Tæ sinh – c ng nghÖ S¸ng kiÕn kinh nghiÖm

C¬ së lÝ luËn

1. Kh¸i niÖm häc

C¸ch tiÕp cËn thø nhÊt quan t©m ®Õn kÕt qu¶ cuèi cïng lµ s¶n phÈm häc hay hµnh vi nhËn biÕt ®­îc theo m« h×nh cña Pavl«p vµ Skinner : “Häc lµ qu¸ tr×nh lµm biÕn ®æi hµnh vi tõ kinh nghiÖm hay lµ tõ sù tiÕp xóc víi m«i tr­êng sèng cña chñ thÓ ”.

C¸ch tiÕp cËn thø hai quan t©m ®Õn nh÷ng g× x¶y ra bªn trong ®Çu ãc cña ng­êi häc hay bªn trong “hép ®en” tøc lµ c¸ch tiÕp cËn vÒ trÝ tuÖ theo c¬ chÕ ®ång hãa, ®iÒu øng, c©n b»ng,… (Piaget) hoÆc vïng ph¸t triÓn gÇn (V­g«tski) : “Häc lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi vµ c©n b»ng cÊu tróc nhËn thøc ®Ó thÝch nghi víi m«i tr­êng”. “Häc lµ tÝch hîp, ®ång hãa, ®iÒu øng, “nhËp néi” nh÷ng d÷ liÖu míi lµm biÕn ®æi cÊu tróc nhËn thøc néi t¹i hiÖn cã”.

C¸ch tiÕp cËn thø ba cã xu h­íng kÕt hîp hai c¸ch tiÕp cËn trªn theo m« h×nh qu¸ tr×nh th«ng tin : “Häc lµ tù t¹o ra kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, thu nhËn, xö lý th«ng tin vµ øng dông ch­¬ng tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò”.

Ngoµi ba c¸ch tiÕp cËn trªn, ng­êi ta còng l­u ý tíi c¸ch tiÕp cËn cña b¶n th©n ng­êi häc, ng­êi trong cuéc, ng­êi võa häc, võa lµm, võa tù xem m×nh lµm, võa t­ duy vµ võa tù nhËn biÕt m×nh t­ duy ra sao. C¸c cuéc th¨m dß, t×m hiÓu t¹i c¸c tr­êng ®¹i häc óc tõ 1979 – 1993 ®· ®­a ra s¸u ®Þnh nghÜa häc cña sinh viªn ®­îc s¾p xÕp theo tr×nh ®é nhËn thøc tõ ®¬n gi¶n (häc lµ thu nhËn, tÝch lòy vµ gia t¨ng sè l­îng kiÕn thøc) ®Õn phøc t¹p (häc lµ biÕn ®æi nhËn thøc, biÕn ®æi con ng­êi) nh­ sau:

(1) Häc lµ chiÕm lÜnh th«ng tin cµng nhiÒu cµng tèt. Cµng häc cµng n¾m ®­îc nhiÒu th«ng tin. Häc lµ thu nhËn, tÝch lòy, gia t¨ng sè l­îng kiÕn thøc.

(2) Häc lµ ghi nhí, lÆp l¹i vµ thuéc lßng. Häc lµ qu¸ tr×nh tÝch luü th«ng tin mµ ta cã thÓ t¸i hiÖn nh­ lµ nh÷ng mÈu kiÕn thøc t¸ch biÖt nhau.

(3) Häc lµ qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh, øng dông hay sö dông kiÕn thøc. Häc lµ n¾m b¾t sù kiÖn, kÜ n¨ng hay quy tr×nh cã thÓ l­u tr÷ vµ sö dông khi cÇn. Häc lµ tÝch lòy th«ng tin vµo bé nhí ®Ó sö dông mçi khi cã t×nh huèng ®ßi hái.

Ba ®Þnh nghÜa nµy cßn n«ng c¹n, hêi hît, míi chØ nhÊn m¹nh tíi mÆt ®Þnh l­îng, ë gia ®o¹n s¬ ®¼ng cña qu¸ tr×nh nhËn thøc lµ ghi nhí, nh¾c l¹i.

(4) Häc lµ qu¸ tr×nh trõu t­îng hãa, ®Þnh h­íng, ®Þnh gi¸ trÞ . Häc lµ liªn kÕt c¸i ®ang häc víi c¸i ®· biÕt vµ víi thùc tiÔn cuéc sèng. Häc lµ hiÓu b¶n chÊt sù vËt , nèi liÒn sù vËt víi nhau, lý gi¶i vµ kiÓm nghiÖm gi¸ trÞ cña sù vËt trong thùc tiÔn.

(5) Häc lµ t¹o ra sù biÕn ®æi vÒ nhËn thøc ®Ó hiÓu biÕt thÕ giíi b»ng c¸ch lý gi¶i vµ th«ng hiÓu thùc tiÔn. Häc lµ x¸c ®Þnh m« h×nh th«ng tin vµ liªn kÕt m« h×nh ®ã víi th«ng tin tõ c¸c t×nh huèng vµ hoµn c¶nh kh¸c nhau tõ ®ã ng­êi häc thay ®æi nhËn thøc cña m×nh.

(6) Häc lµ biÕn ®æi con ng­êi. Häc lµ th«ng hiÓu thÕ giíi b»ng nhiÒu con ®­êng kh¸c nhau mµ kÕt qu¶ lµ lµm biÕn ®æi b¶n th©n con ng­êi. Häc lµ qu¸ tr×nh tù t¹o ra sù tiÕn hãa tæng hîp vÒ tri thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é vµ gi¸ trÞ cña mét con ng­êi. §i vµo chiÒu s©u, häc cã b¶n chÊt cèt lâi lµ tù häc.

Ba ®Þnh nghÜa sau ®· ®i vµo mÆt ®Þnh tÝnh, vµo chiÒu s©u, vµo b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh nhËn thøc nh­ ph©n tÝch, phª ph¸n, tù häc, tù nghiªn cøu.

KÕt hîp c¸c quan niÖm vµ ®Þnh nghÜa vÒ häc kÓ trªn, ng­êi ta ®· rót ra ®Þnh nghÜa vÒ häc cã kh¶ n¨ng øng dông thùc tiÔn cao h¬n:

“Häc, cèt lâi lµ tù häc, lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn néi t¹i, trong ®ã chñ thÓ tù thÓ hiÖn vµ biÕn ®æi m×nh, tù lµm phong phó gi¸ trÞ cña m×nh b»ng c¸ch thu nhËn, xö lý vµ biÕn ®æi th«ng tin thu nhËn tõ bªn ngoµi thµnh tri thøc bªn trong con ng­êi m×nh” [34].

2. Kh¸i niÖm d¹y.

Cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ d¹y :

Theo quan niÖm tiÕp cËn néi dung th× :

D¹y lµ ho¹t ®éng cña GV, nh»m truyÒn ®¹t, cung cÊp kiÕn thøc cho ng­êi häc b»ng kinh nghiÖm s­ ph¹m cña b¶n th©n.

D¹y lµ truyÒn ®¹t kiÕn thøc vµ gi¸ trÞ cña kiÕn thøc. Quan niÖm nµy nhÊn m¹nh c¸ch sö dông t­ liÖu mang l¹i cµng nhiÒu th«ng tin vµ cµng biÕt c¸ch sö dông th«ng tin cµng tèt.

D¹y lµ gióp ®ì HS häc tËp ®­îc dÔ dµng, cã nghÜa lµ gióp HS hiÓu ®­îc th«ng tin ®Ó häc vµ øng dông vµo lÜnh vùc kh¸c nhau, vµo nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau.

Theo quan niÖm tiÕp cËn vÒ ph­¬ng ph¸p th×:

D¹y lµ viÖc gióp HS tù t×m ra quy tr×nh c«ng nghÖ ®Ó nhËn thøc ra c¸c kh¸i niÖm tõ sù vËt, hiÖn t­îng råi tõ c¸c kh¸i niÖm nhËn thøc ®­îc gãp phÇn lµm biÕn ®æi tù nhiªn x· héi trªn c¬ së t¹o ra c¸c s¶n phÈm ®Æc tr­ng. S¶n phÈm ®Æc tr­ng cã hai møc ®é gi¸ trÞ : ë møc thÊp, s¶n phÈm t¹o ra ®ñ nu«i sèng b¶n th©n ng­êi häc; ë møc cao, s¶n phÈm t¹o ra ®ñ nu«i sèng b¶n th©n vµ gãp phÇn nu«i sèng ng­êi kh¸c.

D¹y lµ ho¹t ®éng nh»m lµm thay ®æi quan niÖm hoÆc nhËn thøc cña ng­êi häc vÒ thùc t¹i. Nh­ vËy ë ®©y, d¹y ®­îc coi lµ ho¹t ®éng hîp t¸c gi÷a ng­êi d¹y vµ ng­êi häc.

D¹y lµ hç trî cho viÖc häc, tøc lµ gióp ng­êi häc lËp kÕ ho¹ch, h­íng dÉn cho ng­êi häc tù kiÓm tra, tù ®¸nh gi¸ vµ tù ®iÒu chØnh viÖc häc ®Ó ®¹t môc ®Ých häc tËp ®Æt ra. Nh­ vËy, ng­êi häc ®­îc coi lµ trung t©m, tù m×nh chÞu tr¸ch nhiÖm c¶ vÒ viÖc häc, néi dung häc vµ ph­¬ng ph¸p häc. Néi dung cña ®Ò tµi h­íng tíi quan niÖm d¹y thø hai nµy. Theo GS NguyÔn C¶nh Toµn vµ céng sù (2002), kh¸i niÖm d¹y ®­îc chia lµm hai kiÓu vµ ®­îc m« h×nh hãa nh­ sau :

KiÓu truyÒn ®¹t thô ®éng 1 chiÒu tõ thÇy ®Õn trß	KiÓu d¹y häc hîp t¸c hai chiÒu
Tri thøc ThÇy Trß	Tri thøc Líp ThÇy Trß
ThÇy : Chñ thÓ truyÒn ®¹t. Trß : Thô ®éng tiÕp thu. Tri thøc: Nhí l¹i, lÆp l¹i, thuéc lßng.	ThÇy: T¸c nh©n, h­íng dÉn, träng tµi. Trß: Chñ thÓ, hîp t¸c víi b¹n, víi thÇy, tù lùc t×m ra kiÕn thøc. Líp: Céng ®ång líp häc, n¬i trao ®æi, hîp t¸c, m«i tr­êng x· héi. Tri thøc: S¸ng t¹o, do häc sinh tù t×m ra víi sù hîp t¸c cña b¹n, cña thÇy.

3. Chu tr×nh d¹y häc theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i.

ThÇy – t¸c nh©n		Trß – chñ thÓ
H­íng dÉn		Tù nghiªn cøu
Tæ chøc		Tù thÓ hiÖn
Träng tµi, cè vÊn		Tù kiÓm tra, tù ®iÒu chØnh

ë thêi thø nhÊt, thÇy ®ãng vai trß lµ ng­êi h­íng dÉn cho häc sinh vÒ c¸c vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, vÒ c¸c nhiÖm vô ph¶i thùc hiÖn. T­¬ng øng víi thêi kú nµy lµ thêi tù nghiªn cøu trong chu tr×nh häc. ë ®ã, trß tù thu thËp, xö lý th«ng tin qua quan s¸t, tra cøu, s­u tÇm tõ c¸c tµi liÖu, m« t¶ c¸c ®iÒu ®· quan s¸t, thu thËp ®­îc, gi¶i thÝch, ph¸t hiÖn ra c¸c mèi quan hÖ, c¸c vÊn ®Ò, ®Þnh h­íng gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò. KiÕn thøc thu nhËn trong qu¸ tr×nh nµy mang tÝnh c¸ nh©n, chñ quan, cã thÓ ch­a hoµn toµn ®óng.

ë thêi thø hai, thÇy ®ãng vai trß lµ ng­êi tæ chøc, t¹o ®iÒu kiÖn cho trß thÓ hiÖn ra ngoµi nh÷ng g× ®· thu nhËn ®­îc qua thêi kú tù nghiªn cøu. Ng­êi häc th«ng qua v¨n b¶n, lêi nãi ®Ó tr×nh bµy, b¶o vÖ ý kiÕn cña m×nh. Sau thêi kú nµy, kiÕn thøc thu ®­îc trë nªn hoµn thiÖn, chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ h¬n.

ë thêi thø ba, trong khi trß tù thÓ hiÖn kiÕn thøc cña m×nh th«ng qua giao tiÕp, tranh luËn th× thÇy ®ãng vai trß lµ träng tµi, cè vÊn nhê ®ã mµ sau khi thÓ hiÖn, ng­êi häc ®­îc b¹n, ®­îc thÇy gãp ý tõ ®ã mµ tù ®¸nh gi¸, tù ®iÒu chØnh l¹i c¸ch nghÜ vµ néi dung ®Ó kiÕn thøc trë nªn chÝnh x¸c, khoa häc, ph­¬ng ph¸p häc ®­îc hoµn thiÖn h¬n. §Õn ®©y chu k× d¹y häc ®èi víi chñ ®Ò nµy ®· hoµn thµnh, qu¸ tr×nh l¹i b­íc sang mét chñ ®Ò míi víi ba thêi lÆp l¹i t­¬ng tù nh­ trªn.

C¸c thêi ë c¶ chu k× d¹y vµ häc kh«ng t¸ch rêi mµ t¸c ®éng qua l¹i, ®an xen, hç trî nhau [16,33].

4. Kh¸i niÖm vµ c¸c møc ®é tù häc.

   1. Kh¸i niÖm tù häc.

Theo cè GS.TS §Æng Vò Ho¹t: “Tù häc lµ mét h×nh thøc ho¹t ®éng nhËn thøc c¸ nh©n, nh»m n¾m v÷ng hÖ thèng tri thøc vµ kÜ n¨ng do b¶n th©n ng­êi häc tiÕn hµnh ë trªn líp hoÆc ë ngoµi líp hoÆc kh«ng theo ch­¬ng tr×nh vµ SGK ®· ®­îc quy ®Þnh. Tù häc cã quan hÖ chÆt chÏ víi qu¸ tr×nh d¹y häc nh­ng nã cã tÝnh ®éc lËp cao vµ mang ®Ëm s¾c th¸i c¸ nh©n” [16].

Theo GS.VS.NguyÔn C¶nh Toµn: “Tù häc lµ tù m×nh ®éng n·o suy nghÜ, sö dông c¸c n¨ng lùc trÝ tuÖ (quan s¸t, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp,…) vµ cã khi c¶ c¬ b¾p (khi ph¶i sö dông c«ng cô) cïng c¸c phÈm chÊt cña m×nh, råi c¶ ®éng c¬, t×nh c¶m, c¶ nh©n sinh quan, thÕ giíi quan (nh­ trung thùc, kh¸ch quan, cã trÝ tiÕn thñ, kh«ng ng¹i khã, ng¹i khæ, kiªn tr× nhÉn l¹i, lßng say mª khoa häc,…) ®Ó chiÕm lÜnh mét lÜnh vùc hiÓu biÕt nµo ®ã cña nh©n lo¹i, biÕn lÜnh vùc ®ã thµnh së h÷u cña m×nh [35].

Tù häc ®i theo ®óng quy luËt cña ho¹t ®éng nhËn thøc v× vËy nh÷ng kiÕn thøc, kÜ n¨ng cã ®­îc do tù häc mang tÝnh bÒn v÷ng.

Theo GS TrÇn B¸ Hoµnh, nãi tíi ph­¬ng ph¸p häc th× cèt lâi lµ ph­¬ng ph¸p tù häc. §ã lµ cÇu nèi gi÷a häc tËp vµ NCKH. NÕu rÌn luyÖn cho ng­êi häc cã ®­îc kÜ n¨ng, ph­¬ng ph¸p, thãi quen tù häc, biÕt vËn dông nh÷ng ®iÒu ®· häc vµo nh÷ng t×nh huèng míi, biÕt tù lùc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò gÆp ph¶i th× sÏ t¹o cho hä lßng ham häc, kh¬i dËy tiÒm n¨ng vèn cã trong mçi ng­êi, nhê vËy mµ kÕt qu¶ häc tËp t¨ng lªn gÊp béi, häc sinh cã thÓ tiÕp tôc tù häc khi vµo ®êi.

Tãm l¹i, tù häc lµ ho¹t ®éng tù gi¸c, ®éc lËp cña chÝnh b¶n th©n ng­êi häc nh»m chiÕm lÜnh tri thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o… vµ kinh nghiÖm lÞch sö loµi ng­êi nãi chung ®Ó ®¹t tíi môc tiªu häc tËp c¸ nh©n.

2. C¸c møc ®é tù häc

• 
  Tù häc cã h­íng dÉn:
  

Cã hai møc ®é tù häc cã h­íng dÉn:

+ Møc ®é 1: Ng­êi häc cã s¸ch vµ cã thªm nh÷ng ng­êi thÇy ë xa h­íng dÉn tù häc b»ng tµi liÖu hoÆc b»ng c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin kh¸c. H­íng dÉn tù häc chñ yÕu lµ h­íng dÉn t­ duy trong viÖc chiÕm lÜnh tri thøc, h­íng dÉn tù phª b×nh tÝnh c¸ch trong qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh tri thøc d­íi d¹ng ph¶n ¸nh th¾c m¾c, gi¶i ®¸p th¾c m¾c, lµm bµi, chÊm bµi.

+ Møc ®é 2: Ng­êi häc cã s¸ch, cã thÇy gi¸p mÆt mét sè tiÕt trong ngµy trong tuÇn, b»ng nh÷ng h×nh thøc th«ng tin trùc tiÕp kh«ng qua m¸y mãc hoÆc Ýt nhiÒu cã sù hç trî cña m¸y mãc. ThÇy lµm viÖc h­íng dÉn nh­ ë møc 1 th«ng qua tµi liÖu h­íng dÉn tù häc riªng.

• 
  Tù häc hoµn toµn (häc víi s¸ch, kh«ng cã thÇy bªn c¹nh):
  

Trong h×nh thøc tù häc nµy, ng­êi häc cÇn ph¶i biÕt lùa chän tµi liÖu, t×m ra nh÷ng ®iÓm chÝnh, ®iÓm quan träng trong c¸c tµi liÖu, ph¶i biÕt c¸ch ghi chÐp, biÕt tãm t¾t vµ lµm ®Ò c­¬ng, biÕt c¸ch tra cøu tõ ®iÓn vµ s¸ch tham kh¶o, biÕt c¸ch lµm viÖc trong th­ viÖn.

GS.VS.NguyÔn C¶nh Toµn, sau khi chñ tr× ®Ò ¸n võa häc võa lµm GV, ®· rót ra mét sè ­u nh­îc ®iÓm cña c¸c h×nh thøc häc trªn: Víi h×nh thøc häc cã gi¸p mÆt thÇy th× cã thuËn lîi lµ khi cã g× kh«ng hiÓu th× ng­êi häc cã thÓ hái thÇy ngay, ®ì tèn thêi gian mµy mß. Nh­ng h×nh thøc häc nµy l¹i cã nh­îc ®iÓm lµ v× gi¸p mÆt thÇy nªn nhiÒu khi ng­êi häc cã tÝnh û l¹i, kh«ng chÞu ®µo s©u, suy nghÜ thÊu ®¸o ®· hái thÇy do ®ã hiÖu qu¶ häc ch­a cao. Víi h×nh thøc tù häc kh«ng gi¸p mÆt thÇy th× ng­îc l¹i nh­ng l¹i cã h¹n chÕ rÊt lín lµ ng­êi häc ph¶i tèn rÊt nhiÒu c«ng søc cho viÖc mµy mß thö vµ sai. V× vËy, trong thùc tÕ cÇn cã sù phèi hîp linh ho¹t c¸c h×nh thøc tù häc kh¸c nhau tïy theo tr×nh ®é cña ng­êi häc mµ cao nhÊt chÝnh lµ tù häc hoµn toµn. Víi häc sinh phæ th«ng, viÖc rÌn c¸c kÜ n¨ng tù häc cßn cÇn cÈn träng h¬n n÷a. Trong ®ã, ng­êi GV cÇn ph¶i biÕt tïy thuéc vµo môc tiªu, néi dung d¹y häc vµ møc ®é t­ duy cña HS mµ c©n nh¾c h×nh thøc tù häc phï hîp [35].

5. KÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu.

   1. Kh¸i niÖm kÜ n¨ng.

Mét sè quan niÖm vÒ kÜ n¨ng theo khuynh h­íng thø nhÊt, xem xÐt kÜ n¨ng nghiªng vÒ gãc ®é n¨ng lùc con ng­êi.

T¸c gi¶ Hoµng Phª (vµ céng sù ) [28] vµ t¸c gi¶ TrÇn B¸ Hoµnh [12] cho r»ng: “KÜ n¨ng lµ kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc ®· thu nhËn trong mét lÜnh vùc nµo ®ã ¸p dông vµo thùc tÕ. KÜ n¨ng khi ®¹t ®Õn møc ®é thuÇn thôc lµ kÜ x¶o”.

GS NguyÔn L©n còng ®­a ra kh¸i niÖm kÜ n¨ng t­¬ng ®èi thèng nhÊt víi c¸c t¸c gi¶ trªn: “KÜ n¨ng lµ kh¶ n¨ng øng dông tri thøc khoa häc vµo thùc tiÔn” [18].

Theo tõ ®iÓn Oxford vµ tõ ®iÓn Anh ViÖt th×: “KÜ n¨ng lµ kh¶ n¨ng lµm tèt mét viÖc g× ®ã” [39, 44].

Theo tõ ®iÓn American Heritage (dÉn theo NguyÔn V¨n HiÒn) th×: “KÜ n¨ng lµ sù thµnh th¹o, sù khÐo lÐo cã ®­îc qua ®µo t¹o, qua tÝch lòy kinh nghiÖm”[10].

Theo V¨n ThÞ Thanh Nhung (dÉn theo NguyÔn V¨n HiÒn): “KÜ n¨ng lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn cã kÕt qu¶ mét hµnh ®éng hay mét ho¹t ®éng cô thÓ dùa trªn nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm nh»m ®¹t ®­îc môc ®Ých ®Ò ra”. Theo t¸c gi¶, ng­êi cã kÜ n¨ng hµnh ®éng trong mét lÜnh vùc nµo ®ã ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n nh­: Cã tri thøc vÒ hµnh ®éng; Thùc hiÖn hµnh ®éng ®óng víi yªu cÇu; §¹t ®­îc kÕt qu¶ hµnh ®éng; Cã thÓ thùc hiÖn ®­îc hµnh ®éng cã kÕt qu¶ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thay ®æi. Còng theo t¸c gi¶: KÜ n¨ng bao giê còng g¾n víi mét hµnh ®éng cô thÓ; tÝnh ®óng ®¾n, thµnh th¹o vµ linh ho¹t lµ tiªu chÝ quan träng ®Ó kh¼ng ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kÜ n¨ng; kÜ n¨ng kh«ng cã tÝnh chÊt bÈm sinh mµ lµ s¶n phÈm cña ho¹t ®éng thùc tiÔn.

Mét sè quan niÖm vÒ kÜ n¨ng theo khuynh h­íng thø hai, xem kÜ n¨ng nghiªng vÒ mÆt kÜ thuËt hµnh ®éng:

Theo A.V.Petrovski (dÉn theo NguyÔn V¨n HiÒn): “KÜ n¨ng lµ c¸ch thøc hµnh ®éng dùa trªn c¬ së tri thøc vµ ®­îc h×nh thµnh th«ng qua luyÖn tËp, t¹o kh¶ n¨ng cho con ng­êi ph¶n øng ®­îc kh«ng chØ ngay trong ®iÒu kiÖn quen thuéc mµ ngay c¶ trong ®iÒu kiÖn míi ph¸t sinh”[10].

Theo t¸c gi¶ Hµ ThÕ Ng÷, §Æng Vò Ho¹t th×: “KÜ n¨ng lµ c¸ch thøc hµnh ®éng dùa trªn c¬ së tæ hîp nh÷ng tri thøc vµ kÜ x¶o. KÜ n¨ng ®­îc h×nh thµnh b»ng con ®­êng luyÖn tËp t¹o kÜ n¨ngcho con ng­êi thùc hiÖn hµnh ®éng kh«ng chØ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn quen thuéc mµ c¶ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· thay ®æi” [10].

VÒ mÆt ph©n lo¹i: C¸c nhµ nghiªn cøu th­êng ph©n lo¹i kÜ n¨ng theo møc ®é phøc t¹p:

Theo quan ®iÓm T©m lÝ häc, kÜ n¨ng ®­îc ph©n chia thµnh: KÜ n¨ng nguyªn sinh (lµ kÜ n¨ng ban ®Çu, ®­îc h×nh thµnh ®Çu tiªn th«ng qua c¸c hµnh ®éng ®¬n gi¶n, lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh kÜ x¶o), kÜ n¨ng thø sinh (nh÷ng kÜ n¨ng phøc hîp ®­îc h×nh thµnh dùa trªn mét sè kÜ n¨ng bËc thÊp vµ mét sè kÜ x¶o cã tr­íc).

Theo quan ®iÓm Gi¸o dôc häc, kÜ n¨ng ®­îc chia lµm hai bËc lµ kÜ n¨ng bËc I vµ kÜ n¨ng bËc II. KÜ n¨ng bËc I lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®óng hµnh ®éng phï hîp víi nh÷ng môc tiªu vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ tiÕn hµnh hµnh ®éng Êy, cho dï lµ hµnh ®éng cô thÓ hay hµnh ®éng trÝ tuÖ. KÜ n¨ng bËc II lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn hµnh ®éng, ho¹t ®éng mét c¸ch thµnh th¹o, linh ho¹t, s¸ng t¹o, phï hîp víi môc tiªu trong ®iÒu kiÖn kh¸c nhau [10].

Nh­ vËy cã rÊt nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ kÜ n¨ng, nh­ng chóng kh«ng m©u thuÉn nhau mµ sù kh¸c nhau ë ®©y lµ do më réng hay thu hÑp c¸c thµnh phÇn hay cÊu tróc cña kÜ n¨ng [10].

Dùa trªn c¬ së c¸c nghiªn cøu ®i tr­íc, t¸c gi¶ NguyÔn V¨n HiÒn trong luËn ¸n tiÕn sÜ cña m×nh ®· ®­a ra c¸c dÊu hiÖu néi hµm cña kÜ n¨ng nh­ sau:

• 
  VÒ mÆt cÊu tróc: KÜ n¨ng gåm c¸c tri thøc vÒ hµnh ®éng vµ c¸c hµnh ®éng cô thÓ; kÜ n¨ng cã tÝnh phøc hîp, gåm nhiÒu ho¹t ®éng, kÜ n¨ng nhá (tøc lµ cã tÝnh chÊt thø sinh).
  
• 
  VÒ mÆt kÕt qu¶: KÜ n¨ng lµ sù thùc hiÖn cã kÕt qu¶ mét ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh.
  
• 
  VÒ mÆt nguån gèc: KÜ n¨ng cã ®­îc th«ng qua tr¶i nghiÖm, huÊn luyÖn, ®µo t¹o.
  
• 
  VÒ tÝnh ph¸t triÓn: KÜ n¨ng cã c¸c møc ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau: Tõ thÊp ®Õn cao vµ møc hoµn thiÖn lµ kÜ x¶o; Tõ kÜ thuËt hµnh ®éng ®Õn møc trë thµnh n¨ng lùc con ng­êi tøc lµ trë thµnh mét lo¹i phÈm chÊt nh©n c¸ch; Tõ t¹m thêi ®Õn bÒn v÷ng; Tõ chç mang tÝnh khu tró trong mét ph¹m vi ho¹t ®éng ®Õn linh ho¹t chuyÓn hãa sang c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau.
  

§Þnh nghÜa trªn theo chóng t«i lµ ®· tháa m·n ®­îc nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vµ chøa ®ùng ®Çy ®ñ néi hµm cña kh¸i niÖm nµy. V× vËy, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghiªn cøu cña m×nh, chóng t«i ®· sö dông ®Þnh nghÜa nµy lµm ®Þnh h­íng.

2. Kh¸i niÖm tµi liÖu.

Theo t¸c gi¶ Hoµng Phª vµ céng sù, “tµi liÖu” lµ “nh÷ng d÷ liÖu, tin tøc gióp cho viÖc t×m hiÓu mét vÊn ®Ò g×”[28].

Theo tõ ®iÓn Oxford, “tµi liÖu” (document) lµ nh÷ng “giÊy tê, ®¬n tõ, sæ s¸ch,… ®em l¹i th«ng tin vÒ c¸i g×, b»ng chøng hoÆc chøng cí vÒ c¸i g×”[43].

C¨n cø vµo nh÷ng ®Þnh nghÜa ®· nªu, chóng t«i cã thÓ liÖt kª ra mét sè nguån tµi liÖu cã thÓ dïng cho häc sinh nh­ sau: S¸ch gi¸o khoa, s¸ch tham kh¶o, b¸o, t¹p chÝ cã liªn quan tíi vÊn ®Ò ®ang häc, ®Üa CD, m¹ng Internet, vë ghi bµi gi¶ng cña GV , tõ ®iÓn,…

3. Kh¸i niÖm tù nghiªn cøu

Theo Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt (Hoµng Phª vµ céng sù) th× “nghiªn cøu” lµ xem xÐt, t×m hiÓu kÜ ®Ó n¾m v÷ng vÊn ®Ò, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hay ®Ó rót ra nh÷ng hiÓu biÕt míi [28].

Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, ta cã thÓ kh¸i qu¸t: nghiªn cøu cã nghÜa lµ ®i s©u, t×m hiÓu kÜ vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã nh»m n¾m v÷ng b¶n chÊt vÊn ®Ò ®ã hoÆc ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng ®iÒu mµ vÊn ®Ò ®ã ®Æt ra hay ®Ó rót ra nh÷ng hiÓu biÕt míi.

Tù nghiªn cøu cã nghÜa lµ chñ thÓ tù m×nh ®i s©u, t×m hiÓu kÜ vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã nh»m n¾m v÷ng b¶n chÊt vÊn ®Ò ®ã hoÆc ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng ®iÒu mµ vÊn ®Ò ®ã ®Æt ra hay ®Ó rót ra nh÷ng hiÓu biÕt míi.

Nh­ vËy, b¶n th©n kh¸i niÖm “nghiªn cøu” ®· ®Ò cao tÝnh ®éc lËp cña chñ thÓ. Kh¸i niÖm “tù nghiªn cøu” ë ®©y chØ cã ý nghÜa nhÊn m¹nh h¬n tÝnh “tù m×nh” ®ã.

B¶n chÊt cña nghiªn cøu chÝnh lµ t×m ra nh÷ng tri thøc míi. Trong NCKH th× nh÷ng tri thøc ®ã ph¶i lµ míi ®èi víi kho tµng tri thøc cña nh©n lo¹i. Tuy nhiªn, trong d¹y häc, tri thøc ë ®©y chØ cÇn lµ míi ®èi víi b¶n th©n ng­êi häc. Trong NCKH, c¸c nhµ khoa häc ®Ó t×m ra tri thøc míi ®ã cÇn ph¶i tr¶i qua hµng lo¹t c¸c qu¸ tr×nh mµy mß thö vµ sai. Trong d¹y häc, ng­êi häc kh«ng thÓ lÆp l¹i mét c¸ch nguyªn xi qu¸ tr×nh ®ã mµ nhê sù h­íng dÉn cña GV , hä cã ®­îc quy tr×nh c«ng nghÖ ®Ó t×m ra tri thøc ®ã, tøc lµ mét quy tr×nh lÆp l¹i mét c¸ch ng¾n gän nh÷ng g× mµ nhµ khoa häc ®· lµm.

Víi ý nghÜa ®ã, trong lÜnh vùc gi¸o dôc, tù nghiªn cøu chÝnh lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña chu tr×nh häc, lµ mét giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh d¹y häc, lµ mét h×nh thøc tù häc trong ®ã tÝnh ®éc lËp, tÝnh tù lùc, tÝnh ®µo s©u cña ng­êi häc trong gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®­îc ®Ò cao. §ã chÝnh lµ giai ®o¹n ®Ó ng­êi häc tËp d­ît tr­íc khi cã ®­îc nh÷ng t­ chÊt cña ng­êi NCKH thùc thô. §Ó cã ®­îc t­ chÊt ®ã, ng­êi häc cÇn cã nh÷ng kÜ n¨ng tù nghiªn cøu nhÊt ®Þnh mµ mét trong nh÷ng kÜ n¨ng quan träng chÝnh lµ tù nghiªn cøu tµi liÖu.

1.2.5.4. KÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu

* Kh¸i niÖm:

Tõ nh÷ng ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm thµnh phÇn kÓ trªn, trong ®Ò tµi nµy, chóng t«i xin ®Ò xuÊt ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm “kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu” nh­ sau:

“KÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu lµ kh¶ n¨ng cña chñ thÓ nhËn thøc sö dông tèt c¸c nguån tµi liÖu ®Ó tù m×nh ®i s©u, t×m hiÓu kÜ mét vÊn ®Ò nµo ®ã nh»m n¾m v÷ng b¶n chÊt vÊn ®Ò ®ã hoÆc ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng ®iÒu mµ vÊn ®Ò ®ã ®Æt ra hay ®Ó rót ra nh÷ng hiÓu biÕt míi. Kh¶ n¨ng nµy cã ®­îc qua ®µo t¹o, rÌn luyÖn”.

Nh­ vËy kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu chÝnh lµ mét kÜ n¨ng nhËn thøc. §èi víi qu¸ tr×nh nhËn thøc cña ng­êi häc th× ®ã chÝnh lµ mét c¸ch häc, kÜ n¨ng häc, kÜ n¨ng tù häc. Do ®ã chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc vÞ trÝ cña kh¸i niÖm nµy víi c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh häc nh­ sau:

KÜ n¨ng = C¸ch häc  Néi dung

KÜ n¨ng häc lµ kh¶ n¨ng sö dông c¸ch häc t¸c ®éng ®Õn mét néi dung häc hay lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn mét ho¹t ®éng häc.

Vµ: Môc tiªu = C¸ch häc  KÜ n¨ng  Néi dung

Khi chñ thÓ sö dông c¸ch häc vµ kÜ n¨ng t¸c ®éng ®Õn néi dung häc th× ®¹t ®­îc yªu cÇu hay hiÖu qu¶ mong muèn lµ môc tiªu.

Nh­ vËy, chóng ta còng cã thÓ nhËn thÊy nÕu x©y dùng ®­îc mét quy tr×nh h×nh thµnh lo¹i kÜ n¨ng nµy cho HS mét c¸ch khoa häc, cã hÖ thèng tõ kh©u h×nh thµnh tíi kiÓm tra ®¸nh gi¸ th× nã cã thÓ biÕn thµnh mét lo¹i phÈm chÊt, nh©n c¸ch ë ng­êi häc, gãp phÇn to lín t¹o ra con ng­êi cã n¨ng lùc tù häc, tù nghiªn cøu suèt ®êi.

* C¬ së h×nh thµnh

KÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu ®­îc h×nh thµnh dùa trªn nh÷ng c¬ së sau:

• 
  C¬ së Sinh häc:
  

Theo Skinner, häc lµ h×nh thµnh c¸c hµnh vi – t¸c ®éng ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn do chÝnh hÖ qu¶ cña c¸c hµnh vi ®ã lµm t¸c nh©n kÝch thÝch. C¬ chÕ häc lµ c¬ chÕ h×nh thµnh c¸c hµnh vi - t¸c ®éng ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn trong m«i tr­êng sèng cña chñ thÓ. Quan niÖm nµy ®· nhÊn m¹nh vai trß thóc ®Èy qu¸ tr×nh häc do chÝnh nhu cÇu néi t¹i cña ng­êi häc, v× vËy ng­êi häc häc mét c¸ch tÝch cùc, chñ ®éng, tù nguyÖn. Tuy nhiªn quan niÖm nµy cho r»ng kÕt qu¶ nhËn thøc chØ ®¹t ®­îc qua thêi gian dµi lÆp l¹i chuçi thö vµ sai. Do ®ã ho¹t ®éng häc cÇn ®­îc thùc hiÖn trong mét kho¶ng thêi gian dµi. V× vËy, viÖc vËn dông lý thuyÕt nµy mét c¸ch nguyªn mÉu lµ khã phï hîp víi thùc tiÔn d¹y häc ë phæ th«ng. Tù nghiªn cøu tµi liÖu chÝnh lµ mét d¹ng ho¹t ®éng nhËn thøc nªn nã còng tu©n theo quy luËt nµy. Trong thùc tÕ, kh¶ n¨ng tù häc, tù nghiªn cøu tµi liÖu cña mçi ng­êi lµ do chÝnh b¶n th©n hä tù ®óc kÕt, tù rót kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh tù häc, tù nghiªn cøu cho nªn sù h×nh thµnh kÜ n¨ng nµy, ë mçi c¸ nh©n ng­êi häc lµ kh¸c nhau. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc, ng­êi d¹y chØ cã thÓ ®Þnh h­íng cho ng­êi häc c¸c b­íc h×nh thµnh nh»m gióp häc sinh cã thÓ h×nh thµnh n¨ng lùc nµy nhanh h¬n, tr¸nh mÊt thêi gian mß mÉm thö sai. Tõ nh÷ng h­íng dÉn cña GV, tù HS sÏ rót ra c¸ch tù nghiªn cøu tµi liÖu cña riªng m×nh.

• 
  Theo m« h×nh tiÕp cËn lÝ thuyÕt th«ng tin:
  

Qu¸ tr×nh th«ng tin bao gåm giai ®o¹n ghi nhËn th«ng tin tõ m«i tr­êng vµo bé c¶m nhËn, xö lý th«ng tin b»ng bé xö lý, sau ®ã lµ tiÕn tr×nh chñ ®éng m· hãa (qu¸ tr×nh chuyÓn th«ng tin tõ bé xö lý- trÝ nhí ng¾n h¹n - tíi bé nhí lóc th«ng tin ®· ®­îc s½n sµng l­u tr÷), l­u tr÷ (tiÕn tr×nh liªn kÕt vµ s¾p xÕp th«ng tin thµnh cÊu tróc trong bé nhí) vµ t¸i hiÖn th«ng tin (qu¸ tr×nh lÆp l¹i th«ng tin th«ng qua t­¬ng t¸c gi÷a bé xö lý vµ bé nhí).

M« h×nh d¹y häc tiÕp cËn lý thuyÕt th«ng tin

C¸c qu¸ tr×nh ®iÒu hµnh – kiÓm tra

Th«ng tin tõ m«i tr­êng

C¬ quan c¶m nhËn

TrÝ nhí ng¾n h¹n

TrÝ nhí dµi h¹n

MÊt hoÆc quªn

(Nguån: Teaching for learning at university [13,15,27] )

ChØ mét phÇn th«ng tin tõ m«i tr­êng ®­îc bé c¶m nhËn ghi l¹i, sau ®ã chØ cßn mét phÇn nhá ®­îc chuyÓn sang bé xö lý. Sau ®ã phÇn lín th«ng tin ®­îc bé xö lý ghi nhËn còng bÞ l·ng quªn. Lu«n cã sù trao ®æi th­êng xuyªn gi÷a bé nhí vµ bé xö lý nhê ®ã mµ cã sù tÝch hîp th«ng tin míi vµo hÖ thèng th«ng tin cò vµ cÊu tróc l¹i th«ng tin cò d­íi ¸nh s¸ng cña th«ng tin míi.

Qu¸ tr×nh thu nhËn th«ng tin tõ m«i tr­êng vµo bé nhí ®­îc sù h­íng dÉn vµ ®iÒu khiÓn cña mét hÖ ®iÒu hµnh – kiÓm tra cã chøc n¨ng tËp trung sù chó ý, lùa chän c¸ch häc, c¸ch lµm, ®éng viªn, kÝch thÝch, kiÓm tra, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh h­íng tíi môc tiªu. HÖ ®iÒu hµnh còng x¸c ®Þnh th«ng tin nµo cÇn thu thËp, cÇn ®­a vµo bé xö lý, c¸ch thøc ghi nhËn, ghi nhËn cïng nh÷ng th«ng tin nµo, ë ®©u, lóc nµo vµ t¹i sao cÇn ph¶i t¸i hiÖn. Tr×nh ®é cña hÖ ®iÒu hµnh quyÕt ®Þnh n¨ng lùc vÒ nhËn thøc, vÒ t­ duy gi÷a c¸c chñ thÓ. Do ®ã, cïng mét vÊn ®Ò, cïng mét m«i tr­êng nh­ng c¸c chñ thÓ kh¸c nhau cã kh¶ n¨ng nhËn thøc kh¸c nhau.

Tõ m« h×nh tiÕp cËn lÝ thuyÕt th«ng tin kÓ trªn, ta cã thÓ thÊy tù nghiªn cøu tµi liÖu chÝnh lµ giai ®o¹n chñ thÓ nhËn thøc thu nhËn vµ xö lý th«ng tin tõ nguån tµi liÖu. §ã chÝnh lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña chu tr×nh häc. KiÕn thøc thu ®­îc cßn mang tÝnh chÊt c¸ nh©n, ch­a cã ®é chÝnh x¸c cao.

* C¸c kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu cÇn cã

B¸c Hå, trong “Bót ký ®äc s¸ch” cña m×nh ®· chØ ra ph­¬ng ph¸p ®äc s¸ch víi c¸c néi dung c¬ b¶n sau: : Thø nhÊt lµ chó träng ®Õn viÖc ghi chÐp, ®¸nh dÊu, g¹ch ch©n, ®ãng khung, thËm chÝ lµ c¾t d¸n ®Ó khái mÊt thêi gian ®äc ®i ®äc l¹i “Nh÷ng c¸i g× ®· nghe, ®· thÊy, ®· hái ®­îc, ®· ®äc ®­îc th× chÐp lÊy ®Ó dïng ®Ó viÕt”; Thø hai lµ “ ®äc tµi liÖu th× ph¶i ®µo s©u, hiÓu kÜ, kh«ng tin mét c¸ch mï qu¸ng tõng c©u trong s¸ch” vµ nÕu ch­a vì lÏ th× cÇn lu«n ®Æt c©u hái “V× sao?”; Thø ba lµ cÇn ph¶i biÕt “vËn dông mét c¸ch s¸ng t¹o vµo hoµn c¶nh thùc tiÔn”.

T¸c gi¶ Lª Kh¸nh B»ng trong “Häc vµ D¹y c¸ch häc” ®· ®­a ra c¸c ph­¬ng ph¸p thu nhËn th«ng tin (ph­¬ng ph¸p ®äc s¸ch vµ ghi chÐp, ph­¬ng ph¸p hái, ph­¬ng ph¸p nghe gi¶ng, ph­¬ng ph¸p nhí, häc trong sù tËp trung t­ t­ëng cao ®é, ph­¬ng ph¸p sö dông tõ ®iÓn) vµ c¸c ph­¬ng ph¸p xö lý th«ng tin (diÔn ®¹t th«ng tin, häc b»ng ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng, ®Æt c©u hái, nghiªn cøu theo nhãm, lËp s¬ ®å kh¸i niÖm, viÕt ®o¹n v¨n, s¾p xÕp kh¸i niÖm, viÕt tãm t¾t tõ c¸c b¶n ghi chÐp)

Dùa trªn c¬ së nghiªn cøu ph­¬ng ph¸p ®äc tµi liÖu cña nh÷ng ng­êi ®i tr­íc, m« h×nh d¹y häc tiÕp cËn lÝ thuyÕt th«ng tin vµ tõ kinh nghiÖm d¹y vµ häc cña b¶n th©n, chóng t«i ®Ò xuÊt c¸c kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu c¬ b¶n cÇn rÌn luyÖn cho HS chuyªn Sinh nh­ sau:

• 
  X¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu.
  
• 
  Lùa chän tµi liÖu.
  
• 
  X¸c ®Þnh môc ®Ých ®äc tµi liÖu.
  
• 
  Ghi chÐp tµi liÖu.
  
• 
  §Æt c©u hái.
  
• 
  S¾p xÕp vµ hÖ thèng th«ng tin nh­ viÕt s¬ ®å, b¶n ®å kh¸i niÖm, tãm t¾t th«ng tin thµnh c¸c ý chÝnh,…
  
• 
  DiÔn ®¹t l¹i th«ng tin ®· thu ®­îc theo ý hiÓu cña b¶n th©n ng­êi häc mét c¸ch phï hîp.
  

2.6. TiÓu luËn

1.2.6.1. Kh¸i niÖm tiÓu luËn.

Theo Tõ ®iÓn Oxford [43] vµ Tõ ®iÓn Anh – ViÖt [39], TL (essay) cã nghÜa lµ “mét bµi viÕt, th­êng lµ ng¾n vµ b»ng v¨n xu«i vÒ bÊt cø mét ®Ò tµi nµo”. Theo tõ ®iÓn TiÕng ViÖt cña Hoµng Phª vµ céng sù : “TL lµ mét bµi nghiªn cøu nhá bµn vÒ mét vÊn ®Ò v¨n häc, khoa häc, chÝnh trÞ, x· héi hoÆc lµ mét bµi viÕt nhá cã tÝnh chÊt b­íc ®Çu tËp nghiªn cøu” [28].

Theo GS NguyÔn L©n, “luËn” theo gèc H¸n ViÖt cã nghÜa lµ bµn b¹c. Do ®ã TL lµ mét bµi nghiªn cøu nhá bµn vÒ mét vÊn ®Ò khoa häc [18].

Ng­êi ta cã thÓ ph©n biÖt nhiÒu d¹ng TL kh¸c nhau tïy thuéc vµo lÜnh vùc ®­îc bµn tíi nh­ TL phª b×nh, TL tranh c·i, TL v¨n häc, TL phim, TL nghiªn cøu,… XÐt vÒ khÝa c¹nh nµy, phï hîp víi ®Æc thï m«n häc, d¹ng TL mµ ®Ò tµi cña chóng t«i sö dông lµ TL nghiªn cøu hay TLKH [43, 45].

Ng­êi ta cã thÓ ph©n lo¹i TL theo ®é dµi. Tuú theo ®é dµi kh¸c nhau mµ mét bµi TL cã yªu cÇu vÒ h×nh thøc còng kh¸c nhau:

D¹ng thø nhÊt lµ nh÷ng bµi luËn rÊt ng¾n chØ gåm tõ 3 ®Õn 5 ®o¹n v¨n, trong ®ã cã mét ®o¹n më bµi, mét kÕt luËn vµ cßn l¹i lµ th©n bµi. Trªn thÕ giíi, d¹ng TL nµy th­êng ®­îc dïng kh¸ phæ biÕn trong tr­êng häc ë nhiÒu m«n häc kh¸c nhau. ë ViÖt Nam, d¹ng TL nµy th­êng ®­îc dïng víi kh¸i niÖm “bµi luËn” hay “nghÞ luËn”. Trong tr­êng häc cña chóng ta c¸c bµi nghÞ luËn trong v¨n häc còng cã tõ rÊt sím nh­ng chñ yÕu lµ bµn vÒ c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ, x· héi mµ Ýt ®­îc sö dông ®èi víi c¸c m«n khoa häc tù nhiªn. GÇn ®©y, c¸c bµi luËn nµy ®­îc mét sè tr­êng ®¹i häc ®Ò xuÊt ®­a vµo thi tuyÓn ®Çu vµo cña hä nh­ tr­êng ®¹i häc FPT, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.

D¹ng thø hai th­êng ®­îc xem lµ nh÷ng c«ng tr×nh tËp sù NCKH hay lµ bµi b¸o c¸o vÒ qu¸ tr×nh nghiªn cøu mét vÊn ®Ò nµo ®ã (vÝ dô TL tæng quan víi nghiªn cøu sinh). Chóng ®­îc gäi lµ TL ng¾n nÕu cã ®é dµi th­êng tõ 8 ®Õn 15 trang, lµ TL dµi nÕu cã ®é dµi tõ 20 ®Õn 40 trang.

Tïy thuéc vµo ®é dµi mµ cÊu tróc cña mçi d¹ng TL lµ kh¸c nhau. Song, cho dï ë d¹ng nµo th× cÊu tróc chÝnh cña TL gåm tèi thiÓu ba phÇn trong ®ã cã phÇn më bµi (®Æt vÊn ®Ò), phÇn th©n bµi vµ phÇn kÕt luËn. Víi nh÷ng TL lín, c¸c phÇn më bµi, th©n bµi vµ kÕt luËn cã thÓ ®­îc kÕt cÊu thµnh c¸c ch­¬ng kh¸c nhau. Víi c¸c TL ng¾n, nh÷ng phÇn nµy ®­îc kÕt cÊu thµnh c¸c môc hoÆc thËm chÝ lµ c¸c ®o¹n v¨n kh¸c nhau.

C¸c bµi luËn th­êng kh«ng yªu cÇu danh môc tµi liÖu tham kh¶o mµ c¸c nguån tµi liÖu (dÉn chøng) ®· ®­îc trÝch dÉn ngay trong bµi nh­ng c¸c bµi TL ng¾n vµ dµi th­êng yªu cÇu trÝch dÉn vµ cã danh môc tµi liÖu tham kh¶o do tÝnh chÝnh x¸c trong c¸c bµi viÕt nµy ®­îc yªu cÇu cao.

Lª Kh¸nh B»ng, trong “Häc vµ d¹y c¸ch häc” ®­a ra kh¸i niÖm “Bµi tËp nghiªn cøu khoa häc”. Theo t¸c gi¶, ngoµi c¸c c«ng tr×nh “ nghiªn cøu khoa häc” ®óng nghÜa (ph¸t hiÖn ra tri thøc míi víi x· héi loµi ng­êi, ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu nghiªm ngÆt cña mét bµi viÕt vÒ nghiªn cøu khoa häc) cßn cã c¸c “ bµi tËp nghiªn cøu khoa häc”. C¸c bµi tËp nµy cã nhiÒu yªu cÇu ®­îc “ ch©m tr­íc” h¬n so víi nh÷ng c«ng tr×nh NCKH thùc thô. Chóng cã ý nghÜa vÒ mÆt gi¸o dôc lµ chñ yÕu. Mét trong nh÷ng ch©m tr­íc quan träng lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu kh«ng nhÊt thiÕt lµ ph¶i míi víi nh©n lo¹i mµ chØ cÇn “míi víi b¶n th©n ng­êi häc”. Vai trß cña nh÷ng bµi tËp d­ît NCKH lµ thùc hµnh vµ tËp d­ît NCKH cña nh÷ng ng­êi häc ®¹i häc vµ cao ®¼ng.

T¸c gi¶ còng chØ ra c¸c d¹ng bµi “ tËp nghiªn cøu khoa häc” theo møc ®é tõ lín ®Õn nhá lµ: Bµi tËp nghiªn cøu sau mét bµi hoÆc mét ch­¬ng, c¸c bµi tËp nghiªn cøu sau mét gi¸o tr×nh, khãa luËn tèt nghiÖp vµ luËn v¨n tèt nghiÖp. Trong ®ã:

(1)Bµi tËp nghiªn cøu sau mét bµi hoÆc mét ch­¬ng nh»m ®µo s©u, më réng tri thøc, hoÆc lµm c¨n cø b­íc ®Çu ®Ó b­íc vµo mét chñ ®Ò nµo ®ã hoÆc lµm phong phó thªm bµi gi¶ng b»ng nh÷ng tµi liÖu trong s¸ch b¸o hay trong thùc tÕ qua ®iÒu tra, tiÕn hµnh thö nghiÖm.

Víi nh÷ng lo¹i bµi tËp nghiªn cøu nµy, ng­êi häc b­íc ®Çu ®­îc båi d­ìng vÒ c¸ch thøc thùc hiÖn mét c«ng tr×nh nghiªn cøu. Tuy nhiªn, chóng ch­a yªu cÇu ë ng­êi häc mét kh¶ n¨ng s¸ng t¹o ®Æc biÖt. Lo¹i bµi tËp nµy dµi kho¶ng 8 ®Õn 15 trang.

(2) C¸c bµi tËp nghiªn cøu sau mét gi¸o tr×nh (th­êng ®­îc gäi lµ bµi tËp lín hay khãa luËn). Yªu cÇu cña d¹ng bµi tËp nµy cao h¬n nh­: häc sinh cã thÓ tù lùa chän hoÆc cô thÓ hãa nh÷ng ®Ò tµi ®· ®­îc giao, tù lËp ®Ò c­¬ng nghiªn cøu tr­íc khi nhËn sù h­íng dÉn cña ng­êi d¹y, ng­êi häc ph¶i biÕt vËn dông tæng hîp toµn bé tri thøc trong c¶ gi¸o tr×nh, c¸c ph­¬ng ph¸p NCKH, xö lý tµi liÖu vµ tr×nh bµy. Lo¹i bµi nµy cã ®é dµi tõ 20 ®Õn 40 trang.

Theo chóng t«i, hai d¹ng bµi tËp NCKH nªu trªn chÝnh lµ hai lo¹i TL ng¾n vµ dµi.

Nh­ vËy, cã thÓ cã nhiÒu kh¸i niÖm TL kh¸c nhau, tuy nhiªn c¸c kh¸i niÖm nµy kh«ng m©u thuÉn nhau. Sù kh¸c nhau nµy chñ yÕu lµ do lÜnh vùc nghiªn cøu vµ ®é dµi cña TL (®­îc quyÕt ®Þnh bëi ®é lín cña chñ ®Ò). V× vËy, chóng t«i cã thÓ ®­a ra ®Þnh nghÜa TL nh­ sau:

“TL lµ mét bµi viÕt ng¾n (th­êng b»ng v¨n xu«i) b¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµo ®ã”.

1.2.6.2. Yªu cÇu cña mét TL

* Yªu cÇu vÒ néi dung

Víi nghÜa lµ mét c«ng tr×nh tËp sù nghiªn cøu vÒ mét khoa häc nµo ®ã, néi dung TL ph¶i liªn quan ®Õn m«n häc, gãp phÇn gi¶i ®¸p, më réng hoÆc n©ng cao kiÕn thøc vÒ mét vÊn ®Ò khoa häc thuéc m«n häc. V× vËy, ng­êi lµm kh«ng nªn dõng l¹i ë møc ®é tæng hîp tµi liÖu vµ c¸c ý kiÕn cã s½n mµ cÇn ®­a ra nh÷ng ý kiÕn cña riªng m×nh vÒ vÊn ®Ò ®ang tr×nh bµy vµ cao h¬n cã thÓ lµ nh÷ng nghiªn cøu cña riªng m×nh.

Tuy nhiªn, theo h­íng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ vËn dông TL trong d¹y häc nh»m rÌn luyÖn kh¶ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu cña häc sinh líp 10 chuyªn, lµ häc sinh phæ th«ng chø kh«ng ph¶i sinh viªn ®¹i häc hay cao ®¼ng, nªn yªu cÇu ®­îc gi¶m nhÑ h¬n ®ã lµ : ng­êi viÕt biÕt tæng hîp c¸c tri thøc ®· t×m tßi, nghiªn cøu ®­îc tõ tµi liÖu vµ viÕt chóng theo ng«n ng÷ cña b¶n th©n, phï hîp víi yªu cÇu cña ®Ò tµi ®­îc giao hoÆc do ng­êi häc lùa chän. Yªu cÇu nµy sÏ dÇn ®­îc n©ng cao trong qu¸ tr×nh d¹y häc.

* Yªu cÇu vÒ h×nh thøc

TL cÇn ®­îc tr×nh bµy mét c¸ch râ rµng, s¸ng sña víi v¨n phong gi¶n dÞ, trong s¸ng, sö dông ®óng c¸c thuËt ng÷ chuyªn m«n, ®Æc biÖt lµ kh«ng ®­îc m¾c lçi chÝnh t¶ vµ lçi ng÷ ph¸p. Bµi TL ®­îc ®¸nh m¸y.

VÒ h×nh thøc, mét bµi TL th«ng th­êng bao gåm c¸c thµnh phÇn chÝnh sau:

• 
  B×a : ghi tªn tr­êng, líp, tªn ®Ò tµi, tªn ng­êi thùc hiÖn vµ ng­êi h­íng dÉn, n¨m häc.
  
• 
  Lêi c¶m ¬n (nÕu cÇn).
  
• 
  Môc lôc.
  
• 
  PhÇn néi dung : §©y lµ phÇn chÝnh cña TL, cã thÓ gåm nhiÒu phÇn nhá nh­ lÝ do lùa chän ®Ò tµi (më bµi), néi dung nghiªn cøu (th©n bµi), kÕt qu¶ vµ th¶o luËn (kÕt luËn). C¸c phÇn kh¸c nhau cña TL kh«ng chØ lµ nh÷ng ®äan v¨n kh¸c nhau mµ chóng cã thÓ ®­îc ph©n biÖt víi ch­¬ng, môc mét c¸ch râ rµng.
  
• 
  Danh môc tµi liÖu tham kh¶o.
  
• 
  Phô lôc (nÕu cÇn).
  

Trong ph¹m vi cña ®Ò tµi nµy, ®Ó phï hîp víi ®èi t­îng häc sinh, chóng t«i chØ chó träng vµo phÇn néi dung vµ cã khuyÕn khÝch häc sinh ®­a thªm danh môc tµi liÖu tham kh¶o ®ång thêi cã trÝch dÉn tµi liÖu tham kh¶o trong bµi viÕt cña m×nh. MÆt kh¸c, nh÷ng häc sinh tham gia ë kh©u thùc nghiÖm cña ®Ò tµi hÇu hÕt xuÊt th©n tõ n«ng th«n nªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn vÒ m¸y tÝnh vµ hiÓu biÕt vÒ c«ng nghÖ th«ng tin nªn chóng t«i chØ khuyÕn khÝch c¸c em tr×nh bµy b»ng sö dông c«ng nghÖ th«ng tin chø kh«ng b¾t buéc.

1.2.6.3. So s¸nh d¹y häc dùa trªn c¸c bµi TL vµ d¹y häc dùa trªn dù ¸n

Tõ c¸c b­íc thùc hiÖn mét bµi TL, ta cã thÓ thÊy gi÷a biÖn ph¸p d¹y häc nµy vµ d¹y häc dùa trªn dù ¸n cã nhiÒu ®iÓm t­¬ng ®ång nh­ng còng cã nh÷ng nÐt kh¸c biÖt c¬ b¶n.

* Gièng nhau

- §Òu theo mét chñ ®Ò nµo ®ã. Trªn c¬ së ®ã, ng­êi häc (tù lùc hoÆc theo sù h­íng dÉn cña GV ) c¸c ®Þnh tªn ®Ò tµi.

- §Òu cÇn x©y dùng mét kÕ ho¹ch chi tiÕt ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc trong mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh.

- §Òu cã sù thÓ hiÖn kÕt qu¶ ë mét s¶n phÈm nhÊt ®Þnh.

- §Òu cã tÝnh x· héi hãa. §èi víi TL, mét bµi TL cã thÓ lµ s¶n phÈm ho¹t ®éng cña nhãm hay cña c¸ nh©n tïy theo yªu cÇu cña ®Ò tµi. §èi víi d¹y häc theo dù ¸n th× nhÊt thiÕt cÇn cã sù tham gia cña nhãm häc sinh vµ c¸c lùc l­îng hç trî nh­ GV , Ban gi¸m hiÖu, phô huynh häc sinh, …

- §Òu cÇn cã sù cè g¾ng cao cña ng­êi häc. C¬ së cña hai h×nh thøc d¹y häc nµy ®Òu dùa trªn lÝ thuyÕt kiÕn t¹o. Trong ®ã, tÝnh tù lùc cña ng­êi häc ®­îc ®Ò cao. GV chØ lµ ng­êi tæ chøc, träng tµi, cè vÊn. Do tù lùc chiÕm lÜnh kiÕn thøc nªn tri thøc ®­îc x©y dùng ®Òu cã ®é bÒn v÷ng cao.

* Kh¸c nhau

- VÒ ph¹m vi ®Ò tµi: Víi dù ¸n, ®Ò tµi th­êng cã tÝnh liªn m«n, tøc lµ cã ph¹m vi réng vÒ kiÕn thøc. §èi víi mét bµi TL, néi dung ®Ò tµi th­êng kh«ng qu¸ réng vµ th­êng ®µo s©u h¬n vÒ mét khÝa c¹nh nµo ®ã cña mét m«n häc. V× vËy, khi thùc hiÖn dù ¸n, cÇn cã nhiÒu ng­êi (lµm viÖc nhãm), vµ cã sù ph©n c«ng c«ng viÖc trong nhãm. Tuy nhiªn, khi thùc hiÖn TL, th× cã thÓ tuú thuéc vµo ®é lín cña ®Ò tµi mµ quyÕt ®Þnh lµm viÖc nhãm hay lµm viÖc c¸ nh©n.

- VÒ kÕ ho¹ch: Víi dù ¸n , ®Ò tµi th­êng mang tÝnh thùc tiÔn cao do ®ã trong kÕ ho¹ch cã mét yªu cÇu thiÕt yÕu lµ sù ph©n c«ng thùc hiÖn, yªu cÇu vÒ tµi chÝnh, møc ®é hç trî cña GV vµ c¸c lùc l­îng kh¸c. KÕ ho¹ch thùc hiÖn dù ¸n th­êng do GV hoÆc tæ bé m«n x©y dùng. Víi mét bµi TL, cã thÓ chØ ®¬n thuÇn lµ ®µo s©u mét khÝa c¹nh nµo ®ã thuéc lÜnh vùc lý thuyÕt do ®ã kh«ng ®ßi hái cao vÒ nguån tµi chÝnh mµ chØ ®ßi hái vÒ nguån tµi liÖu. V× vËy, kh©u quan träng khi lµm TL lµ x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu vµ lËp ®Ò c­¬ng. HS cã thÓ tù lËp kÕ ho¹ch vµ ph©n c«ng thùc hiÖn TL d­íi sù h­íng dÉn cña GV .

- VÒ s¶n phÈm: §èi víi TL th× s¶n phÈm d­íi d¹ng lµ mét bµi viÕt. §èi víi dù ¸n th× ®ã cã thÓ lµ bµi viÕt, lµ m« h×nh, lµ mét trang web, mét bµi b¸o,… Tøc lµ s¶n phÈm cña dù ¸n sÏ ®a d¹ng h¬n so víi TL.

- VÒ vai trß cña GV : Khi nãi ®Õn d¹y häc dùa theo dù ¸n, ng­êi ta thÊy vai trß träng tµi cè vÊn cña GV nh­ng ë ®©y, GV vÉn trùc tiÕp tham gia chØ ®¹o trong c¶ qu¸ tr×nh thùc hiÖn. Nh­ng nãi ®Õn d¹y häc b»ng c¸ch tæ chøc cho häc sinh viÕt TL, mÆc dï vÉn thÊy vai trß träng tµi cè vÊn cña GV , nh­ng ng­êi GV cã thÓ gi¸n tiÕp chØ ®¹o qu¸ tr×nh thùc hiÖn TL th«ng qua tªn ®Ò tµi, hÖ thèng c©u hái gîi ý hoÆc nh÷ng ý kiÕn gãp ý trong qu¸ tr×nh ng­êi häc x©y dùng ®Ò c­¬ng vµ tiÕn hµnh nghiªn cøu. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ tÝnh tù lùc cña ng­êi häc ®­îc n©ng cao.

1.2.6.4. Mèi quan hÖ gi÷a viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng viÕt TL víi viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu ë häc sinh chuyªn Sinh.

§Ó cã thÓ viÕt ®­îc mét bµi TL, häc sinh nhÊt thiÕt ph¶i biÕt c¸ch lµm viÖc trªn nguån tµi liÖu tõ kh©u x¸c ®Þnh tªn ®Ò tµi tíi lËp ®Ò c­¬ng, nghiªn cøu vµ xö lý tµi liÖu, ®Æc biÖt ë kh©u nghiªn cøu vµ xö lÝ tµi liÖu. ThËm chÝ, ngay c¶ kh©u b¸o c¸o, ng­êi häc còng ph¶i cã nh÷ng kÜ n¨ng nhÊt ®Þnh th× míi cã thÓ nghe, ®äc vµ ®¸nh gi¸ bµi viÕt cña nhãm b¹n. V× vËy, ®Ó HS cã thÓ viÕt ®­îc mét bµi TL th× viÖc rÌn kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu lµ tÊt yÕu. Ng­îc l¹i, khi tù nghiªn cøu tµi liÖu vµ cao h¬n n÷a lµ thùc hiÖn mét NCKH th× s¶n phÈm th­êng ph¶i thÓ hiÖn ë mét bµi TL ®Ó ®óc kÕt, luËn gi¶i kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· ®¹t ®­îc, nghÜa lµ HS ph¶i cã kÜ n¨ng viÕt bµi TL .

Nh­ vËy, ®Ó HS cã thÓ lµm tèt ®­îc c¸c bµi TL, viÖc ®Çu tiªn cÇn lµm lµ ng­êi GV ph¶i rÌn luyÖn ®­îc cho HS c¸c kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu. §ång thêi, khi ®· thµnh th¹o c¸c kÜ n¨ng lµm TL th× ch¾c ch¾n c¸c kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu cña HS còng ®­îc n©ng cao, hoµn thiÖn h¬n. Do ®ã, cã thÓ nãi, kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu võa lµ ph­¬ng tiÖn, võa lµ s¶n phÈm cña ph­¬ng ph¸p d¹y häc rÌn häc sinh lµm b¸o c¸o TL.

1.2.6.5. Vai trß cña viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng tù nghiªn cøu tµi liÖu b»ng c¸ch tæ chøc cho häc sinh lµm c¸c bµi TL trong d¹y häc Sinh häc ë c¸c líp chuyªn Sinh.

- Th«ng qua c¸c t×nh huèng häc (c¸c ®Ò tµi TL), bªn c¹nh viÖc HS lµm chñ ®­îc tri thøc hiÖn diÖn trong ch­¬ng tr×nh häc, HS cßn dÇn chiÕm lÜnh ®­îc nh÷ng tri thøc Èn sau nã, ®ã chÝnh lµ nh÷ng tri thøc siªu nhËn thøc, bao gåm: C¸ch nhËn thøc, c¸ch t­ duy, c¸ch häc, c¸ch tù qu¶n lý viÖc häc,… C¸c tri thøc hiÖn diÖn trong ch­¬ng tr×nh ®Õn mét lóc nµo ®ã, HS cã thÓ quªn nh­ng c¸c tri thøc siªu nhËn thøc sÏ theo c¸c em suèt cuéc ®êi. §ã còng lµ nÒn t¶ng ®Ó t¹o nh÷ng con ng­êi cã n¨ng lùc tù häc suèt ®êi.

- B­íc ®Çu rÌn cho HS c¸c thao t¸c trong NCKH mµ ë ®©y chñ yÕu lµ c¸c thao t¸c trªn nguån tµi liÖu. Tõ ®ã, HS b­íc ®Çu h×nh thµnh ®­îc phÈm chÊt cña ng­êi NCKH (tÝnh nghiªm tóc, trung thùc, kØ luËt,…).

- Theo NguyÔn ThÞ Kim Dung, t¸c gi¶ ®Ò ¸n “§¸nh gi¸ chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ gi¸o dôc cña c¸c tr­êng THPT chuyªn t¹i TP.HCM”, HS chuyªn cã chØ sè IQ cao h¬n c¸c b¹n ®ång trang løa nh­ng l¹i cã chØ sè EQ thÊp h¬n so víi IQ cña chÝnh c¸c em. V× vËy, cã nhiÒu ng­êi lo ng¹i tíi kh¶ n¨ng thµnh c«ng cña c¸c em khi b­íc vµo x· héi. ViÖc thùc hiÖn giao cho c¸c em c¸c ®Ò tµi nhá, linh ho¹t tiÕn hµnh lµm viÖc c¸ nh©n vµ kÕt hîp lµm viÖc theo nhãm céng víi viÖc cho c¸c em tù ®¸nh gi¸ còng nh­ ®¸nh gi¸ chÐo sÏ ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶ cña c¶ d¹y häc c¸ nh©n hãa vµ d¹y häc hîp t¸c, tõ ®ã ph¸t huy n¨ng lùc lµm viÖc nhãm cña c¸c em. §ång thêi, thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng tËp d­ît nghiªn cøu mét c¸ch võa søc cã thÓ n©ng cao kh¶ n¨ng v­ît khã cña c¸c em, mét n¨ng lùc rÊt cÇn thiÕt khi c¸c em b­íc vµo cuéc sèng.

- Th«ng qua nh÷ng hiÓu biÕt vµ sù thµnh th¹o trong c¸c thao t¸c xö lý nguån tµi liÖu, sÏ t¹o cho ng­êi häc niÒm tin vµo n¨ng lùc cña b¶n th©n, tõ ®ã gãp phÇn gia t¨ng niÒm yªu thÝch víi m«n häc vµ t¨ng hiÖu qu¶ häc tËp.

- RÌn kÜ n¨ng viÕt luËn vµ t­ duy ph©n tÝch tæng hîp cho HS. HiÖn nay, h×nh thøc thi ®¹i häc vµ thi tèt nghiÖp THPT ®èi víi m«n Sinh lµ thi tr¾c nghiÖm kh¸ch quan. H×nh thøc nµy cã nhiÒu ­u ®iÓm nh­ cã tÝnh kh¸ch quan, tÝnh chÝnh x¸c cao, phï hîp víi kiÓm tra ®¸nh gi¸ trªn diÖn réng,… Tuy nhiªn, nã còng cã nhiÒu h¹n chÕ mµ h¹n chÕ lín nhÊt lµ lµm gi¶m kh¶ n¨ng diÔn ®¹t cña HS, g©y khã kh¨n cho c¸c em khi b­íc vµo cuéc sèng còng nh­ lªn bËc häc cao h¬n. ViÖc thùc hiÖn c¸c bµi TL sÏ c¶i thiÖn mét c¸ch ®¸ng kÓ t×nh tr¹ng nµy do b¶n th©n bµi TL yªu cÇu HS bªn c¹nh kh¶ n¨ng thu thËp, tæng hîp th«ng tin tõ nhiÒu nguån cßn cÇn cã kh¶ n¨ng diÔn ®¹t l¹i th«ng tin ®ã theo ý hiÓu cña chÝnh m×nh vµ cao h¬n n÷a lµ kh¶ n¨ng s¸ng t¹o.

- Tõ trªn, ta cã thÓ thÊy d¹y häc theo dù ¸n ®ßi hái tÝnh liªn m«n vµ tÝnh thùc tiÔn cao, ®ång thêi nã còng cã yªu cÇu vÒ nguån tµi chÝnh. NÕu s¶n phÈm cña dù ¸n lµ c¸c bµi b¸o, c¸c trang web th× nã l¹i yªu cÇu vÒ tr×nh ®é tin häc cña ng­êi häc. §ã còng chÝnh lµ h¹n chÕ cña d¹y häc theo dù ¸n khi triÓn khai ë ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ ë vïng n«ng th«n.Víi TL, th× l¹i ®ßi hái ®i s©u vµo mét vÊn ®Ò cô thÓ, kh«ng ®ßi hái sù phèi hîp cña nhiÒu ng­êi do ®ã cã thÓ võa ®i s©u, më réng kiÕn thøc ë mét néi dung nµo ®ã cña m«n häc, võa cã thÓ vËn dông linh ho¹t ®Ó ph¸t huy d¹y häc hîp t¸c hoÆc d¹y häc c¸ nh©n hãa.

- Theo t¸c gi¶ NguyÔn V¨n HiÒn [10], nÕu nh×n nhËn c«ng nghÖ th«ng tin lµ mét ph­¬ng tiÖn d¹y häc míi ®Æt trong mèi quan hÖ t­¬ng t¸c gi÷a yÕu tè ng­êi d¹y víi ng­êi häc th× hiÖn nay trªn thÕ giíi cã ba h­íng sö dông ph­¬ng tiÖn nµy:

+ H­íng thø nhÊt coi CNTT lµ ph­¬ng tiÖn cña ng­êi GV, trong ®ã ng­êi GV sö dông CNTT lµm ph­¬ng tiÖn phôc vô trùc tiÕp cho viÖc thiÕt kÕ vµ thÓ hiÖn bµi gi¶ng. ë ViÖt Nam th­êng quen gäi lµ “bµi gi¶ng ®iÖn tö” vµ phÇn mÒm ®­îc sö dông phæ biÕn nhÊt lµ Powerpoint. Theo kh¶o s¸t cña Intel, cã 82,66% GV ViÖt Nam ®­îc hái cho biÕt mong ®îi cña hä trong viÖc båi d­ìng CNTT lµ biÕt c¸ch sö dông CNTT trong so¹n bµi, thiÕt kÕ c¸c bµi gi¶ng ®iÖn tö.

+ H­íng thø hai coi CNTT lµ ph­¬ng tiÖn cña c¶ thÇy vµ trß. Trong ®ã, ng­êi GV sö dông CNTT ®Ó thiÕt kÕ bµi d¹y vµ c¸c tµi liÖu hç trî häc tËp. HS sö dông ph­¬ng tiÖn nµy ®Ó tr¶ bµi.

+ H­íng thø ba cho r»ng CNTT lµ chØ lµ ph­¬ng tiÖn cña trß, lµ ph­¬ng tiÖn häc tËp míi, ph­¬ng tiÖn häc tËp ¶o vµ ë h­íng nµy CNTT cã thÓ thay thÕ h×nh thøc d¹y häc gi¸p mÆt.

Theo ®¸nh gi¸ cña t¸c gi¶ th× viÖc sö dông CNTT ë n­íc ta phÇn lín míi chØ dõng ë h­íng thø nhÊt. Trong ®ã, viÖc d¹y míi dõng ë møc lµ ng­êi GV “dän ®­îc m©m cç dÔ tiªu hãa h¬n cho ng­êi häc”. Nh­ vËy, chóng ta cã thÓ hiÓu ng­êi “dän cç” vÉn lµ GV chø kh«ng ph¶i lµ HS. TÝnh tÝch cùc cña ng­êi häc ch­a ®­îc thÓ hiÖn râ. ChØ ®Õn khi chuyÓn ®­îc d¹y häc sang h­íng thø hai vµ thø ba th× tÝnh tÝch cùc cña ng­êi häc míi ®­îc ph¸t huy cao. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®Ó chóng ta Ýt thùc hiÖn ®­îc h­íng hai vµ ba lµ ng­êi GV ch­a ®­îc trang bÞ ®Çy ®ñ kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng ®Ó d¹y häc theo h­íng nµy.

Theo chóng t«i, viÖc vËn dông biÖn ph¸p tæ chøc d¹y häc cã sö dông c¸c bµi TL mét c¸ch phï hîp sÏ gãp phÇn n©ng cao kh¶ n¨ng øng dông CNTT trong tr­êng häc, gióp chuyÓn vai trß “dän cç” tõ ng­êi d¹y sang ng­êi häc. ë ®ã ng­êi häc sö dông CNTT lµm ph­¬ng tiÖn thu thËp th«ng tin vµ tr¶ bµi. Ng­êi häc sÏ chñ ®éng tõ kh©u chÈn bÞ bµi, lªn líp, ®¸nh gi¸ vµ tù ®¸nh gi¸. Ng­êi d¹y khi ®ã thùc sù ®øng ë vai trß ng­êi tæ chøc, trong tµi, cè vÊn cho ho¹t ®éng häc cña trß.

- Theo nhËn ®Þnh cña PGS – TS Lª §×nh Trung, tr­ëng phßng khoa häc c«ng nghÖ §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi: “D¹y häc b»ng c¸ch tæ chøc häc sinh lµm TL ®em l¹i hiÖu qu¶ kÐp. HiÖu qu¶ ®ã thÓ hiÖn ë chç ng­êi häc võa ®­îc “häc” vµ ®ång thêi còng ®­îc “hµnh” nh÷ng g× m×nh ®· häc”. Theo PSG – TS NguyÔn §øc Thµnh: “ D¹y häc b»ng c¸ch tæ chøc häc sinh lµm bµi TL lµ mét ph­¬ng ph¸p s¸ng t¹o ph¸t huy cao tÝnh s¸ng t¹o cña trß bëi häc trß ph¶i dùa trªn nguån tµi liÖu ®· cã ®Ó kÕt cÊu l¹i thµnh mét tµi liÖu míi”.

- Tuy nhiªn, ph­¬ng ph¸p d¹y häc nµy còng cã h¹n chÕ. Trong ®ã, h¹n chÕ lín nhÊt lµ mÊt nhiÒu thêi gian v× vËy kh«ng phï hîp víi thêi l­îng mét tiÕt häc. V× vËy, GV th­êng cho HS vÒ nhµ lµm tõ ®ã dÉn tíi h¹n chÕ thø hai lµ t×nh tr¹ng ®¹o v¨n. Song nÕu GV ®¸nh gi¸ tèt, theo s¸t sù tiÕn bé cña HS ngay tõ ®Çu th× h¹n chÕ nµy sÏ ®­îc kh¾c phôc.ViÖc lµm nµy sÏ tèn thêi gian cña GV h¬n nhiÒu so víi c¸c h×nh thøc kiÓm tra tù luËn.

Каталог: admin -> FileStore -> file -> SKKN%202013
admin -> CỤC ĐIỀu tiếT ĐIỆn lựC
SKKN%202013 -> Kinh nghiệm: Ứng dụng cntt vào giảng dạy môn Âm nhạc ở bậc thcs. Phần I: ĐẶt vấN ĐỀ
file -> A. MỞ ĐẦu I. ĐẶt vấN ĐỀ. Thực trạng vấn đề
SKKN%202013 -> MỤc lục mục lục
file -> SỞ giáo dục và ĐÀo tạo hưng yên trưỜng thpt nguyễn siêU
file -> Chức vụ: Giáo viên Đơn vị công tác
SKKN%202013 -> Kinh nghiệm: Ứng dụng cntt vào giảng dạy môn Âm nhạc ở bậc thcs. Phần I: ĐẶt vấN ĐỀ
file -> Tr­êng SỞ giáo dục và ĐÀo tạo hưng yên trưỜng thpt phù CỪ 

tải về 1.88 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: