cướp, ăn cắp, nịnh hót, tội phản bội lời thề, gian dối, hối lộ, man trá, bài bạc, tôi tớ, thói khoe khoang, buôn bán cử tri, viết lách ba lăng nhăng, chiêm tinh, đạo đức giả, vu khống và những việc đại loại như thế.

Độc giả có thể tự hình dung thấy biết bao khó nhọc để giải thích cho Ngựa-người mỗi một từ trong số các từ này.

- Nhưng với những điều kiện như thế, - chủ nhân nhận xét, - những người sống trên đất nước của anh phải lao động cung phụng cho bọn giàu có suốt từ sáng cho đến tối mịt.

- Ngài hoàn toàn đúng, - tôi nói, - Chẳng hạn như khi tôi sống ở nhà và mặc quần áo thì tôi có thể cho rằng mang trên người thành quả lao động của hàng trăm thợ thủ công. Việc xây dựng nhà của tôi còn đòi hỏi nhiều thợ hơn thế nhiều, còn để dệt quần áo cho vợ tôi thì cần số thợ gấp năm lần.

Tôi còn định kể cho ông về những người mà phương tiện sinh nhai của mình là đi chữa bệnh, nhưng hình như điều này hoàn toàn không thể hiểu được đối với chủ nhân của tôi. Ông cho rằng hoàn toàn tự nhiên nếu mỗi một Ngựa-người yếu đi và ốm nặng, mấy ngày trước khi chết hoặc ngẫu nhiên làm mình bị thương. Nhưng đối với ông thật khó hiểu bản chất, các hoạt động của ai đó thấm nhuần tính chất trí tuệ lại có thể gây nên những bệnh tật trên cơ thể chúng ta. Tôi trả lời la vô số bệnh tật của chúng ta do sự tham ăn và tham uống vô độ, rằng chúng ta ăn khi không đói và chúng ta uống khi cảm thấy không khát một chút nào. Đôi khi suốt đêm chúng ta uống rượu mạnh. Điều đó khiến chúng ta lười nhác, làm viêm các nội quan của chúng ta, làm hỏng hệ tiêu hóa. Còn vô số các bệnh tật khác có liên quan với vô số tật xấu đang thịnh hành trên đất nước chúng ta. Cần phải mất nhiều thời gian để liệt kê tất cả các bệnh mà cơ thể con người mắc phải. Kể cũng cần nói thêm là một tầng lớp đông đảo chỉ làm mỗi việc là chữa bệnh cho đồng bào của mình. Tôi kể chi tiết về các thầy thuốc của chúng ta, về các phương pháp của họ chữa các bệnh khác nhau, về thói man trá và trục lợi của họ.

Tầng lớp này đặc biệt giỏi trong nghệ thật tiên đoán hậu quả của bệnh tật. Nhưng họ phạm phải các sai lầm không ít. Khi họ cảm thấy rằng người bệnh ốm nặng thì họ thường tiên đoán cái chết. Chính họ thường xuyên có thể làm chết người bệnh, bởi vì sự khỏi bệnh không phụ thuộc vào họ. Nhưng bất chấp sự chữa trị của họ, thình trạng của bệnh dù sao vẫn bắt đầu có chuyển biến tốt thì họ dễ dàng làm những người thân thích của người bệnh tin rằng đều đó xảy ra là do sự chăm lo khéo léo của họ.

Về điều này cần nói thêm rằng, thường họ rất có ích cho các người chồng hoặc vợ, nếu nếu những người này chán nhau, cho các cậu con trưởng đang trông chờ di sản, cho các thượng thư đang có các địch thủ cạnh tranh nguy hiểm và đôi khi cho nhà vua đang muốn loại bỏ những thượng thư của mình³¹[1]. Khi nghe những lời này, chủ nhân hẳn đã chán ngấy những nghị luận của tôi về tầng lớp “lang băm”, đã ngắt lời tôi bằng câu hỏi:

- Anh đã mấy lần nhắc tới các thượng thư, - ông nói, - tôi rất muốn biết, bằng những từ này, anh muốn chỉ loại Yahoo nào?

Tôi trả lời ông rằng, thủ tướng hoặc tể tướng, người đứng đầu các thượng thư là một sinh vật hoàn toàn xa lạ với các tình cảm vui buồn, tình yêu và hận thù, tình thương và giận dữ. Ít nhất, ở ông ta chẳng có các say mê nào ngoài sự khao khát điên cuồng với giàu sang, quyền lực và danh vị. Ông ta sử dụng lời nói cho các mục đích khác biệt nhất, nhưng chỉ có điều không để biểu lộ các ý tưởng của mình. Ông ta chỉ nói sự thật khi nào muốn người ta tiếp nhận nó là sự giả dối, và ông ta giả dối chỉ chỉ trong những trường hợp khi muốn mạo nhận sự giả dối của mình là sự thật. Về những người mà ông ta nói xấu sau lưng, thì có thể tin rằng họ đang trên đường đi tới danh dự, còn những người được ông ta khen ngợi, thì có thể xem là đồ bỏ đi. Hãy cẩn thận nếu ông ta đưa ra lời hứa thực hiện yêu cầu của anh và khẳng định nó bằng thề thốt. Sau điều đó thì anh sẽ chẳng còn chút hy vọng gì để đạt được điều mong muốn và đối với anh, thông minh hơn cả là nên từ bỏ điều đó.

- Có nhiều phương pháp để trở thành thủ tướng, - tôi tiếp tục. - Thông thường nhất là sự vu khống một cách nghệ thuật, sự cáo giác khéo léo và sự phản bội. Đôi khi sự cáo giác công khai và phẫn nộ ở cung đình lại đổ đốn theo cả những thói xấu khác. Nhà vua khôn ngoan thường ưa thích hơn cả đối với kẻ sử dụng phương thức sau cùng, bởi vì những kẻ cáo giác này bao giờ cũng có thái độ hết sức xu nịnh sẽ cưng chiều mọi thói đỏng đảnh và ham muốn của ông chủ của mình.

Sau khi giành được quyền lực, ông ta sẽ củng cố vị trí của mình bằng cách mua chuộc đại đa số các nguyên lão nghị viện hoặc các thành viên của hội đồng. Cuối cùng, sau khi giành được sự giàu sang tột đỉnh nhờ ăn hối lộ, nhờ các mánh khóe gian lận khéo léo với tiền của quốc gia và sự ăn cắp trắng trợn, các thượng thư sẽ xa rời hoạt động xã hội.

Cung điện của thủ tướng sẽ trở thành nơi nuôi dưỡng để đào tạo những người tương tự ông ta. Những thị đồng, các nô bộc và các người canh cửa sẽ noi gương ông chủ của mình, cũng sẽ trở thành các thủ tướng trong môi trường hoạt động của mình và trong việc hoàn thiện học tập ba tiền đề nghệ thuật chủ yếu của ông ta: sự trắng trợn, sự giả dối và sự hối lộ. Kết quả là mỗi một kẻ trong số ấy sẽ có một cung đình nhỏ của mình hình thành từ những người trong xã hội quyền quý. Đôi khi nhờ sự khéo léo và sự trơ tráo mà họ thành đạt dần dần được nâng lên từng bậc một và trở thành kẻ thừa kế ông chủ của mình”.

Một lần sau khi nghe tôi nhắc tới giới quyền quý của đất nước tôi, chủ nhân ban cho tôi một lời khen tặng mà tôi hoàn toàn chẳng xứng đáng chút nào. Ông nói rằng hẳn tôi sinh ra trong một gia đình quý tộc, bởi vì về thể chất, màu da và sự thanh cao thì tôi hơn rất xa tất cả các Yahoo của đất nước ông. Ngoài ra, tôi không chỉ có thiên hướng ngôn ngữ mà còn có cả những mầm mống trí tuệ mà tất cả những người quen của ông đều xem là kỳ diệu.

Tôi biểu lộ với ông lòng biết ơn tầm thường nhất vì ý kiến tốt đẹp ấy về tôi. Nhưng đồng thời tôi cũng làm ông tin rằng xuất thân của tôi thật chẳng cao sang gì, bởi vì thân sinh của tôi là những con người khiêm tốn, trung thực, chật vật lắm mới có khả năng tạo cho tôi một sự giáo dục tàm tạm. Tôi thua với ông rằng giới quyền quý của chúng tôi hoàn toàn không phải như ông tự hình dung. Ngay từ thời thơ ấu, các thanh niên quyền quý đã được giáo dục trong sự vô công rồi nghề và xa hoa. Sau khi học xong một trưởng nào đó, những con người trẻ tuổi này thực hành ăn chơi trác táng, trong bài bạc và các trò tiêu khiển khác. Sau khi vung phí phần lớn tài sản của mình, họ lao vào các cuộc hôn nhân vì tiền với các phụ nữ xuất thân hèn hạ chẳng có gì nổi bật vì sắc đẹp hay sức lực mà bản thân họ cũng khinh rẻ và căm ghét. Thật dễ hiểu nếu từ các cuộc hôn nhân ấy sinh ra những đứa trẻ bệnh hoạn, còi cọc và dị dạng. Dù thế nào đi nữa ở đất nước ta những cơ thể bệnh hoạn, yếu đuối, còm nhom và bộ mặt xám xịt là những nét đặc trưng của dòng máu quyền quý. Thể tạng khỏe mạnh và rắn rỏi đối với con người quyền quý được coi là hoàn toàn thô bỉ. Những khiếm khuyết tâm thần của những con người này hoàn toàn tương ứng với thể tạng và là sự phối hợp khó coi của sự chán chường, sự ngu ngốc, sự thô bạo, sự độc đoán và kiêu ngạo.

Cũng có thể độc giả ngạc nhiên bằng cách nào tôi lại quyết định phơi bày những thiếu sót của dòng giống chúng ta trước một sinh vật lại xem tôi giống với Yahoo, mà không có cái đó cũng đã có ý kiến không phải hay ho gì lắm về loài người nói chung. Nhưng tôi cũng phải thành tâm thừa nhận rằng: việc so sánh vô số những phẩm hạnh của các động vật bốn chân tốt bụng này với sự đồi bại của con người đã làm thay đổi đến tận gốc rễ quan điểm của tôi đối với bẳn chất con người. Tôi rút ra kết luận là hoàn toàn không cần phải thương xót thanh danh đồng loại. Hơn nữa, khi trông vào chủ nhân và những thân của ông, ở tôi xuất hịện sự căm ghét sâu sắc đối với tính giả dối và thói lường gạt. Ngay cả giờ đây, khi nhớ lại những gì tôi đã kể về các đồng bào của mình, tôi vẫn bằng lòng khi thấy mình thương hại những khiếm khuyết của họ bao nhiêu thì mình càng cố gắng kiên trì biểu hiện cuộc sống và các tập quán của họ dưới ánh sáng có lợi nhất bấy nhiêu. Tuy nhiên, tôi cũng chẳng tự cho mình có công lao đặc biệt gì. Bởi vì chẳng lẽ tìm được một người mà lại không có nhược điểm và không có định kiến đối với nơi sinh thành ra mình hay sao?

Tôi trình bày ở đây chỉ một điều căn bản nhất trong vô số cuộc trò chyện của tôi, với chủ nhân. Cuối cùng sự tò mò cũng được thỏa mãn một phần nào. Một buổi sáng, ông mời tôi đến và sau khi mời ngồi, (thú thật, chưa bao giờ tôi được tiếp đón như vậy) ông bắt đầu nói chuyện với tôi. Ông nói rằng, ông đã bắt đầu suy nghĩ nhiều về tất cả những điều tôi nói về bản thân cũng như về Tổ quốc của tôi, và ông đi đến kết luận khá bi đát sau đây:

- Các anh là một giống động vật đặc biệt, - chủ nhân tuyên bố, - có một phần tý tẹo trí tuệ. Nhưng bằng trí tuệ ấy, các anh chỉ dùng để phát triển các thói xấu bản chất của các anh và tập nhiễm các thói xấu mới. Làm ngơ trước thiên hướng mà tự nhiên đã tạo cho các anh, các anh chỉ thấy mục tiêu tồn tại duy nhất, của mình ở chỗ tăng thêm nhu cầu của mình và nghĩ ra các phương thức đáng sợ nhất chỉ để thỏa mãn chúng. Nhưng về mặt thể lực, nếu chỉ xét đoán riêng các anh, dân tộc của các anh thua xa các Yahoo của chúng tôi. Các anh đứng trên hai chân sau không phải là chắc chắn lắm; các móng vuốt của các anh hoàn toàn vô ích để bảo vệ và tấn công. Các anh không thể chạy nhanh và leo cây như các đồng loại (trong suốt quá trình nói chuyện ông gọi chúng như vậy) Yahoo địa phương của các anh.

Sự tồn tại chính thể và pháp luật của các anh, chứng tỏ sự không hoàn thiện của trí tuệ cũng như các đức tính của các anh. Để điều khiển mọi cái, thì ai thật sự khôn ngoan cũng cảm thấy chỉ cần trí tuệ là đủ. Nhưng trái lại, tất cả cái gì mà các anh làm, chứng tỏ rõ ràng các anh không có khát vọng trí tuệ.

- Để kiểm tra các kết luận này, tôi xin so sánh, - chủ nhân tiếp tục, - cách sống, phong tục và tập quán của các anh với cách sống của các Yahoo của chúng tôi. Điều đó rốt cuộc đã làm cho tôi tin rằng, về mặt thông minh, giữa dân tộc các anh và Yahoo có sự hết sức giống nhau.

Các Yahoo căm ghét nhau hơn các tất cả các động vậy còn lại. Thường người ta cho rằng, nguyên nhân của sự căm ghét này nằm trong sự quái gở của chúng, mỗi một Yahoo thấy rõ sự khác quái gở của người anh em của mình, nhưng lại không nhận thấy ở bản thân mình. Nhưng bây giờ, tôi cảm thấy sự giải thích này là sai lầm. Những nguyên nhân của sự hiềm khích giữa các súc vật này cũng chính là nguyên nhân của những hiềm khích giữa những đồng loại các anh. Thực chất, nếu như anh cho năm Yahoo lượng thức ăn đủ cho năm mươi Yahoo, thì thay cho việc bình tĩnh đi vào ăn uống, chúng lại xông vào ẩu đả lẫn nhau. Mỗi một Yahoo cố gắng chiếm tất cả cho mình. Bởi thế, khi cho chúng ăn ngoài đồng, thường người ta phải phải người canh. Còn trong chuồng, thì người ta buộc chúng cách xa nhau một chút. Đôi khi, chúng tôi không kịp lựa chọn các con bò đã chết trên đồng cho Yahoo của mình. Khi đó hàng đàn Yahoo hoang dại từ các vùng phụ cận chạy đến và lao vào con mồi của mình. Giữa chúng, bấy giờ bắt đầu một trận đánh nhau như tôi đã kể. Chúng dùng móng vuốt gây những vết thương trầm trọng cho nhau, nhưng ít khi dẫn đến tử vong. Bản thân chúng không có các vũ khí gây nên chết chóc như thứ mà các anh chế tạo ra. Đôi khi, những cuộc ẩu đả giữa những động vật hoang dã ấy chẳng có một nguyên nhân rõ rệt nào. Các Yahoo sống ở các rừng rậm hoặc rừng thưa nào đó tấn công các láng giềng của chúng cố sao cho thật bất ngờ. Khi bị thất bại, chúng quay về nhà để trút giận dữ vào nhau, sinh sự lẫn nhau và gây nên cái mà các anh gọi là cuộc chiến thương tàn.

Ở đất nước chúng tôi, người ta có thể gặp ở đâu đó, những hòn đá nhỏ sáng lấp lánh nhiều màu sắc. Các Yahoo có sự ham muốn thật sự với các hòn đá nhỏ đó. Nếu những hòn đá đó gắn chặt vào đất thì chúng sẵn sàng làm việc suốt cả ngày chỉ để tách lấy mó. Chúng đem vật kiếm được đó về ổ và chôn sâu xuống đất. Trong khi làm việc đó chúng quan sát xung quanh một cách hết sức cẩn thận, lúc nào cũng cảnh giác nhìn bốn phía giấu giếm, dường như chỉ sợ các Yahoo bên cạnh thấy chúng giấu kho báu ở đâu.

Chủ nhân nói thêm:

- Tôi không thể nào hiểu được và không sao giải thích được tại sao Yahoo có sự say mê với các hòn đá nhỏ lấp lánh ấy. Nhưng bây giờ thì tôi nghĩ rằng, nguồn gốc của nó chính là lòng tham vô độ, giống như anh đã diễn tả ở loài người. Một lần để thí nghiệm, tôi bí mật mang một vốc các hòn đá ấy từ chỗ cất, mà một Yahoo đã cất chúng. Con vật tham lam này phát hiện ra các báu vật của mình bị mất liền rống lên to đến mức cả đàn Yahoo chạy xô lại. Con Yahoo bị mất của liền xô vào đồng bọn cắn xé và cào cấu chúng. Mấy ngày sau nó vẫn không thể nào quên sự mất mát ấy đến nỗi không ăn, không ngủ và cũng không làm việc. Cuối cùng tôi phải bảo người hầu bí mật đặt các hòn đá ấy vào chỗ cũ. Tìm được của báu, Yahoo ngay lập tức tươi tỉnh lại và vui mừng. Nó lại giấu rất cẩn thận những hòn đá nhỏ ấy vào nơi mới chắc chắn hơn và từ đó đến giờ lại ngoan ngoãn và chịu làm như trước.

Chủ nhân của tôi cũng khẳng định:

- Một lần chính mắt tôi thấy một cuộc đánh nhau khốc liệt nhất giữa các Yahoo trên cánh đồng có rất nhiều hòn đá lấp lánh. Khi hai Yahoo, - chủ nhân tiếp tục, - tìm thấy trên cánh đồng những hòn đá như thế và bắt đầu lao vào đả nhau, thì Yahoo thứ ba xuất hiện ngay cạnh và lợi dụng hai con kia đang đánh nhau, nó thó hòn đá và mang đi mất.

Chủ nhân cũng thấy ở đó có sự giống nhau một chút nào đấy với sự tranh chấp của chúng ta. Tôi không làm ông thay đổi ý kiến ngay. Điều đó có nghĩa là bôi xấu danh tiếng tốt đẹp của chúng ta. Chính bản thân tôi cũng thừa nhận là cách giải quyết tranh cãi như thế hợp lý hơn nhiều các phán quyết tòa án của chúng ta. Thực chất, ở đây những kẻ theo đuôi cuộc tranh chấp chẳng mất cái gì ngoài cái, mà vì nó chúng đả nhau. Hơn nữa các quan tòa chúng ta chẳng bao giờ ngừng công việc khi chưa làm khánh kiệt hoàn toàn cả hai bên hầu kiện.

Tiếp theo chủ nhân của tôi nhận xét thật chẳng có gì đáng ghét hơn là tính háu ăn của Yahoo. Chúng tham lam vô cùng khi vồ lấy tất cả những gì lọt vào mắt chúng và chén tuốt không chọn lựa cỏ, rễ, củ, quả cây, thịt đang thối. Chúng coi các thức ăn lấy trộm được hoặc cướp được ngon hơn nhiều thức ăn chuẩn bị cho chúng ở nhà.

Thực ra khá hiếm khi tìm được loại rễ ngọt. Các Yahoo cố gắng tìm kiếm loại rễ này và hết sức khoái trá được mút nó. Rễ ngọt ấy tác động đến chúng cũng giống như rượu vang đối với chúng ta. Do ảnh hưởng của nó, mà chúng lúc thì hôn nhau, lúc thì đánh nhau, nhăn nhó mặt mày, làu bàu cái gì đó, loạng choạng, ngã xuống đất và ngủ thiếp đi.

Nhưng những gì có liên quan tới khoa học, nghệ thuật và công nghệp thì chủ nhân của tôi thừa nhận rằng, về mặt này ông chẳng thấy có gì tương tự giữa các Yahoo của đất nước ông và của chúng ta. Sự thực, ông cũng nghe thấy qua một số Ngựa-người ham hiểu biết là, trong đại đa số các đàn Yahoo cũng có một loại cầm quyền, thường bao giờ cũng là những Yahoo kỳ quái và độc ác nhất trong cả bầy Yahoo. Ở mỗi con đầu đàn ấy, bao giờ cũng có con sủng ái. Con sủng ái bao giờ cũng giống con bảo hộ. Nghĩa vụ của nó là liếm chân con đầu đàn và quan tâm tới tiện nghi của nó. Thỉnh thoảng, để thưởng cho việc làm này, con đầu đàn lại ban cho nó một mẩu thịt lừa. Cả đàn ghét con sủng thần này, bởi vì khi có nguy hiểm, bao giờ nó cũng đứng cạnh con đầu đàn. Thường con đầu đàn giữ nó lại cho đến khi chưa tìm được con nào xấu hơn. Còn khi con sủng ái bị thải loại, thì tất cả Yahoo của vùng này, cả già cả trẻ, đứng đầu là con thay thế, vây nó vào giữa và đả cho một trận tơi bời. Việc này nên áp dụng cho cung đình chúng ta như thế nào, đối với các sủng thần cũng như các thượng thư, thì chủ nhân để cho tôi tự xác định lấy.

Chủ nhân còn nhận xét với tôi rằng ở Yahoo còn có một số đặc điểm mà nói chúng tôi hoàn toàn không nhắc tới trong các câu chuyện của mình về loài người, hoặc tôi chỉ nói lướt qua. Đập ngay vào mắt, trước nhất đó là tính ham thích chỗ bẩn thỉu của Yahoo, trong khi đó tất cả các động vật còn lại có bản chất ưa sạch sẽ.

Nếu như trong đất nước của các Ngựa-người, người ta có nuôi lợn, thì tôi cũng chẳng khó khăn gì mà bác bỏ lời buộc tội đối với những đồng loại của tôi, dường như một mình chúng khác biệt bởi tính ưa bẩn thỉu. Nhưng thật không may cho tôi ở đây không có lợn. Mặc dù các động, vật bốn chân này còn trông khá hơn nhiều Yahoo, nhưng cũng không thể ca tụng chúng ở chỗ ưa sạch sẽ được. Chủ nhân của tôi hẳn sẽ đồng ý với tôi nếu trông thấy chúng ăn uống và thích lăn lộn, ngủ trong bùn đất, bẩn một cách kinh tởm như thế nào.

Còn một đặc điểm khác khó giải thích hơn, mà những người hầu của chủ nhân phát hiện thấy ở một số Yahoo. Đôi khi các Yahoo nảy ra ý ngông chui vào một xó, nằm xuống đất, than vãn, rên rỉ và xua đuổi tất cả ai đến gần mình. Thường đó là những con vật được nuôi béo tốt trẻ trung và khỏe mạnh; chúng không đụng tới thức ăn và nước uống, hiển nhiên chúng không bị đau đớn gì cả. Cái gì xảy ra với chúng, thật là khó hiểu. Biện pháp chữa trị duy nhất đối với kẻ đỏng đảnh này là công việc nặng nhọc, nó sẽ nhanh chóng đưa Yahoo đang vật vã ấy trở lại trạng thái bình thường.

Tôi không trả lời chủ nhân điều gì về nhận xét này. Vì lòng kính trọng với các đồng bào của mình, tôi không muốn giải thích cho ông rằng, tôi thấy trong các cơn động kinh này của Yahoo, những mầm mống của sự chán chường và rầu rĩ, thường hay có trong số những người giàu có và quyền quý của đất nước ta. Nhưng tôi cũng hoàn toàn đồng ý với chủ nhân của tôi phương pháp chữa trị căn bệnh này.

Tôi có cơ sở để nghĩ rằng các động vật này ngờ tôi là một đồng loại của chúng. Chúng luôn luôn cố gắng đi gần lại phía tôi, càng gần càng tốt và bắt chước các hành động của tôi như khỉ. Nhưng chúng cũng thường xuyên biểu hiện thái độ căm ghét hoang dại nhất đối với tôi. Những con vật hoang dã ấy theo dõi một sinh vật đã thuần dưỡng đội mũ chụp không vành đi tất dài khi nó ngẫu nhiên rẽ vào đàn của chúng.

Ngay từ thơ ấu, Yahoo tỏ ra hết sức nhanh nhẹn, nhưng mặc dù vậy tôi cũng bắt được một Yahoo đực ba tuổi. Tôi thử dỗ dành nó bằng các cử chỉ âu yếm, nhưng con vật nhỏ này đã kêu gào một cách tuyệt vọng, cào cấu, cắn tôi khi tôi vừa kịp buông nó ra. Tiếng ồn ào này đã làm cả đàn chạy lại. Tất cả bọn chúng đều hết sức điên cuồng, nhưng khi thấy rằng con Yahoo con vẫn nguyên vẹn và vô hại và con ngựa tía đứng bên cạnh tôi thì chúng không dám tiến đến gần.

Theo như tôi nhận xét thì Yahoo là một trong số các động vật khó dạy và huấn luyện nhất. Cái việc mà chúng có thể làm quen được là mang vác và chở vật nặng. Nguyên nhân chủ yếu của điều này là tính bướng bỉnh và đa nghi của chúng. Tuy nhiên, không phải vì thế mà không thừa nhận tính láu cá và ranh ma của chúng. Chúng độc ác, phản phúc và hay thù hằn. Chúng khỏe mạnh và hỗn xược, đồng thời lại nhát gan, do đó chúng trở nên trâng tráo, hèn hạ và tàn bạo.

Những Ngựa-người nhốt các Yahoo được sử dụng vào các công việc nhà trong các chuồng không xa nơi ở của họ, số còn lại, họ đuổi ra ngoài đồng. Tại đó, chúng đào rễ cây, ăn các loại cỏ khác nhau, tìm bới xác súc vật, đôi khi bắt giết chuột đồng. Mỗi Yahoo đào cho mình một hang sâu ở đâu đó trên sườn đồi và sống đơn độc tại đấy. Các hang Yahoo cái rộng hơn, bởi vì ở đó thường có hai đến ba Yahoo con. Yahoo bơi lội rất giỏi và có thể ở lâu dưới nước. Chúng thích việc bắt cá, mà Yahoo cái thường đưa con cái đi theo.

Bởi vì tôi sống ở đất nước này ba năm trời, hẳn độc giả cũng mong tôi noi gương các nhà du lịch khác kể lại chi tiết phong tục và tập quán của thổ dân ở đây.

Những Ngựa-người cao nhã và bản chất có khuynh hướng với mọi đức hạnh và không có một chút khái niệm nào về cái ác. Nguyên tắc sống cơ bản của họ là hành vi chịu sự điều khiển của trí tuệ của mình. Đặc biệt họ có khả năng tuyệt vời phân định ngay lập tức bằng lý trí và tình cảm, cái gì hợp lý, cái gì không. Còn khi nhận thức được điều gì đó thì không có dao động gì, họ làm theo lương tri và phủ nhận những gì đối lập với trí tuệ. Bởi thế, các cuộc tranh cãi dài, những tranh chấp căng thẳng, ngoan cố bênh vực cho các ý kiến giả dối hoặc đáng nghi ngờ, là thói xấu không thể có ở Ngựa-người.

Sự trung thành trong tình bạn và thiện ý là hai đức tính tốt chủ yếu của Ngựa-người, không chỉ biểu lộ đối với những người thân thích hoặc người quen mình, mà với toàn thể nòi giống nói chung. Người nước ngoài từ miền xa xôi tới đây cũng được đón tiếp như đối với các láng giềng gần gũi. Dù anh ta có bước chân đi đâu đi chăng nữa, anh ta vẫn cảm thấy như sống ở nhà. Những Ngựa-người tuân thủ nghiêm khắc phép lịch sự và nhã nhặn, nhưng họ hoàn toàn không quen thuộc với những gì mà ta gọi là nghi thức xã giao. Họ không nuông chiều con cái của mình nhưng quan tâm tới chúng và tạo cho chúng tất cả những gì mà nguyên tắc giáo dục trí tuệ đòi hỏi. Tôi nhận thấy rằng, chủ nhân của tôi đối xử dịu dàng với con cái láng giềng cũng như đối với con cái của chính mình. Các Ngựa-người cho rằng trí tuệ và thiên nhiên sẽ dạy họ tình yêu giống nhau đối với mọi cái tương tự. Hệ thống giáo dục thanh thiếu niên của họ quá là kỳ lạ và hoàn toàn nên noi theo. Khi Ngựa-người trẻ chưa tròn mười tám tuổi, người ta cho cho nó một ít kiều mạch, cứ như thế hàng ngày; người ta chỉ cho chúng uống sữa trong những trường hợp hết sức hiếm. Mùa hè chúng được đem chăn hai giờ buổi sáng và hai giờ buổi chiều giống như bố mẹ chúng. Còn người hầu chỉ được chăn một giờ. Thức ăn cho chúng được đem về nhà và chúng ăn uống lúc rỗi rãi sau giờ làm việc.

Tính điều độ, tình yêu lao động, sự rèn luyện thể lực và sự chỉnh tề là bắt buộc đối với thanh niên cả hai giới. Lúc từ các Ngựa-người phát triển thể lực, sức chạy nhanh và lòng dũng cảm. Các Ngựa-người non phải tập chạy lâu theo các sườn đồi dốc và các cánh đồng sỏi đá. Khi chúng mệt và thở sùi cả bọt mép người ta buộc chúng vục đầu xuống ao hoặc sông. Cứ bốn lần trong một năm mỗi vùng tổ chức thi tài cho thanh niên.

Các thanh niên biểu diễn thành tích của mình, trong chạy nhảy và các bài tập luyện khác đòi hỏi sức khỏe và sự khéo léo. Phần thưởng cho người thắng cuộc là một bài hát long trọng được biểu diễn làm cho người ấy được vinh dự. Trong ngày lễ như vậy, những người hầu đuổi hàng đàn Yahoo chở lên sân khấu cỏ khô, kiều mạch và sữa dê, để chiêu đãi các Ngựa-người. Nhưng ngay sau đó, những con vật này bị đuổi đi xa hơn để hình dạng của chúng không làm những người tham gia cuộc hội thấy gớm.

Cứ bốn năm một lần, vào tiết xuân phân, tiến hành họp Hội đồng của cả dân tộc. Chỗ họp là một thung lũng, cách nhà chủ nhân của tôi chừng hai mươi dặm. Trong Hội đồng này, người ta thảo luận tình hình các vùng khác nhau: họ có được cung cấp đủ cỏ khô, kiều mạch, bò và Yahoo hay không. Nếu ở một vùng nào đó còn thiều thốn cái gì đó, thì Hội đồng sẽ cung cấp đủ cho vùng ấy, lấy từ các vùng khác. Các nghị quyết này luôn được nhất trí thông qua.

Vấn đề là ở chỗ có nên quét sạch Yahoo khỏi mặt đất hay không?

Một trong số những người tham gia hội nghị cho rằng điều đó hiển nhiên là cần thiết, và đưa ra một số nguyên cớ để bảo vệ ý kiến của mình. Ông khẳng định Yahoo không chỉ là những động vật bẩn, xấu xa và kỳ quái nhất trên trái đất mà còn hết sức bướng bỉnh, không vâng lời, độc ác và hay hận thù. Ông nói, mọi người đều biết cần phải giữ các động vật này dưới sự giám sát chặt chẽ. Nếu không chúng sẽ bú sữa bò của các Ngựa-người, bắt và ăn thịt mèo của họ, ăn trộm kiều mạch và cỏ rồi lại làm hàng nghìn điều đê tiện khác.

Ông nhắc lại cho hội nghị một truyền thuyết xa xưa về nguồn gốc của Yahoo. Theo truyền thuyết thì từ ngày xưa người ta không biết đến Yahoo ở đất nước này. Nhưng nhiều năm trước đây, trên một ngọn núi xuất hiện một đôi động vật. Chúng từ đâu tới không ai biết. Chúng xuất hiện từ lớp rong sình lầy, hoặc bùn đất dưới tác động của nhiệt lượng mặt trời, hoặc sinh ra từ bùn và bọt biển thì cho đến nay cũng chưa có ai biết ³³[1]. Cặp này bắt đầu sinh sản và con cháu của chúng trở nên vô số bắt đầu tràn ngập và làm nhơ nhớp cả nước. Để tránh khỏi tai họa này những Ngựa-người đã tiến hành một cuộc vây bắt khổng lồ: họ đã bao vây được tất cả các đàn của những con vật này. Sau khi tiêu diệt các con lớn tuổi, mỗi Ngựa-người chọn lấy hai Yahoo con, nuôi chúng trong chuồng và dạy chúng mang vác và chở nặng.

Trong truyền thuyết này rõ ràng có một phần lớn sự thật trong đó.

Sự căm thù đối với Yahoo không chỉ ở các Ngựa-người mà ở tất cả các động vật nói chung lớn đến mức thật khó mà chấp nhận chúng là ilgnismshi (cư dân cơ bản của đất nước). Tất nhiên Yahoo hoàn toàn đáng bị căm ghét, nhưng dù sao sự đối địch của chúng chưa bao giờ đạt được phạm vi lớn, nên chúng vẫn sống mãi ở đây. Nói khác đi chúng đáng phải tiêu diệt từ lâu rồi.

Để kết luận diễn giả tuyên bố rằng những Ngựa-người đã xử sự hết sức nông cạn khi nghĩ ra việc thuần dưỡng Yahoo và coi thường lừa. Đó là các động vật đẹp và ngoan ngoãn, hiền lành và tốt tính hơn Yahoo rất nhiều. Sự thực, chúng thua Yahoo ở tính khéo léo, nhưng dù sao chúng cũng khá khỏe và dai sức để mang vác nặng. Tiếng kêu của chúng không phải êm tai cho lắm nhưng dù sao còn hay hơn tiếng rú kinh khủng của Yahoo.

Chủ nhân của tôi phát biểu sau diễn giả này, có ý định bổ sung thông báo của người ấy. Ông không nghi ngờ vào tính chân thực của truyền thuyết đã được trình bày ở đây do một thành viên danh dự của hội nghị, nhưng ông khẳng định rằng hai Yahoo lần đầu tiên xuất hiện ở đất nước này đã đi từ ngoài biển vào.

Có thể chúng rời bỏ đồng loại và sau khi lên bờ đã ẩn náu trong núi. Con cháu của chúng dần dần sinh sôi ra.

Cuối cùng chúng hoàn toàn trở thành hoang dại và mất đi phần trí tuệ vốn có ở tổ tiên của chúng và ở tất cả cư dân của đất nước này. Để củng cố thêm ý kiến của mình ông đã dẫn chứng chuyện cách đây không lâu có một Yahoo kỳ lạ (ông ám chỉ tôi) đã đến sống ở chỗ ông. Đa số hội nghị hẳn đã nghe về chuyện này và nhiều người thậm chí đã trông thấy. Khi đó chủ nhân kể ông đã tìm thấy tôi như thế nào. Ông thông báo rằng toàn bộ cơ thể tôi được phủ bởi một lớp vỏ nhân tạo hình thành từ da và lông mao của các động vật khác; rằng tôi có thiên hướng ngôn ngữ và đã nghiên cứu ngôn ngữ của Ngựa-người tới mức hoàn thiện; rằng tôi đã trình bày cho ông các sự kiện đã dẫn dắt tôi đến đây; rằng ông đã nhìn thấy tôi không có vỏ bọc và thấy rõ tôi giống Yahoo như đúc chỉ có điều da tôi trắng hơn, tóc mảnh hơn và móng chân ngắn hơn.

Ông còn truyền đạt thêm nữa cho hội nghị, nào là tôi đã làm ông tin rằng ở Tổ quốc tôi và ở các đất nước khác Yahoo là động vật thông minh và thống trị, còn Ngựa-người bị sống trong nô lệ. Ông đã quan sát thấy tôi có tất cả các tính cách của Yahoo, mặc dù vậy chắc chắn tôi vẫn hơn hẳn chúng nhờ tôi có phần trí tuệ.

Hơn nữa về phương diện này tôi thua kém các Ngựa-người bao nhiêu thì tôi lại hơn hẳn các Yahoo địa phương bấy nhiêu.

Đó là tất cả những gì mà chủ nhân đã tìm được đúng lúc thông báo cho tôi về cuộc thảo luận ở Đại hội đồng. Ông đã giấu một số chi tiết có liên quan tới cá nhân tôi. Hiển nhiên ông không muốn làm tôi buồn. Bất luận thế nào đi chăng nữa, độc giả hẳn sẽ hiểu tại sao tôi lại coi ngày hôm đó là bắt đầu cho tất cả các bất hạnh liên tục của đời tôi.

Ở Ngựa-người không có chữ viết. Bởi thế mọi kiến thức của họ được truyền đạt bằng con đường truyền thuyết. Nhưng cũng bởi vì trong cuộc sống của một dân tộc vốn có bản chất hiền lành, có khuynh hướng vươn tới đạo đức, trí tuệ giữ vai trò chủ đạo và bị cách ly không giao tiếp với các dân tộc khác, có rất ít các sự kiện lớn xảy ra thì lịch sử của nó dễ dàng duy trì trong ký ức.

Tôi cũng kể rằng những Ngựa-người không bị bất cứ bệnh tật nào và vì vậy không cần đến các bác sỹ. Hơn nữa họ có các loại thuốc rất tuyệt vời chế tạo từ các loại cỏ được sử dụng chữa trị khi ngẫu nhiên bị chấn thương.

Họ tính toán năm và tháng theo vòng quay của mặt trời và mặt trăng. Họ hiểu biết khá tốt về chuyển động của hai thiên thể này và bản chất của nhật thực và nguyệt thực. Đó là những thành tựu thiên văn học cao nhất của họ.

Hơn nữa cùng cần phải thừa nhận rằng về mặt thi ca họ hơn đứt tất cả các cư dân thông thường của trái đất: tính chuẩn xác khi so sánh của họ, tính chi tiết và độ chính xác của những mô tả của họ thật sự có một không hai. Chủ đề của các bài thơ thường là mô tả tình bạn hoặc ca ngợi những người chiến thắng trong các cuộc chạy đua hoặc các cuộc thi khác.

Các công trình xây dựng của họ thô thiển và đơn giản nhưng không mất tiện nghi và rất thích hợp để chống nóng bức và giá lạnh. Họ có một loại cây sống đến bốn mươi năm sau đó bắt đầu thối rễ và đổ xuống từ cơn bão đầu tiên. Sau khi mài nhọn thân cây hoàn toàn thẳng thớm này bằng các hòn đá được đẽo gọt (họ chưa biết sử dụng sắt), những Ngựa-người cầm các cọc này cách đều nhau chừng một chục inch và bện chúng bằng các sợi dây hoặc bằng rơm kiều mạch. Mái được làm bằng rơm.

Những Ngựa-người sử dụng chỗ lõm giữa cổ chân và móng nhân trước giống như chúng ta sử dụng tay. Khi đó họ thể hiện sự khéo léo mà thoạt đầu tôi hoàn toàn không tin. Tôi đã được nhìn thấy con ngựa cái trong nhà chúng tôi đã biến một cái que nhỏ thành cái kim (tôi đã đưa cho nó một cái kim để làm mẫu). Họ vắt sữa, gặt kiều mạch và thực hiện mọi công việc giống như chúng ta làm bằng tay. Nhớ có các hòn đá lửa rất cứng, họ đẽo gọt các hòn đá khác và chế tạo ra các nêm, rìu và búa. Bằng các công cụ được chế tạo từ những hòn đá lửa này mà họ cắt cỏ và gặt kiều mạch mọc trên các cánh đồng ở đây như là cỏ. Các Yahoo chở các lượm lúa trên các xe kéo còn những người hầu cận thì đập kiều mạch bằng chân trong các căn nhà đặc biệt kín. Hạt kiều mạch được cất trong các vựa. Họ chế các chén bát thô thiển bằng đất sét và phơi chúng dưới ánh nắng mặt trời.

Những Ngựa-người thông thường sống đến bảy mươi hoặc đến bảy mươi lăm tuổi. Mấy tuần lễ trước khi chết họ cảm thấy sức lực bị suy sút dần dần nhưng chẳng bị đau khổ chút nào. Các bè bạn đặc biệt thường đến thăm họ vào thời gian đó bởi vì chính họ cũng đã khó ra khỏi nhà. Tuy nhiên vào ngày thứ mười trước khi chết - thời hạn mà họ rất ít khi xác định sai, - những Ngựa-người làm một chuyến viếng thăm vĩnh biệt. Để thực hiện mục đích này người ta đưa một xe trượt tiện lợi do các Yahoo kéo đến.

Sau khi từ biệt như thế với các bạn bè, các Ngựa-người quay về nhà mình và cho đến lúc chết không rời nhà nữa. Người ta chôn các Ngựa-người ở những nơi xa xôi hẻo lánh và bình thường nhất mà họ tìm được. Bạn bè và những người thân thích của người quá cố khi đó chẳng biểu lộ vui hay là buồn. Ngay cả bản thân người chết cũng chẳng thấy có chút gì nuối tiếc khi từ bỏ thế giới này, giống như họ vừa đi chơi rồi quay về nhà. Tôi nhớ có một lần chủ nhân của tôi đã mời gia đình một người bạn đến chơi nhân có một việc quan trọng. Đến ngày đã định mãi đến chiều tối người vợ bạn và hai đứa con mới xuất hiện. Bà xin lỗi thay cho chồng mình, người theo lời bà sáng hôm nay đã “tịch”. Từ này rất diễn cảm theo ngôn ngữ địa phương đấy, nhưng dịch nó cũng không hẳn là dễ; đúng nguyên văn nó có nghĩa là: “quay về với ông bà ông vải”. Sau đó bà xin lỗi cho mình và nói rằng chồng đã mất sáng hôm nay và bà đã phải bàn bạc với những người hầu về việc đặt thi thể của ông ấy ở đâu là hơn cả. Tôi nhận thấy là bà vẫn vui vẻ như những người có mặt lúc đó. Ba tháng sau bà mất giống như đã đi đến một đất nước xa xôi nơi họ quyết định sống nốt quãng đời còn lại.

Tôi không biết có cần nhắc thêm là trong ngôn ngữ của Ngựa-người không có những từ để chỉ một cái gì đấy độc ác và xấu xa, trừ những từ chỉ những thiếu sót và những nét quái đản của Yahoo. Bởi thế, nếu họ cần nhắc tới cái gì đó không hay ho lắm trong lúc nói chuyện thì họ sử dụng từ “Yahoo” kèm theo với từ khác. Chẳng hạn để chỉ tính đãng trí hay lười nhác của những người hầu, lỗi của con trẻ, hòn đá làm đứt chân, thời tiết xấu và các thứ tương tự họ thường thêm vào từ tính ngữ Yahoo. Đó chính là hhnm Yahoo, whnaholm Yahoo, ynlhmndwihlma Yahoo, còn nhà mà làm tồi thì họ gọi là ynholmhnmrohlnw Yahoo.

Tôi rất vui lòng mô tả chi tiết hơn nữa những phong tục và phẩm hạnh của dân tộc kỳ lạ này. Nhưng trong tương lai gần tới đây tôi có ý định xuất bản một cuốn sách riêng chỉ đề cập tới một lĩnh vực này mà tôi sẽ gửi cho độc giả.

Còn bây giờ tôi sẽ trình bày những tai họa bi thảm mà tôi sắp trải qua.

Trong các bọng cây tôi thường kiếm được mậtong mà tôi pha vào nước và ăn cùng với bánh kiều mạch. Chẳng có ai hiểu rõ hơn tôi chân lý của hai câu châm ngôn: “thiên nhiên hài lòng với một số ít” và “cần phải học làm tất cả”.

Tôi đã có được một sức khỏe tuyệt vời và sự yên tâm hoàn toàn. Tôi chẳng cần phải sợ sự phản bội hay tính nết bất thường của bạn bè và sự phật lòng của kẻ thù bí mật hay công khai. Tôi chẳng cần phải đi đút lót hay nịnh bợ để xin ân huệ của các bậc vĩ đại của thế giới và các sủng thần của họ. Tôi cũng chẳng cần bảo vệ mình khỏi sự lừa dối và bạo lực. Ở đây không có bác sỹ để có thể làm hại cho cơ thể tôi, không có các luật sư để làm khánh kiệt tôi, không có những kẻ tố giác chỉ vì tiền mà đưa ra những lời điêu ngoa buộc tội tôi. Ở đây không có những kẻ thích chế nhạo, những kẻ vu khống, những kẻ cắp móc túi, những tên trộm bẻ khóa, những kẻ ba hoa, những kẻ thích cãi cọ, những tên giết người và bịp bợm. Không có các thủ lĩnh và các thành viên của các đảng phái chính trị, không có nhà tù, máy chém, giá treo cổ, roi vọt và cột nhục hình. Không có những tên buôn bán gian lận và những thợ thủ công bịp bợm. Không có các công tử bột và những kẻ ưa gây ồn ào, những kẻ nát rượu; không có những người bạn hay quấy nhiễu, bẩn tính, hay la thét và trống rỗng. Không có những tên vô lại được lôi lên khỏi bùn đen nhờ những đức tính xấu xa và không có những người lương thiện bị ném vào bùn nhơ chỉ vì những phẩm hạnh của mình; không có các quan đại thần, quan tòa, nhạc sĩ vĩ cầm và các thầy dạy múa.

Tôi cho mình có vinh dự được hòa hợp với các Ngựa-người. Khi chủ nhân tôi có khách ông bao giờ cũng có nhã ý cho phép tôi ở lại trong phòng và nghe họ trò chuyện. Ông và các vị khách đặt cho tôi nhiều câu hỏi và lắng nghe các câu trả lời của tôi một cách độ lượng. Khi đến chơi nhà ai đôi khi chủ nhân cũng đưa tôi đi cùng. Tôi không bao giờ cho phép mình can thiệp vào cuộc trò chuyện và chỉ trả lời các câu hỏi đặt ra cho tôi. Nhưng tôi có được niềm khoái cảm vô tận khi đóng vai người nghe chuyện khiêm tốn trong các cuộc trò chuyện mà ở đó người ta chỉ nói tới công việc và tư tưởng được thể hiện trong các từ ngữ không nhiều những chính xác, nơi những người cũng tiếp chuyện không ngắt lời nhau, không buồn tẻ, không tham gia vào các cuộc tranh giành kịch liệt. Các Ngựa-người cho rằng cuộc trò chuyện trong xã hội nên được ngắt quãng bằng các lúc nghỉ ngắn ngủi. Tôi nhận thấy họ hoàn toàn đúng vì trong những phút im lặng họ sinh ra các ý tưởng mới làm cho cuộc trò chuyện sinh động. Thường chủ đề của các cuộc trò chuyện ấy là tình bạn, lòng tốt, trật tự và tiện nghi xã hội; đôi khi là những hiện tượng thiên nhiên đáng để ý nào đấy hoặc các truyền thuyết cổ. Thường hơn cả là người ta nói về bản chất của phẩm hạnh và các quy luật trí tuệ hoặc thảo luận về các quyết nghị chắc chắn sẽ được thông qua trong các cuộc đại hội gần đây. Thỉnh thoảng câu chuyện đề cập tới thi ca.

Sự có mặt của tôi cũng là một đề tài phong phú cho câu chuyện. Chủ nhân của tôi kể cho bạn bè câu chuyện cuộc đời tôi và mô tả Tổ quốc tôi. Sau khi nghe ông kể, họ biểu hiện không kính trọng lắm đối với loài người. Bởi thế tôi không muốn nêu ra ở đây những nhận xét của họ. Tôi chỉ cho phép mình nhận xét là tôi rất ngạc nhiên khi chủ nhân nắm rõ bản chất của Yahoo tại tất cả các nước tốt hơn tôi rất nhiều. Sau khi liệt kê những tật xấu và phi lý của chúng ta, ông còn chỉ ra những cái mà tôi chưa bao giờ kể cho ông. Ông đã đoán ra những điều ấy khi suy luận về việc các Yahoo địa phương có thể sẽ như thế nào nếu có được một phần nhỏ của trí tuệ. Không phải không có cơ sở mà ông cho rằng các động vật như vậy thật đáng khinh bỉ và hèn kém.

Tôi cũng chẳng có một chút phóng đại nào khi nói rằng tất cả những gì tôi biết thật ra rất có ích đã được lĩnh hội từ trong ngôn ngữ thông minh của chủ nhân tôi và trong các cuộc trò chuyện của ông với bạn bè. Nếu như cho phép tôi lựa chọn thì tôi luôn luôn xin làm thính giả khiêm tốn của những nhà thông thái ấy hơn là làm một diễn giả có thế lực của nghị viện châu Âu sáng láng và vĩ đại nhất.

Tôi ngạc nhiên trước sức mạnh, vẻ đẹp và sự nhanh nhẹn của cư dân của đất nước này. Sự phối hợp kỳ lạ của những đức tính tốt khác nhau như tôi thấy ở những sinh linh phúc hậu này đã khiến tôi kính trọng sâu sắc đối với họ. Sự thật lúc đầu tôi tuy không có sự kinh sợ đối với họ giống như tình cảm của Yahoo và các động vật khác nhưng dần dần tình cảm kính trọng họ đã xâm chiếm tôi.

Nhờ có tiếp xúc thường xuyên với các Ngựa-người và sự ngưỡng mộ phấn khích đối với họ tôi bắt đầu bắt chước cách đi và vận động thân thể của họ. Dần dần điều đó trở thành thói quen ở tôi. Ngay cả bây giờ bạn bè chẳng cần rào đón gì mà nói thẳng với tôi là tôi chạy như ngựa. Tôi tiếp nhận những lời này giống như những lời tâng bốc. Nhưng tôi cũng không phủ nhận là trong khi nói chuyện tôi vẫn còn bắt chước ngữ điệu và phong cách của những Ngựa-người và tôi chẳng hổ thẹn chút nào khi nghe những lời chế giễu của bạn bè trước những điều này.

Thế đấy cuộc sống của tôi diễn ra một cách hạnh phúc và êm ả và tôi chỉ muốn có mỗi một điều: cho đến ngày tận số vẫn còn được ở lại đất nước tuyệt diệu này. Bỗng nhiên một buổi sáng, chủ nhân gọi tôi lên gặp ông sớm hơn thường lệ. Qua vẻ mặt của ông, tôi nhận ra ngay lập tức ông đang băn khoăn và suy nghĩ nên bắt đầu câu chuyện từ đâu. Sau khi im lặng không lâu cuối cùng ông quyết định nói với tôi là trong cuộc họp hội đồng mới đây, khi thảo luận vấn đề về Yahoo, các thành viên của hội đồng cảm thấy bị xúc phạm sâu sắc cho dòng giống của mình khi ông nuôi trong nhà một Yahoo và đối xử với nó giống như đối xử với Ngựa-người. Họ còn được biết rằng ông thường nói chuyện với tôi và rõ ràng tỏ ra thích thú đối với xã hội của tôi. Tính cách ấy hoàn toàn đối lập với trí tuệ và bản chất của họ. Bởi thế hội nghị khuyên ông hoặc đối xử với tôi giống như đối với một Yahoo bình thường, hoặc ra lệnh cho tôi bơi trở lại nơi mà từ đó tôi đã đến đây. Nhưng trong số đó, các Ngựa-người đã từng gặp và nói chuyện với tôi đã cực lực phản đối, quyết nghị thứ nhất. Họ sợ rằng trong khi có một số mầm mống trí tuệ và tính xấu bẩm sinh của các Yahoo này, tôi hoàn toàn có khả năng dụ dỗ Yahoo chiếm cứ vùng núi rừng của đất nước này và đêm đêm cả đàn sẽ tấn công các gia súc của Ngựa-người. Chủ nhân của tôi thêm rằng các Ngựa-người của vùng hàng ngày nhắc nhở ông thực hiện lời khuyên của cuộc họp và ông không thể từ chối hơn nữa. Nhưng ông e ngại rằng để tôi có đủ sức bơi đến một đất nước nào khác ông muốn tôi cần trang bị cho mình một cái “xe tải” đi trên biển giống như những cái mà tôi đã mô tả cho ông nghe. Trong công việc này, bản thân những người hầu của ông và cả của hàng xóm sẽ giúp đỡ tôi. Để kết luận chủ nhân tôi nói rằng cá nhân ông sẵn sàng giữ tôi ở lại với ông và phục vụ ông suốt đời vì ông thấy rằng tôi đang bắt chước các Ngựa-người, trong khi tôi từ bỏ được nhiều thói quen và thiên hướng xấu đặc trưng cho Yahoo.

Lời nói của chủ nhân đã khiến tôi ở trong tình trạng tuyệt vọng hoàn toàn. Chấn động này đã mạnh tới mức làm tôi ngã lăn bất tỉnh nhân sự dưới chân ông. Bởi vì các Ngựa-người chưa từng chịu tình cảm yếu đuối như thế bao giờ nên chủ nhân cho rằng tôi đã chết. Ông thừa nhận với tôi như vậy khi tôi tỉnh lại. Tôi trả lời ông bằng giọng thều thào rằng cái chết lại là niềm hạnh phúc đối với tôi. Tất nhiên tôi chẳng lên án hội nghị điều gì về lời khuyên này, nhưng dù sao đi nữa tôi vẫn cảm thấy quyết nghị có thể bớt nghiêm khắc hơn. Đến một lục địa hoặc các hòn đảo gần nhất cũng phải trên một trăm hải lý. Nhiều tài liệu cần cho việc đóng một con tàu nhỏ để tôi có thể vượt biển lại hoàn toàn không có ở đất nước này. Bởi thế tôi cho rằng chủ trương này thật là vô vọng và tôi chỉ trông vào bản thân mình như là vào người bị kết tội chết. Hơn nữa, cái chết đối với tôi là lối thoát mong muốn. Thực chất nếu có thể cho rằng tôi có thể cứu sống mình bằng cách tôi sống chung với các Yahoo ở đây và lại mắc các tật xấu cũ được chăng? Hơn nữa tôi khâm phục nghị quyết của hội nghị vì tôi tin rằng nó có đủ cơ sở đúng đắn. Sau đó tôi biết ơn chủ nhân về đề nghị giúp đỡ tôi trong việc đóng thuyền và tôi nói rằng nếu như quay trở được về Anh, tôi sẽ có ích biết bao cho đồng bào của mình khi ca ngợi những Ngựa-người tốt bụng và nêu những phẩm hạnh của họ như là tấm gương cho loài người bắt chước.

Chủ nhân trả lời tôi rất lịch thiệp và dự định hai tháng để đóng thuyền. Ông ra lệnh cho con ngựa tía giúp đỡ tôi trong công việc và thực hiện mọi mệnh lệnh của tôi. Tôi biết rằng con ngựa tía là một thợ rất giỏi, và rất vâng lời tôi.

Trước hết tôi cùng với nó đi ra bờ biển nơi các thủy thủ của tôi bỏ tôi lại. Ở đó tôi leo lên một ngọn đồi và quan sát mặt biển. Tôi có cảm giác là ở phía Đông Bắc thấy có một hòn đảo nhỏ. Tôi rút kính viễn vọng ra nhìn và thấy rõ nó. Theo nhận định của tôi hòn đảo ở cách tôi khoảng năm hải lý. Nhưng đối với con ngựa tía thì hòn đảo chỉ đơn giản là một đám mây xanh xanh. Nó chẳng có một chút khái niệm nào về sự tồn tại của các đất nước khác và không thể phân biệt các đối tượng trên biển với một nghệ thuật như chúng ta, những người từ lâu đã quen với môi trường này.

Khám phá ra hòn đảo tôi hoàn toàn bằng lòng với điều này và quyết định chọn nó làm trạm nghỉ đầu tiên trong chuyến đày ải của tôi. Còn sau đó tôi phó mặc cho ý chí của số mệnh.

Tôi quay về nhà và theo lời khuyên của con ngựa tía, tôi cùng nó đi vào khu rừng rậm gần nhất. Ở đó tôi dùng dao, còn nó dùng một hòn đá sắc gắn rất khéo lên một cán gỗ để đẵn những cành sồi to bằng cái gậy và một số cành lớn hơn. Tôi sẽ không làm mệt độc giả bằng việc mô tả tỉ mỉ công việc của chúng tôi. Nhưng có thể nói là trong vòng sáu tuần lễ với sự giúp sức của con ngựa tía, nó đảm đương phần việc nặng nhọc nhất, tôi đã làm ra một cái giông giống một khúc dồi chỉ có điều kích thước lớn hơn rất nhiều và bọc da thú khâu rất chắc bằng các sợi gai do chính tay tôi chuẩn bị. Cũng chính từ vật liệu này tôi làm cả buồm, nhưng chọn từ các bộ da của các động vật non, bởi vì da của động vật già thô và dày. Tôi đã làm bốn mái chèo, chuẩn bị thức ăn dự trữ từ thịt thỏ nước và thịt gia cầm và đem theo hai bình: một bình đựng đầy sữa, còn bình kia là nước ngọt.

Tôi thử con thuyền của mình trong một cái đầm lớn ở cạnh nhà chủ nhân của tôi và sửa chữa mọi hư hỏng phát hiện ở nó, trát mỡ vào các khe hở. Sau đó tôi đặt con thuyền lên xe trượt và dưới sự trông coi của con ngựa tía và một con ngựa hầu cận khác nó được Yahoo kéo rất cẩn thận ra ngoài bờ biển.

Khi mọi thứ đã sẵn sàng và đã đến ngày lên đường, tôi từ biệt với chủ nhân, vợ ông ta và toàn thể gia đình. Mắt tôi đẫm lệ và trái tim tôi thắt lại vì đau khổ. Nhưng chủ nhân của tôi một phần cũng vì tò mò, và cũng có thể vì thiện cảm với tôi (nếu tôi có thể nói đúng là như vậy) muốn biết tôi ra khơi trên con thuyền của tôi thế nào đã đề nghị ai đó trong số láng giềng đi cùng với ông. Tôi đợi nước triều lên chừng gần một giờ. Ngay sau đó một cơn gió thuận nhẹ nổi lên. Nhận thấy như vậy tôi quyết định lên đường ngay lập tức và vội vã từ giã lần thứ hai với chủ nhân. Tôi định cúi thấp xuống hôn móng chân ông, nhưng ông dành cho tôi vinh dự khi ông nâng nó lên ngang môi tôi. Tôi biết những lời đả kích mà tôi phải chịu khi tối nhắc đến chi tiết này. Những kẻ vu khống tôi cho rằng thật khó mà tin được một nhân vật quyền quý như thế mà lại có lòng hạ cố đến thế đối với tôi, một sinh vật hèn hạ. (Tôi còn nhớ cả thói xấu của một vài nhà du lịch thích khoe khoang những ân huệ kỳ lạ mà họ được hưởng). Nhưng nếu những kẻ thích phê phán này hiểu rõ lòng tốt và sự lịch thiệp của những Ngựa-người thì hiển nhiên họ phải thay đổi ý kiến của mình.

Sau khi kính chào các Ngựa-người còn lại đi cùng với chủ nhân, tôi lên thuyền và rời bến.

Tôi bắt đầu chuyến du hành tuyệt vọng này ngày 15 tháng Hai năm 1714 vào lúc chín giờ sáng. Gió thuận. Hơn nữa tôi đã bắt đầu chèo. Nhưng sau khi thấy là việc chèo sẽ nhanh chóng làm tôi mất sức, còn gió thì có thể thay đổi, tôi đánh bạo dương cánh buồm nhỏ của mình lên. Bằng cách này cùng với tác động của nước triều đang rút theo tính toán của tôi, tôi đi với tốc độ chừng một hải lý rưỡi một giờ. Chủ nhân của tôi và bạn bè của ông vẫn còn lại trên bờ khi tôi chưa hoàn toàn khuất dạng. Thỉnh thoảng vọng đến tai tôi tiếng kêu của con ngựa tía con (nó bao giờ cũng yêu quý tôi): “Hnuy illa nyha, majah Yahoo” (Yahoo thân yêu, hãy gìn giữ cẩn thận nhé).

Tôi hướng đến hòn đảo mà trước đó tôi đã thấy nhờ kính viễn vọng từ trên bờ. Tôi hi vọng rằng ở đó tôi sẽ tìm thấy được phương tiện để sống bằng lao động của chính mình. Tôi cảm thấy kinh sợ khi thoáng nghĩ tới việc quay về với xã hội của Yahoo và sống dưới sự cai trị của chúng. Vì trong tình trạng cô đơn mà tôi mong ước, ít ra tôi cũng có thể suy tưởng về những phẩm hạnh của các Ngựa-người có một không hai, tôi không muốn mình lại mạo hiểm lần nữa trong những thói hư tật xấu của giống nòi mình.

Hẳn độc giả còn nhớ câu chuyện tôi kể về việc các thủy thủ đã âm mưu chống lại tôi thế nào và đã cầm tù tôi trong buồng thuyền trưởng. Sự cầm cố này như tôi nhớ lại kéo dài mấy tuần lễ, trong khi tôi không biết con tàu đi theo hành trình nào.

Các thủy thủ sau khi thả tôi lên bờ với sự thề thốt thực lòng hay là vờ vĩnh cốt làm tôi là bản thân họ không biết chúng tôi đang ở vùng nào của trái đất. Tuy nhiên, tôi tính toán là chúng tôi hành trình theo tuyến cách mũi Hảo vọng chừng mười độ về phía Nam hay là ở gần vĩ tuyến 450 Nam. Tôi đã kết luận về điều này trên cơ sở nghe lỏm những câu chuyện của các thủy thủ về ý định của thuyền trưởng của chúng đi đến Madagascar và về việc chúng tôi ở vị trí Tây Nam của hòn đảo này. Mặc dù điều đó chỉ là phỏng đoán, nhưng dù thế nào tôi cũng giữ hành trình về phía Đông, hy vọng sẽ cập được bờ biển Tây Nam của New Zealand. Cạnh bờ biển này tôi dự tính tìm cho mình một hòn đảo nào đó phù hợp.

Trong suốt thời gian đó gió luôn luôn thổi theo hướng Tây và vào lúc sáu giờ chiều theo tính toán của tôi, tôi đã đi được về phía Đông ít nhất là mười tám hải lý, tôi nhận thấy cách tôi chừng nửa dặm có một hòn đảo nhỏ.

Đó là một ghềnh đá nhẵn nhụi với một cái vịnh nhỏ được nước thủy triều rửa sạch. Sau khi ghé thuyền vào đây, tôi leo lên ghềnh đá và phân biệt rõ một dải đất nằm ở phía Đông kéo dài từ Nam lên Bắc. Tôi ngủ đêm trên thuyền và sáng tinh mơ hôm sau tôi lại lên đường và chừng bảy giờ sáng tôi cập bờ Đông Nam của New Zealand

Bờ biển nơi tôi ghé vào hoàn toàn trống trải và không có người ở. Nhưng bởi vì tôi không có vũ khí nên tôi không dám đi sâu vào đất liền. Trên bờ tôi tìm được một số con sò và đem chúng ăn sống. Tôi sợ nếu mình đốt lửa thì sẽ gây sự chú ý của những thổ dân. Ba ngày liền tôi ăn hàu và các con sò khác mong muốn giữ số lương thực dự trữ nghèo nàn của mình càng lâu càng tốt. May mắn thay tôi tìm thấy một con suối nước ngọt, điều này củng cố lòng tin của tôi rất nhiều.

Sang ngày thứ tư tôi quyết định đi sâu một chút vào đất liền. Bất thình lình tôi nhìn thấy một nhóm thổ dân trên một ngọn đồi không cao cách tôi chừng năm trăm yard. Tất cả họ - những người đàn ông, đàn bà và trẻ con - đều hoàn toàn trần truồng và đứng ngồi cạnh đống lửa. Một người trong số họ nhìn thấy tôi và chỉ tôi cho những người khác. Năm người đàn ông lao ra khỏi chỗ và hướng về phía tôi, để những người đàn bà và trẻ em lại. Tôi chay ba chân bốn cẳng ra bờ, leo lên thuyền và ra khơi. Những thổ dân thấy tôi bỏ chạy liền đuổi theo tôi và trước khi tôi kịp ra xa bờ ở khoảng cách đủ xa thì họ bắn một mũi tên đuổi theo tôi, mũi tên đâm sâu vào đầu gối trái của tôi. Tôi sợ đây là một mũi tên tẩm thuốc độc. Khi tôi cảm thấy đã ra ngoài tầm tên bắn, tôi vội vã hút vết thương một cách cẩn thận và sau đó buộc chặt nó lại.

Tôi không biết quyết định phải làm gì. Tôi sợ quay lại chỗ đổ bộ ban đầu. Bởi thế tôi chọn hành trình lên phía Bắc, mặc dù phải chèo bằng tay. Trong khi nhìn xung quanh tìm một nơi thuận tiện để cập bến, tôi phát hiện một cánh buồm ở hướng Bắc Đông Bắc, mỗi lúc càng thấy nó rõ hơn. Tôi dao động mất một lúc không biết là nên đợi nó hay là không. Nhưng cuối cùng sự căm thù của tôi với giống Yahoo đã lấn át mọi toan tính khác. Tôi quay thuyền, hướng về phía Nam và đi vào cái vịnh mà ban sáng tôi đã rời đấy đi. Tôi dự tính thà nộp mình cho các thổ dân man rợ còn hơn là sống giữa các Yahoo châu Âu. Tôi lôi thuyền lên bờ còn bản thân thì trốn sau tảng đá ở bên con suối nước ngọt.

Con tàu biển tiến gần vào vịnh đến cự ly chừng nửa hải lý và phái một chiếc xuồng mang theo thùng lấy nước ngọt tiến vào bờ. Rõ ràng trên con tàu này người ta biết rất rõ chỗ này. Tôi nằm giữa các tảng đá và cũng đã quá muộn để tìm một nơi ẩn náu khác. Sau khi cập bờ, các thủy thủ ngay lập tức phát hiện ra chiếc thuyền của tôi. Họ quan sát nó rất kỹ càng và chẳng khó gì cũng đoán ra chủ nhân của nó đang ở đâu đó gần đây. Bốn người trong số họ bắt đầu quan sát cẩn thận từng khe đá, từng bụi cây và cuối cùng đã tìm thấy tôi trốn sau các tảng đá. Họ ngạc nhiên quan sát tôi trong bộ dạng kỳ quặc và vụng về mất một lúc; áo khoác bằng da thỏ, giày đế gỗ và tất lông thú. Hơn nữa theo bộ dạng này họ kết luận tôi không phải là thổ dân, bởi vì tất cả các thổ dân đều trần truồng. Một trong các thủy thủ ra lệnh bằng tiếng Bồ Đào Nha cho tôi đứng dậy và hỏi tôi là ai. Tôi hiểu anh ta rất rõ (vì tôi biết tiếng này) và trong khi tôi đứng dậy tôi nói tôi là một Yahoo bất hạnh, bị đuổi khỏi đất nước của các Ngựa-người và nài xin cho tôi được đi khỏi đây. Các thủy thủ ngạc nhiên khi nghe thấy tôi nói bằng tiếng Bồ Đào Nha. Qua sắc da mặt, họ nhận ra tôi là người châu Âu. Nhưng họ không thể nào hiểu tôi nói các từ “Yahoo” và “Ngựa-người” để chỉ cái gì. Đồng thời kiểu cách nói của tôi giống như tiếng ngựa hý đã khiến họ buồn cười. Run lên vì sợ hãi và căm thù, tôi lại một lần nữa xin đi khỏi đây và nhẹ nhàng rút lui về phía con thuyền của tôi. Nhưng họ giữ tôi lại và muốn biết tôi là người nước nào và tôi từ đâu tới đây. Tôi trả lời họ là tôi sinh ra ở Anh và tôi rời nơi đó cách đây năm năm, khi đất nước họ và đất nước tôi vẫn hữu hảo với nhau. Bởi thế tôi hy vọng rằng họ sẽ không đối xử với tôi như với kẻ thù; hơn nữa tôi không muốn độc ác với họ một chút nào. Tôi chỉ là một Yahoo bất hạnh và đi tìm một nơi trống vắng nào đó để sống nốt quãng đời còn lại.

Khi họ bắt đầu trò chuyện thì tôi có cảm giác chưa bao giờ nghe thấy và chưa bao giờ trông thấy một cái gì phản tự nhiên hơn. Điều này đối với tôi cũng kỳ quái như ở Anh nếu người ta thấy chó và bò bắt đầu trò chuyện, hoặc ở đất nước Ngựa-người - các Yahoo bắt đầu trò chuyện. Những người Bồ Đào Nha đáng kính cũng không kém phần ngạc nhiên trước bộ quần áo kỳ quái của tôi và cách nói không bình thường mặc dù họ hiểu tôi rất tốt. Họ đối với tôi rất lịch thiệp và tuyên bố rằng thuyền trưởng của họ hẳn sẽ chở tôi về Lisbon và từ đó tôi có thể tự về Tổ quốc mình.

Hai thủy thủ quyết định quay trở lại tàu để báo tin cho thuyền trưởng về những gì mà họ thấy và nhận mệnh lệnh của ông. Họ cảnh cáo tôi là nếu tôi không cam đoan với họ sẽ không bỏ chạy thì họ sẽ buộc phải dùng bạo lực đối với tôi. Tôi tính tốt hơn cả là đồng ý với đề nghị của họ. Họ rất muốn biết các chuyến phiêu lưu của tôi nhưng tôi lại biểu hiện hết sức trầm mặc. Khi đó họ cho rằng sự bất hạnh đã làm tổn thương trí tuệ của tôi.

Sau hai giờ chiếc xuồng chở thùng nước ngọt lúc nãy quay trở lại với mệnh lệnh của thuyền trưởng đưa tôi lên boong. Tôi quỳ gối xuống và van xin hãy tha cho tôi tự do. Nhưng tất cả đều công toi: các thủy thủ trói tôi lại và ném lên thuyền, chở tôi về tàu và đưa tôi vào buồng của thuyền trưởng.

Thuyền trưởng tên là Pedro de Mendez. Đó là một người tốt bụng và lịch thiệp. Ông yêu cầu tôi kể một ít về bản thân mình và cam đoan rằng trên tàu họ sẽ đối xử với tôi giống như đối với ông và nói rất nhiều điều lịch sự đối với tôi đến nỗi tôi kinh ngạc thấy sự lịch sự đến như thế có ở Yahoo. Tuy nhiên tôi vẫn im lặng và làm bộ ngờ nghệch và tôi suýt ngất chỉ vì mùi của thuyền trưởng này và các thủy thủ của ông. Cuối cùng tôi xin đem lại cho tôi đồ ăn trong số dự trữ lương thực trên thuyền của tôi. Nhưng thuyền trưởng ra lệnh đem lại cho tôi một con gà giò và rượu vang rất ngon. Ông cũng ra lệnh chuẩn bị cho tôi chăn chiếu trong một cabin rất sạch sẽ. Tôi không muốn cởi quần áo và cứ để nguyên thế đi nằm. Sau nửa giờ theo ước tính của tôi, thủy thủ đoàn đi ăn trưa, tôi lén lút bò khỏi cabin của mình và lẻn lên boong tàu, có ý định sẽ lao xuống biển và bơi đi trốn chỉ vì không muốn ở lại với các Yahoo. Nhưng một số thủy thủ đã ngăn cản tôi và báo cáo mưu đồ của tôi cho thuyền trưởng. Ông ra lệnh nhốt tôi trong cabin.

Sau ăn trưa Don Pedro đến chỗ tôi và muốn biết những nguyên nhân khiến tôi quyết định có hành vi tuyệt vọng như thế. Ông an ủi tôi là nguyện vọng duy nhất của ông là giúp đỡ tôi hết lòng theo khả năng của ông. Ông nói thật cảm động và tin tưởng khiến tôi dù thế nào cũng phải đồng ý tiếp xúc với ông như với một động vật có một chút trí tuệ. Tôi kể vắn tắt cho ông về các chuyến du lịch của tôi, về sự nổi loạn của thủy thủ đoàn trên con tàu của tôi, về đất nước mà những kẻ phiến loạn đã bỏ tôi lên và về ba năm lưu lại đấy của tôi. Thuyền trưởng tưởng nhầm câu chuyện của tôi là chuyện nhảm nhí hay ảo giác thì thật hết sức xúc phạm tôi. Tôi hoàn toàn bỏ thói dối trá vốn có ở một Yahoo và đã quên bẵng những khuynh hướng thông thường của chúng là hoài nghi đối với lời nói của đồng loại.

Tôi hỏi ông:

- Phải chăng ở Tổ quốc ông có phong tục ăn không nói có hay không?

Tôi cam đoan với ông là tôi hầu như quên hết ý nghĩa của từ “dối trá” và dù tôi có sống ở đất nước Ngựa-người hàng nghìn năm tôi sẽ chẳng bao giờ nghe thấy một điều dối trá ở chính những người hầu bét nhất. Hơn nữa, tôi hoàn toàn không phân biệt được ông có tin lời tôi hay không, tuy nhiên do biết ơn tấm lòng lịch thiệp của ông tôi sẵn sàng khoan dung đối với các thói xấu vốn có của ông và trả lời mọi câu hỏi và ý kiến phản bác của ông, những gì mà ông sẽ thích đặt ra cho tôi.

Thuyền trưởng là một con người thông minh, sau vô số ý định vạch ra những mâu thuẫn trong câu chuyện của tôi, ông đã rút ra ý kiến tốt hơn về sự trung thực của tôi. Nhưng ông tuyên bố, nếu tôi tha thiết như thế đối với chân lý thì phải đưa ra một lời hứa danh dự là sẽ không bao giờ mưu hại đến cuộc sống của bản thân một lần nữa trong suốt cuộc hành trình này, nếu khác đi ông sẽ giam tôi lại cho đến tận Lisbon. Tôi đưa ra lời hứa mà ông yêu cầu, nhưng sau đó tôi lại tuyên bố rằng sẵn sàng chịu nỗi bất hạnh nặng nề nhất chỉ có điều đừng quay về với xã hội Yahoo.

Trong thời gian hành trình của chúng tôi không xảy ra điều gì đáng kể. Do biết ơn thuyền trưởng mà tôi đôi khi chịu nhượng bộ trước yêu cầu chính đáng của ông và đồng ý ngồi nói chuyện với ông, cố gắng không biểu lộ sự khinh miệt của mình đối với con người. Nhưng dù sao điều đó thường xuyên lộ ra ở tôi còn thuyền trưởng làm ra vẻ chẳng nhận ra điều gì. Gần như cả ngày tôi ngồi trong cabin của mình để tránh không gặp bất cứ ai trong số thủy thủ. Thuyền trưởng nhiều lần thuyết phục tôi bỏ bộ quần áo lông thú đi. Ông đề nghị tôi mặc bộ quần áo tốt nhất của ông, nhưng tôi kiên quyết từ chối tất cả, không muốn mặc lên người mình những vật có đụng chạm tới cơ thể Yahoo. Tôi chỉ xin ông hai chiếc áo sơ-mi sạch. Chúng được giặt thật sạch để không thể nào dấy bẩn lên người tôi nữa. Tôi thay chúng hàng ngày và tự tay giặt.

Chúng tôi đến Lisbon ngày 15 tháng Mười một năm 1715. Trước khi lên bờ thuyền trưởng quàng lên vai tôi chiếc áo mưa của mình để đám đông đường phố không tụ tập lại quanh tôi. Ông đưa tôi đến nhà mình và theo yêu cầu khẩn khoản của tôi, ông thu xếp tôi ở trong một căn phòng ở tầng thượng, có cửa sổ trông xuống sân. Thuyền trưởng khuyên tôi đặt cho bản thân một cái áo khoác mới. Nhưng tôi không bao giờ chịu cho thợ may đo cơ thể tôi. Bởi vì Don Pedro có tầm vóc gần giống như tôi do đó cái áo khoác may cho ông cũng vừa với tôi. Ông còn cũng cấp cho tôi cả những thứ cần thiết khác. Tất cả chúng hoàn toàn mới nhưng dù sao tôi vẫn đem chúng ra phơi suốt cả một ngày trước khi mặc vào người.

Thuyền trưởng chưa có vợ và ông chỉ giữ có ba người hầu. Ông cấm họ phục vụ chúng tôi ở bàn. Nói chung, ông đối xử với tôi hết sức chu đáo, ông biểu hiện tính cách chân thành và hiểu rằng tôi đang dần dần làm quen với xã hội của ông. Cuối cùng ông đã thuyết phục được tôi nhìn ra cửa sổ trông ra vườn ở sau nhà. Sau đó tôi bắt đầu đi sang phòng khác. Có lần tôi nhìn ra cửa sổ trông xuống phố nhưng ngay sau đó sợ hãi giật bắn người lên. Một tuần sau thuyền trưởng đã khuyên được tôi cùng ông xuống dưới ngồi chơi ở cửa ra vào. Nỗi sợ hãi của tôi dần dần giảm đi, nhưng sự thù ghét và khinh miệt đối với mọi người dường như lại tăng lên. Cuối cùng tôi đã đánh bạo cùng với thuyền trưởng đi ra ngoài phố.

Chừng mười ngày sau khi tôi đến đây, Don Pedro người được tôi kể gì đó về gia đình tôi và các công việc trong gia đình, tuyên bố với tôi rằng nghĩa vụ của tôi là quay về Tổ quốc và sống ở nhà với vợ con. Ông nói rằng ngoài cảng có một con tàu chuẩn bị đi Anh đang đậu và biểu lộ sẵn sàng cung cấp cho tôi mọi thức cần thiết cho chuyến đi. Thật chán nếu kể tất cả những nguyên cớ ông đưa ra và những lời phản bác của tôi. Ông nói rằng hoàn toàn không thể nào tìm được một hoang đảo mà tôi mơ ước. Nhưng tại chính nhà mình tôi có thể làm gì mà tôi muốn và sống ẩn dật hoàn toàn.

Cuối cùng tôi chấp thuận sau khi thấy rằng chẳng có phương sách nào tốt hơn nữa. Tôi rời Lisbon ngày 24 tháng Mười một trên một con tàu buôn của Anh, nhưng ai là chủ nhân của nó tôi cũng không hỏi. đon Peđro tiễn tôi ra tàu và cho tôi vay hai mươi bảng Anh. Lúc tạm biệt ông ôm tôi thân thiết nhưng điều đó đối với tôi lại chẳng dễ chịu gì. Dọc đường tôi chẳng nói chuyện với thuyền trưởng cũng như các thủy thủy và chỉ ngồi suốt ngày trong cabin của mình như là bị ốm. Ngày 5 tháng Mười hai năm 1715 gần chín giờ sáng chúng tôi thả neo ở Downs, và khoảng ba giờ chiều tôi đã đến nhà mình ở Redriff.

Vợ và con tôi đón tôi hết sức ngạc nhiên và vui mừng. Từ lâu họ cho rằng tôi đã chết. Nhưng tôi cũng phải thừa nhận thẳng thắn rằng khi trông thấy họ tôi chỉ cảm thấy căm ghét, ghê tởm và khinh miệt.

Khi tôi vừa bước vào nhà, vợ tôi ôm chầm lấy tôi và hôn. Do sự va chạm này tôi ngã ra bất tỉnh suốt hơn một giờ. Khi tôi viết những dòng này thì đã năm năm trôi qua kể từ khi tôi quay về Anh. Trong suốt năm đầu tiên tôi không thể nào chịu được hình dáng của vợ và các con tôi. Nhưng cả cho đến giờ vợ con tôi vẫn không dám đụng đến bánh mì hoặc cốc uống nước của tôi, cho đến giờ tôi vẫn không thể nào cho phép họ nắm tay tôi.

Số tiền dôi ra đầu tiên tôi chỉ ngay để mua hai con ngựa con mà tôi nuôi trong một chuồng ngựa tuyệt đẹp. Sau chúng, người tôi yêu quý nhất là người chăn ngựa bởi vì từ người anh ta bao giờ cũng bốc mùi chuồng ngựa dễ chịu. Những con ngựa hiểu tôi khá tốt. Tôi trò chuyện với chúng ít nhất bốn giờ một ngày. Chúng không biết thế nào là yên, là cương nhưng rất nghe lời tôi và đối với nhau rất hòa thuận.

Thế là độc giả thân mến, tôi đã mô tả cho bạn một cách chân thực các chuyến du lịch của tôi kéo dài mười sáu năm và hơn bảy tháng. Trong miêu tả này tôi không chỉ thêu dệt mà còn nói phần nào sự thật. Cũng có thể giống như các nhà du lịch khác, tôi có lẽ làm bạn kinh ngạc và khó tin những chuyện tôi kể, nhưng tôi có ý đồ trình bày chỉ những sự kiện bằng cách hành văn đơn giản nhất. Mục đích của tôi là thông báo cho bạn biết thật nhiều những tri thức mới nhưng không hoàn toàn quên bẵng bạn.

Đối với chúng tôi, những nhà du lịch đến các nước xa xôi, đôi khi là người Anh hay những người châu Âu khác, chẳng khó gì khi biên soạn loại sách mô tả các động vật kỳ lạ ở dưới biển hay trên cạn. Dù sao mục đích chủ yếu của du khách là giáo dục con người, giáo dưỡng các đức tính tốt ở họ, hoàn thiện trí óc họ nhờ những tấm gương tốt hoặc xấu trong đời sống của các nước ngoài. Với tất cả tấm lòng, tôi mong muốn ra đời đạo luật, buộc mỗi một du khách trước khi nhận được giấy phép công bố cuốn sách về các chuyến du lịch của mình thề trước các nhà quý tộc của thượng nghị viện là tất cả những gì mà anh ta định công bố - là sự thật một trăm phần trăm. Khi đó sẽ không có ai lừa dối công chúng cả tin như một số nhà văn làm điều ấy. Trong khi muốn tạo cho cuốn sách của mình hay ho cuốn hút hơn, họ đã đưa cho độc giả những chuyện bịa đặt thô thiển nhất[1].

Ngay từ tuổi thơ tôi đã háo hức đọc không ít sách về các chuyện phiêu lưu. Nhưng sau khi đi gần như vòng quanh thế giới tôi dựa trên cơ sở những quan sát của chính mình thấy rõ ràng có biết bao là chuyện hoang đường trong các cuốn sách ấy và tôi hết sức chán đọc các loại như vậy.

Tôi biết rõ rằng tác phẩm không đòi hỏi tài năng, kiến thức và nói chung năng khiếu gì đó ngoài trí nhớ tốt hay là ghi nhật ký một cách cẩn thận thì không thể nào làm tác giả của nó nổi danh một cách đặc biệt được. Rất có thể những du khách đến thăm những đất nước sau này trong tập sách này sẽ phát hiện những sai sót của tôi và đưa ra nhiều phát kiến mới, sẽ đẩy tôi xuống hàng thứ hai còn bản thân họ sẽ chiếm vị trí của tôi thì thế giới sẽ quên bẵng là đã từng có một nhà văn như thế vào lúc nào đó. Nếu như tôi viết vì vinh quanh thì điều đó làm tôi rất buồn, nhưng bởi vì mối quan tâm duy nhất của tôi là phúc lợi xã hội, thì tôi chẳng có cơ sở nào để chán ngán.

Thú thật, tôi tự nhủ dù sao nghĩa vụ của tôi, của một thần dân Anh buộc tôi giờ đây phải quay về Tổ quốc và đệ trình một trong số các đại thần bản ghi chép về các khám phá của tôi, bởi vì tất cả các đất đai được các thần dân khám phá thuộc về đức vua của nó.

Nhưng tôi ngờ rằng để chinh phục các nước mà tôi đã kể cũng không dễ dàng với chúng ta như sự chinh phục của Ferdinando Cortez[2] đối với những người châu Mỹ không có gì tự vệ. Theo ý kiến tôi, có đáng cử quân đội và hạm đội đi chinh phục đất nước Lilliput của những người tí hon hay không. Đồng thời tôi không nghĩ tấn công vào đất nước Brobdingnag của những người khổng lồ là thông minh và an toàn, hoặc binh lính Anh cảm thấy mình hoàn toàn bình tĩnh khi trên đầu họ đảo Laputa đang bay liệng. Sự thật, những Ngựa-người cũng dường như không chuẩn bị tốt như thế cho chiến tranh. Tuy nhiên nếu tôi có là bộ trưởng tôi cũng không bao giờ khuyên tấn công vào các đất nước ấy. Sự thông thái, sự nhất trí, nhiệt huyết và tình yêu đối với Tổ quốc của binh lính Anh dù có thừa cũng không thể nào bù được chỗ dốt nát của họ trong nghệ thuật chiến tranh. Hãy thử hình dung hai chục nghìn Ngựa-người bất thình lình xông vào giữa quân đội châu Âu, làm rối loạn hàng ngũ, làm tan rã các đoàn xe, biến bộ mặt của các binh lính thành món thịt băm do cú đá đáng sợ của mình.

Thật ra tốt hơn cả nếu chúng ta thay cho việc thực hiện các mưu đồ chiến tranh chống lại dân tộc tao nhã này, hãy, yêu cầu họ cử một số khá đủ các công dân của mình đến để nâng cao trình độ văn minh của châu Âu, dạy chúng ta tuân theo các nguyên tắc của danh dự; chính nghĩa, trung thực, sự tự kiềm chế, sự đoàn kết, sự dũng cảm, tình bạn, lòng tốt và lòng chung thủy. Tên gọi của những phẩm hạnh này còn duy trì ở đại đa số các ngôn ngữ châu Âu và chúng có thể thấy cả ở các nhà văn đương thời cũng như cổ đại. Tôi có thể khẳng định điều đó mặc dù tôi không thuộc số các nhà bác học chuyên nghiệp.

Nhưng còn có một nguyên nhân khác ngăn cản tôi ủng hộ sự chiếm đoạt của đức vua đối với các đất nước mà tôi khám phá. Sự thật tôi có nghi ngờ vào sự chính nghĩa mà đức vua biểu lộ trong các trường hợp như vậy. Chẳng hạn: bão đưa một bọn cướp biển đi theo một hướng mà chúng không biết rõ. Cuối cùng từ trên đỉnh cột buồm thủy thủ tập sự phát hiện thấy một dải đất. Bọn cướp biển lên bờ để lao vào cướp bóc. Chúng ở giữa những cư dân hiền lành tiếp đón chúng tử tế. Chúng đặt tên mới cho đất nước này, mang tên tuổi của đức vua, chúng dựng lên một tấm ván mục hoặc một hòn đá để đánh dấu, giết hai hoặc ba chục thổ dân, cưỡng bức đưa lên tàu một số người làm con tin, chúng quay về Tổ quốc và được hưởng sự ân xá. Thế là xuất hiện một thuộc địa mới, thuộc quyền thượng đế. Khi có khả năng đầu tiên, người ta phái các tàu tới đó. Những thổ dân hoặc bị xua đuổi, hoặc bị tiêu diệt, thủ lĩnh của họ bị nhục hình để buộc phải nộp vàng của mình ra. Tất cả được tự do hoàn toàn để thực hiện bất kỳ hành vi vô nhân đạo nào, đất bị nhuộm đỏ máu của con em mình. Và bè lũ những tên hàng thịt đê tiện ấy đã lao vào công việc sáng danh để hình thành một thuộc địa hiện đại, ấn định để gieo rắc văn minh giữa những người mọi rợ theo ngẫu tượng giáo và biến cải họ đi theo Cơ đốc giáo.

Nhưng sự mô tả này có lẽ không có liên quan chút nào tới dân tộc Anh. Dân tộc này có thể là tấm gương cho toàn thế giới nhờ trí thông minh, tính cần mẫn và chính nghĩa của mình trong việc vun trồng các thuộc địa. Nó hoạt động không biết mệt mỏi cho sự phồn vinh của tôn giáo và khai hóa: nó chọn lựa các giáo sĩ có năng lực nhất để truyền bá Cơ đốc giáo; nó di dân một cách cực kỳ cẩn thận đến các thuộc địa của mình và dạy dân chúng lương thiện và biết chừng mực theo ngôn ngữ mẫu quốc; nó cho tấm gương tuyệt vời của sự kính trọng nghiêm khắc nhất đối với chính nghĩa, trong khi thay thế các cương vị hành chính trong tất cả các thuộc địa của mình bằng các quan chức có thiên bẩm xuất chúng hoàn toàn xa lạ với mọi thói xấu và thói bất lương; và thêm nữa - nó bổ nhiệm các thống đốc có đức hạnh và tỉnh táo, quan tâm nồng nhiệt đến sự cai trị dân chúng của họ và tuân thủ chặt chẽ thanh danh của đức vua của mình.

Nhưng bởi vì cư dân của các nước mà tôi mô tả rõ ràng chẳng có chút nguyện vọng nào để bị chinh phục, bị đối xử nô lệ, bị tiêu diệt hoặc bị bọn thực dân xua đuổi và bởi vì chính các đất nước này chẳng giàu vàng hoặc bạc, chẳng có đường, chẳng có thuốc lá, thì theo ý kiến khiêm tốn của tôi chúng rất không thích hợp với những biểu hiện nhiệt huyết và lòng dũng cảm của chúng ta. Tuy nhiên nếu có ai đi sâu hơn về vấn đề này cho rằng cần có ý kiến khác thì tôi sẵn sàng xác nhận bằng lời thề rằng chẳng có một người châu Âu nào đến thăm các đất nước này trước tôi. Có thể có một số nghi vấn xuất hiện đối với hai Yahoo mà theo truyền thuyết, người ta nhìn thấy từ nhiều thế kỷ trước trên một ngọn núi ở đất nước Ngựa-người và từ chúng, như truyền thuyết nêu ra, phát sinh dòng giống súc vật bẩn thỉu này. Hai Yahoo này cũng có thể là người Anh - tôi thiên về kết luận này trên cơ sở nét mặt của các con cháu của chúng biến đổi rất nhiều. Nhưng có bao sự kiện có thể khẳng định điều này tôi xin nhường cho các bậc am hiểu các đạo luật thuộc địa phán xét.

Những gì có liên quan tới sự chiếm đoạt hợp lệ các đất nước được khám phá nhân danh đức vua của tôi thì suy nghĩ ấy chưa bao giờ nảy ra trong đầu của tôi. Hơn nữa, nếu như tôi có suy nghĩ về điều này thì sau khi thấy rõ tình trạng của tôi hiện thời có lẽ tôi rút lui là thông minh hơn cả, nhường cho việc thực hiện thể thức này cho đến lúc có điều kiện thuận lợi hơn.

Như vậy, sau khi trả lời điều trách cứ với tôi như một du khách, tôi xin tạm biệt hoàn toàn với mọi độc giả yêu quý của tôi và trở về với mảnh vườn của mình ở Redriff. Ở đó tôi sẽ theo đuổi các hồi tưởng về đất nước Ngựa-người tốt đẹp, sẽ cố gắng khai hóa Yahoo, bởi vì những động vật này nói chung dễ được khai hóa; sẽ thường xuyên nhìn hình phản chiếu của mình trong gương và như vậy có thể dần dần tạo cho mình mang dáng vẻ con người; sẽ buồn phiền về tính hoang dã của các con ngựa trên Tổ quốc tôi, nhưng luôn luôn đối xử kính trọng với chúng vì chủ nhân cao quý của tôi, vì gia đình ông và các bè bạn và toàn thể giống Ngựa-người mà các con ngựa của chúng ta có cấu tạo cơ thể hoàn toàn giống họ nhưng thua kém họ về khả năng trí tuệ.

Tuần lễ trước tôi bắt đầu cho phép vợ tôi ngồi ăn trưa cùng với tôi trên đầu đằng kia của cái bàn dài và trả lời (càng ngắn càng tốt) các câu hỏi của tôi. Và mặc dù đối với người lớn tuổi thật khó bỏ các thói quen cũ, tuy nhiên tôi vẫn không mất hy vọng sau một thời gian nữa tôi sẽ có khả năng hòa hợp với xã hội của các Yahoo-láng giềng và thôi không ghê sợ răng và móng của họ.

Tôi đáng lẽ cam chịu dễ hơn nhiều đối với tất cả giống Yahoo nếu như chúng thỏa mãn với các thói xấu và điên rồ mà thiên nhiên phú cho chúng. Tôi chẳng tức giận chút nào trước dáng vẻ của tên bồi bếp, tên kẻ cắp móc túi, thằng hề, thị đồng, con bạc, chính khách, kẻ mai mối, thầy lang băm, kẻ làm chứng gian, kẻ quyến rũ, kẻ phản bội, và những kẻ đại loại chúng: sự tồn tại của tất cả chúng theo thứ tự đồ vật. Những khi tôi thấy một con vật ngoài tất cả các thói hư tật xấu còn có thêm tính kiêu căng và tự mãn thì tôi không chịu được nữa. Tôi không thể nào hiểu được loại động vật ấy lại có tính tự cao tự đại. Ở các Ngựa-người thông minh và tốt bụng được phú cho mọi đức tính tốt chỉ có thể có ở các sinh vật trí tuệ thì lại không có một từ nào để chỉ các thói xấu này. Nhưng theo kinh nghiệm của bản thân, tôi phân biệt rõ được một số mầm mống tự cao tự đại trong các Yahoo hoang dã. Tuy nhiên các Ngựa-người sống dưới ảnh hưởng của trí tuệ lại rất ít tự hào về những tính cách tốt của mình giống như tôi tự hào mình có hai tay; chẳng một người có đầu óc lành mạnh nào lại làm bộ làm tịch về điều này mặc dù có thể sẽ rất đau khổ nếu như mất một tay. Tôi nói nhiều về điều này như vậy cũng do xuất phát từ mong muốn làm hết sức mình cho xã hội Yahoo Anh dễ chịu hơn đối với tôi. Bởi thế tôi rất mong ai đó bị mắc phải thói xấu tự cao tự đại ở mức độ nào đó xin hãy tha thứ cho tôi.

HẾT

[1] Ở Anh vào thế kỷ XVIII thật sự có vô số những truyện mô tả các cuộc phiêu lưu ra đời, tác giả của chúng cùng với các câu chuyện thật về các đất nước xa xôi và hẻo lánh, để cuốn hút sự chú ý của công chúng đã đưa thêm rất nhiều chuyện bịa đặt và tưởng tượng vào câu chuyện của mình. Rõ ràng Swift trước hết nhằm vào Daniel Defoe địch thủ văn học số một của mình, mà trong tiểu thuyết “Các chuyện phiêu lưu của Robinson Crusoe” có nhiều sai sót và không chính xác.