1.
Laylak bilan g‘ozning qanday qilib masala
yechganlari haqida
B ir
t o ‘da
g ‘o z la r
o sm o n d a
u ch ib
borishayotgandi. Ularning oldidan y o lg ‘iz o ‘zi
uchib borayotgan g ‘oz chiqib qoldi va u g ‘ozlarga
qarab, «Assalomu alaykum, yuz g ‘oz», — dedi.
Shunda g ‘ozlar to ‘dasini boshqarib borayotgan
keksa g ‘oz javob berib dedi: «Yo‘q, biz yuz g ‘oz
emasmiz! Agar bizga hozir qancha bo ‘lsak, yana
shuncha g ‘oz qo‘shilsa va yana uning yarmicha,
so ‘ngra to ‘rtdan biricha va sen ham qo‘shilsang,
b iz y u zta b o ‘la m iz . A na endi to p -c h i, biz
nechtamiz?»
Y o lg ‘iz g ‘o z u z o q la rg a u c h ib k e ta y o tib
g ‘o z la rn in g q a n c h a e k a n lig i h a q id a b o sh
qotiribdi.
U qancha o ‘ylasa-da, baribir g ‘ozlaming sonini
topolmabdi. G ‘oz uchib ketayotib, qurbaqa ovlab
yurgan laylakni k o ‘rib qolibdi. Laylak — boshqa
q u sh la r
o ra s id a
h is o b -k ito b g a ,
a y n iq sa
matematikaga qiziquvchanligi bilan ajralib turarkan.
Soatlab o ‘y surishdan uning b iro r-b ir m asala
yechayotganini anglash mumkin edi. G ‘oz quvonib
ketibdi va laylak turgan yerga yaqinroq suvga
q o ‘nib, unga b o ‘lgan voqeani gapirib beribdi.
0 ‘zining har qancha urinsa ham g ‘ozlar sonini
topolmayotganini aytibdi.
— Hm... — debdi laylak — yechishga harakat
qilamiz. Faqat diqqat-e’tiborli bo ‘l va tushunishga
harakat qil.
— Demak, tushunishim b o ‘yicha sen uchratgan
g ‘ozlar soniga yana shuncha, ulaming yarmicha,
ulam ing to ‘rtdan biricha ham da ularga sen ham
q o ‘sh ils a n g g ‘o z la r soni y u z ta g a y etad i.
Shundaymi? — so‘rabdi laylak.
— Shunday! — javob beribdi g ‘oz.
— E ndi q ir g ‘oqdagi q u m g a m en ch izg an
shaklga e ’tibor qil, — debdi laylak va u qirg‘oqqa
b o ‘ynini cho‘zib, qumga tum shug‘i bilan ushbu
shaklni chizibdi.
G ‘oz suzib kelib, qirg‘oqqa chiqib yuqoridagi
shaklni ko‘ribdi va hech narsaga tushunmabdi.
— Tushunyapsanmi? — so ‘rabdi laylak.
5
— Hali yo‘q, — deb javob beribdi g ‘oz.
— Eh, senimi?
— Mana qara, birinchi kesma to ‘dadagi g ‘ozlar
sonini anglatadi, ikkinchisi yana shuncha va uning
yarmi hamda to ‘rtdan biri oxirgi nuqtadayginasi
sen. Tushundingmi?
— Tushundim! — debdi g ‘oz xursand b o iib .
— Agar sen uchratgan g ‘ozlar to ‘dasiga, yana
shuncha g ‘oz qo‘shilsa hamda to ‘daning yarmicha
va to ‘daning to‘rtdan biricha (choragicha), so‘ngra
sen ham qo‘shilsang g ‘ozlar soni qancha bo‘lishi
kerak edi?
— Yuzta.
— Sensiz qancha g ‘oz b o iad i?
— To‘qson to ‘qqizta.
— Yaxshi, bizning shakldagi seni tasvirlab
turgan nuqtani o ‘chiramiz, ya’ni bitta g ‘ozni olib
tashlaym iz. Natijada 99 ta g ‘oz qoladi. Laylak
shunday deb qumda quyidagi shaklni tum shug‘i
bilan chizibdi:
— Endi fikrlashga harakat qil, — davom ettiribdi
laylak. — To‘daning to ‘rtdan biri (choragi) va
to ‘dani yarmi ichida to ‘daning to ‘rtdan biridan
(yoki choragidan) nechtasi bor?
G ‘oz qumdagi shaklga qarab fikrlay boshlabdi:
— T o ‘daning yarm ini tasv irlo v ch i kesm a,
t o ‘d a n in g t o ‘rtd an b irin i (yoki c h o ra g in i)
6
tasvirlovchi kesmadan ikki marta uzun, ya’ni yarim
ikkita chorakka teng. Demak, yarim va chorak —
bu uchta chorak demakdir.
— Yasha! — debdi g ‘ozni maqtab laylak, —
endi bitta butun to ‘dani tasvirlovchi kesm ada
nechta chorak bor?
— Albatta, to ‘rtta chorak-da! — javob beribdi
g ‘oz.
— Shunday ekan, biz bu yerda to ‘da, yana to‘da,
yarim to ‘da va chorak to ‘da g ‘ozlarga ega b o iib ,
ular 99 tani tashkil qilishini bilamiz. Bulaming jami
chorak orqali ifodalasak, ja m i nechta chorak
b o ‘ladi?
G ‘oz o ‘ylab turib, javob beribdi:
— To‘da — bu to ‘rtta chorak demakdir, yana
t o ‘da — bu ham t o ‘r tta c h o ra k d em ak d ir.
H am m asi 8 ta chorak b o ‘ladi. Yarim to ‘da ikkita
chorak va yana chorak. B archasini q o ‘shsak,
11 chorak b o ia d i. Bu esa 99 ta g ‘ozni tashkil
qiladi.
— To‘g ‘ri, — debdi laylak, — endi ayt-chi,
bundan qanday natijaga erishding?
— Men 11 ta chorak 99 ta g ‘ozga teng ekanini
tushunib yetdim, — debdi g ‘oz.
—- Demak, bitta chorak nechta g ‘ozdan iborat
ekan?
G ‘oz 99 ni 11 ga bo‘lib, javob beribdi:
— Bitta chorakda 9 ta g ‘oz bor ekan.
— Unda bir butun to‘dada nechta g ‘oz bo‘ladi?
— Bir butun to ‘da to ‘rtta chorak b o ig an i uchun
men 36 ta g ‘ozni uchratgan ekanman! — debdi,
xursand bo‘lib g ‘oz.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |