Qu¶n lý chÊt l­îng hµng n ng s¶n vµ thùc phÈm chÕ biÕn xuÊt khÈu

(Tham luËn ®äc t¹i Héi th¶o cïng tªn t¹i Hµ Néi, ngµy 6/4/2006)

Tr­íc hÕt cÇn kh¼ng ®Þnh hội nhập kinh tế quốc tế là một xu thế tất yếu của nền kinh tế Việt Nam nói chung. Qu¸ tr×nh nµy liªn quan ®Õn viÖc kÕt hîp nhiÒu thµnh phÇn thµnh mét tæng thÓ, trong ®ã bao hµm ý muèn t¨ng c¶ vÒ tÇm cì còng nh­ ph¹m vi cña c¸c bªn tham gia. Kh¸i niÖm héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®­îc dïng ®Ó chØ sù hîp nhÊt c¸c nÒn kinh tÕ riªng biÖt thµnh nh÷ng thÞ tr­êng ®éc nhÊt, réng lín h¬n: th«ng th­¬ng lµ th«ng qua viÖc rì bá c¸c rµo c¶n ®èi víi trao ®æi hµng ho¸, dÞch vô vµ ®Çu t­ gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ. Sù gia nhËp cña mét nÒn kinh tÕ nµo ®ã vµo mét “khu vùc th­¬ng m¹i tù do” cña khu vùc (vÝ dô nh­ ASEAN) dÉn ®Õn héi nhËp mét phÇn víi nÒn kinh tÕ khu vùc; sù gia nhËp vµo WTO thóc ®Èy héi nhËp vµo thÞ tr­êng toµn cÇu. Héi nhËp kinh tÕ ch¾c ch¾n sÏ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ gi¸ ®èi víi n«ng s¶n hµng ho¸, dÞch vô ®­îc trao ®æi, thay ®æi vÒ kÕ ho¹ch cña c¶ ng­êi tiªu dïng còng nh­ cña nhµ s¶n xuÊt, tiÕp cËn ®Õn møc cao h¬n cña c«ng nghÖ vµ ®Çu t­ n­íc ngoµi trùc tiÕp, c¸c ¸p lùc th­¬ng m¹i cho viÖc hµi hoµ ho¸ thñ tôc th­¬ng m¹i, tiªu chuÈn, th«ng lÖ vµ nhu cÇu cho viÖc di chuyÓn nhiÒu h¬n cña nh÷ng ng­êi cã liªn quan ®Õn viÖc ph©n phèi hay tiªu dïng dÞch vô.

Nh÷ng thay ®æi ®i kÌm víi héi nhËp kinh tÕ cña mét nÒn kinh tÕ, vÒ nguyªn t¾c, ch¾c ch¾n sÏ c¶i thiÖn tÝnh chuyªn m«n ho¸ cña s¶n xuÊt trong khu vùc vµ sau ®ã lµ n¨ng suÊt cña c¶ khu vùc. NÕu bá qua nh÷ng chi phÝ ®iÒu chØnh kinh tÕ ®èi víi gi¸ vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, tiªu dïng vµ ®Çu t­ míi, nh÷ng c¶i thiÖn vÒ n¨ng suÊt sÏ dÉn ®Õn sù giµu cã h¬n.

NhËn râ tÝnh cÊp b¸ch cña viÖc tham gia vµo hÖ thèng kinh tÕ quèc tÕ toµn cÇu, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· cam kÕt héi nhËp s©u h¬n vµo nÒn kinh tÕ khu vùc còng nh­ thÕ giíi. Toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp khu vùc lµ héi nhËp kinh tÕ lµ trung t©m cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam. KÓ tõ khi n­íc ta b¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ tõ kho¶ng 20 n¨m trë l¹i ®©y, ®Êt n­íc ngµy cµng héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Cam kÕt ®èi víi héi nhËp quèc tÕ còng ®­îc tiÕp tôc ®­îc kh¼ng ®Þnh trong NghÞ quyÕt sè 07-NQ/TW, cña Bé ChÝnh trÞ ngµy 27/11/2001, trong ®ã nhÊn m¹nh c¸c môc tiªu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña n­íc ta lµ “chñ ®éng héi nhËp toµn cÇu, më réng c¸c thÞ tr­êng, huy ®éng ®Çu t­, c«ng nghÖ vµ kiÕn thøc qu¶n lý nh»m thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc”. Trë thµnh thµnh viªn cña Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) vµo n¨m 2006 sÏ ®¸nh dÊu mét mèc quan träng trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam.

ViÖt Nam nh×n chung lµ mét n­íc n«ng nghiÖp víi 67% lùc l­îng lao ®éng sèng b»ng nghÒ n«ng. Kho¶ng 1/4 tæng GDP vµ kho¶ng 1/3 tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu lµ tõ n«ng nghiÖp. Do ®ã ngµnh n«ng nghiÖp lµ mét ngµnh quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ n­íc ta vÒ ph­¬ng diÖn viÖc lµm vµ an ninh l­¬ng thùc. Trong khi ®ã, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ gia nhËp WTO, sÏ mang ®Õn c¶ c¬ héi còng nh­ th¸ch thøc cho ngµnh n«ng nghiÖp. Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc nµy chñ yÕu xoay quanh kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ cña ngµnh. ThÞ tr­êng míi sÏ ®­îc më cöa h¬n n÷a, nh­ng ®ång thêi, c¸c nhµ s¶n xuÊt n­íc ngoµi sÏ cã thÓ tiÕp cËn nhiÒu h¬n víi thÞ tr­êng trong n­íc. ChÝnh s¸ch vµ ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ trong ngµnh n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, do ®ã cÇn ph¶i ®­îc ®iÒu chØnh nh»m chuÈn bÞ cho ngµnh héi nhËp thµnh c«ng. Nh÷ng ®iÒu chØnh nµy ®­îc thÓ hiÖn qua lé tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ngµnh ®· ®­îc x©y dùng th«ng qua Dù ¸n “T¨ng c­êng n¨ng lùc héi nhËp quèc tÕ cho ngµnh n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n” ®­îc triÓn khai trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. §©y lµ mét lé tr×nh tæng quan nh»m gì bá nh÷ng rµo c¶n ®èi víi viÖc tiÕp cËn thÞ tr­êng quèc tÕ còng nh­ lµ c¸c dßng ch¶y ®Çu t­ ®èi víi nhµnh n«ng nghiÖp cña ®Êt n­íc. Nh÷ng thay ®æi trong m«i tr­êng chÝnh s¸ch nh»m thóc ®Èy héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ngµnh n«ng nghiÖp trong lé tr×nh nµy sÏ bao gåm c¸c vÊn ®Ò chñ yÕu sau:

- TiÕp tôc ®æi míi chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i hµng n«ng s¶n h¬n n÷a. NÕu ViÖt Nam mong muèn t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh n«ng nghiÖp vµ t¨ng n¨ng suÊt tæng hîp c¸c yÕu tè, th× ph¶i c¾t gi¶m b¶o hé. ChÝnh phñ ph¶i cã quyÕt ®Þnh c¬ b¶n r»ng c¸c nguyªn t¾c vµ th«ng lÖ liªn quan ®Õn viÖc trë thµnh thµnh viªn cña WTO sÏ t¹o ra khu«n khæ c¬ b¶n cho viÖc héi nhËp. Gia nhËp WTO (vµ thùc hiÖn HiÖp ®Þnh Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN còng nh­ c¸c cam kÕt hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i kh¸c) sÏ ®Þnh h×nh phÇn lín nh÷ng b­íc tiÕp theo cña ®æi míi chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ trong n«ng nghiÖp cïng víi viÖc x©y dùng c¸c thÓ chÕ cã liªn quan trong nh÷ng n¨m tíi ®©y;

- §Þnh h­íng l¹i nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî cña ChÝnh phñ víi viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch bæ sung nh»m ®¹t ®­îc c¸c lîi Ých vµ thóc ®Èy nh÷ng ®iÒu chØnh c¬ cÊu mµ héi nhËp vµ t¨ng tr­ëng sÏ mang l¹i, ®Æc biÖt th«ng qua thóc ®Èy viÖc h×nh thµnh c¸c thÞ tr­êng ®Çy ®ñ, hiÖu qu¶ ®èi víi ®Êt, lao ®éng, tÝn dông n«ng th«n vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n;

- Thóc ®Èy c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n;

- N©ng cao chÊt l­îng vµ tiªu chuÈn cña n«ng s¶n ®¹t møc quèc tÕ. ChÝnh phñ cã vai trß trong viÖc quy ®Þnh chÊt l­îng cña n«ng s¶n phÈm. Do vËy, ChÝnh phñ cÇn thóc ®Èy viÖc x©y dùng, ban hµnh c¸c phÈm cÊp vµ tiªu chuÈn cho phÐp nh÷ng tiªu chuÈn quèc tÕ ®­îc ¸p dông trong n­íc; vµ

- Thóc ®Èy nhËn thøc cña ng­êi d©n, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã liªn quan vµ sù ñng hé cña hä ®èi víi nh÷ng thay ®æi trong qu¸ tr×nh héi nhËp.

Trong khu«n khæ cña cuéc Héi th¶o nµy, ®èi víi ngµnh n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, ba trong sè nh÷ng vÊn ®Ò cña lé tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ nªu trªn cÇn ®­îc hiÓu mét c¸ch thËt râ rµng lµ: tiÕp tôc ®æi míi chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i hµng n«ng s¶n; thóc ®Èy c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ khuyÕn khÝch khÝch ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n; vµ n©ng cao chÊt l­îng vµ tiªu chuÈn cña n«ng s¶n ®¹t møc quèc tÕ.

* TiÕp tôc ®æi míi chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i hµng n«ng s¶n, h­íng tíi viÖc hoµn thiÖn qu¸ tr×nh héi nhËp, vÉn cßn nhiÒu lÜnh vùc mµ ViÖt Nam cã thÓ hµnh ®éng nh»m tèi ®a ho¸ nh÷ng lîi Ých thu ®­îc tõ viÖc sö dông WTO nh­ lµ khu«n khæ cho qu¸ tr×nh héi nhËp, bao gåm:

+ lång ghÐp nh÷ng nguyªn t¾c h­íng dÉn cña WTO, nh­ ®èi xö MFN, ®èi xö quèc gia vµ tÝnh minh b¹ch trong quyÕt s¸ch trong n­íc cµng sím vµ cµng hoµn thiÖn ®Õn møc cã thÓ;

+ h×nh thµnh vµ thùc hiÖn mét chiÕn l­îc vÒ thuÕ dùa trªn mét hÖ thèng quy ®Þnh vµ rµng buéc c¸c møc thuÕ cµng gÇn møc thuÕ ¸p dông cµng tèt;

+ ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch phï hîp vµ chÕ ®é thÓ chÕ ®Ó khuyÕn khÝch c¹nh tranh trong n­íc. Cïng víi c¸c chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cëi më h¬n, ®iÒu nµy sÏ gióp ngµnh n«ng nghiÖp cã thÓ thu ®­îc lîi Ých lín nhÊt tõ ®Çu t­ n­íc ngoµi.

B·i bá dÇn c¸c hµng rµo phi thuÕ vµ thay thÕ chóng b»ng thuÕ vµ/hay hÖ thèng quy ®Þnh mµ hÖ thèng nµy kh«ng ph©n biÖt ®èi xö víi hµng nhËp khÈu trõ tr­êng hîp v× lý do søc khoÎ, an toµn hay m«i tr­êng ®ang lµ trung t©m cña c¸c ch­¬ng tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i cña rÊt nhiÒu quèc gia vµ ph¶i trë thµnh mét yÕu tè c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh héi nhËp hiÖu qu¶ cña ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam. Nh÷ng b»ng chøng thùc tiÔn còng nh­ lý thuyÕt cho thÊy r»ng môc ®Ých trung h¹n lµ h­íng tíi mét cÊu tróc thuÕ t­¬ng ®èi thÊp vµ ®ång nhÊt. NhiÒu nghiªn cøu còng nh­ c¸c kinh nghiÖm thùc tiÔn chØ ra r»ng kh«ng cã lîi vÒ mÆt kinh tÕ vµ thËm chÝ lµ nguy hiÓm ®i kÌm khi ®Æt ra c¸c hµng rµo b¶o hé cao kh«ng cÇn thiÕt ®èi víi nh÷ng ngµnh thay thÕ nh©p khÈu.

Mét cÊu tróc thuÕ leo thang còng lµ kh«ng cÇn thiÕt ®Ó t¹o ra nh÷ng møc b¶o hé kh¸c nhau theo suèt chuçi s¶n xuÊt cña nh÷ng ngµnh hµng n«ng s¶n. Lý do quan träng nhÊt kh«ng nªn ¸p dông thuÕ ph©n t¸n lµ nã sÏ bãp mÐo c¬ cÊu ®Çu t­, c¬ cÊu sö dông lao ®éng vµ thËm chÝ c¶ ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt. H¬n n÷a, c¬ cÊu leo thang khiÕn cho nh÷ng ®iÒu chØnh khi c¸c ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng thay ®æi sÏ kh«ng diÔn ra ªm ¶ vµ kh«ng kÞp thêi. Mét cam kÕt m¹nh mÏ ®èi víi mét chÕ ®é thuÕ ®ång nhÊt cã thÓ gióp gi¶m bít ®éng c¬ cho viÖc vËn ®éng hµnh lang ®èi víi b¶o hé. Mét lý do quan träng nh­ng ®«i khi còng bÞ bá qua ®èi víi viÖc qu¶n lý thuÕ, mét hÖ thèng thuÕ ®ång nhÊt sÏ lµm ®¬n gi¶n rÊt nhiÒu c«ng t¸c h¶i quan, gi¶m chi phÝ tu©n thñ ®èi víi nhµ kinh doanh còng nh­ gi¶m nguy c¬ tham nhòng. Mét cÊu tróc thuÕ t­¬ng ®èi thÊp vµ ®ång nhÊt còng sÏ gi¶m ®éng c¬ cña bu«n lËu. Tuy nhiªn, mét ®Þnh h­íng tíi cÊu tróc thuÕ thÊp vµ ®ång nhÊt cÇn ph¶i ®­îc th«ng b¸o râ rµng tr­íc c«ng chóng ®Ó c¸c doanh nghiÖp n»m ®­îc vµ ®iÒu chØnh.

Cã hai mèi lo ng¹i th­êng ®­a ra liªn quan ®Õn tù do ho¸ c¸c quy ®Þnh th­¬ng m¹i. Thø nhÊt, nhiÒu doanh nghiÖp n«ng nghiÖp ViÖt Nam ®­îc coi lµ yÕu vµ chÞu g¸nh nÆng cña c«ng nghÖ l¹c hËu, nªn sÏ gÆp khã kh¨n trong trong khi c¹nh tranh trong m«i tr­êng th­¬ng m¹i më cöa. Thø hai, c¸c thÓ chÕ thÞ tr­êng lµm c¬ së cho mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vÉn ch­a ®­îc ph¸t triÓn hoµn chØnh, chóng cã thÓ h¹n chÕ vµ bãp mÐo nh÷ng ®iÒu chØnh kinh tÕ khi tù do ho¸.

Liªn quan ®Õn lý do thø nhÊt, ®iÓm ®Çu tiªn cÇn ®­îc ®­a ra lµ lµ g¸nh nÆng cña viÖc hç trî nh÷ng ngµnh yÕu kÐm, nh­ trong tr­êng hîp cña ngµnh mÝa ®­êng, sÏ ®Ì lªn c¸c ngµnh kh¸c, vÝ dô nh­ ngµnh b¸nh kÑo. Nh­ vËy, ng¨n c¶n sù ®iÒu chØnh liªn quan ®Õn thu hÑp mét sè ngµnh yÕu kÐm râ rµng sÏ kiÒm chÕ sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kh¸c mµ lÏ ra nã sÏ c¹nh tranh h¬n nÕu chóng ®­îc sö dông nguyªn liÖu th« ë møc gi¸ chung trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Nh­ vËy, tr× ho·n qu¸ tr×nh tù do ho¸ cã thÓ chuyÓn c¸c vÊn ®Ò tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c hay tr× ho·n gi¶i ph¸p tèi ­u chø kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò. Mét ®iÓm thø hai lµ nÕu kh«ng cã ¸p lùc c¹nh tranh, c¸c doanh nghiÖp khã cã thÓ trë nªn m¹nh mÏ h¬n. Trong khi nh÷ng lo ng¹i vÒ x· héi vµ chÝnh trÞ cã thÓ yªu cÇu ®èi xö ®Æc biÖt ®èi víi mét ngµnh n«ng nghiÖp cô thÓ nµo ®ã, sù lùa chän c«ng cô ®Ó lµm ®iÒu nµy kh«ng ®­îc t¹o ra nh÷ng g¸nh nÆng cho céng ®ång mµ ph¶i nh»m ®óng vÊn ®Ò c¬ b¶n.

§èi víi lý do thø hai, cã thÓ c«ng b»ng khi nãi r»ng ViÖt Nam ch­a hoµn toµn ®­îc trang bÞ ®Çy ®ñ liªn quan ®Õn c¸c thÓ chÕ thÞ tr­êng so víi c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn h¬n trong khu vùc vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c thÓ chÕ nµy cÇn lµ mét ­u tiªn. Tuy nhiªn, kh«ng râ liÖu tr× ho·n ®æi míi th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ cã thÓ gióp ph¸t triÓn c¸c thÓ chÕ nµy. CÇn l­u ý r»ng tèc ®é ph¸t triÓn c¸c thÓ chÕ thÞ tr­êng nµy phÇn nµo ®­îc thóc ®Èy b»ng nhu cÇu. NÕu c¸c c«ng ty, kÓ c¶ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, bÞ buéc ph¶i ho¹t ®éng trong mét m«i tr­êng bÞ qu¶n lý chÆt chÏ, trong khu«n khæ ®iÒu khiÓn tËp trung th× c¸c doanh nghiÖp nµy sÏ Ýt cã lÝ do ®Ó nhËn thÊy mét nhu cÇu ph¶i cã c¸c thÓ chÕ thÞ tr­êng. Tuy nhiªn, nÕu c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong m«i tr­êng quãc tÕ khi mµ mäi doanh nghiÖp hä gÆp vµ lµm viÖc ®Òu ®­îc tiÕp cËn víi nh÷ng thÓ chÕ nh­ vËy, hä sÏ rÊt cã thÓ mong muèn nh÷ng thÓ chÕ nµy còng ®­îc thµnh lËp ë trong n­íc. Trªn thùc tÕ, mét sù hµi hoµ tuyÖt ®èi gi÷a sù më cöa vµ c¸c s¾p xÕp vÒ thÓ chÕ lµ ®iÒu kh«ng bao giê tån t¹i, ngay c¶ t¹i c¸c n­íc ph¸t triÓn.

* Thóc ®Èy ®æi míi doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë khu vùc n«ng th«n lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò c¸p b¸ch hiÖn nay kh«ng chØ ®èi víi ngµnh n«ng nghiÖp vµ PTNT. Cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy r»ng khi ChÝnh phñ gi¶m bít c¸c biÖn ph¸p b¶o hé ®­êng biªn vµ hç trî tµi chÝnh mang tÝnh bãp mÐo th­¬ng m¹i trong ngµnh n«ng nghiÖp th× c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc sÏ lµ thµnh phÇn bÞ t¸c ®éng lín nhÊt hiÖn nay, hay nãi c¸ch kh¸c hä sÏ lµ ng­êi thua thiÖt nhiÒu nhÊt, ®¬n gi¶n chØ bëi v× hiÖn nay hä lµ ng­êi ®­îc h­ëng lîi chñ yÕu tõ hµng rµo b¶o hé còng nh­ sù hç trî cña ChÝnh phñ. Do ®ã, tiÕp tôc ®æi míi nh÷ng nhµ n­íc nµy cÇn ph¶i liªn hÖ trùc tiÕp víi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ s©u réng h¬n. §¶m b¶o ngµnh n«ng nghiÖp cã thÓ ®iÒu chØnh nhanh chãng víi nh÷ng th¸ch thøc vµ c¬ héi míi n¶y sinh sÏ ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¶i nhanh chãng ®Þnh h­íng th­¬ng m¹i vµ kh«ng g©y c¶n trë cho khu vùc kinh tÕ phi nhµ n­íc trong c¹nh tranh vÒ c¸c nguån lùc.

Dï sao ch¨ng n÷a, ®Ó ®æi míi doanh nghiÖp nhµ n­íc, Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT cÇn ph¶i cã nh÷ng hµnh ®éng quyÕt liÖt h¬n n÷a ®Ó kh«ng cßn ph¶i qu¶n lý trùc tiÕp nh÷ng doanh nghiÖp nµy víi môc tiªu c¬ b¶n lµ thay ®æi vÒ quyÒn së h÷u. Tr­íc tiªn, Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT sÏ ®¸nh gi¸ l¹i ho¹t ®éng cña c¸c DNNN. Dùa trªn nh÷ng ®¸nh gi¸ ®ã, Bé cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc nh÷ng chiÕn l­îc phï hîp nhÊt ®èi víi tõng DN bao gåm cæ phÇn ho¸, b¸n, kho¸n, cho thuª hay gi¶i thÓ. Cïng víi qu¸ tr×nh nµy. Bé ph¶i bá nh÷ng trî cÊp ®èi víi c¸c DNNN tõ nguån ng©n s¸ch. Tõng b­íc tiÕn tíi kh«ng cßn bÊt cø mét sù ph©n biÖt ®èi xö nµo ®èi víi bÊt kú doanh nghiÖp nµo dùa trªn quyÒn së h÷u. ChÝnh s¸ch nµy còng dÉn ®Õn mét hÖ thèng c¹nh tranh h¬n, cho phÐp mäi doanh nghiÖp, dï lµ t­ nh©n hay nhµ n­íc së h÷u, ®­îc c¹nh tranh b×nh ®¼ng vµ hîp t¸c ®Ó tõng b­íc tiÕn tíi mét nÒn n«ng nghiÖp c¹nh tranh, ®a d¹ng vµ ®Þnh h­íng thÞ tr­êng.

HiÖn nay ë ViÖt Nam vÉn cßn thiÕu trÇm träng c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ho¹t ®éng trong c¸c vïng n«ng th«n. C¸c doanh nghiÖp nµy sö dông mét sè lao ®éng thuª bªn ngoµi vµ rÊt linh ho¹t ®èi víi nh÷ng yªu cÇu thÞ tr­êng vÒ s¶n phÈm cïng nh­ c¸c quy ®Þnh vÒ hîp ®ång vµ th­êng cã chi phÝ s¶n xuÊt thÊp h¬n khiÕn c¸c doanh nghiÖp nµy cã søc c¹nh tranh h¬n, linh ho¹t h¬n so víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cã quy m« lín h¬n. NhiÒu nghiªn cøu ®· cho thÊy r»ng sù t¨ng tr­ëng cña thµnh phÇn nµy sÏ t¹o ra ®éng lùc cho nÒn kinh tÕ n«ng th«n th«ng qua sù liªn kÕt ng­îc víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ liªn kÕt xu«i víi c¸c ngµnh kh¸c trong nÒn kinh tÕ.

HiÖn nay, trë ng¹i chñ yÕu ®èi víi viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá liªn quan ®Õn vèn, tiÕp cËn vÒ ®Êt ®ai, thiÕu c¬ së h¹ tÇng vµ sù gióp ®ì cña c¸c thÓ chÕ. Trong nh÷ng n¨m tíi, ChÝnh phñ cÇn ­u tiªn h¬n n÷a cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c trë ng¹i nµy, nhÊt lµ liªn quan ®Õn tiÕp cËn vèn vay vµ m«i tr­êng chÝnh s¸ch ®Êt ®ai.

* N©ng cao chÊt l­îng vµ tiªu chuÈn cña n«ng s¶n ®¹t møc quèc tÕ lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra khi c¸c n­íc ph¸t triÓn ®ang cam kÕt trong vßng ®µm ph¸n Doha sÏ gi¶m møc thuÕ vµ hç trî cho n«ng d©n. NhiÒu ng­êi lo ng¹i r»ng xu h­íng gia t¨ng ¸p dông c¸c tiªu chuÈn kü thuËt, nhÊt lµ c¸c biÖn ph¸p SPS vµ quy ®Þnh vÒ m«i tr­êng ®Ó kiÓm so¸t hµng ho¸ rÎ tõ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trµn vµo. VÝ dô c¸c n­íc EU ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu trõ khi chóng ®¸p øng nh÷ng tiªu chuÈn ngÆt nghÌo vÒ hµm l­îng c¸c chÊt cã h¹i hay thuèc trõ s©u. Nh÷ng tiªu chuÈn míi nh­ vËy cã vÎ nh­ kh«ng phï hîp hay kh«ng ®¸p øng yªu cÇu trong c¸c quy ®Þnh cña WTO r»ng chóng ph¶i dùa trªn c¬ së khoa häc. Nhõng lo ng¹i vÒ an toµn thùc phÈm ®· lµm gia t¨ng t©m lý e ng¹i cña c«ng chóng vµ t¹o ra mét m«i tr­êng chÝnh trÞ khi nh÷ng triÕt lý nh­ “phßng ngõa” cã vÎ hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ lËp ph¸p. Ng­êi s¶n xuÊt vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam cÇn ph¶i theo dâi sÝt sao xu h­íng nµy. V× ®iÒu nµy sÏ cã thÓ thay ®æi thÞ tr­êng quèc tÕ ®èi víi hµg xuÊt khÈu cña n­íc ta, trong nhiÒu tr­êng hîp sÏ t¨ng h¹n chÕ th­¬ng m¹i vµ trong nhiÒu tr­êng hîp kh¸c lµ viÖc gia t¨ng nhu cÇu ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm ®¸p øng ®­îc tiªu chuÈn kh¾t khe h¬n.

V× vËy, ®Ó v­ît qua nh÷ng d¹ng b¶o hé th­¬ng m¹i míi d­íi c¸i vá cña tiªu chuÈn kü thuËt hay biÖn ph¸p SPS, ViÖt Nam ph¶i quan t©m ®óng møc ®Õn viÖc c¶i thiÖn hÖ thèng tiªu chuÈn kü thuËt vµ SPS. NÕu kh«ng c¸c s¶n phÈm n«ng s¶n n­íc ta sÏ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng trë ng¹i rÊt lín khi th©m nhËp vµo c¸c thÞ tr­êng ph¸t triÓn. C¸ch tiÕp cËn râ nhÊt lµ tõng b­íc ¸p dông vµ thõa nhËn c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ (bao gåm c¸c tiªu chuÈn cña IPPC, OIE, CODEX vµ tiªu chuÈn GMP ®èi víi s¶n xuÊt l­¬ng thùc. Nãi c¸ch kh¸c, chóng ta ph¶i ®¶m b¶o c¸c tiªu chuÈn quy ®Þnh cña m×nh t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn c¸c s¶n phÈm ®¸p øng ®­îc thÞ tr­êng cã yªu cÇu cao.

ChÝnh phñ ®ãng vai trß quan träng trong quy ®Þnh chÊt l­îng n«ng s¶n. §ång thêi, ChÝnh phñ còng ph¶i thóc ®Èy sù h×nh thµnh c¸c phÈm cÊp vµ tiªu chuÈn cho phÐp c¸c ®ßi hái vÒ chÊt l­îng trªn thÞ tr­êng thÕ giíi ®­îc chuyÓn thµnh c¸c sù kÝch thÝch vÒ gi¸ ë cÊp n«ng tr¹i.

Có thể nói, việc ưu tiên phát triển chế biến nông, lâm sản trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn là một trong những bước đi phù hợp với xu thế chung và tạo ra sự thay đổi nhất định trong cơ cấu đầu tư của ngành nông nghiệp trong tương lai. Bởi vì, sự phát triển này sẽ làm tăng giá trị gia tăng, nâng cao khả năng cạnh tranh và tiêu thụ của các mặt hàng nông, lâm sản, qua đó, tạo ra nhiều công ăn, việc làm và tăng thu nhập cho người nông dân. Chính vì vậy, sự đổi mới các chính sách nhằm tạo điều kiện thúc đẩy quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, nhất là các chính sách về đầu tư và mở cửa thị trường tiêu thụ đã đem lại những cơ hội to lớn trong việc phát triển ngành chế biến nông, lâm sản.

Một trong những điều có thể thấy rõ đó là chỉ trong một thời gian không dài vừa qua số lượng các nhà máy, cơ sở chế biến nông, lâm sản đã tăng lên rất nhanh. Một số ngành như chế biến gạo, chế biến rau quả, chế biến gỗ… số lượng các nhà máy được hình thành và đi vào hoạt động trong 10 năm gần đây tăng gấp 2-3 lần số lượng được hình thành trong thời gian 20 trước đó.

Sự đổi mới công nghệ chế biến cũng diễn ra ngày càng mạnh mẽ hơn, ngày càng có nhiều công nghệ tiên tiến, hiện đại được áp dụng trong c¸c nhµ m¸y, c¬ së chÕ biÕn do sù tiÕp cËn ngµy cµng lín gi÷a c¸c ®¬n vÞ chÕ biÕn n«ng, l©m s¶n trong n­íc víi c¸c ®èi t¸c n­íc ngoµi.

Ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ngoµi chøc n¨ng phôc vô yªu cÇu an ninh x· héi ®· vµ ®ang ngµy cµng g¾n víi c¸c ho¹t ®éng chÕ biÕn h¬n, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi ®Çu t­ nhiÒu h¬n n÷a vµo lÜnh vùc nµy.

ChÊt l­îng s¶n phÈm ®ang tõng b­íc ®­îc c¶i thiÖn vµ sÏ ph¶i ®¹t tiªu chuÈn chÊt l­îng khu vùc vµ thÕ giíi trong t­¬ng lai gÇn, mét mÆt ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña ng­êi tiªu dïng trong n­íc, mÆt kh¸c nh»m phï hîp víi thÞ tr­êng xuÊt khÈu.

Trong quá trình héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, c¸c doanh nghiÖp n«ng nghiÖp ViÖt Nam nãi chung vµ doanh nghiÖp, c¬ së chÕ biÕn n«ng, l©m s¶n nãi chung sÏ ph¶i chÞu nh÷ng ¸p lùc vµ th¸ch thøc kh¸ lín, tËp trung ë 3 khÝa c¹nh chñ yÕu sau:

- hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp, c¬ së chÕ biÕn ®Òu cã n¨ng lùc kh«ng cao, l¹i ®ang sö dông nh÷ng c«ng nghÖ l¹c hËu nªn sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ canh tranh trong m«i tr­êng th­¬ng m¹i më cöa;

- nhËn thøc cña c¶ c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vµ chñ doanh nghiÖp, c¬ së s¶n xuÊt vÉn ch­a theo kÞp nh÷ng ®ßi hái cña qu¸ tr×nh héi nhËp; vµ

- c¸c thÓ chÕ thÞ tr­êng lµm c¬ së cho mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vÉn ch­a hoµn toµn ®­îc ph¸t triÓn hoµn chØnh cã thÓ lµm h¹n chÕ c¬ héi ph¸t triÓn.

Cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy ®©y lµ nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña lÜnh vùc chÕ biÕn n«ng, l©m s¶n cña ViÖt Nam. Nh­ ®· tr×nh bµy ë phÇn tr­íc, viÖc t¨ng c­êng hç trî ®èi víi mét sè ngµnh cã nhiÒu yÕu kÐm (c¶ vÒ c«ng nghÖ, thiÕt bÞ lÉn qui m« s¶n xuÊt) th­êng ®em l¹i g¸nh nÆng cho c¸c ngµnh liªn quan. VÝ dô nh­ tÕp tôc hç trî cho ngµnh mÝa ®­êng sÏ lµm gi¶m n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh b¸nh kÑo. H¬n thÕ n÷a, khi thiÕu ®i ¸p lùc c¹nh tranh, c¸c doanh nghiÖp sÏ khã cã thÓ v­¬n lªn ®­îc, khã cã thÓ trë lªn m¹nh mÏ h¬n vµ ®­îc qu¶n lý tèt h¬n. Sù ch­a râ rµng vÒ thÓ chÕ, chÝnh s¸ch, khung ph¸p lý... theo yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã xu h­íng ®Èy c¸c doanh nghiÖp vµo mét m«i tr­êng ho¹t ®éng bÞ qu¶n lý chÆt chÏ h¬n. HiÖn t¹i, vÉn cã nhiÒu doanh nghiÖp, nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc muèn ®­îc qu¶n lý theo m« h×nh tËp trung, bao cÊp tr­íc ®©y.

Héi nhËp kinh tÕ ®em l¹i luång giã míi cho c¸c nhµ ®Çu t­ nãi chung vµ ®Çu t­ trong lÜnh vùc chÕ biÕn n«ng, l©m s¶n nãi riªng. Tuy nhiªn, sù th«ng tho¸ng trong qu¸ tr×nh ®Çu t­ nµy ®· ®em l¹i nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh trong qu¸ tr×nh qu¶n lý ngµnh hµng vµ chÊt l­îng s¶n phÈm. Hµng lo¹t nhµ m¸y, c¬ së chÕ biÕn ®­îc x©y dùng vµ ®i vµo ho¹t ®éng theo luËt ®Çu t­, víi thêi gian thÈm ®Þnh ng¾n, thiÕu ý kiÕn cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc… ®· vµ ®ang ph¸ vì ®Þnh h­íng, quy ho¹ch ph¸t triÓn cña nhiÒu ngµnh hµng. NhiÒu ®¬n vÞ chÕ biÕn n«ng, l©m s¶n ngay sau khi x©y dùng xong ®· thiÕu hoÆc kh«ng cã nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt, kh«ng thu håi ®­îc vèn lµm l·ng phÝ tµi s¶n x· héi. MÆt kh¸c, viÖc qu¶n lý chÊt l­îng s¶n phÈm trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn ch­a ®­îc t«n träng t¹o ra sù hçn lo¹n trong viÖc thu gom nguyªn liÖu ®Çu vµo cña c¸c nhµ m¸y, c¬ së chÕ biÕn, ®ång thêi lµm gi¶m chÊt l­îng, uy tÝn cña c¸c mÆt hµng chÕ biÕn n«ng, l©m s¶n ViÖt Nam c¶ ë thÞ tr­êng trong n­íc vµ thÞ tr­êng thÕ giíi.

T¹o ra ®­îc nh÷ng chÝnh s¸ch, c¬ së ph¸p lý phï hîp vÒ tiªu chuÈn vµ c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ võa cã thÓ n©ng cao ®­îc tÝnh tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña c¸c nhµ m¸y, c¬ së chÕ biÕn n«ng, l©m s¶n võa t¹o ra ®­îc mét c«ng cô qu¶n lý cã hiÖu qu¶, ®¶m b¶o ®­îc ®Þnh h­íng vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh. Trong ®ã, c¸c tiªu chuÈn, nhÊt lµ tiªu chuÈn quèc gia víi t­ c¸ch lµ ph­¬ng tiÖn nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm cÇn ®­îc ®¶m b¶o thèng nhÊt vµ cã kh¶ n¨ng ¸p dông réng r·i.

Bªn c¹nh ®ã, HiÖp ®Þnh WTO vÒ Hµng rµo kü thuËt trong th­¬ng m¹i (HiÖp ®Þnh TBT) mÆc dï ®¶m b¶o r»ng c¸c cuéc ®µm ph¸n kü thuËt vµ c¸c tiªu chuÈn còng nh­ viÖc kiÓm tra vµ thñ tôc cÊp phÐp kh«ng t¹o ra c¸c c¶n trë kh«ng cÇn thiÕt ®Õn th­¬ng m¹i nh­ng l¹i thõa nhËn r»ng c¸c n­íc cã quyÒn b¶o hé ë nh÷ng møc ®é mµ hä thÊy phï hîp. HiÖp ®Þnh TBT còng bao gåm c¸c tiªu chuÈn ®­îc ¸p dông trong c¸c ph­¬ng ph¸p chÕ biÕn vµ s¶n xuÊt liªn quan ®Õn ®Æc tÝnh cña b¶n th©n s¶n phÈm. Do ®ã, HiÖp ®Þnh nµy khuyÕn khÝch c¸c n­íc sö dông nh÷ng tiªu chuÈn quèc tÕ nÕu phï hîp vµ yªu cÇu c¸c c¬ quan tiªu chuÈn quèc gia ph¶i tu©n thñ mét sè ®iÒu lÖ vµ quy ®Þnh nh­:

- sö dông c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ lµm c¬ së cho c¸c tiªu chuÈn quèc gia;

- ®¶m b¶o c¸c tiªu chuÈn quèc gia ph¶i phï hîp c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ.

ViÖc x©y dùng ®­îc nh÷ng tiªu chuÈn ®­îc hµi hoµ trong khu vùc vµ thÕ giíi t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc ban hµnh ®­îc nh÷ng quy chuÈn kü thuËt phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý tèt h¬n.

II. ChiÕn l­îc xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010

1. 
   ChiÕn l­îc chung
   

Để đạt được những mục tiêu trên, các quan điểm chủ đạo về phát triển xuất khẩu trong giai đoạn 2006-2010 cần được quán triệt thực hiện là: