H3BO3
|
trihydro trioxoborat
|
H2CO3
|
dihydro trioxocarbonat
|
HNO3
|
hydro trioxonitrat
|
HNO2
|
hydro dioxonitrat
|
H3PO4
|
trihydro tetraoxophosphat (V)
|
H2S2O4
|
dihydro tetraoxodisulfat (S-S).
|
Trạng thái oxy hóa của ion được biểu thị bằng số La Mã (trong ngoặc đơn), còn điện tích biểu thị bằng số Arập cùng với dấu điện tích (cũng nằm trong ngoặc đơn).
VÍ DỤ:
|
|
|
uranyl(VI) hoặc dioxourani(2+)
|
Na-
|
natride(1-)
|
Fe3O4
|
ferum(ll) diferum(lll) tetraoxide
|
SF6
|
lưu huỳnh(VI) fluoride.
|
Cation có thể được hình thành bằng cách thêm một hydron vào một hydride nhị tố. Trong những trường hợp này nên dùng danh pháp thay thế (xem dưới đây); hậu tố -ium (phiên chuyển theo quy tắc bỏ um, chỉ còn lại -i) được thêm vào tên của hydride gốc, ví dụ: H3S+ (sulfani), PH4+ (phosphani), SiH5+ (silani).
Hậu tố -onium (phiên chuyển theo quy tắc bỏ -um, chỉ còn lại -oni) cũng được dùng trong những trường hợp tương tự: PH4+(phosphoni), H3O+ (oxoni). Tên amoni của ion NH4+ vẫn có thể tiếp tục được sử dụng.
Đối với tên các anion, cách gọi tên cũng tương tự, nhưng hậu tố sẽ là ide, at hoặc it, đặc trưng cho các hợp phần âm điện.
VÍ DỤ:
Cl-
|
chloride
|
O2-
|
dioxide(1-)
|
I3-
|
triiodide(1-)
|
Pb94-
|
nonaplumbide(4-)
|
SO42-
|
sulfat hoặc tetraoxosulfat(2-)
|
NO2-
|
nitrit hoặc dioxonitrat(1-).
|
Những anion được hình thành bằng cách mất một hydron của hydride thì phương cách đơn giản là sử dụng danh pháp thay thế.
VÍ DỤ:
CH3- methanide
NH2- amide hoặc azanide
PH2- phosphandide hoặc hydro phosphide(1-).
Hậu tố at cũng được dùng khi hydron được tách ra khỏi một nhóm OH của các alcohol.
VÍ DỤ:
CH3O- methanolat
C6H5S- benzenthiolat
Hoặc ion hydride H- được cộng hợp vào một phân tử trung hòa.
VÍ DỤ:
BH4- tetrahydroborat
PH6- hexahydridophosphat
BCI3H- trichlorohydroborat.
Chỉ trong các hợp chất của bor thì mới dùng từ tố “hydro“ thay vì “hydrido".
Như vậy, sau khi đã thiết lập các cách gọi tên cation và anion, có thể thấy rõ ràng, tên kiểu lưỡng nguyên của các muối thực tế không khác với tên của hợp chất nhị tố gồm tên của hợp phần âm điện và hợp phần dương điện. Tên của cation luôn luôn đặt trước tên của anion và phân cách nhau bởi khoảng trống. Nguyên tắc này là luôn luôn phải được tuân thủ và không có ngoại lệ.
Tên của các nhóm được coi như các thành phần thế trong hóa hữu cơ hoặc các phối tử của các kim loại thường cũng là tên của các gốc tự do tương ứng. Những tên này được hình thành từ tên của các hydride nền bằng cách biến đổi hậu tố thành -yl theo quy tắc của danh pháp thay thế.
VÍ DỤ:
SiH3
|
SiH3-
|
silyl
|
SnCl3
|
SnCI3-
|
trichlorostanyl
|
BH2
|
BH2-
|
boryl
|
CH3
|
CH3-
|
methyl
|
4.2.2. Các hợp chất phối trí
4.2.2.1. Hợp chất phối trí đơn nhân
4.2.2.1.1. Công thức
Trong công thức phối trí, nguyên tử trung tâm được viết đầu tiên. Tiếp theo là các phối tử anion theo trật tự ABC của ký hiệu đầu tiên trong công thức của chúng. Các phối tử trung hòa điện được viết sau đó cũng theo trật tự ABC như vậy.
Công thức của toàn bộ cấu trúc phối trí, không phân biệt là có tích điện hay không, được đặt trong ngoặc vuông (trật tự các ngoặc trong cấu trúc phối trí đã được đề cập ở trên). Điện tích của một ion được biểu thị theo cách thông thường bằng số điện tích ở bên phải phía trên. Trạng thái oxy hóa của những nguyên tử đặc trưng được biểu thị bằng số La Mã nhưng ở bên phải phía trên chứ không phải ở trong ngoặc đơn của hàng ngang.
Trong công thức của một muối chứa các cấu trúc phối trí, cation luôn luôn được viết trước anion, không cần biểu thị điện tích và cũng không cần có khoảng trống giữa các công thức của cation và anion. Dưới đây là một số thí dụ về những điểm đã trình bày.
VÍ DỤ:
[Co(NH3)6]CI
|
[PtCI4]2_
|
[CoCI(NH3)5]CI
|
[CrIII(NCS)4(NH3)2]-
|
Na[PtBrCI(NO2)(NH3)]
|
[Fe-II(CO)4]2_
|
[CaCI2{OC(NH2)2}2]
|
|
4.2.2.1.2. Gọi tên
Tên của hợp chất phối trí được hình thành như trật tự gắn các phối tử vào nguyên tử trung tâm, nghĩa là đọc tên các phối tử trước. Tên của các phối tử được đọc theo trật tự ABC bất kể là phối tử loại gì.
Các tiền tố chỉ số lượng không cần phải đọc trong trật tự đó nếu chúng không phải là bộ phận của tên phối tử. Số điện tích và số oxy hóa vẫn được dùng như bình thường. Các tiền tố thông thường chỉ độ bội như di-, tri-, tetra-, v.v... được sử dụng phổ biến, còn các tiền tố đồng nghĩa bis-, tris-, tetrakis-, v.v... chỉ được sử dụng để biểu thị các trường hợp phức tạp hơn nhằm tránh nhầm lẫn. Khi đó phải dùng các ngoặc bao quanh các cấu tử liên quan đến tiền tố đó. Các từ tố không được đọc lướt mà phải được đọc đầy đủ, ví dụ, từ tetraammin phải đọc cả hai ký tự “a”.
Tên của các phối tử là anion được kết thúc bằng hậu tố -o, nghĩa là nếu hậu tố của anion là -it, -at, -ide thì tên của phối tử sẽ là -ito, -ato, -ido. Theo thói quen, phối tử halogenido được viết tắt là halo. Điều cần lưu ý là, với tư cách là phối tử thì hydro(gen) luôn được coi là anion và có tên là hydride. Đối với các phối tử trung hòa điện và cation thì hậu tố không thay đổi.
Với tư cách là phối tử thì nước có tên là aqua và NH3 có tên là ammin. Các phối tử luôn luôn được đặt trong ngoặc cùng với tiền tố chỉ độ bội ở trước ngoặc, tuy nhiên đối với các phối tử aqua, ammin, carbonyl (CO) và nitrosyl (NO) thì không cần.
Trong một số trường hợp không rõ nguyên tử nào trong một phối tử là nguyên tử cho (donor), cho nên phải chỉ rõ, ví dụ, Na[PtBrCI(NO2)(NH3)]: natri amminbromochloronitrito-N-platinat(1-). Đối với những phức chất phức tạp người ta sử dụng quy tắc kappa (K). Trong tên phối tử ký hiệu K được đặt sau bộ phận chỉ chức năng đặc biệt trong đó nguyên tử nối phối tử (ligating atom) được nhận ra. Nguyên tử nối phối tử được biểu hiện bằng chỉ số phía trên, ký hiệu nguyên tố cho (donor) tiếp sau K mà không cần khoảng trống.
VÍ DỤ:
[2-(diphenylphosphino-KP)phenyl-KC1]hydrido(triphenylphosphin-KP-nickel(II)
Tính lập thể của các hợp chất phối trí cũng được biểu thị thông qua các phụ tố trans-, cis-, fac- (facial), mer- (meridional).
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |