50 CÔng ty làm thay đỔi thế giớI

hiệu Ford.

Tóm lược:

Người sáng lập: Henry Ford

Logo:

Nét đặc trưng: Nhà cách mạng trong hoạt động sản xuất hàng loạt

Sản phẩm chính: Xe hơi, xe tải, thiết bị vận tải v.v…

Doanh thu hàng năm: 160 tỉ đô-la (2007) Lợi nhuận: Lỗ 12,61 tỉ đô-la (2007)

Số nhân viên: 245.000 người (2007)

Đối thủ chính: Toyota, DaimlerChrysler, General Motors.

Chủ tịch tập đoàn: William Clay Ford, Jr

Chủ tịch kiêm CEO: Alan Mulally

50 companies that change the world

Trụ sở chính: Dearborn, Michigan, Hoa Kỳ

Năm thành lập: 1903

Web site: www.ford.com

Nếu AT&T từng tạo ra “phép màu” giúp đôi tai nhân loại trở nên “thính” hơn trước

những khoảng cách tưởng như vô tận thì Ford Motors đã biến ước mơ của con người về “đôi

hia vạn dặm”trở thành sự thật. Mọi khoảng cách về địa lý và thời gian đều bị rút ngắn bởi

những ý tưởng “thay đổi cả thế giới” của Ford.

Dấu ấn rõ nét nhất của Tập đoàn Ô tô Ford là việc Henry Ford đã áp dụng phương

pháp “dây chuyền sản xuất hàng loạt”. Bước cải tiến tuy đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả

này đã thay đổi hoàn toàn khái niệm “sản xuất và lắp ráp”. Sau khi ra đời, Ford Corp. đã

nhanh chóng trở thành một người khổng lồ trên thế giới, một cỗ máy tổng hợp với các qui

trình khép kín của một trong những nhãn hiệu ô-tô nổi tiếng nhất hành tinh. Ngày nay công

ty đang tạo dựng một hình ảnh mới mẻ và có phần đáng ngạc nhiên với phương châm bảo vệ

môi trường.

Henry Ford (1863 – 1947)

Trong một ngành công nghiệp tưởng như không bao giờ có thể đi cùng hướng với chủ

nghĩa bảo vệ môi trường, nhiều người xem bước đi này của Ford là vô cùng kỳ lạ. Bước

50 companies that change the world

chuyển biến mới này được bắt đầu vào tháng tháng 5 năm 2000, khi vị chủ tịch tập đoàn mới

được bổ nhiệm William Clay Ford, Jr. – cháu cố của nhà sáng lập Henry Ford – lần đầu tiên

thừa nhận rằng các loại xe dạng thể thao gây ô nhiễm nhiều hơn xe bình thường và có thể

gây tác hại lâu dài cho những người lưu thông trên đường phố. Ông trịnh trọng tuyên bố rằng

Hãng Ford sẽ sản xuất ra những chiếc xe kiểu mới sạch hơn và thân thiện với môi trường

hơn. Thêm nữa, ông còn cam kết giảm thiểu độ tiêu hao nhiên liệu của sản phẩm Ford xuống

25% trong vòng năm năm kế tiếp và thách thức các đối thủ cạnh tranh khác nếu làm được

như vậy.

Những sáng kiến này đã vấp phải nhiều sự nghi ngờ về tính khả thi, nhưng Ford rất

giỏi trong việc nắm bắt tâm lý khách hàng và thay đổi sản lượng một cách hợp lý. Dòng xe

model T, tiếng vang đầu tiên của công ty, đã thống trị thị trường ôtô thời kỳ đầu bằng việc

cung cấp một phương tiện đi lại tiết kiệm và đáng tin cậy cho giới trung và thượng lưu. Khi

sản lượng bán ra bắt đầu chậm lại, công ty chuyển sang sản xuất những dòng sản phẩm có bề

ngoài bắt mắt và nhiều tiện nghi hơn. Họ giới thiệu các dòng sản phẩm mới, trở thành một

trong những nhà sản xuất ôtô đầu tiên phát triển rộng rãi đến các châu lục khác, hiện đại hóa

thiết bị sản xuất, mở ra một công ty con chuyên đảm trách các hoạt động tài chính, thậm chí

Ford còn mua lại những công ty ô tô nhỏ khác nhằm mở rộng thị phần của mình.

Ford Model-T, 1925

50 companies that change the world

Ngày nay, bên cạnh các nhãn hiệu xe hơi nổi tiếng khác như Aston Martin, Jaguar,

Lincoln, Mercury, Land Rover… Ford còn là nhà sản xuất xe tải hàng đầu thế giới, và đứng

thứ hai về sản xuất xe hơi nói chung. Bộ phận tín dụng của Ford là công ty tài chính ôtô hàng

đầu của Mỹ. Và, theo yêu cầu của người tiêu dùng, công ty đang dẫn đầu ngành công nghiệp

trong việc hướng đến sản xuất các sản phẩm không gây ô nhiễm môi trường.

Ford GT90 - 2007 Ford Taurus-2008

Hãng Ô tô Ford chính thức hoạt động vào năm 1903, khi Henry Ford và 11 cộng sự

góp vốn 28.000 đô-la để mở một xưởng sản xuất rất khiêm tốn trong một nhà máy lắp ráp

máy bay cũ kỹ ở Detroit. Với cương vị là giám đốc kiêm kỹ sư trưởng, Ford đã trông đợi điều

này gần như suốt cuộc đời mình. Vài tuần sau, ông bán chiếc Ford model A hai xilanh cho

một nha sĩ ở Chicago và trong vòng 14 tháng tiếp theo, ông đã bán ra 1.700 chiếc khác.

Sinh năm 1863 ở Greenfield Township, Michigan, thời niên thiếu Henry Ford là một

cậu bé thích theo đuổi lĩnh vực cơ khí hơn là việc nông trang, công việc mà ông được mong

đợi là sẽ cùng làm với năm người em của mình. Số phận của ông được định đoạt năm ông 13

tuổi khi ông thấy một cỗ máy hơi nước tự vận hành. Ford đã ra nhảy khỏi chiếc xe ngựa mà

ông đang đi với cha mình để ngắm ngía nó và ngay lập tức quyết định rằng mình sẽ trở thành

một kỹ sư cơ khí. Ba năm sau ông đến Detroit và làm thợ máy tập sự cho Hãng Ô tô

Michigan. Sau hai năm, ông nhận một vị trí tốt hơn: kỹ sư cho Công ty Edison Illuminating.

50 companies that change the world

Trong khi làm việc ở Edison, Ford bắt đầu nghiên cứu chế tạo một chiếc xe chạy

bằng động cơ xăng. Vào năm 1896 ông sản xuất ra chiếc xe đầu tiên của mình: chiếc

Quadricycle, có bốn bánh như bánh xe đạp, một vô-lăng để lái, hai bánh truyền động nằm

phía trước. Nhằm tập trung hoàn toàn vào việc cải tiến những ý tưỡng của mình, ông rời khỏi

Edison vào năm 1899 để mở công ty Detroit Automobile. Công ty này hoạt động không thành

công và một công ty thứ hai được thành lập hai năm sau đó cũng có kết cục tương tự. Nhưng

ở lần thứ ba, với một công ty mang chính tên ông và có đủ số vốn để giải quyết những khó

khăn tài chính ban đầu, ông đã gặt hái được những thành công vang dội.

Ford Quadricycle 1896 - Một trong những chiếc “xe hơi” đầu tiên của nhân loại.

Những năm đầu tiên trong lịch sử Hãng Ford thật sự là quãng thời gian phát triển vô

cùng mạnh mẽ. Họ mở Chi nhánh Ford - Canada chỉ một năm sau ngày thành lập. Vào năm

1907, công ty đã xuất khẩu xe hơi sang châu Âu. Trong vòng mười năm sau đó, họ đã có

trong tay những nhà máy sản xuất ở Úc, Nam Phi và Nhật Bản. Trong khi đó, Ford vẫn

không ngừng đưa ra những thiết kế mới. Ông dùng những ký tự nối tiếp nhau trong bảng chữ

cái để đặt tên cho các mẫu thiết kế này, dù nhiều bản thiết kế không bao giờ được đưa vào

sản xuất. Một trong những mẫu thiết kế được sản xuất là dòng xe Model N, một chiếc xe

mạnh mẽ với bốn xylanh và có giá bán 500 đô-la. Vì ông phải chịu trách nhiệm gần như

50 companies that change the world

hoàn toàn cho những sản phẩm đầu tiên này nên không có gì ngạc nhiên là Ford nhanh

chóng trở thành Chủ tịch công ty và là chủ sở hữu chính của hãng.

Bước ngoặt lớn của ông đến vào năm 1909 khi ông công bố dòng xe Model T. Còn

được biết đến dưới tên gọi Tin Lizzie, nó đã thật sự gây được chú ý của công chúng và Ford

nhanh chóng nhận được 10.000 đơn đặt hàng cho sản phẩm này. Nhu cầu thị trường buộc ông

phải mở một xưởng sản xuất lớn hơn gần khu vực Highland Park, nhưng ngay hướng giải

quyết này cũng không kịp tiến độ vì quá trình sản xuất của công ty đòi hỏi từng công nhân

riêng lẻ phải lắp ráp toàn bộ một chiếc xe trước khi chuyển sang lắp ráp chiếc khác. Ford đã

dùng kỹ năng cơ khí của mình để giải quyết vấn đề, và vào năm 1913, ông tìm ra một cách

để tăng tốc độ sản xuất bằng cách sử dụng và phát triển một bước cải tiến mới trong sản xuất

có tên gọi là dây chuyền lắp ráp. Ban đầu, các công nhân đi từ một chiếc xe đã hoàn thành

một phần đến một chiếc khác chỉ để gắn một bộ phận giống nhau – và cứ như thế; sau cùng,

Ford đã cải tiến kỹ thuật này bằng cách đặt mọi thứ vào băng chuyền để các phần của chiếc

xe và bản thân chiếc xe được chuyển thẳng đến từng công nhân. Hệ thống này làm việc hiệu

quả đến mức chỉ trong một năm Ford đã có thể sản xuất được 168.000 chiếc xe hơi – giúp

dòng xe Model T chiếm lĩnh một phần ba thị trường ôtô trên toàn nước Mỹ.

Dù vậy, Ford vẫn không dừng bước. Ông mua lại cổ phần của các đối tác trong cùng

công ty và xây dựng khu phức hợp công nghiệp lớn nhất thế giới. Ông mua lại công ty ôtô

Lincoln và bắt đầu sản xuất xe tải, xe kéo, và cả máy bay. Thậm chí ông còn ra tranh cử

chức nghị sĩ, nhưng không thành công. Và khi lượng xe Model T bán ra sút giảm vì cạnh

tranh quyết liệt sau khi chiếc xe thứ một triệu được sản xuất, Ford đã phát triển một phiên

bản nhanh hơn và nhiều tiện nghi hơn, với tên gọi giống sản phẩm đầu tiên của Ford. Dòng

xe Model A mới này được ra mắt vào năm 1927, và 400.000 đơn đặt hàng đã được thực hiện

thậm chí trước khi qui trình kỹ thuật sản xuất dòng xe này được bắt đầu. Gần 2 triệu chiếc xe

đã được bán hết cho đến khi thị trường chứng khoán sụp đổ 2 năm sau đó.

50 companies that change the world

Nhưng ngay cả Cuộc Đại Khủng hoảng kinh tế thế giới8 cũng không thể cản nổi bước

tiến của Henry Ford. Ông đã giới thiệu động cơ V-8 đầy sức mạnh và dòng xe trung cấp

Mercury có lượng sản phẩm bán ra liên tục cho đến khi Thế chiến II khiến việc sản xuất các

dòng xe dân dụng bị đình trệ. Trong chiến tranh, các xưởng sản xuất của ông đã cho ra đời

máy bay ném bom B-24, xe jeep, xe tăng và các máy móc quân dụng khác. Và vào năm

1945, xe chở khách xuất hiện trở lại trên dây chuyền sản xuất của ông. Henry Ford qua đời

hai năm sau đó ở tuổi 83 và không có nhiều thời gian để tận hưởng hết sự hồi sinh này.

Tuy nhiên, dây chuyền sản xuất mà ông đã phát triển tiếp tục vận hành một cách trơn

tru. Những thiết kế cải tiến như dòng xe thể thao Thunderbird được ra mắt thường xuyên, và

không lâu sau, công ty cổ phần hóa vào năm 1956 bằng cuộc phát hành cổ phiếu rầm rộ nhất

để kỷ niệm chiếc xe thứ 50 triệu được sản xuất. Người cháu Henry Ford II đã lên thay vị trí

của ông, với trách nhiệm kinh doanh hàng ngày dần dần được chuyển sang những người có

tư tưởng đối nghịch, như Robert McNamara (người từ chức vào năm 1961 để trở thành Bộ

trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ) và Lee Iacocca (ra đi vào năm 1978 để nắm giữ chức Chủ tịch

Hãng Chrysler). Một chuỗi những năm tháng không thành công nối tiếp sau đó – như điều đã

xảy ra với tất cả các công ty sản xuất ôtô khác của Mỹ – vì có sự xuất hiện của các đối thủ

cạnh tranh ngày càng nhiều và mạnh mẽ đến từ Nhật Bản. Nhưng những mẫu xe cải tiến,

như Taurus hay Escort, cùng với dòng xe tải nhỏ F đã giúp Ford trở lại với cuộc đua. Vào

năm 1986, doanh thu của công ty đã qua mặt General Motors - lần đầu tiên trong sáu thập

kỷ, và họ đã mua lại Aston Martin, Jaguar và một số công ty khác. Tuy nhiên, chỉ năm năm

sau, một giai đoạn bất ổn và trì trệ đã khiến Ford phải đón nhận năm kinh doanh thua lỗ lớn

nhất trong lịch sử hoạt động của mình.

8 Great Depression 1929 – 1933: Cuộc Đại Khủng hoảng Kinh tế thế giới, bắt đầu từ sự sụp đổ của thị trường

chứng khoán vào các ngày 28 và 29 tháng 10 năm 1929.

50 companies that change the world

Dòng xe Thunderbird của Ford

Từ giữa thập niên 90 của thế kỷ trước, khi Ford sản xuất chiếc xe thứ 250 triệu, công

ty đã thực hiện hàng loạt thay đổi triệt để nhất kể từ khi Henry áp dụng dây chuyền lắp ráp

của mình vào sản xuất. Một trong những thay đổi lớn nhất là Ford 2000, một kế hoạch đầy

tham vọng nhằm loại bỏ sự nhân đôi sức mạnh trong các tập đoàn trên toàn thế giới, bao

gồm sự phát triển của các thiết kế mới, một bản thỏa thuận với Nissan để bán xe Ford ở Nhật

Bản, và ký hợp đồng với Hertz, công ty cho thuê xe lớn nhất thế giới. Những bước đi này

nhanh chóng được tiếp nối với việc mua lại dây chuyền bảo dưỡng xe ôtô lớn nhất châu Âu,

và những kế hoạch cho một nỗ lực tương tự ở Mỹ. Việc mua lại Hãng xe Volvo của Thụy

Điển đã bổ sung cho Ford một dòng xe cao cấp cùng với sự có mặt ngày càng nhiều ở châu

Au. Những bước đi mạnh mẽ vào các thị trường tiềm năng và chưa được để ý nhiều như

Trung Quốc, Ấn Độ và Việt Nam được gấp rút tiến hành. Việc gia nhập các dự án kinh

doanh với Microsoft và Priceline.com để bán xe hơi trên mạng Internet cũng được thực hiện.

Ngoài ra Ford còn bắt đầu sử dụng máy tính để giảm chi phí và thời gian phát triển

cho tất cả mọi thứ từ việc giả lập các vụ đụng xe đến thiết kế ban đầu của xe. Cần nói thêm

rằng, để thí nghiệm một vụ đụng xe, Ford phải bỏ ra 60.000 đô-la cho một lần thử vào năm

1985, nhưng hiện nay với phần mềm giả lập trên máy tính, họ chỉ tốn … 10 đô-la cho một lần

50 companies that change the world

thử. Về thiết kế, một công việc từng tốn 12 người trong vòng 12 tuần để hoàn tất, giờ đây có

thể được hoàn tất chỉ trong vòng ba tuần với một người duy nhất.

Để đẩy mạnh sự hiểu biết về máy tính trong đội ngũ nhân viên của mình, Ford cũng

đã thông báo một chương trình hỗ trợ tài chính cho phép tất cả các nhân viên của họ có thể

mua một chiếc máy tính gia đình, cùng với máy in màu và đường truyền Internet và chỉ phải

trả góp 5 đô-la một tháng.

Chương trình gây chấn động nhất trong số này là nỗ lực mới được bày tỏ của Ford để

“kết hợp công nghiệp hóa với chủ nghĩa bảo vệ môi trường”, như vị chủ tịch này và gia đình

thừa kế đã nói trên tờ Newsweek vào mùa xuân năm 2000 – nhưng đó khó có thể là điểm

kết thúc của quá trình chuyển biến đang diễn ra của Ford. Chỉ trong vòng một tháng sau

thông báo này, công ty đã trở thành một trong những nhà sản xuất lớn của thế giới cung cấp

một chế độ phúc lợi y tế trọn gói cho người đối ngẫu (vợ hoặc chồng) của các nhân viên của

mình. Một tháng sau đó, công ty tuyên bố rằng họ bắt đầu chế tạo xe hơi trong các xưởng sản

xuất ở Nhật Bản, được điều hành bởi đối tác là Hãng Mazda.

Truc dĩ, vo thng 09/1995, Tap dồn Ford Motor v Viet Nam v khai truong nh my

lap rp t_i t_nh H_i Duong, vi tong dien tích 17.400 m2 v cơng sut 14.000 xe mot nam. Tong

vơn du tu c_a Ford Viet Nam l 102 trieu USD, trong dĩ Ford Motor gĩp 75% sơ vơn v Cơng

ty Diesel Sơng Cơng Viet Nam cĩ 25% vơn gĩp. Dy l lin doanh ơ tơ cĩ vơn du tu ln nht

v cung l mot trong nh_ng d_ n du tu ln nht c_a My t_i Viet Nam. Tong sơ nhn vin t_i

Ford Viet Nam l hon 580 nhn vin.

50 companies that change the world

Nhà máy Ford t_i H_i D__ng – Viet Nam

Nh my Ford t_i H_i Duong l nh my ơ tơ du tin v duy nht t_i Viet Nam du_c cp

c_ ba ch_ng ch_ cht lu_ng ISO 9001; ISO 14001 v QS 9000. Thng 6/2005, Ford Viet Nam

cung d vu_t qua cc kiem d_nh cn thit v d_t tiu chuan nhan ch_ng ch_ cht lu_ng ISO:TS

16949 chuyn ngnh cơng nghiep ơ tơ. Cĩ the nĩi, Ford Viet Nam d v dang dan du trong ho_t

dong nng cao cht lu_ng v tho_ mn khch hng.

Nht qun vi tơn ch_ hung v cong dơng c_a Tap dồn Ford, Ford Viet Nam luơn xem

nh_ng ho_t dong dĩng gĩp x hoi l mot phn trch nhiem c_a cơng ty dơi vi cong dơng bang

viec tham gia nhiu chuong trình trong cc linh v_c an tồn giao thơng; b_o ve mơi tru"ng v

gìn gi_ di s_n van hố Viet Nam v nhiu chuong trình t# thien khc. V Cc ho_t dong v mơi

tru"ng v b_o tơn van hố, Chuong trình B_o ve mơi tru"ng v gi_ gìn di s_n van hố do quy

Ford ti tr_ du_c bat du t# 2000 d dĩng gĩp tong cong 240.000 dơ la cho trn 60 d_ n, t# b_o

ve ra bien, dng nang lu_ng biogas v b_o ve cc dieu ma v van h$c truyn thơng c_a Viet

nam.

Năm 2005, các công ty chứng khoán đã đồng loạt định giá giảm trái phiếu của cả

dầu tăng giá, thị phần tan rã, doanh thu lệ thuộc quá nhiều vào sản lượng xe thể thao bán ra,

lợi nhuận của các dòng xe hạng nặng giảm mạnh do chi phí “ngoài lề” tăng cao trong nỗ lực

vực dậy doanh số… là một gánh nặng cho hai công ty này.

Tháng 12/ 2006, Ford tăng các khoản vay lên đến 25 tỉ đô la và đặt phần lớn tài sản

của mình vào các cam kết tín dụng hai chiều. Chủ tịch Bill Ford tuyên bố: “Phá sản không

phải là lựa chọn của Ford!’, nhưng các nhà kinh tế cho rằng việc thương lượng hợp đồng lao

động với Nghiệp đoàn Công nhân Ô tô vào mùa hè 2007 sẽ đưa Ford vào tình thế khó khăn

vì Nghiệp đoàn này đã giương khẩu hiệu bảo vệ việc làm dù lương thấp và chống sa thải

nhân công.

Cùng lúc, các nhà sản xuất xe hơi Hoa Kỳ đã ra báo cáo thường niên với khoản lỗ

năm 2006 là 12,7 tỉ đô la và ước tính sẽ có lợi nhuận trở lại kể từ tài khóa 2009.

50 companies that change the world

Tuy nhiên, Ford đã làm Wall Street ngạc nhiên khi tuyên bố lãi 750 triệu đô la vào

quý II năm 2007 nhung cả năm 2007, họ l_i lỗ tổng cộng 2,7 tỉ đô la, chủ yếu là do các hoạt

động tài trợ để tái cấu trúc Volvo, hãng xe mà họ vừa mua được từ tay người Thụy Điển.

50 companies that change the world

CEO Mulally (thứ hai từ trái sang) và Tổng thống George Bush

tại Nhà máy Ford – Kansas City, Missouri ngày 20/03/2007

Ford cũng tuyên bố kế hoạch bán các nhãn hiệu Land Rover và Jaguar, và Tata

Motors, một tập đoàn đa ngành của Ấn Độ đang là khách hàng tiềm năng nhất của thương vụ

tương lai này.

Tháng 01/2008 vừa qua, Ford khai trương website một trang web liệt kê 10 Qui tắc

Không thể đánh bại của Ford (10 Ford Tough Rules) và một chuỗi các trang web liên kết với

chương trình truyền hình tương tác COPS Show TV9 để quảng bá sâu rộng hơn nữa hình ảnh

của họ.

nhưng ông sẽ hài lòng vì nhờ đó, Ford Motors vẫn duy trì vị trí hàng đầu một cách vững chắc

trong nền công nghiệp mà ông đã dồn hết tâm huyết để xây dựng từ đầu thế kỷ trước.

Henry Ford đã nói:

“Không có việc gì là quá khó nếu bạn biết chia nhỏ nó ra.”

“Nothing is particularly hard if you divide it into small jobs.”

9 COPS Show TV (C.O.P.S - Civilian Operated Police Services) – Chương trình TV ra đời năm 1989 chuyên về

những câu chuyện và công việc hàng ngày của Cảnh sát Mỹ tại văn phòng hay trên đường tuần tra của họ.

50 companies that change the world

4. HÃNG MÁY TÍNH APPLE

Quả táo khuyết luôn được cả hai nửa thế giới thèm muốn!

Tóm lược

Logo:

Nét đặc trưng: Máy tính cho mọi người

Sản phẩm chính: Máy tính cá nhân, thiết bị ngoại vi và các thiết bị truyền

thông đa phương tiện

Doanh thu hàng năm: 19,32 tỉ đô-la (2007) – Lợi nhuận: 1,99 tỉ đô-la (2007)

Số nhân viên: 20.000 người (09/2006)

Đối thủ cạnh tranh chính: Microsoft, Compaq, Sun Microsystems

Chủ tịch kiêm CEO: Steve Jobs

50 companies that change the world

Trụ sở chính: No. 01, Infinite Loop, Cupertino, California

Năm thành lập: 1976

Web site: www.apple.com

Biến cái phức tạp thành đơn giản, nâng cái tầm thường lên đỉnh cao nghệ thuật, bán

thiết bị kỹ thuật cao với giá thấp, làm cả thế giới mất ăn mất ngủ vì chờ đợi, thôi thúc nhân

viên trốn việc để… xếp hàng giành giật quyền sở hữu một sản phẩm nằm gọn trong lòng bàn

tay mới ra lò, và còn nhiều hơn thế nữa... có lẽ là tài năng thiên phú của người đàn ông tên có

cái tên bình dị Steve Jobs và tinh thần sáng tạo không ngừng của một tập đoàn có logo hình

quả táo khuyết.

Ngày xửa ngày xua, vào khoảng gần cuối hai ngàn năm về trước, có hai chàng trai trẻ

tên Steve cùng nghiên cứu về “thuật giả kim của thế kỷ” trong một ga-ra nhỏ bỏ hoang ở

miền bắc California. Trong lúc đôi bạn đang cùng xoắn dây điện và miệng niệm thần chú

bằng một thứ ngôn ngữ phức tạp gọi là Lập trình thì một tia sét thình lình giáng xuống – và

thế là một thiết bị có thể thay đổi cả thế giới ra đời. Vào ngày Cá tháng Tư năm 1976, họ

trình bày sản phẩm của mình - chiếc máy tính Apple đầu tiên trên thế giới - ra trước công

chúng.

Trên cả nước Mỹ, những người đang chờ đón một dấu hiệu ngay lập tức nhận ra rằng

trước đây chỉ vài người có quyền lựa chọn – đến từng đầu ngón tay của mọi người. Nó cũng

có vài giới hạn nhất định, và có giá thành bằng một số vàng tương đương với trọng lượng của

nó, nhưng thiết bị này đã mở đầu cho một cuộc cách mạng mà trong đó hai chàng trai tên

Steve nói trên được tôn vinh như những vị thánh.

Từ những ngày đầu mới thành lập công ty, rất nhiều người sẵn sàng giúp đỡ họ về

mặt tài chính và cả ý tưởng sáng tạo và thế là Apple bắt đầu phát triển mạnh mẽ. Nhiều

người làm việc cho Apple nhận thấy rằng công ty này rồi sẽ giàu mạnh hơn cả những gì có

50 companies that change the world

thể có trong những giấc mơ hoang đường nhất của họ. Nhiều người khác hưởng ứng nhiệt liệt

cuộc “thập tự chinh” này và Apple ngày càng tạo ra những thiết bị mới làm say đắm và thu

hút thêm vô số tín đồ. Hai chàng trai trẻ tên Steve lúc này đang đứng trên đỉnh của thế giới.

Sau đó, mọi thứ đột nhiên sụp đổ. Một đấng cứu thế khác đã mang đến cho công

chúng một lựa chọn hấp dẫn hơn. Những người ủng hộ chia thành các phe phái đối nghịch

nhau. Khả năng dẫn dắt công ty với tầm nhìn xa của bộ phận lãnh đạo đã không còn nữa. Hai

người đàn ông tên Steve đã phải rời bỏ vị trí đầy ảnh hưởng của mình và được thay thế bởi

một loạt những người hay yêu sách để rồi họ cố gắng một cách vô vọng nhằm lấy lại ánh

hào quang đã mất. Không còn cách nào khác, những khách hàng trước đó ủng hộ Apple

đành quay lưng một cách miễn cưỡng với thiết bị mang nhãn hiệu trái táo khuyết mà họ đã

từng tôn thờ.

Nhưng khi tất cả dường như đã vô phương cứu vãn, những người đang phải chống chọi

vất vả hòng gây dựng lại đế chế xưa đã kịp thức tĩnh và tìm đến một trong hai người tên

Steve, lúc này đã ở vào tuổi trung niên, và nài nỉ ông quay về với Apple. Mặc cho sự ngạc

nhiên của nhiều người, ông đã quay về – dù lúc đầu có phần cẩn trọng. Và, không để chậm

trễ thêm một phút giây nào nữa, ông đã chứng tỏ rằng mình vẫn còn nguyên sức mạnh và sự

tinh nhạy ngày nào.

Năm 1975, Steve Jobs, chàng sinh viên 20 tuổi đã bỏ học quay về quê nhà ở Bắc

California nhằm tìm kiếm một công việc thú vị hơn. Với vị trí là một nhân viên lập trình

game cho hãng Atari, anh tụ tập giải trí với một nhóm người cùng sở thích ở Menlo Park được

gọi là Câu lạc bộ máy tính Homebrew. Anh tham gia vào các buổi họp mặt buổi tối, và đã có

dịp thấy một thành viên khoe chiếc máy tính cá nhân mạnh mẽ hiệu Altair của mình. Chiếc

máy đời đầu này được lắp ráp từ một bộ gồm nhiều sản phẩm được đặt mua qua một công ty

đặt hàng thư tín ở Albuquerque, và đối với những thành viên của câu lạc bộ Homebrew thì

thiết bị này thật thời thượng. Hầu hết những người có mặt ở đó đều thấy được tiềm năng của

chiếc máy. Còn Jobs thì nghĩ đến một kế hoạch kinh doanh đầy táo bạo và hấp dẫn.

50 companies that change the world

Thiếu kỹ năng cơ khí, máy móc cần thiết để biến ý tưởng thành hiện thực, Jobs rủ

một thành viên tóc dài khác của Homebrew tên là Steve Wozniak cùng tham gia với mình.

Chàng trai 25 tuổi này – vốn là con một kỹ sư tên lửa của Hãng Lockheed – có tên gọi thân

mật là “Woz”, đã viết được ngôn ngữ lập trình và thiết kế thành công một bo mạch. Anh

cũng theo đuổi niềm đam mê điện tử của mình với công việc tại một công ty tiên phong ở

thung lũng Silicon có tên là Hewlett-Packard, nhưng anh nhận thấy tiềm năng rất lớn trong

những gì mà Jobs đã mường tượng ra. Để thu gom đủ số tiền cần thiết để bắt tay vào công

việc, anh đã bán chiếc máy tính có chức năng lập trình của mình, trong khi Jobs nói lời tạm

biệt với chiếc xe tải nhỏ hiệu Volkswagen của anh ta. Hai người này lập tức bắt tay vào gầy

dựng sự nghiệp kinh doanh trong ga-ra của cha mẹ Jobs tại Los Altos.

Sản phẩm đầu tiên ra đời với sự hợp tác của họ là chiếc máy tính Apple I, một thiết bị

có nền tảng là bảng mạch điện tử mà họ đã bán được thông qua một nhà bán lẻ địa phương

với giá… 500 đô-la. Tuy đã sẵn sàng chuyển sang bước tiếp theo trong công việc kinh doanh

nhưng lại nhận thấy được giới hạn của mình, họ đã thuyết phục một người đàn ông 34 tuổi

tên là Mike Markkula tham gia cùng họ. Markkula vừa chấm dứt làm kỹ sư điện tử cho Intel,

một công ty có giá trị nhiều triệu đô-la. Wozniak tập trung xử lý những vấn đề về kỹ thuật,

Jobs và Markkula thu thập tiền mặt và vay vốn, họ mở một văn phòng Cupertino, và chính

thức hợp tác với nhau vào ngày 03/01/1977.

Apple I, sản phẩm đầu tiên của Hãng Apple, không có màn hình và hộp CPU

50 companies that change the world

Chiếc máy tính thật sự đầu tiên của họ, chiếc Apple II, được ra mắt khoảng 15 tháng

sau đó. Hầu như chỉ có Woz đảm đương trọng trách phát triển chiếc máy này. Nó ra mắt lần

đầu tiên vào năm 1978 tại lễ khai mạc hội chợ máy tính West Coast. Các nhà quan sát ngay

lập tức bị mê hoặc bởi cỗ máy tích hợp màn hình, bàn phím, nguồn điện và khả năng đồ họa

mạnh mẽ này. Doanh thu hàng năm của công ty sau đó đạt đến con số 300 triệu đô-la, giúp

Apple lọt vào danh sách Fortune 500 và thu hút sự chú ý của giới truyền thông (cũng như

những đối thủ cạnh tranh tương lai như Tandy và Commodore). Rất nhiều người nhận tài trợ

cho công ty đã giúp Apple tập trung phát triển không ngừng về mặt công nghệ. Vào năm

1980, doanh thu chỉ riêng đối với các sản phẩm máy tính cá nhân đã đạt đến con số 1 tỉ đô-la.

Chiếc máy Macintosh 128K đầu tiên của Apple

Khi Apple đã nắm giữ hơn 15% thị trường kinh doanh máy tính và ngày càng lớn

mạnh thì IBM mới muộn màng nhận ra rằng họ không thể phớt lờ ngôi sao đang lên này.

Khi ông trùm của những máy tính khổng lồ (mainframes) nhảy vào thị trường máy tính để

bàn, hình ảnh chuyên nghiệp (suit-and-tie)10 của họ (chưa nói đến tiếng tăm lâu đời về máy

móc điện tử) thì ngành kinh doanh này trở nên nóng bỏng. Sự hấp dẫn một thời của Apple và

10 Suit-and-tie: IBM là công ty tiên phong trong việc trang bị cho nhân viên kinh doanh của mình đồng phục và

cra-vát.

50 companies that change the world

đà phát triển của họ đột nhiên bị chững lại. Sự thật là, thị trường kinh doanh máy tính đã trở

thành một vách đá dựng đứng rất khó chinh phục.

Nhưng Jobs và cả Apple vẫn tin rằng họ sẽ chiến thắng. Họ duy trì một cách bướng

bỉnh hình ảnh một công ty không cổ phần hóa – và điều này làm cho sự khác biệt giữa họ với

những công ty có lượng sản phẩm bán ra nhiều nhất ngày càng rõ rệt và họ đánh mất dần thị

phần. Trong hoàn cảnh đó, họ vẫn cố duy trì vị trí dẫn đầu của mình về mặt công nghệ.

Bước cải tiến mạnh mẽ tiếp theo của công ty được bắt đầu không lâu sau khi Jobs

tham quan trung tâm nghiên cứu Palo Alto của Xerox (PARC) vào năm 1979. Xerox đã sản

xuất ra một trong những chiếc máy tính đầu tiên có tên gọi Alto, đây là chiếc máy đầu tiên

sử dụng cả chuột và giao diện đồ họa.

Sau cùng ông đã kết hợp giao diện đồ họa mang tính cách mạng này (được phát triển

nhưng chưa bao giờ sử dụng bởi phòng nghiên cứu PARC huyền thoại) vào lần giới thiệu sản

phẩm lớn thứ ba của Apple – chiếc máy tính Lisa (được đặt tên theo đứa con gái của ông).

Lisa là chiếc máy tính thương mại đầu tiên kết hợp hai ý tưởng này lại với nhau. Với nó, ông

đã vẽ nên một đường ranh giới rõ ràng giữa tập đoàn Apple của mình và các đối thủ truyền

kiếp cùng lĩnh vực. Nhưng dù Lisa có là một kỳ quan về mặt công nghệ và là một thành quả

tuyệt vời đi chăng nữa, thì cái giá 10.000 đô-la của nó là quá khả năng người tiêu dùng. Mặt

khác, những chiếc máy tính cá nhân mới ra mắt của IBM đã được mua sạch.

Apple vội vàng tìm cách giải quyết. Một nhóm kỹ sư hàng đầu của công ty đã nghiên

cứu chế tạo một chiếc máy tính hoàn toàn khác biệt có tên gọi là Macinstosh; trong khi Jobs

đang mê mải với chiếc Lisa. Macintosh dựa trên nền tảng công nghệ bấm-và-kéo11 mà trẻ

con cũng có thể sử dụng được. Trong một bước đi sẽ chia cắt Apple thành nhiều phe phái

nhỏ, Jobs đã đơn phương chiếm hữu dự án Macintosh sau bị cách chức vì Lisa không mang lại

thành công. Ông bỏ qua những khó chịu cùng vai trò lãnh đạo của mình và đặt lại nhóm phát

11 Click-and-drag: động tác nhấn và rê chuột máy tính

50 companies that change the world

triển phát triển sản phẩm vào đúng vị trí, dựng lên một lá cờ hải tặc, và giương cao khẩu

hiệu “máy tính cho phần còn lại của chúng ta.”

Mẩu quảng cáo đầu tiên của họ, một trong những mẩu quảng cáo nổi tiếng nhất từng

được thực hiện, được thiết kế để dẫn dắt người tiêu dùng theo một hướng đi rõ ràng: hoặc sử

dụng máy tính của Apple, hoặc của IBM. Và thông điệp năm 1984 đó vẫn rất rõ ràng cho

đến ngày hôm nay. Đây là lời tuyên bố cố ý chống lại thế giới máy tính đang bị thống trị bởi

máy tính Big Blue của IBM – mà trong quảng cáo bị một người phụ nữ yêu tự do giáng một

đòn chí tử bằng một cây búa tạ.

Đoạn phim quảng cáo trị giá 1 triệu đô la vào năm 1984 của Apple

Đoạn phim quảng cáo đó được dàn dựng bởi Ridley “Blade Runner” Scott tốn 1 triệu

đô-la, và chỉ được phát sóng một lần. Mẩu quảng cáo làm nhiều ủy viên ban quản trị công ty

cảm thấy căng thẳng và người hâm bóng đá Mỹ ngạc nhiên, nhưng sự thật là nó đã được xem

bởi gần một nửa số hộ gia đình Mỹ. Sáng hôm sau, khi Jobs chính thức công bố đứa con mới

ra đời nặng gần 10 kg và có giá 2.495 đô-la đó, công chúng đã được chuẩn bị và sẵn sàng.

Apple tuyên bố rằng 72.000 chiếc máy Mac đã được bán sạch chỉ trong vòng 100 ngày.

Trong một năm, doanh thu của công ty tăng lên đến con số 2 tỉ đô-la. Điều này đã thay đổi

mọi thứ về hệ điều hành máy tính. Người ta chuyển từ hệ điều hành DOS với những dòng

lệnh khó nhớ sang các thao tác bằng tay với cửa sổ và biểu tượng vô cùng trực quan.

50 companies that change the world

Những thập niên kể từ khi chiếc máy Mac ra đời là những năm tháng thăng trầm của

Apple. Sự ra đời của Macinstosh là điểm sáng cuối cùng của công ty trong vòng hơn một thập

kỷ. Woz đã thực sự thay đổi nhiều sau khi công trình tim óc của ông cất cánh. Ông lấy được

một tấm bằng kỹ sư, biểu diễn nhạc rock và dạy bọn trẻ về máy tính. Jobs bị thay thế một

cách phũ phàng bởi John Sculley, một ủy viên hội đồng quản trị cũ của tập đoàn Pepsi, được

mời về Apple để củng cố hình ảnh của công ty trên thị trường chứng khoán. Chỉ mới 30 tuổi

và khá giàu có, Jobs không chờ lâu trước khi bắt đầu một công ty máy tính tiên tiến với tên

gọi NeXT. Ông cũng mua lại xưởng làm phim hoạt hình Pixar, nơi mà sau này sẽ sản xuất ra

những bộ phim gây tiếng vang lớn như Thế giới côn trùng hay Câu chuyện đồ chơi.

Apple tiếp tục gặp nhiều khó khăn. IBM không thể giữ được lợi thế của mình trong thị

trường máy tính để bàn khi những bản sao giá thấp các dòng sản phẩm của nó tràn ngập thị

trường. Dù vậy, những quy ước về công nghệ mà họ đã xác lập – dù rõ ràng là thua kém

Apple – đã trở thành một chuẩn mực không thể bác bỏ. Hơn 95 trong số mỗi 100 khách hàng

đều bắt đầu chọn sử dụng một chiếc máy tính “tương thích với IBM”, làm những sản phẩm

của Apple bị phủ đầy bụi trên các kệ bán hàng. Cuối cùng Sculley bị thay bởi Michael

Spindler, người sau đó lại bị thay bởi Gil Amelio. Sau đó, vào tháng 7 năm 1997, Amelio lại

bị cho ra rìa và người hùng bị quên lãng Steve lại được đón chào quay về một lần nữa với

cương vị Chủ tịch Hội đồng quản trị “lâm thời”.

Một ngày sau sự trở về của mình – vì điều này ông được thưởng … 1 cổ phần và mức

lương … 1 đô-la một năm – Jobs bắt tay vào việc và sản xuất ra một thiết bị một lần nữa lại

thay đổi thế giới: chiếc iMac. Sự ra mắt của chiếc máy tính trong suốt này một năm sau đó

đã giúp Apple lấy lại ngôi đầu bảng trong lĩnh vực công nghệ, doanh thu của công ty cũng

như giá trị cổ phiếu của nó trên thị trường chứng khoán tăng vọt. Không lâu sau, vào tháng

01 năm 2000, Hội đồng Quản trị công ty đã nhất trí thưởng cho nỗ lực của Jobs bằng một

chiếc máy bay phản lực Gulfstream V và 10 triệu đô-la trong quyền ưu tiên mua cổ phiếu

của Apple. Để đáp lại, ông đã bỏ từ “lâm thời” ra khỏi chức danh của mình.

50 companies that change the world

Steve Jobs và chiếc Gulfstream, trị giá 90 triệu đô la, có thể bay đến 1.200 km/h, sức chứa 13 –

19 người. Vào lúc ông được tặng, trên toàn thế giới chỉ có 63 chiếc Gulfstream như thế.

Đôi nét về chiếc chuyên cơ của Ông “Công việc” Steve Jobs12.

Sơ s-ri 586 Lo_i _ang ký C nhn

Nh s_n xut GULFSTREAM AEROSPACE

Ch_ng nhan _ang

ký ngy

06/08/2001

Lo_i my bay Ph!n l"c – cnh cơ &'nh Lo_i _ong c* Turbo-Jet

Sơ s-ri d+ phịng Khơng Nh phn phơi Khơng

Ngy xut xu0ng

d+ phịng

Khơng M sơ _ong c* 50307175

Nam s_n xut 1999 Ch2 s0 h3u Jobs Steven

D5a ch6 cu tr

6364 S LINDBERGH ST STE 2,

STOCKTON, SAN JOAQUIN

Bang

California,

12 Job: Công việc

50 companies that change the world

Trở lại Apple lần này, Steve Jobs đã tiếp tục làm thế giới rúng động với những màn

trình diễn thông qua bộ óc siêu việt của mình.

Đầu tiên, Steve tiến hành mua lại một loạt công ty trong ngành và nhắm vào các sản

phẩm tiêu dùng kỹ thuật số chuyên nghiệp. Năm 1998, Apple mua phần mềm Macromedia's

Final Cut. Đây là tín hiệu đầu tiên trong việc thâm nhập thị trường kỹ thuật số của họ. Năm

tiếp theo, Apple cho ra đời hai sản phẩm: iMovie cho người tiêu dùng phổ thông và Final Cut

Pro cho giới làm phim chuyên nghiệp, trong đó Final Cut Pro đã thành công lớn với 800.000

người đăng ký sử dụng tính đến đầu năm 2007.

Ngày 19/05/2001, Apple mở các cửa hàng bán lẻ chính thức đầu tiên của mình tại hai

bang Virginia và California. Sau đó là sự xuất hiện Cửa hàng Apple, bằng kính trong suốt với

thang máy hình trụ và cầu thang xoắn dẫn vào bên trong, trên Đại lộ số 5, New York. Sự

kiện này làm sửng sốt cả các nhà đầu tư lẫn người tiêu dùng lúc bấy giờ.

Năm 2002, Apple mua Nothing Real và nâng cấp thành Shake, Emagic thành Logic.

Hai ứng dụng này và iPhoto đã hoàn chỉnh bộ sưu tập nổi tiếng về các phần mềm dành cho

người tiêu dùng phổ thông có tên gọi là iLife của hãng Apple.

Cuối năm 2002, Apple giới thiệu chiếc máy nghe nhạc iPod đầu tiên của họ và sản

phẩm này thành công như một hiện tượng. Bốn dòng iPod: iPod shuffle, iPod nano, iPod

classic và iPod touch đã được bán ra vượt con số 100 triệu chiếc tính đến tháng 09/2007.

50 companies that change the world

iPod, dòng sản phẩm thành công nhất của Apple tính đến tháng 09/2007. Từ

trái sang phải: iPod shuffle, iPod nano, iPod classic và iPod touch.

Năm 2003, ngân hàng nhạc số Apple’s iTune Store ra đời giúp dân ghiền nhạc tải về

iPod của mình những bài hát yêu thích với giá 99 xu mỗi bài. Dịch vụ này nhanh chóng dẫn

đầu thị trường nhạc online; Steve Jobs tuyên bố tại Macworld Conference & Expo tháng

01/2008 rằng 4 tỉ bài hát đã được tải về tính đến thời điểm đó.

Đối với dòng máy Macintosh, các thiết kế của Apple liên tục bứt phá bằng những

kiểu dáng và màu sắc độc đáo. Dòng máy iMac G3 và iBook với màu trắng carbon tổng hợp

xuất hiện kể từ năm 2001, Power Mac G5 vào năm 2003, Apple Cinema Displays 2004.

Dòng máy iMac màu trắng sang trọng, cấu hình mạnh mẽ được Apple trình làng năm 2002

50 companies that change the world

Đầu tháng 06/ 2005, Steve Jobs thông báo Apple sẽ sử dụng chip Intel trong các máy

Mac của mình từ năm 2006 và ngưng sản xuất các dòng máy Power Mac. Đồng thời, Apple

giới thiệu phần mềm Boot Camp giúp người sử dụng máy Mac có thể cài đặt Windows XP để

chạy song song với hệ điều hành Mac OS X của họ.

Laptop MacBook Pro 2006 – sản phẩm sử dụng bộ vi xử lý với công nghệ chip lõi kép (Core

Duo) của Intel.

Ngày 09/01/2007, Steve Jobs thông báo thay đồi tên tập đoàn từ Apple Computer Inc.

thành Apple Inc., cùng lúc là buổi giới thiệu một sản phẩm Apple mới, một lần nữa sẽ làm

điên đảo cả thế giới: iPhone. Dù iPhone chỉ được tung ra thị trường vào tháng 06/2007, nhưng

ngay lập tức, cổ phiếu của Apple tăng lên mức kỷ lục là 97,80 đô la và vượt qua mức 100 đô

la Mỹ vào tháng 05/2007.

Tháng 02/2007, Apple có ý bán nhạc qua iTune Store mà không phải trả tiền bản

quyền nhạc số nếu các tên tuổi lớn trong ngành thu âm chịu từ bỏ công nghệ chống sao chép

trực tuyến. Tuy nhiên, chỉ có Hãng thu âm EMI đồng ý hợp tác với Apple vào tháng 02/2007

qua một thỏa thuận có hiệu lực kể từ tháng 05/2007.

Và, đúng như tuyên bố của Steve Jobs vào đầu năm, cuối tháng 06/2007, tiếp theo sự

thành công vang dội của iPod, Apple tung ra thị trường Mỹ sản phẩm được hàng triệu người

trông đợi: iPhone, thiết bị truyền thông đa phương tiện không phím, bộ nhớ chỉ có … 8Gb và

màn hình 3,5” cảm ứng tuyệt đối sử dụng thao tác “sờ” và “vuốt”. Đây là sản phẩm “đinh”

của thế giới trong năm 2007, ứng dụng công nghệ siêu cảm ứng có thể thực hiện mọi mệnh

lệnh từ thao tác cùng lúc ở cả ba ngón tay người sử dụng như: cuộn, phóng to – thu nhỏ, và

50 companies that change the world

xoay tròn các hình ảnh trên màn hình theo ý muốn. Đây thực sự là một sản phẩm công nghệ

cao đầy quyến rũ và dễ sử dụng đến mức… kinh ngạc! Một sản phẩm có khả năng làm thay

đổi các khái niệm và nhận thức thông thường của chúng ta về điện thoại di động, máy quay

phim chụp ảnh, máy nghe nhạc và cả máy vi tính.

iPhone, thiết bị truyền thông đa phương tiện – Sản phẩm công nghệ “đỉnh” của năm 2007.

Trong năm 2008 này, Apple sẽ giới thiệu trackpad dành cho các dòng máy laptop

Apple trong tương lai, sử dụng công nghệ đa cảm ứng (multi-touch technology) mà họ từng

ứng dụng vào các máy iPhone của mình.

Với khả năng điều hành xuất sắc và tinh thần theo đuổi sự hoàn mỹ tuyệt đối, Steve

Jobs, linh hồn của Apple Inc., thậm chí còn được ví như một “Jobs Christ”, “Đấng cứu nạn …

thất nghiệp”13 của nhân loại. Và điều này hình như có phần đúng.

13 “Jobs Christ” – Jesus Christ: Lối so sánh ví von xem Steve Jobs như thần thánh. Trên thực tế, Hãng Apple

đang cung cấp việc làm ổn định cho 20.000 nhân viên toàn thời gian, chưa kể đội ngũ nhân lực từ các nhà phân

phối, các đại lý trên toàn thế giới.

50 companies that change the world

Một bức tranh vui cách điệu từ điển tích “Jesus Christ và các môn đệ” với khuôn mặt lắp ghép của

Steve Jobs cùng hào quang hình trái táo khuyết, xung quanh là các “môn đệ trung thành” đang sử dụng

nh ng sản phẩm trí tuệ của Apple.

Bất kể tia sét kỳ diệu kia có giáng xuống lần nữa trên cùng một tập đoàn hay không,

tài năng của Jobs đến đây đã được khẳng định. Steve Jobs đã chứng minh rằng mỗi bước đi

của ông và Apple là một “phép lạ”; và, câu chuyện cổ tích hiện đại này vẫn chưa đến hồi

kết thúc.

Thế giới sẽ còn “nghiêng ngả” vì Steve Jobs và quả táo khuyết Apple .

* * *Steve Jobs đã nói:

“Sáng tạo là điểm khác biệt giữa một nhà lãnh đạo và một kẻ ăn theo.”

“Innovation distinguishes between a leader and a follower.”

***

một cơ hội thay đổi cả thế giới?”