§Ò c­ng chi tiÕt

Sự thực hiện vai trò bao gồm những hành vi đã biểu lộ ra bên ngoài của một diễn viên liên quan đến vai trò cụ thể mà anh ta đang đóng. Trái ngược với những mong đợi có tính quy chuẩn, là những “điều nên làm” hay những yêu cầu về hành vi của vai trò quy định, sự thực hiện vai trò là hành vi thực được người diễn viên biểu lộ trong một vai trò. Có thể có sự khác nhau đáng kể trong cách cư xử mà các diễn viên khác nhau đóng một vai trò giống nhau hoặc trong các cư xử của cùng một diễn viên đóng cùng một vai trò trong những dịp khác nhau. Bất cứ những hành vi vai trò khác biệt nào cũng có thể hoàn thiện những mong đợi của cùng một vai trò.

Thực vậy, nhà hát, nơi được coi là khởi xướng khái niệm vai trò, mang lại những ví dụ mẫu mực nhất về cách thức các cá nhân khác nhau đóng cùng một vai trò có thể biểu lộ những hành vi vai trò khác nhau. Không có hai diễn viên cùng đóng một vai Hamlet, Macbeth, Othello hay Willie Loman nào lại thể hiện một cách chính xác những hành vi như nhau. Lời thoại có thể như nhau nhưng điệu bộ hay ngữ điệu thường là khác nhau. Trong thế giới thực tế, mục đích của những chức năng khác nhau liên quan đến vai trò (ví dụ đưa trẻ em vào kỷ luật) có thể giống nhau nhưng con đường để đi tới mục đích này có thể khác xa nhau. Vì những lý do này mà thuyết vai trò có khuynh hướng phân loại sự thực hiện vai trò không chỉ dưới dạng những hành vi cụ thể được thể hiện khi thực thi một vai trò mà còn dưới dạng đặc tính của hành vi và các mục đích hay động cơ thúc đẩy hành vi đó (Biddle & Thomas, 1966).

Hai trong số các nhà lý luận vai trò nổi bật quan tâm đến sự thực hiện vai trò là Sarbin (1966) và Goffman (1959). Trong việc định nghĩa một số các chiều hướng khác nhau của việc thực hiện vai trò, cả hai đều quan tâm đến mối quan hệ giữa cái tôi và vai trò mà cái tôi đó được đảm nhận.

Sarbin phân loại sự thực thi vai trò dưới dạng cường độ của sự thực thi vai trò. Ông định nghĩa rằng cường độ cùng với chiều hướng của sự khu biệt cái tôi-vai trò. Ông cho rằng có bảy mức độ trong sự thực thi vai trò khác nhau về mặt cường độ của chúng. Các mức độ của ông trải từ mức thấp nhất của sự thực thi, liên quan đến sự thực thi khá máy móc chức năng của vai trò và nơi mà cái tôi và vai trò được khu biệt một cách rõ ràng, đến mức độ thực thi liên quan đến sự thống hợp hoàn toàn cái tôi và vai trò. Ở mức độ cao nhất của sự thực thi này, cái tôi và vai trò mà nó đang đảm nhận không có sự khu biệt và vì thế sự thực thi được tăng cường độ lên cao nhất. Nói tóm lại, Sarbin cho rằng chiều hướng đáng chú ý của sự khác biệt trong việc thực hiện vai trò được hiện thân bởi sự dính líu của cá nhân trong vai trò đang được thực thi.

Goffman (1959) tuyên bố rằng sự thể hiện của một diễn viên trong một vai là sự nỗ lực để truyền đạt, công khai hoặc ngầm ẩn, cho người khác rằng một phần của bản thân mà anh ta muốn được hiểu. Theo nghĩa hẹp của từ, Goffman đề cập đến những đặc điểm có ý nghĩa của sự thực hiện vai trò. Ông gọi những đặc điểm có ý nghĩa này là “bộ mặt” mà người diễn viên đó xây dựng nên để ghi dấu ấn cho người khác bằng thực tế rằng anh ta đang sống theo các mặt được lý tưởng hoá của vai trò được giao. Chẳng hạn, nếu một trong những mong đợi được lĩnh hội của một giáo sư đại học là ông ta là người uyên thâm trong những hứng thú và nghề nghiệp mình theo đuổi thì người giáo sư ấy có thể công khai truyền đạt với người khác rằng ông ta đang sống theo sự mong đợi này bằng việc xếp những tạp chí khoa học vào đầy những giá sách trong phòng khách của ông ta. Tuy nhiên, ông ta có thể giấu giếm thiên hướng của mình đối với những quyển sách tranh truyện vui bằng việc xếp chúng vào phần ít có thể tới gần trong ngôi nhà. Do đó, Goffman nhấn mạnh rằng sự thực hiện vai trò cộng đồng của một diễn viên trong khung cảnh diễn viên- người khác ít nhất một phần tạo thành cấu trúc của một “bộ mặt” vai trò phù hợp. Sau đó, người diễn viên có thể ghi dấu ấn trong lòng người khác bằng sự hoàn thiện những mong đợi về vai trò qua sự biểu lộ có lựa chọn các mặt được giới hạn của bản thân anh ta.