Lm. Giuse nguyeãn höÕu trieáT 08/07/2013

Lm. Giuse NGUYEÃN HÖÕU TRIEÁT

08/07/2013



1. 
   Gutenberg (người Đức, 1400–1468) : 1436 đúc chữ để xếp và phát minh máy in đầu tiên.
   
2. 
   Năm 1450 Gutenberg (Johannes Gensfleisch) hợp tác với J. Fust, in tuyệt tác phẩm là cuốn Kinh Thánh được mệnh danh là "Kinh Thánh 42 dòng" vào năm 1455 tại Mayence (Đức).
   

3. 
   Theo các bản dịch Việt ngữ, Thánh Kinh hay Kinh Thánh đều đúng, đôi khi còn gọi là Sách Thánh.
   

"Một quyển sách duy nhất, một kho tàng chân lý bất tận, trong đó chứa đựng đủ những gì ta cần phải biết về Thiên Chúa, về nhân loại, về vũ trụ, theo quan điểm tôn giáo. Đó là Kinh Thánh, Thiên Chúa có mặt trên mỗi trang sách. Ngài tự mặc khải dưới mọi khía cạnh, Ngài nói, Ngài làm : tất cả đều được viết trong đó. Còn con người ? Con người cũng được mô tả trong đó một cách rất chân thực. Những hoài bão cao thượng, những hành vi chân chính cũng như những việc làm bỉ ổi, những yếu đuối tận đáy lòng con người : tất cả được phơi bày ra trên những trang giấy Kinh Thánh mà thời gian chẳng những đã không làm phai mờ lại còn tô đậm thêm mãi. Người ta sẽ không bao giờ hiểu được nền tảng của tôn giáo, đạo đức, và pháp luật, nếu không biết sứ điệp do cuốn sách này phổ biến ra. Về vũ trụ, Kinh Thánh không ghi lại những kiến thức khoa học, nhưng trình bày ý nghĩa sâu xa của vũ trụ, về vật chất, xác định giá trị và mục đích nó : phụng sự con người, hầu con người phụng sự Thiên Chúa". (Trích "Dẫn vào Kinh Thánh Tân Cựu Ước" của Linh mục Đaminh Trần Đức Huân – Sàigòn 1969).

1. 
   Nền tảng văn minh : "Nền văn minh Tây phương như hội họa, âm nhạc, điêu khắc, văn chương, hiến pháp, luật lệ : tất cả sẽ mất ý nghĩa sâu xa, nếu người ta rút hết nội dung đã được cảm hứng theo Kinh Thánh. Những nhà điêu khắc thời danh của thành Chartres ; những họa sĩ thiên tài như Michel-Ange, Rembrandt, Gréco ; những văn gia nổi tiếng như Racine, Shakespeare, Goethe, Pascal ; những triết gia nổi tiếng như Kierkegaard, K. Jaspers, G. Marcel ; những tác giả bản tuyên ngôn nhân quyền hay hiến chương Liên Hiệp Quốc : tất cả đều đã được nuôi dưỡng bằng Kinh Thánh : ["Một sự nghiệp vĩ đại để tạ ơn Đức Chúa toàn năng" – Tổng thống Mỹ Harrys Truman đã nói như vậy về thành tựu của hội nghị tại San Francisco, một hội nghị đã góp phần vào việc soạn thảo hiến chương Liên Hiệp Quốc (năm 1945)]. Tòa nhà văn minh Tây phương dựa trên ba cột nền : trí tuệ của người Hy Lạp, trật tự pháp lý của người Roma và tinh thần tôn giáo đạo đức Do Thái giáo và Kitô giáo, kết tinh trong Kinh Thánh. Cột nền thứ ba này đem lại cho hai cột nền trên sức vững mạnh bền bỉ.
   

2. 
   Nguồn cảm hứng bất tận của chân thiện mỹ : Chân, thiện đã được nói nhiều trong các tập Thượng, Trung, Hạ (nhất tập). Trong tập này, người viết xin mạn phép đề cập tới cái mỹ, tức là cái đẹp trong mỹ học.
   

1. 
   Cái đẹp tự nhiên hay thiên nhiên do Đấng Tạo Hóa làm ra trong vũ trụ, như một phong cảnh đồng quê, phong cảnh núi non hùng vĩ, phong cảnh rừng núi hài hòa, những bông hoa đủ màu, đủ sắc … những nét đẹp này con người không đụng chạm vào, không chỉnh sửa được – nếu có bàn tay con người chỉnh sửa theo ý mình thì cái đẹp đó mất giá trị tự nhiên của nó. Thí dụ : một hòn đá cảnh được dòng suối chảy bào mòn hàng nghìn năm, tạo thành hang ổ với những góc cạnh tuyệt đẹp, có khi thiên nhiên tác dụng vào hòn đá tạo thành hình dáng con vật này con vật kia, nếu người ta lại dùng đục, dao đẽo gọt tý nào đó để hoàn thiện nó theo ý mình thì hòn đá cảnh đó mất giá trị tự nhiên của nó.
   
2. 
   Cái đẹp nhân tạo do con người làm ra cũng từ những vật liệu tự nhiên, nhưng được bàn tay con người tác động làm nên một tác phẩm hài hòa, đẹp mắt. Thí dụ như một chiếc bình gốm đẹp, một hòn non bộ đẹp, một tiểu cảnh đẹp … Cái đẹp này đồng nghĩa với nghệ thuật, tức là cái đẹp do bàn tay con người khéo léo tạo ra theo những quy luật nhất định của từng ngành chuyên môn, như thơ phú, kịch nghệ, hội họa, kiến trúc, điêu khắc …
   

Nghệ thuật không gian gồm kiến trúc, điêu khắc và hội họa. Một tác phẩm được xếp loại nghệ thuật không gian vì nó có hình thể rõ ràng, chiếm một không gian nhất định và ở trạng thái tĩnh (yên một chỗ, không di chuyển), thí dụ một bức tranh, một bức tượng, một ngôi nhà, người ta có thể quan sát ở nhiều góc độ : cao, thấp, trên, dưới, phải, trái, trước, sau … và thời gian, thời điểm cũng không bị hạn chế : quan sát lúc nào, quan sát bao lâu tùy ý.

Nghệ thuật thời gian gồm thi ca, âm nhạc, vũ điệu và kịch tuồng, thời hiện đại từ khi bắt đầu có phim ảnh, người ta thêm vào nghệ thuật thứ bảy, đó là điện ảnh.

Một tác phẩm được xếp loại nghệ thuật thời gian vì nó không có hình thể rõ ràng, không chiếm một vị trí nhất định, không tồn tại lâu cho người ta nắm bắt, quan chiêm (chúng chỉ được diễn tả qua các dấu hiệu), thí dụ : một đoạn văn, một câu thơ đọc lên, ngâm lên, người thưởng thức vừa nghe qua đã biến mất, chỉ để lại một ảo ảnh mông lung trong tâm trí người nghe mà thôi – thí dụ một câu thơ đọc lên :

"Cỏ non xanh tận chân trời,

Cành lê trắng điểm một vài bông hoa"

(Kiều)

Một câu nhạc hát lên, vừa nghe xong chưa kịp "thưởng nếm" đã biến mất, một điệu múa, một cảnh tuồng vừa diễn ra đã vội lui đi nhường "chỗ" cho cảnh tiếp theo …

Chính vì sự mong manh, chóng vánh của những tác phẩm này nên mới có quy luật lặp đi lặp lại, đây là quy luật căn bản của nghệ thuật thời gian, vì có lặp đi lặp lại thì người thưởng thức mới nắm bắt được, mới cảm nghiệm được cái hay, cái đẹp của nó. Thế nhưng nếu lặp đi lặp lại y chang một yếu tố nào đó trong chủ đề thì sẽ vô cùng nhàm chán, nên lại có những quy luật về sự lặp lại để người thưởng thức vừa không quên cái cũ, vừa lãnh hội được cái mới, mở ra một chân trời bao la của cái đẹp. Thí dụ : một điệu vũ được lặp lại bằng những cái vẫy tay, những cử chỉ của thân xác, uốn éo theo nhạc điệu ; một vở chèo có nhiều lời thoại cũng như cử điệu được lặp đi lặp lại, nhất là đối với vai hề … một câu thơ được lặp lại trên nền nhịp điệu được phân chia đều đặn của từng loại thơ.

"Trăm năm trong cõi người ta,

Một cách lặp lại với kỹ thuật cao trong thi ca và âm nhạc : trong thi ca gọi là "thuận nghịch độc", trong âm nhạc gọi là "Retrograde", thí dụ : (một cách đọc ngược biến thể)

(Ca dao)

Đọc xuôi

"Xuân sang gió tỏa ngạt ngào hương

Nắng quyện đào mai rạng cúc hường

Trần cảnh tịnh yên tan chớp bể

Thế nhân êm lắng tạnh mưa nguồn

Nhuần tươi mướt cỏ hoa phơ phất

Mượt óng xanh tơ liễu vấn vương

Vần dệt tứ trao Chung đợi Bá

Xuân mơ nhạc khúc vẳng canh trường"

(Thùy Dương)

Đọc ngược

Bài "Dẫn nhập Tin Mừng"

Đọc xuôi

"Đen trắng nổi chìm in bóng nước

Đọc ngược

Bài "Khép ơn cứu độ"

Đọc xuôi

"Mầm no đất tốt sinh sai quả

Hạt lép đồng khô chết hỏng đời"

Đọc ngược

(Bài giảng Nước Trời : CLB Đồng Xanh thơ Sàigòn, NXB Tôn giáo 2012)

Một lời ca cất lên cần được lặp lại để xoáy sâu vào lòng thính giả, thí dụ bài Nghìn Trùng Xa Cách của Phạm Duy :

"Nghìn trùng xa cách

Người đã đi rồi,

Còn gì đâu nữa

Mà khóc với cười.

Mời người lên xe

Về miền quá khứ,

Mời người đem theo

Toàn vẹn thương yêu …"

(câu 1, nhạc lặp lại y nguyên ; câu 2, nhạc lặp lại 3 lần theo lũy tiến, mỗi lần lên 1 bậc) – (Tạp chí Kiến Thức Ngày Nay số 811, ngày 20/2/2013).

Bài Bên Sông Babylon (ngồi nhớ Sion quê nhà) của nhạc sư Tiến Dũng : (giới thiệu chủ đề) : "Bên sông Babylon" – (xoáy sâu chủ đề) : "Ngồi tôi khóc, ngồi tôi khóc, ngồi tôi khóc Sion, Sion. Bên sông Babylon, tiếng thông reo, tiếng thông reo, tiếng thông reo nỉ non, nỉ non !".

Cả hai tác giả đã dùng kỹ thuật lũy tiến để lặp lại, làm cho thính giả vừa không thể quên được yếu tố cũ, vừa mở lòng ra đón nhận những yếu tố mới, nghệ thuật là ở chỗ đó.

Trên đây là hai tác giả "cây đa cây đề" của làng nhạc đạo và đời. Những tác phẩm có giá trị khác nếu đem phân tích, chúng ta cũng thấy nguyên tắc hay định luật thẩm mỹ này luôn được tôn trọng. Thí dụ các bản nhạc không lời Domino của Jessie ; bản Come Back To Sorrento của Aldo Marinello ; bản Love Story của Taylor Swift.

Dù lặp lại hay triển khai, mở rộng nhưng làm sao phải giữ được tính thống nhất, duy nhất tính (unitas) của một tác phẩm kèm theo với tính độc sáng (không sao chép, không bắt chước một nét nào của một tác phẩm ra đời trước đó), mới làm nên giá trị một tác phẩm nghệ thuật, dù là vật thể hay phi vật thể …

Tới đây người viết xin tạm ngưng về vấn đề thẩm mỹ vì không dám "múa rìu qua mắt thợ", để xin chuyển sang phần áp dụng vào bộ Kinh Thánh theo thứ tự các ngành nghệ thuật.

3. 
   Bảy ngành nghệ thuật của nhân loại đều được thể hiện trong Kinh Thánh hoặc khơi nguồn, gợi hứng từ Thánh Kinh :
   

3.2 Vũ điệu

3.3 Kịch, tuồng

3.4 Kiến trúc

3.5 Điêu khắc

3.6 Hội họa

3.7 Điện ảnh

***
3.1A Văn chương Thánh Kinh

Thánh Kinh, bộ sách rất phong phú về thể văn và nghệ thuật ngôn từ.

1. 
   Thể văn :
   

2. 
   Văn vần :
   

• 
  Thi ca : các tác giả sử dụng vần điệu làm thành những bài thơ, đó là các Thánh vịnh, Thánh thi. Sách Thánh vịnh gồm 150 bài thơ dài ngắn khác nhau, không hạn chế số khổ, số câu, số chữ trong câu :
  

• 
  "Phúc thay người chẳng theo mưu ác
  

• 
  "Linh hồn tôi ngợi khen Đức Chúa
  

(Thánh thi Ngợi Khen – Lc 1,46-55)

• 
  Các sách Cách ngôn, Huấn ca, Ai ca và Diễm tình ca là những sách có vần điệu tự do dễ đọc, dễ nhớ tựa như thi ca, thành ngữ, ngạn ngữ, ca dao, tục ngữ của văn chương Việt Nam.
  

• 
  "Công cuộc người lành
  

• 
  "Đông qua rồi
  

• 
  "Lắng nghe cha huấn dụ con ơi
  

(Hc 3,2-4)

• 
  "Thành xưa đông nghịt những dân
  

(Ai ca 1,1)

• 
  Đồng dao.
  

• 
  "Ta sánh dòng dõi này với ai ? Ví như bọn con nít ngồi ở chợ nói với bạn mình rằng : Tụi tôi đã thổi sáo cho các anh mà các anh không múa nhảy, tụi tôi đã hát những bản đưa đám mà các anh không khóc" (Mt 11,17).
  

• 
  "Dung giăng dung dẻ
  

• 
  "Xẻ cưa lừa xẻ
  

3. 
   Văn xuôi.
   

• 
  Thể văn lịch sử :
  

Cựu Ước có 21 tác phẩm thuộc loại sử ký ; Tân Ước có 5 tác phẩm. Sau đây là một trích đoạn tiêu biểu theo thể văn lịch sử :

• 
  "Bởi chưng đã có nhiều người tra tay viết lại trình tự các biến cố đã xảy ra giữa chúng tôi theo như các kẻ từ đầu đã chứng kiến và phục vụ cho Lời đã truyền lại cho chúng tôi thì tôi thiết nghĩ là sau khi đã theo sát mọi sự một cách tường tận, cũng nên, thưa ngài Thêophilô, cứ tuần tự mà viết lại cho ngài ngõ hầu ngài được am tường rằng giáo huấn ngài đã lãnh nhận thực là đích xác" (Lc 1,1-5).
  
• 
  "Trong những ngày ấy, hoàng đế Augustô ra sắc chỉ ban hành lệnh kiểm tra toàn thể thiên hạ. Việc kiểm tra này đã thi hành lần đầu thời Quiriniô trấn nhiệm xứ Syri và mọi người đều đi đăng tên vào sổ bộ, ai về thành nấy …" (Lc 2,1-4).
  
• 
  "Năm thứ 15 thời hoàng đế Tibêriô chấp chính, Pontiô trấn nhiệm xứ Giuđê, Hêrôđê làm quận vương xứ Galilê và em là Philíp làm quận vương vùng Iturê, Trakhônit, và Lysania làm quận vương xứ Abilênê, dưới thời thượng tế Hanna và Caipha … Có lời Thiên Chúa truyền cho ông Gioan con ông Dacaria trong sa mạc …" (Lc 3,1-3).
  

• 
  Thể văn luật pháp.
  

• 
  "Nếu gặp nố tranh tụng nhiêu khê và nghi vấn như trường hợp đổ máu, dân sự tố tụng … mà ngươi thấy khó xử. Hãy chỗi dậy lên thẳng nơi Chúa Trời ngươi đã ấn định, đến cùng các tư tế thuộc dòng Lêvi, vào hầu vị quan tòa mà vấn kế họ, họ sẽ chỉ cho ngươi biết đường xét xử …" (Đnl 17,7-9).
  

• 
  Thể văn gia phả.
  

• 
  "Sách gia phả Đức Giêsu Kitô, con vua Đavít, con Abraham : Abraham sinh Isaac, Isaac sinh Giacóp, Giacóp sinh Giuđa và anh em ông … Nathan sinh Giacóp, Giacóp sinh Giuse, chồng của Maria, bởi bà thì Đức Giêsu gọi là Kitô đã sinh ra" (Mt 1,1-18).
  

• 
  Thể văn kể chuyện : chuyện tổ phụ Giuse :
  

• 
  "Sau đây là gia đình ông Giacóp : Giuse được mười bảy tuổi thì đi chăn chiên, dê với các anh. Khi ấy cậu còn trẻ, cậu đi với các con trai bà Binha và các con trai bà Dinpa, là các bà vợ của cha cậu. Cậu mách cha tiếng đồn không hay về họ.
  

• 
  Thể văn tự sự : Nỗi khổ của thánh Phaolô :
  

• 
  "Họ là người phục vụ Đức Kitô ư ? Tôi nói như người điên : tôi còn hơn họ nữa, hơn nhiều vì công khó, hơn nhiều vì ở tù, hơn gấp bội vì chịu đòn, bao lần suýt chết. 5 lần tôi bị người Do Thái đánh 40 roi bớt một, 3 lần bị đánh đòn, 1 lần bị ném đá, 3 lần bị đắm tàu một ngày lênh đênh giữa biển khơi … tôi còn phải vất vả mệt nhọc, thường phải thức đêm, bị đói khát, nhịn ăn nhịn uống, chịu rét mướt trần truồng …" (2Cr 11,23-29).
  

• 
  Thể văn giáo huấn : nghĩa vụ đối với cha mẹ.
  

• 
  "Hỡi các con, hãy nghe cha đây,
  và làm thế nào để các con được cứu độ. Đức Chúa làm cho người cha được vẻ vang vì con cái, cho người mẹ thêm uy quyền đối với các con. Ai thờ cha thì bù đắp lỗi lầm, ai kính mẹ thì tích trữ kho báu. Ai thờ cha sẽ được vui mừng vì con cái, khi cầu nguyện, họ sẽ được lắng nghe. Ai tôn vinh cha sẽ được trường thọ, ai vâng lệnh Đức Chúa sẽ làm cho mẹ an lòng. Người đó phục vụ các bậc sinh thành như phục vụ chủ nhân. Hãy thảo kính cha con bằng lời nói việc làm, để nhờ người mà con được chúc phúc. Vì phúc lành của người cha làm cho cửa nhà con cái bền vững, lời nguyền rủa của người mẹ làm cho trốc rễ bật nền. Chớ vênh vang khi cha con phải tủi nhục, vì nỗi tủi nhục đó chẳng vinh dự gì cho con. Quả thật, người ta chỉ được vẻ vang lúc cha mình được tôn kính ; và con cái phải ô nhục khi mẹ mình bị khinh chê.
  Con ơi, hãy săn sóc cha con, khi người đến tuổi già ; bao lâu người còn sống, chớ làm người buồn tủi.
  Người có lú lẫn, con cũng phải cảm thông, chớ cậy mình sung sức mà khinh dể người. Vì lòng hiếu nghĩa đối với cha sẽ không bị quên lãng, và sẽ đền bù tội lỗi cho con.
  Thiên Chúa sẽ nhớ đến con, ngày con gặp khốn khó, và các tội con sẽ biến tan như sương muối biến tan lúc đẹp trời. Ai bỏ rơi cha mình thì khác nào kẻ lộng ngôn,
  ai chọc giận mẹ mình, sẽ bị Đức Chúa nguyền rủa".