Ch¬ng 4. m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn vµ m« pháng t¸c ®éng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch
I. Giíi thiÖu m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn vµ nh÷ng giíi h¹n
I.1. Giíi thiÖu m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn
HiÖn nay m« pháng thùc tiÔn b»ng c¸c m« h×nh to¸n kinh tÕ cã xu híng ngµy cµng t¨ng trong ph©n tÝch chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp ViÖt Nam. PhÇn lín c¸c m« h×nh kinh tÕ lîng hiÖn ®îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè kh¸c nhau ®Õn môc tiªu nghiªn cøu (vÝ dô nh lîi nhuËn cña mét lo¹i hµng ho¸). Ma trËn ph©n tÝch chÝnh s¸ch (Policy Analysis Matrix) thêng ®îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch kh¸c nhau tíi lîi nhuËn cña ngêi s¶n xuÊt mét lo¹i hµng ho¸ nhÊt ®Þnh. M« h×nh tèi u ho¸ (Optimization) gÇn ®©y còng b¾t ®Çu ®îc sö dông nhiÒu h¬n víi môc ®Ých tèi u ho¸ thu nhËp cña mét ®èi tîng cô thÓ (vÝ dô nh thu nhËp cña n«ng d©n) dùa trªn mét tËp hîp c¸c lo¹i hµng ho¸ mµ ®èi tîng ®ã s¶n xuÊt. Tuú theo môc tiªu nghiªn cøu mµ ngêi ta lùa chän lo¹i m« h×nh sö dông.
Ch¬ng 4 sö dông m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn (Partial Equilibrium Model) ®Ó ph©n tÝch ¶nh hëng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch tíi môc tiªu tèi u ho¸ tæng lîi Ých ngêi tiªu dïng vµ lîi Ých ngêi s¶n xuÊt (lîi Ých x· héi). Do ®Æc thï cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam cã h¬n 90% s¶n lîng cµ phª ViÖt Nam lµ ®Ó xuÊt khÈu nªn bªn c¹nh víi môc tiªu tèi u ho¸ lîi Ých x· héi, Ch¬ng 4 xem xÐt lîi Ých ngêi s¶n xuÊt nh lµ mét môc tiªu cÇn ®¹t ®îc cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch.
I.2. Nh÷ng giíi h¹n cña m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn
M« h×nh c©n b»ng riªng phÇn íc tÝnh "tæng lîi Ých x· héi" t¹i ®iÓm c©n b»ng thÞ trêng vµ ®o lêng c¸c can thiÖp chÝnh s¸ch cña nhµ níc lµm thay ®æi ®iÓm c©n b»ng thÞ trêng vµ tæng lîi Ých x· héi. Møc ®é t¸c ®éng cña tõng chÝnh s¸ch tíi t¨ng/gi¶m "tæng lîi Ých x· héi" sÏ lµ c¬ së ®Ó ®a ra c¸c gîi ý chÝnh s¸ch. Tuy nhiªn, vÒ khÝa c¹nh lý thuyÕt, viÖc sö dông m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn ®Ó ph©n tÝch ¶nh hëng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch dùa trªn mét sè gi¶ thuyÕt sau:
-
Lîi nhuËn ®îc xem nh môc ®Ých sèng cña mçi thµnh viªn trong x· héi.
-
ThÞ trêng cña hµng ho¸ xem xÐt lµ hoµn h¶o.
-
C¸c yÕu tè kh¸c ngoµi m« h×nh ®îc gi¶ ®Þnh lµ gi÷a nguyªn kh«ng ®æi,
VÒ khÝa c¹nh thùc tiÔn triÓn khai, viÖc x©y dùng m« h×nh c©n b»ng riªng ph©n cho ngµnh cµ phª ViÖt Nam dùa trªn mét sè gi¶ thuyÕt hay h¹n chÕ sau:
-
ViÖc x©y dùng ®êng cung ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam dùa trªn sè liÖu ®iÒu tra t¹i tØnh §¨k L¨k - tØnh ®îc xem lµ ®¹i diÖn cho ngµnh cµ phª Robusta cña ViÖt Nam.
-
D¹ng cña c¸c ®êng cung vµ cÇu ®îc gi¶ ®Þnh lµ tuyÕn tÝnh v« h¹n vÒ c¶ 2 phÝa cña ®iÓm c©n b»ng thÞ trêng.
Cuèi cïng, nh mäi m« h×nh to¸n kinh tÕ, m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn ®îc sö dông ®Ó m« pháng thùc tiÔn chø b¶n th©n m« h×nh kh«ng ph¶i lµ thùc tiÔn, do ®ã, chØ ph¶n ¸nh ®óng mét phÇn cña thùc tiÔn. Møc ®é chÝnh x¸c phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh tÝnh chÝnh x¸c cña sè liÖu, sè lîng biÕn v.v...
I.3. C¸c bíc x©y dùng m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn
ViÖc x©y dùng m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn ®Ó m« pháng t¸c ®éng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch tíi lîi Ých ngµnh cµ phª ViÖt Nam ®îc kh¸i qu¸t thµnh 8 bíc chÝnh. Thø nhÊt, x¸c ®Þnh giíi h¹n vµ nh÷ng gi¶ thiÕt x©y dùng m« h×nh nh ®· tr×nh bÇy ë phÇn I.2. Thø hai, x©y dùng ®êng cung cµ phª t¹i hé tÝnh trªn 1 ha dùa trªn sè liÖu ®iÒu tra hé cña SDC t¹i §¨k L¨k th¸ng 6 n¨m 2003.
Thø ba, sö dông kinh tÕ lîng ®Ó íc tÝnh c¸c th«ng sè c¬ b¶n cña ®êng cung t¹i hé: hÖ sè chÆn, hÖ sè gãc vµ hÖ sè co gi·n cung t¹i ®iÓm c©n b»ng. Thø t, sö dông hai thèng sè c¬ b¶n lµ hÖ sè co gi·n cung t¹i hé t¹i ®iÓm c©n b»ng vµ ®iÓm c©n b»ng thÞ trêng n¨m 2002 ®Ó x©y dùng ®êng cung ngµnh cµ phª ViÖt Nam. Thø n¨m, x©y dùng ®êng cÇu ngµnh cµ phª ViÖt Nam dùa trªn sè liÖu s¶n lîng vµ gi¸ xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam trong giai ®o¹n 1994 - 2002. Thø s¸u, tÝnh tæng lîi Ých ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng (tæng lîi Ých x· héi) dùa trªn ®êng cung vµ cÇu ngµnh thu ®îc ë bíc 4 vµ 5 trªn. Thø bÈy, lùa chän c¸c chÝnh s¸ch ®Ó ®a vµo m« h×nh ph©n tÝch dùa trªn c¸c ý tëng thu ®îc tõ Ch¬ng 1, 2 vµ 3. Thø t¸m, kÕt luËn vµ gîi ý chÝnh s¸ch dùa trªn c¸c kÕt qu¶ m« pháng.
II. X©y dùng ®êng cung ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam
II. 1. §êng cung cµ phª t¹i hé tÝnh trªn 1 ha
Lý thuyÕt vµ c¸ch x©y dùng ®êng cung t¹i hé
Cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau ®Ó x©y dùng ®êng cung cµ phª vµ vÒ c¬ b¶n c¸c ®êng cung ®Òu ®îc x©y dùng dùa trªn c¸c lo¹i chi phÝ ®Çu vµo (®Êt ®ai, ph©n bãn, lao ®éng, níc tíi v.v...) cña ®èi tîng s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã. Tæng chi phÝ s¶n xuÊt (TC) gåm hai bé phËn cÊu thµnh lµ chi phÝ cè ®Þnh (FC) vµ chi phÝ biÕn ®æi (VC). FC lµ chi phÝ mµ h·ng ph¶i g¸nh chÞu bÊt kÓ møc s¶n lîng lµ bao nhiªu nh chi phÝ mua ®Êt, ®µo giÕng, l¾p ®Æt hÖ thèng tíi tiªu, c¸c m¸y mãc thu ho¹ch v.v.... FC lµ chi phÝ kh«ng thay ®æi theo s¶n lîng - nã lµ kho¶n ph¶i chi ngay c¶ khi kh«ng cã s¶n phÈm. ChØ cã thÓ lo¹i trõ chi phÝ b»ng c¸ch hé ®ã b¸n ®Êt trång cµ phª. VC lµ chi phÝ thay ®æi theo møc s¶n lîng nh lao ®éng, ph©n bãn, lîng níc tíi, lîng thuèc trõ s©u v.v...39
Nh vËy, tæng chi phÝ b»ng tæng hai lo¹i chi phÝ lµ cè ®Þnh vµ biÕn ®æi. §Ó quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt bao nhiªu, nh÷ng trång cµ phª cÇn biÕt VC sÏ t¨ng lªn nh thÕ nµo khi s¶n lîng t¨ng. §Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã, ngêi trång cµ phª cÇn ®a ra thªm mét sè thíc ®o chi phÝ n÷a mµ vÒ c¬ b¶n dùa trªn 3 lo¹i chi phÝ trªn (TC, FC vµ VC). Thíc ®o chi phÝ thø nhÊt lµ tæng chi phÝ b×nh qu©n (ATC). ATC ®îc tÝnh b»ng c¸ch lÊy TC chia cho tæng s¶n lîng cµ phª s¶n xuÊt ra. Do ®ã, ATC cho biÕt chi phÝ s¶n xuÊt trªn mét ®¬n vÞ s¶n lîng mµ kh¸i niÖm thêng sö dông lµ gi¸ thµnh s¶n xuÊt.
Thíc ®o chi phÝ thø hai lµ chi phÝ biÕn ®æi b×nh qu©n (AVC). AVC ®îc tÝnh b»ng c¸ch lÊy tæng chi phÝ biÕn ®æi chia cho tæng s¶n lîng s¶n xuÊt ra. Do ®ã, AVC cho biÕt chi phÝ biÕn ®æi b×nh qu©n trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm. Thíc ®o chi phÝ thø ba lµ chi phÝ cè ®Þnh b×nh qu©n (AFC). AFC ®îc tÝnh b»ng c¸ch lÊy TC chia cho tæng s¶n lîng s¶n xuÊt ra. Thíc ®o chi phÝ thø t lµ chi phÝ biªn (MC). MC - ®«i khi cßn ®îc gäi lµ chi phÝ gia t¨ng - lµ lîng chi phÝ t¨ng thªm do s¶n xuÊt thªm mét ®¬n vÞ s¶n phÈm. V× chi phÝ cè ®Þnh lµ kh«ng ®æi khi møc s¶n lîng thay ®æi nªn chi phÝ biªn thùc ra lµ lîng chi phÝ t¨ng thªm do s¶n xuÊt thªm mét ®¬n vÞ s¶n phÈm vµ v× vËy, MC ®îc tÝnh b»ng c¸ch lÊy phÇn thay ®æi cña chi phÝ biÕn ®æi (VC) chia cho phÇn thay ®æi cña s¶n lîng (Q). MC cho chóng ta biÕt sÏ ph¶i tèn bao nhiªu ®Ó t¨ng s¶n lîng cña h·ng thªm mét ®¬n vÞ n÷a.40
Tõ kh¸i niÖm vµ c¸c c«ng thøc tÝnh to¸n c¸c lo¹i chi phÝ nªu trªn th× h×nh thµnh nªn h×nh d¹ng cña c¸c ®êng chi phÝ ®ã. C¸c ®êng TC, VC vµ FC ®îc biÓu diÔn ë h×nh bªn. FC kh«ng thay ®æi theo møc s¶n lîng nªn cã d¹ng n»m ngang. VC b»ng 0 khi s¶n lîng b»ng 0, vµ sau ®ã liªn tôc t¨ng lªn khi s¶n lîng t¨ng. §êng TC ®îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch céng thªm ®êng FC vµ VC theo chiÒu däc. V× FC lµ kh«ng ®æi nªn kho¶ng c¸ch gi÷a 2 ®êng VC vµ TC b»ng FC. V× ®êng FC kh«ng ®æi nªn ®êng AFC gi¶m liªn tôc khi s¶n lîng t¨ng lªn. H×nh d¹ng cña c¸c ®êng chi phÝ kh¸c ®îc x¸c ®Þnh bëi mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®êng chi phÝ biªn vµ chi phÝ b×nh qu©n. Khi nµo ®êng MC n»m díi ATC th× ®êng ATC ®i xuèng. Khi nµo ®êng MC n»m trªn ATC th× ®êng ATC ®i lªn. Vµ khi ATC ®¹t cùc tiÓu, MC vµ ATC b»ng nhau. T¬ng tù nh vËy lµ ®êng AVC. Tuy nhiªn, ®êng AVC ®¹t ®iÓm cùc tiÓu cña nã t¹i møc s¶n lîng thÊp h¬n so víi ®êng ATC. Sù kh¸c biÖt nµy lµ do MC b»ng AVC t¹i ®iÓm cùc tiÓu cña ®êng AVC vµ MC b»ng ATC t¹i ®iÓm cùc tiÓu cña ATC. Do ATC bao giê còng lín h¬n AVC vµ ®êng chi phÝ biªn MC ®i lªn nªn ®iÓm cùc tiÓu cña ®êng ATC ph¶i n»m trªn vµ bªn ph¶i ®iÓm cùc tiÓu cña ®êng AVC.
V× mçi ngêi trång cµ phª chØ b¸n mét phÇn nhá trong lîng b¸n cña toµn ngµnh nªn ngêi trång cµ phª quyÕt ®Þnh b¸n bao nhiªu s¶n lîng sÏ kh«ng cã ¶nh hëng g× ®Õn gi¸ thÞ trêng cña s¶n phÈm. Gi¸ thÞ trêng ®îc x¸c ®Þnh bëi c¸c ®êng cung vµ cÇu cña ngµnh. V× thÕ ngêi trång cµ phª lµ ngêi chÊp nhËn gi¸: ngêi biÕt quyÕt ®Þnh s¶n lîng cña m×nh sÏ kh«ng cã ¶nh hëng ®Õn gi¸ cña s¶n phÈm. V× ngêi trång cµ phª lµ ngêi chÊp nhËn gi¸ nªn ®êng gi¸ lµ ®êng n»m ngang (®êng gi¸ P).
Tõ c¸c ®êng chi phÝ vµ ®êng gi¸ P ®· nªu ë trªn sÏ gi¶i thÝch quyÕt ®Þnh lùa chän møc s¶n lîng s¶n xuÊt cña ngêi trång cµ phª. §êng gi¸ P cã thÓ lªn hoÆc xuèng tuú theo biÕn ®éng cña thÞ trêng. Trong h×nh bªn, møc s¶n lîng mµ ngêi trång cµ phª ®ã nªn s¶n xuÊt lµ ë ®iÓm c©n b»ng C, t¹i ®ã doanh thu biªn (MR) b»ng chi phÝ biªn (MC). NÕu ®êng gi¸ P dÞch chuyÓn xuèng ®iÓm A, khi ®ã doanh thu biªn b»ng chi phÝ biªn t¹i ®iÓm chi phÝ biªn b»ng chi phÝ trung b×nh hay gi¸ thµnh s¶n xuÊt. T¹i ®iÓm A, lîi nhuËn cña ngêi trång cµ phª b»ng 0. NÕu ®êng gi¸ P tiÕp tôc dÞch chuyÓn xuèng ®iÓm B th× møc gi¸ b¸n chØ ®ñ ®Ó trang tr¶i cho c¸c kho¶n chi phÝ biÕn ®æi. C¸c møc gi¸ thÊp h¬n møc gi¸ t¹i ®iÓm B th× ngêi trång cµ phª kh«ng nªn tiÕp tôc s¶n xuÊt cµ phª n÷a.
Trong nh÷ng n¨m tíi, nÕu kh«ng cã nh÷ng gi¶m sót ®ét ngét vÒ phÝa cung, gi¸ thÞ trêng cµ phª thÕ giíi sÏ kh«ng thÓ ®¹t ®îc møc cao nh trong giai ®o¹n 1994 - 1999. Qua ph©n tÝch b»ng M« h×nh c©n b»ng riªng phÇn (Partial equilibrium model), nh÷ng hé vµ nh÷ng vïng cã gi¸ thµnh s¶n xuÊt cµ phª trªn 5600 ®/kg (kh«ng tÝnh c«ng lao ®éng gia ®×nh vµ c¸c kho¶n phÝ tµi nguyªn) sÏ gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n trong kinh doanh cµ phª vµ nªn chuyÓn ®æi sang trång c¸c lo¹i c©y trång kh¸c hoÆc ®iÒu chØnh l¹i c¬ cÊu chi phÝ, n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nh»m ®a gi¸ thµnh xuèng díi møc 5600 ®/kg.
X©y dùng ®êng cung tuyÕn tÝnh t¹i hé trªn 1 ha
Trªn thùc tiÔn, ®êng MC cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau nh tuyÕn tÝnh, phi tuyÕn. Trong phÇn nµy, chóng ta kh«ng nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm cña ®êng cung phi tuyÕn. Tïy theo môc ®Ých sö dông mµ ngêi ta m« t¶ ®êng cung ë c¸c d¹ng tuyÕn tÝnh kh¸c nhau: s¶n lîng lµ hµm sè cña gi¸ hay gi¸ lµ hµm sè cña s¶n lîng. VÝ dô hµm cung cã d¹ng P = a + bQ hay Q = c + dP. Trong ®ã, a vµ c ®îc gäi lµ c¸c hÖ sè chÆn, b vµ d ®îc gäi lµ hÖ sè gãc hay ®é dèc cña ®êng cung. C¸c hÖ sè a, b, c, d cã mèi quan hÖ víi nhau, cô thÓ, c b»ng -a/b vµ d b»ng 1/b. §Ó íc lîng c¸c hÖ sè a, b, c vµ d, nhãm nghiªn cøu SDC sö dông hai chuçi sè liÖu lµ chi phÝ s¶n xuÊt biªn vµ s¶n lîng. Sau ®ã sö dông ph¬ng ph¸p håi qui OLS ®Ó íc tÝnh c¸c hÖ sè nµy.
X¸c ®Þnh hÖ sè co gi·n cung t¹i hé t¹i ®iÓm c©n b»ng hé
Mét trong nh÷ng th«ng sè cña ®êng cung thêng ®îc sö dông trong ph©n tÝch lµ hÖ sè co gi·n cung. HÖ sè co gi·n cung ®îc ®Þnh nghÜa lµ phÇn tr¨m thay ®æi cña lîng cung chia cho phÇn tr¨m thay ®æi cña gi¸. C«ng thøc tÝnh hÖ sè co gi·n cung ë h×nh bªn. Tõ c«ng thøc tÝnh nµy, t¹i mét ®iÓm trªn ®êng cung, ngêi ta thÊy mèi quan hÖ gi÷a hÖ sè co gi·n cung víi hÖ sè gãc cña ®êng cung. HÖ sè co gi·n cung b»ng hÖ sè gãc nh©n víi møc gi¸ vµ chia cho s¶n lîng t¹i ®iÓm xem xÐt trªn ®êng cung. Tõ ®ã, chóng ta biÕt r»ng nÕu chóng ta biÕt hÖ sè co gi·n t¹i mét ®iÓm th× chóng ta sÏ suy ra ®îc hÖ sè gãc vµ hÖ sè chÆn cña ®êng cung ®ã
Tõ c¸c kÕt qu¶ håi qui vµ c«ng thøc tÝnh hÖ sè co gi·n cung, nhãm nghiªn cøu SDC thu ®îc b¶ng tãm t¾t kÕt qu¶ vÒ c¸c th«ng sè ®êng cung t¹i hé sau:
C¸c th«ng sè chÝnh cña ®êng cung cµ phª t¹i hé trªn 1 ha
D¹ng hµm
|
HÖ sè chÆn håi qui
|
HÖ sè gãc
|
Gi¸ c©n b»ng t¹i hé n¨m 2002 (000VND/tÊn)
|
Møc s¶n lîng c©n b»ng n¨m 2002 (tÊn)
|
HÖ sè co gi·n t¹i ®iÓm c©n b»ng (Elasticity)
|
Hµm cung håi qui gèc (P = a + b*Q)
|
-1512
|
2981.0496
|
6000.00
|
2.52
|
|
Hµm cung ®iÒu chØnh t¹i hé (Q = a + b*P)
|
6000
|
0.0003
|
6000.00
|
2.52
|
0.80
|
II. 2. §êng cung ngµnh hµng cµ phª Robusta ViÖt Nam
X©y dùng ®êng cung ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam trong n¨m 2002 dùa trªn 2 th«ng sè c¬ b¶n. Thø nhÊt lµ to¹ ®é ®iÓm c©n b»ng ngµnh hµng cµ phª Robusta ViÖt Nam (s¶n lîng xuÊt khÈu cµ phª Robusta ViÖt Nam n¨m 2002 lµ 747435,44 tÊn vµ møc gi¸ xuÊt khÈu qui vÒ tiÒn ViÖt Nam lµ 8762,17 ngh×n ®ång). Thø hai, dùa trªn hÖ sè co gi·n cung t¹i hé trªn 1 ha (0,8).
C¸c th«ng sè chÝnh cña hµm cung ngµnh cµ phª Robusta ViÖt nam
D¹ng hµm
|
HÖ sè chÆn
|
HÖ sè gãc
|
Gi¸ c©n b»ng t¹i hé n¨m 2002 (000VND/tÊn)
|
Møc s¶n lîng c©n b»ng n¨m 2002 (tÊn)
|
HÖ sè co gi·n t¹i ®iÓm c©n b»ng (Elasticity)
|
Hµm cung håi qui t¹i hé (P = a + b*Q)
|
-1512
|
2981.0496
|
6000.00
|
2.52
|
|
Hµm cung ®iÒu chØnh t¹i hé (Q = a + b*P)
|
6000
|
0.0003
|
6000.00
|
2.52
|
0.80
|
Hµm cung ®iÒu chØnh t¹i c¶ng xuÊt khÈu (Q = a + b*P)
|
150462
|
68.1308
|
8762.17
|
747435.44
|
0.80
|
Hµm cung ®iÒu chØnh t¹i c¶ng xuÊt khÈu (P = a + b*Q)
|
-2208
|
0.0147
|
8762.17
|
747435.44
|
| II.3. §êng cÇu ngµnh hµng cµ phª Robusta ViÖt Nam
§êng cÇu cµ phª Robusta cña ViÖt Nam ®îc íc tÝnh dùa trªn sè liÖu s¶n lîng xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam vµ gi¸ xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam tõ n¨m 1994 ®Õn n¨m 2002. D¹ng hµm sö dông trong håi qui lµ tuyÕn tÝnh P = a + bQ. Sau khi t×m ®îc d¹ng hµm P = a + bQ th× tiÕn hµnh tÝnh hµm ngîc Q = c + dP. T¬ng tù nh ®èi víi ®êng cung, Mét trong nh÷ng th«ng sè cña ®êng cÇu thêng ®îc sö dông trong ph©n tÝch lµ hÖ sè co gi·n cÇu. HÖ sè co gi·n cÇu ®îc ®Þnh nghÜa lµ phÇn tr¨m thay ®æi cña lîng cÇu chia cho phÇn tr¨m thay ®æi cña gi¸. C«ng thøc tÝnh hÖ sè co gi·n cÇu ë h×nh bªn. Tõ c«ng thøc tÝnh nµy, t¹i mét ®iÓm trªn ®êng cÇu, ngêi ta thÊy mèi quan hÖ gi÷a hÖ sè co gi·n cÇu víi hÖ sè gãc cña ®êng cÇu. HÖ sè co gi·n cÇu b»ng hÖ sè gãc nh©n víi møc gi¸ vµ chia cho s¶n lîng t¹i ®iÓm xem xÐt trªn ®êng cÇu. Tõ ®ã, ngêi ta biÕt r»ng nÕu biÕt hÖ sè co gi·n t¹i mét ®iÓm th× chóng ta sÏ suy ra ®îc hÖ sè gãc vµ hÖ sè chÆn cña ®êng cung ®ã.
Tõ hµm ngîc nµy tÝnh hÖ sè co gi·n t¹i ®iÓm c©n b»ng thÞ trêng ®îc x¸c ®Þnh lµ s¶n lîng xuÊt khÈu cµ phª Robusta ViÖt Nam n¨m 2002 lµ 747435,44 tÊn vµ møc gi¸ xuÊt khÈu qui vÒ tiÒn ViÖt Nam lµ 8762,17 ngh×n ®ång.
C¸c th«ng sè chÝnh cña hµm cÇu cµ phª Robusta ViÖt Nam
D¹ng hµm
|
HÖ sè chÆn håi qui
|
HÖ sè gãc
|
Gi¸ c©n b»ng t¹i hé n¨m 2002 (000VND/tÊn)
|
Møc s¶n lîng c©n b»ng n¨m 2002 (tÊn)
|
HÖ sè co gi·n t¹i ®iÓm c©n b»ng (Elasticity)
|
Hµm cÇu håi qui t¹i c¶ng xuÊt khÈu (P = a + b*Q)
|
31240
|
-0.0301
|
8762.17
|
747435.44
|
|
Hµm cÇu håi qui ®iÒu chØnh t¹i c¶ng xuÊt khÈu (Q = a + b*P)
|
1038793
|
-33.2518
|
8762.17
|
747435.44
|
-0.39
|
III. C©n b»ng thÞ trêng vµ tæng lîi Ých x· héi
III.1. Cung, cÇu vµ c©n b»ng thÞ trêng
§êng cung S cho biÕt ngêi s¶n xuÊt s½n sµng b¸n mét lîng hµng ho¸ lµ bao nhiªu trªn thÞ trêng øng víi mçi møc gi¸ mµ hä thu ®îc. §êng nµy dèc lªn bëi v× gi¸ cµng cao th× c¸c h·ng cµng cã nhiÒu kh¶ n¨ng vµ cµng muèn s¶n xuÊt vµ b¸n hµng nhiÒu h¬n.
§êng cÇu D cho biÕt ngêi tiªu dïng s½n sµng mua mét lîng hµng ho¸ lµ bao nhiªu øng víi mçi møc gi¸ trªn mét ®¬n vÞ hµng ho¸ mµ hä ph¶i tr¶. §êng nµy dèc xuèng bëi v× ngêi tiªu dïng thêng s½n sµng mua nhiÒu h¬n nÕu gi¸ thÊp h¬n.
Hai ®êng cung vµ cÇu c¾t nhau t¹i møc s¶n lîng c©n b»ng (t¹i ®iÓm cung võa ®ñ cÇu). C¬ chÕ thÞ trêng lµ xu thÕ trong thÞ trêng tù do ®Ó cho gi¸ thay ®æi cho ®Õn khi thÞ trêng c©n b»ng (cã nghÜa lµ, cho ®Õn khi lîng cung vµ lîng cÇu b»ng nhau). T¹i ®iÓm c©n b»ng kh«ng cã t×nh tr¹ng cung thiÕu hoÆc thõa, do vËy còng kh«ng cã søc Ðp nµo buéc gi¸ ph¶i tiÕp tôc thay ®æi. Cung vµ cÇu cã thÓ kh«ng ph¶i lóc nµo còng c©n b»ng, vµ mét sè thÞ trêng cã thÓ kh«ng ®¹t ®îc c©n b»ng mét c¸ch nhanh chãng khi c¸c ®iÒu kiÖn ®ét ngét thay ®æi, nhng xu thÕ cña thÞ trêng lµ tiÕn tíi tr¹ng th¸i c©n b»ng.
ThÆng d ngêi tiªu dïng lµ chªnh lÖch gi÷a møc tèi ®a mµ mét ngêi sÏ tr¶ cho mét hµng ho¸ vµ gi¸ thÞ trêng cña nã. Mét kh¸i niÖm t¬ng tù còng ®îc ¸p dông cho h·ng. NÕu chi phÝ biªn ®ang t¨ng, gi¸ cña s¶n phÈm lín h¬n chi phÝ biªn cña mçi ®¬n vÞ s¶n xuÊt ra, trõ ®¬n vÞ cuèi cïng. Do ®ã, c¸c h·ng thu ®îc thÆng d tõ tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ, trõ s¶n phÈm cuèi cïng. ThÆng d s¶n xuÊt cña mét h·ng lµ tæng tÊt c¶ c¸c chªnh lÖch gi÷a gi¸ thÞ trêng cña hµng ho¸ vµ chi phÝ s¶n xuÊt biªn cña tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt ra. Nh thÆng d tiªu dïng biÓu thÞ diÖn tÝch n»m phÝa díi ®êng cÇu c¸ nh©n vµ n»m phÝa trªn gi¸ thÞ trêng cña s¶n phÈm, thÆng d s¶n xuÊt biÓu thÞ diÖn tÝch n»m phÝ trªn ®êng cung cña nhµ s¶n xuÊt vµ díi gi¸ thÞ trêng.41
ThÆng d s¶n xuÊt ®èi víi mét h·ng. ThÆng d s¶n xuÊt ®èi víi mét h·ng ®îc ®o bëi diÖn tÝch mµu x¸m bªn díi gi¸ thÞ trêng vµ trªn ®êng chi phÝ biªn, gi÷a møc s¶n lîng 0 vµ q*, s¶n lîng tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Nãi c¸ch kh¸c, nã b»ng h×nh ch÷ nhËt ABCD v× tæng cña tÊt c¶ c¸c chi phÝ biªn ®Õn q* b»ng chi phÝ biÕn ®æi cña viÖc s¶n xuÊt q*.
C¸c th«ng sè chÝnh cña hµm cung vµ cÇu ngµnh cµ phª Robusta ViÖt N
Nguån:
am
D¹ng hµm
|
HÖ sè chÆn
|
HÖ sè gãc
|
Gi¸ c©n b»ng t¹i hé n¨m 2002 (000VND/tÊn)
|
Møc s¶n lîng c©n b»ng n¨m 2002 (tÊn)
|
HÖ sè co gi·n t¹i ®iÓm c©n b»ng (Elasticity)
|
Hµm cung ®iÒu chØnh t¹i c¶ng xuÊt khÈu (P = a + b*Q)
|
-2208
|
0.0147
|
8762.17
|
747435.44
|
0.8
|
Hµm cÇu håi qui t¹i c¶ng xuÊt khÈu (P = a + b*Q)
|
31240
|
-0.0301
|
8762.17
|
747435.44
|
-0.39
|
III.2. Lùa chän kÞch b¶n ph©n tÝch chÝnh s¸ch
M« h×nh c©n b»ng riªng phÇn ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña chÝn lùa chän chÝnh s¸ch vµ c¸c biÕn sè t¸c ®éng tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµnh cµ phª Robusta ViÖt Nam (®iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i, gi¶m chi phÝ chÕ biÕn t¹i c¸c doanh nghiÖp, gi¶m chi phÝ trång cµ phª t¹i hé, gi¶m chi phÝ vËn chuyÓn xuÊt khÈu, gi¶m chi phÝ xuÊt khÈu t¹i c¶ng, gi¶m l·i suÊt vay t¹i hé, gi¶m l·i suÊt vay t¹i doanh nghiÖp, gi¶m thuÕ ®Êt n«ng nghiÖp, gi¶m diÖn tÝch trång cµ phª Robusta) cho thÊy c¸c chÝnh s¸ch/biÕn theo thø tù m¹nh yÕu tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµnh cµ phª ViÖt Nam: (i) §iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i, (ii) Gi¶m s¶n lîng cµ phª Robusta, (iii) T¨ng ®Çu t cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, (iv) N©ng cao chÊt lîng dÞch vô tÝn dông ng©n hµng, vµ (v) T¨ng ®Çu t c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n.
KÞch b¶n vµ lý do lùa chän kÞch b¶n
TT
|
C¸c chÝnh s¸ch lùa chän
|
Møc ®é thay ®æi so víi kÞch b¶n gèc
|
Lîi Ých/kh¶ n¨ng c¹nh tranh t¨ng/gi¶m so víi kÞch b¶n gèc (%)
| -
|
N©ng cao tû gi¸ hèi ®o¸i
|
15%
|
23%
| -
|
Gi¶m chi phÝ chÕ biÕn t¹i c¸c doanh nghiÖp.
|
5%
|
0.32%
| -
|
Gi¶m chi phÝ trång cµ phª t¹i hé.
|
5%
|
16.05%
| -
|
Gi¶m chi phÝ vËn chuyÓn xuÊt khÈu cµ phª.
|
10%
|
1.6%
| -
|
Gi¶m chi phÝ thñ tôc h¶i quan xuÊt khÈu
|
10%
|
0.05%
| -
|
Gi¶m l·i suÊt vay t¹i hé.
|
Tõ 8%/n¨m xuèng 6%/n¨m
|
5.59%
| -
|
Gi¶m l·i suÊt vay t¹i doanh nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu cµ phª
|
Tõ 20%/n¨m xuèng 15%/n¨m
|
0.17%
| -
|
Gi¶m thuÕ ®Êt n«ng nghiÖp
|
50%
|
0.53%
| -
|
Gi¶m diÖn tÝch trång cµ phª Robusta
|
15%
|
21%
|
V. KÕt luËn
ThiÕu chiÕn lîc ph¸t triÓn tæng thÓ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam
C¸c môc tiªu ®Ò ra ®èi víi ngµnh cµ phª ViÖt Nam cha ®îc ®Æt trong bèi c¶nh ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ còng nh ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam. C¸c môc tiªu ph¸t triÓn cµ phª kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn c¸c ngµnh hµng kh¸c nh l©m nghiÖp, cao su hay chÌ. ThiÕu mét kÕ ho¹ch tæng thÓ nh kiÓu t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña khu vùc n«ng nghiÖp sÏ ¶nh hëng tíi c¸c môc tiªu ph¸t triÓn cña ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam.
TÝnh thiÕu linh ho¹t cña c¸c chÝnh s¸ch
C¸c chÝnh s¸ch nh thu mua t¹m tr÷, thëng xuÊt khÈu, khoanh nî, gi·n nî v.v... ®· nhanh chãng gãp phÇn lµm gi¶m ¶nh hëng tiªu cùc cña khñng ho¶ng gi¸. Tuy nhiªn, mét sè nh÷ng chÝnh s¸ch quan träng kh¸c nh tû gi¸ hèi ®o¸i l¹i gÇn nh kh«ng thay ®æi trong suèt thêi kú khñng ho¶ng. ChÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i trong t¬ng lai cÇn linh ho¹t h¬n, ph¶n øng kÞp víi nh÷ng diÔn biÕn thÞ trêng. Qua m« pháng t¸c ®éng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch b»ng m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn (Partial equilibrium model) th× chØ cÇn mét thay ®æi nhá cña tû gi¸ hèi ®o¸i sÏ ®ãng gãp nhiÒu h¬n bÊt kú mét chÝnh s¸ch nµo ®· ®îc ¸p dông ®èi víi tæng lîi Ých cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam. Mét vÝ dô lµ Brazil ®· ph¸ tû gi¸ hèi ®o¸i tíi 30% nh»m t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cµ phª cña hä. KÕt qu¶ lµ ngµnh cµ phª Brazil vÉn tiÕp tôc t¨ng trëng, ngêi trång cµ phª vÉn thu ®îc lîi nhuËn vµ hiÖn lµ níc ®øng ®Çu xuÊt khÈu thÕ giíi vÒ c¶ hai lo¹i cµ phª Arabica vµ Robusta.
ChÝnh s¸ch tÝn dông u ®·i cña nhµ níc khã tiÕp cËn tíi ®èi tîng hëng lîi
MÆc dï chÝnh s¸ch tÝn dông hiÖn nay cã nhiÒu ®iÒu kho¶n u ®·i ®èi víi tÊt c¶ c¸c t¸c nh©n tham gia kªnh s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª nh l·i suÊt thÊp, khoan nî, gi·n nî v.v... nhng tÊt c¶ c¸c yÕu tè ®Ó tiÕp cËn víi chÝnh s¸ch ®Òu cha tèt. Thø nhÊt, nh÷ng qui ®Þnh vÒ lîng vèn vay hiÖn nay chñ yÕu quan t©m ®Õn gi¸ trÞ tµi s¶n thÕ chÊp h¬n lµ kh¶ n¨ng sinh lîi cña dù ¸n vay. H¬n n÷a, viÖc qui ®Þnh lîng tiÒn vay kh«ng vît qu¸ mét tû lÖ % nhÊt ®Þnh cña gi¸ trÞ tµi s¶n còng g©y nhiÒu khã kh¨n cho ngêi cã nhu cÇu vay vèn. HiÖn nay, thiÕu tµi s¶n thÕ chÊp lµ c¶n trë lín nhÊt ®èi víi nh÷ng ngêi trång cµ phª nghÌo vµ c¸c doanh nghiÖp qui m« nhá. Thø hai, c¸c thñ tôc hµnh chÝnh cña c¸c ng©n hµng cha th«ng tho¸ng, g©y nhiÒu khã kh¨n cho ngêi trång, c¸c chñ ®¹i lý còng nh doanh nghiÖp.
§Çu t c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n t¨ng nhanh nhng cha t¬ng xøng
Nguån vèn ®Çu t vµo c¬ së h¹ tÇng nh giao th«ng, truyÒn th«ng, thuû lîi, ®iÖn, mÆc dï ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ trong h¬n 10 n¨m qua nhng hÇu hÕt ý kiÕn cña c¸c doanh nghiÖp, c¸ nh©n vµ tæ chøc ®Òu cho r»ng cha t¬ng xøng, cha ®ãng vai trß quan träng trong viÖc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam. §êng xÊu ®· lµm t¨ng chi phÝ vËn chuyÓn, gi¶m gi¸ thu mua t¹i c¸c ®iÓm thu mua cµ phª kh¸c nhau. Chi phÝ sö dông m¹ng Internet hiÖn nay cao h¬n c¸c níc trong khu vùc. NhiÒu doanh nghiÖp ®· ph¶i bá viÖc sö dông m¹ng do chi phÝ cao vµ gi¸ cµ phª gi¶m. T¨ng ®Çu t c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n sÏ lµ yÕu tè c¬ b¶n n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi.
Nh vËy, 4 yÕu tè gi¸ lao ®éng rÎ, n¨ng suÊt cao, kho¶ng c¸ch vËn chuyÓn trong níc vµ m«i trêng chÝnh s¸ch th«ng tho¸ng t¹o nªn lîi thÕ c¹nh tranh cao trong nh÷ng n¨m qua cña cµ phª ViÖt Nam ch¾c ch¾n sÏ ®ãng vai trß gi¶m dÇn. §Ó cã thÓ duy tr× ®îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh, ngµnh cµ phª ViÖt Nam cÇn dÇn vît qua ®îc 9 th¸ch thøc nªu trªn. H¬n n÷a, hiÖn nay, ViÖt Nam n»m trong ph©n ®o¹n thÞ trêng bÊt æn gi¸ trÞ thÊp nµy do c¶ nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan t¹o ra vµ kh«ng dÔ g× cã thÓ kh¾c phôc ®îc trong ng¾n h¹n. Do ®ã, viÖc chñ ®éng tõng bíc kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trªn sÏ gãp phÇn ®a ViÖt Nam vît qua ®îc ph©n ®o¹n thÞ trêng nµy vµ tiÕp cËn dÇn víi c¸c ph©n ®o¹n thÞ trêng æn ®Þnh vµ gi¸ trÞ cao h¬n.
Sù dông m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn ®Ó m« pháng t¸c ®éng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch kh¸c nhau tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµnh cµ phª Robusta ViÖt Nam cho thÊy c¸c chÝnh s¸ch theo thø tù m¹nh yÕu tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµnh cµ phª ViÖt Nam: (i) §iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i, (ii) Gi¶m s¶n lîng cµ phª Robusta, (iii) T¨ng ®Çu t cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, (iv) N©ng cao chÊt lîng dÞch vô tÝn dông ng©n hµng, vµ (v) T¨ng ®Çu t c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |