Lêi nãi ®Çu
Trong bèi c¶nh khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ ngµy nay, hîp t¸c kinh tÕ ®ang diÔn ra theo ph¬ng thøc song liªn kÕt ph¬ng vµ ®a ph¬ng gi÷a nh÷ng níc vµ nh÷ng níc thuéc c¸c khu vùc kh¸c nhau, chÝnh sù hîp t¸c vµ liªn kÕt kinh tÕ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quèc gia cã thÓ triÖt ®Ó tËn dông vµ khai th¸c triÖt ®Ó c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi vµ lîi thÕ so s¸nh cña m×nh ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu kinh tÕ x· héi cña m×nh. Kh«ng thÓ phñ nhËn lîi Ých to lín ®¹t ®îc do sù hîp t¸c, liªn kÕt gi÷a c¸c quèc gia mang l¹i, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc th¬ng m¹i, chÝnh v× vËy nhiÒu tæ chøc còng nh c¸c khèi liªn minh khu vùc vµ quèc tÕ ®·, ®ang vµ sÏ cßn tiÕp tôc h×nh thµnh. C¸c khèi liªn kÕt nµy ®· thóc ®Èy m¹nh mÏ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ th¬ng m¹i, kh«ng nh÷ng chØ trong néi khèi mµ cßn chi phèi m¹nh mÏ tíi c¸c quèc gia, khu vùc kh¸c .
Xu híng tù do ho¸ trong lÜnh vùc th¬ng m¹i ph¸t triÓn nhanh chãng sÏ dÉn tíi hÖ qu¶ lµ biªn giíi kinh tÕ gi÷a c¸c níc bÞ ph¸ vì v× hµng rµo thuÕ quan sÏ bÞ b·i bá, c¸c quan hÖ kinh tÕ tuú thuéc vµo nhau sÏ ph¸t triÓn, c¸c thÓ chÕ khu vùc vµ toµn cÇu sÏ h×nh thµnh ...Trong ®iÒu kiÖn ®ã mét nÒn kinh tÕ muèn ®éc lËp tù chñ, kh«ng muèn lÖ thuéc vµo bªn ngoµi, muèn tù ®¶m b¶o c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu, ch¾c ch¾n kh«ng cßn chç ®øng. Mét nÒn kinh tÕ hiÖu qu¶, ph¸t triÓn ph¶i lµ mét nÒn kinh tÕ gåm nh÷ng ngµnh hµng cã lîi thÕ c¹nh tranh cao vµ sù ph¸t triÓn cña nã ph¶i phô thuéc vµo thÞ trêng thÕ giíi.
§Èy m¹nh xuÊt khÈu lµ chñ tr¬ng kinh tÕ lín cña §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt Nam, ®· ®îc kh¼ng ®Þnh t¹i §¹i héi VIII vµ trong nghÞ quyÕt 01NQ/T¦cña Bé chÝnh trÞ, víi môc tiªu chuyÓn dich c¬ cÊu kinh tÕ theo híng c«ng nghiÖp ho¸ híng vÒ xuÊt khÈu. §Ó thùc hiÖn ®îc chñ tr¬ng nµy, cïng víi viÖc ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh CNH, H§H chóng ta ph¶i t¨ng cêng më réng thÞ trêng xuÊt khÈu. §©y lµ viªc lµm cÊp thiÕt hiÖn nay.
Liªn minh Ch©u ©u (EU)lµ mét tæ chøc kinh tÕ khu vùc lín nhÊt thÕ giíi hiÖn nay, cã sù liªn kÕt t¬ng ®èi chÆt chÏ vµ thèng nhÊt, ®îc coi lµ mét trong ba “siªu cêng” cã vÞ thÕ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ngµy cµng t¨ng(®ã lµ Mü, NhËt B¶n vµ EU ). Ra ®êi n¨m 1951 víi s¸u níc thµnh viªn (Ph¸p, §øc, Italia, BØ, Hµlan vµ Lucx¨mbua), ngµy nay EU ®· trë thµnh mét tæ chøc liªn kÕt khu vùc tiªu biÓu nhÊt cña khèi c¸c níc t b¶n chñ nghÜa. Sau gÇn 50 n¨m ph¸t triÓn vµ më réng, con sè thµnh viªn tíi nay cña EU lµ 15 níc, vµ trong t¬ng lai sÏ cßn cã nhiÒu níc tham gia, nh»m ®i ®Õn mét Ch©u ©u thèng nhÊt. Trong sè nh÷ng níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, EU cã nhiÒu níc cã tiÒm lùc kinh tÕ hïng m¹nh vµo lo¹i hµng ®Çu thÕ giíi nh §øc, Ph¸p, Italia, Anh...HiÖn nay, EU ®îc coi lµ mét tæ chøc cã tiÒm n¨ng to lín ®Ó hîp t¸c vÒ mäi mÆt, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc th¬ng m¹i vµ ®Çu t.
ViÖt nam d· chÝnh thøc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi céng ®ång Ch©u ©u(EC) vµo ngµy 22/10/1990, ký hiÖp ®Þnh bu«n b¸n hµng dÖt may víi Liªn Minh Ch©u ¢u (EU) vµo ngµy 15/12/1992 vµ ký hiÖp ®Þnh hîp t¸c víi EU vµo ngµy 17/7/1995. C¸c sù kiÖn quan träng nay chÝnh lµ nh©n tè thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ ViÖt nam-EU ph¸t triÓn m¹nh trªn c¶ ba lÜnh vùc (th¬ng m¹i, ®Çu t vµ viÖn trî), ®Æc biÖt lµ th¬ng m¹i.
EU lµ thÞ trêng lín cã vai trß quan träng trong th¬ng m¹i thÕ giíi. Mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt nam lµ nh÷ng mÆt hµng mµ thÞ trêng nµy cã nhu cÇu nhËp khÈu hµng n¨m víi khèi lîng lín, nh hµng dÖt may, thuû h¶i s¶n, giµy dÐp,...Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt nam sang EU t¨ng trung b×nh 36,6%/n¨m(1995-1999). MÆc dï kim ng¹ch t¨ng vèi tèc ®é nhanh, nhng tÊt c¶ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng cña ViÖt nam ®Òu ®ang gÆp trë ng¹i nhÊt ®Þnh trªn thÞ trêng nµy do c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý nhËp khÈu cña EU g©y ra. NÕu EU kh«ng qu¶n lý chÊt lîng vµ ¸p dông h¹n ng¹ch qu¸ chÆt chÏ vµ kh¾t khe ®èi víi mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu cña ta th× tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu ViÖt nam-EU trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt nam kh«ng chØ dõng ë con sè 15,1% ( qu¸ nhá bÐ so víi tiÒm n¨ng ) nh hiÖn nay. Do vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ chóng ta cÇn t×m nh÷ng gi¶i ph¸p c¨n b¶n ®Ó më réng kh¶ n¨ng xuÊt khÈu, ®ång thêi kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i trong quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a hai bªn. H¬n n÷a trong ®iÒu kiÖn khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ë Ch©u ¸, thÞ trêng khu vùc bÞ thu hÑp l¹i, thÞ trêng SNG cha kh«i phôc l¹i ®îc, thÞ trêng Mü võa míi hÐ më, nªn thÞ trêng EU lµ mét sù lùa chän hîp lý.
V× vËy®Èy m¹nh xuÊt khÈu sang thÞ trêng EU kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt vÒ l©u dµi mµ cßn lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch tríc m¾t ®èi víi sù ph¸t triÓn l©u dµi cña ViÖt nam. EU lµ thÞ trêng xuÊt khÈu quan träng cã kh¶ n¨ng ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ kh«ng nhá ®èi víi ta. Tuy nhiªn, ®Ó lµm ®îc viÖc nµy chóng ta ph¶i tËp trung nghiªn cøu t×m c¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng víng m¾c c¶n trë ho¹t ®éng xuÊt khÈu sang EU vµ t×m ra c¸c gi¶i ph¸p c¨n b¶n ®Ó ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng ho¸ vµo thÞ trêng EU.
HiÖn nay, ViÖt nam ®ang thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ híng vÒ xuÊt khÈu, viÖc më réng thÞ trêng xuÊt khÈu lµ mét ®ßi hái cÊp b¸ch .V× vËy lùa chän ®Ò tµi “Tù do hãa trong EU vµ kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ trêng EU cña hµng ho¸ ViÖt Nam", víi sù híng dÉn, gióp ®ì cña ThÇy gi¸o híng dÉn em mong muèn ®îc ®ãng gãp phÇn nµo kiÕn thøc cña m×nh vµo môc tiªu chiÕn lîc mµ §¶ng vµ nhµ níc ®· ®Ò ra.
Môc tiªu cña ®Ò tµi: trªn c¬ së ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng vµ triÓn väng cña thÞ trêng EU ®èi víi hµng ho¸ cña ViÖt nam,ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng xuÊt khÈu hµng ho¸ sang EU, ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Ó nh»m th©m nhËp hµng ho¸ cña níc ta vµo thÞ trêng nµy cã hiÖu qu¶.
§Ò c¬ng bao gåm bèn néi dung lín :
Ch¬ng I : Lý luËn chung vÒ tù do ho¸ th¬ng m¹i .
Ch¬ng II : Nghiªn cøu thÞ trêng EU .
Ch¬ng III : Kh¶ n¨ng th©m nhËp hµng ho¸ cña ViÖt nam vµo thÞ trêng EU.
Ch¬ng IV: Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó hµng ho¸ cña ViÖt nam th©m nhËp vµo thÞ trêng EU.
Ch¬ng i
Lý luËn chung vÒ tù do ho¸ th¬ng m¹i
i. mét sè lý thuyÕt vÒ th¬ng m¹i quèc tÕ
Cã thÓ nãi ho¹t ®éng bu«n b¸n nãi chung vµ bu«n b¸n quèc tÕ nãi riªng lµ ho¹t ®éng trao ®æi hµng ho¸, tiÒn tÖ ®· cã tõ l©u ®êi. Th¬ng m¹i quèc tÕ cã tÝnh chÊt sèng cßn v× mét lý do ®ã lµ ngo¹i th¬ng më réng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña mét quèc gia. Th¬ng m¹i quèc tÕ cho phÐp mét níc tiªu dïng tÊt c¶ c¸c mÆt hµng víi sè lîng nhiÒu h¬n møc cã thÓ tiªu dïng víi ranh giíi cña kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong níc khi thùc hiÖn mét nÒn kinh tÕ khÐp kÝn, TMQT còng cho phÐp khai th¸c c¸c nguån lùc trong níc cã hiÖu qu¶, tranh thñ khai th¸c ®îc mäi tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh vÒ hµng ho¸, c«ng nghÖ, vèn...cña níc ngoµi nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. Nh vËy con ngêi ®· sím t×m ra lîi Ých cña TMQT, thÕ nhng trong mçi mét hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn cña mçi quèc gia còng nh tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt th× ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng l¹i cã nh÷ng c¸ch hiÓu vµ vËn dông rÊt linh ho¹t, kh¸c nhau vµ cã c¶ sù ®èi lËp nhau. ChÝnh v× vËy, ®· cã rÊt nhiÒu t tëng, lý thuyÕt ®îc ®a ra ®Ó ph©n tÝch, gi¶i thÝch vÒ ho¹t ®éng TMQT. Qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña c¸c häc gi¶ còng nh c¸c trêng ph¸i kinh tÕ kh¸c nhau trong lÞch sö ph¸t triÓn t tëng vÒ TMQT ®· ®a ra nh÷ng lý thuyÕt ®Ó lý gi¶i vÊn ®Ò nµy, kh¼ng ®Þnh nh÷ng t¸c ®éng cña TMQT ®èi víi sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn theo tr×nh tù nhËn thøc tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ phiÕn diÖn ®Õn toµn diÖn, tõ hiÖn tîng ®Õn b¶n chÊt. §Ó hiÓu biÕt thªm vÒ ho¹t ®éng TMQT, còng nh c¸ch nh×n nhËn vÒ nã trong nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn cô thÓ, chóng ta còng cÇn xem xÐt c¸c nhµ kinh tÕ häc, c¸c häc gi¶ trong mçi thêi kú ®· ®Ò cËp vµ ph©n tÝch TMQT ®Ó ®a ra nh÷ng híng vËn dông c¸c lý luËn vÒ TMQT trong thùc tiÔn chÝnh s¸ch quèc gia vÒ ngo¹i th¬ng nh thÕ nµo.
* Tríc hÕt, lµ t tëng cña chñ nghÜa träng th¬ng. T tëng träng th¬ng xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn ë Ch©u ¢u tõ gi÷a thÕ kû XV, XVI, thÞnh hµnh suèt thÕ kû XVII, tån t¹i ®Õn gi÷a thÕ kû XVIII. C¸c nhµ träng th¬ng cho r»ng chØ cã vµng b¹c lµ thíc ®o thÓ hiÖn sù giµu cã cña mét quèc gia vµ do vËy mçi níc muèn ®¹t ®îc sù thÞnh vîng ph¶i lµm sao gia t¨ng ®îc khèi lîng vµng b¹c tÝch tr÷ th«ng qua viÖc ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng vµ mçi quèc gia chØ cã thÓ thu ®îc lîi Ých tõ ngo¹i th¬ng nÕu gi¸ trÞ cña xuÊt khÈu lín h¬n gi¸ trÞ cña nhËp khÈu. §îc lîi lµ v× thanùgk d cña xuÊt khÈu so víi nhËp khÈu ®îc thanh to¸n b»ng vµng, b¹c, mµ chÝnh nã biÓu hiÖn cña sù giµu cã. §èi víi mét quèc gia kh«ng cã má vµng hay má b¹c chØ cßn c¸ch duy nhÊt lµ tr«ng cËy vµo ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng. Nh vËy xuÊt khÈu lµ cã lîi vµ nhËp khÈu lµ cã h¹i cho lîi Ých quèc gia. C¸c nhµ träng th¬ng cho r»ng chÝnh phñ ph¶i tham gia trùc tiÕp vµo viÖc trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c níc ®Ó ®¹t ®îc sù gia t¨ng cña c¶i cña mçi níc. ViÖc trùc tiÕp tham gia nµy theo hai c¸ch: trùc tiÕp tæ chøc xuÊt khÈu vµ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, h¹n chÕ nhËp khÈu. Tõ ®ã ®i tíi chÝnh s¸ch lµ ph¶i t¨ng cêng xuÊt khÈu vµ h¹n chÕ nhËp khÈu.
§Õn giai ®o¹n cuèi, trêng ph¸i träng th¬ng cã thay ®æi vµ cho r»ng cã thÓ t¨ng cêng më réng nhËp khÈu nÕu nh qua ®ã thóc ®Èy xuÊt khÈu nhiÒu h¬n n÷a. MÆc dï cã néi dung rÊt s¬ khai vµ cßn chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè ®¬n gi¶n, phiÕn diÖn vÒ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng, song ®ã lµ t tëng ®Çu tiªn cña c¸c nhµ kinh tÕ häc t s¶n cæ ®iÓn nghiªn cøu vÒ hiÖn tîng vµ lîi Ých cña ngo¹i th¬ng. Lý luËn cña trêng ph¸i träng th¬ng lµ mét bíc tiÕn ®¸ng kÓ trong t tëng vÒ kinh tÕ häc. ý nghÜa tÝch cùc cña t tëng nµy ®èi lËp víi t tëng phong kiÕn lóc bÊy giê lµ coi träng kinh tÕ tù cÊp, tù tóc. Ngoµi ra nã ®· ®¸nh gi¸ ®îc tÇm quan träng cña xuÊt khÈu vµ vai trß cña chÝnh phñ trong viÖc thóc ®Èy xuÊt khÈu, ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng XNK ®Ó ®¹t c¸n c©n th¬ng m¹i thÆng d th«ng qua c¸c c«ng cô thuÕ quan, b¶o hé mËu dÞch trong níc... Nh÷ng t tëng nµy ®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc më réng ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ vµ lµm c¬ së lý luËn h×nh thµnh chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña nhiÒu quèc gia.
*Lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi cña Adam Smith
N¨m 1776, trong t¸c phÈm "Cña c¶i cña c¸c d©n téc", A.Smith ®· phª ph¸n quan niÖm coi vµng ®ång nghÜa víi cña c¶i. ¤ng xuÊt ph¸t tõ mét ch©n lý ®¬n gi¶n lµ trong th¬ng m¹i quèc tÕ c¸c bªn tham gia ®Òu ph¶i cã lîi v× nÕu chØ cã quèc gia nµy cã lîi mµ quèc gia gia kh¸c l¹i bÞ thiÖt th× quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a hä víi nhau sÏ kh«ng tån t¹i. Tõ ®ã «ng ®a ra lý thuyÕt cho r»ng th¬ng m¹i gi÷a hai níc víi nhau lµ xuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña c¶ hai bªn dùa trªn c¬ së lîi thÕ tuyÖt ®èi cña tõng níc .
Theo Adam Smith, søc m¹nh lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng trëng lµ do sù tù do trao ®æi gi÷a c¸c quèc gia, do ®ã mçi quèc gia cÇn chuyªn m«n vµo nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cã lîi thÕ tuyÖt ®èi. Mét hµng ho¸ ®îc coi lµ cã lîi thÕ tuyÖt ®èi khi chi phÝ s¶n xuÊt tÝnh theo giê c«ng lao ®éng quy chuÈn ®Ó s¶n xuÊt ra mét ®¬n vÞ hµng ho¸ ®ã ph¶i thÊp h¬n níc kh¸c. Do vËy c¸c quèc gia, c¸c c«ng ty cã thÓ ®¹t ®îc lîi Ých lín h¬n th«ng qua sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ nÕu quèc gia ®ã biÕt tËp trung vµo viÖc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng hµng ho¸ cã lîi thÕ tuyÖt ®èi, ®ång thêi biÕt tiÕn hµnh nhËp khÈu nh÷ng hµng ho¸ kÐm lîi thÕ tuyÖt ®èi. Nh vËy ®iÒu then chèt trong lËp luËn vÒ lîi thÕ tuyÖt ®èi lµ sù so s¸nh chi phÝ s¶n xuÊt cña tõng mÆt hµng gi÷a c¸c quèc gia.
A.smith vµ nh÷ng nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn theo trêng ph¸i cña «ng ®Òu tin tëng r»ng, tÊt c¶ mäi quèc gia ®Òu cã lîi Ých tõ ngo¹i th¬ng vµ ®· ñng hé m¹nh mÏ tù do kinh doanh, h¹n chÕ tèi ®a sù can thiÖp cña chÝnh phñ vµo ho¹t ®éng kinh doanh nãi chung, trong ®ã cã XNK. ¤ng cho r»ng ngo¹i th¬ng tù do lµ nguyªn nh©n lµm cho nguån tµi nguyªn cña thÕ giíi ®îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt vµ phóc lîi quèc tÕ nãi chung sÏ ®¹t ®îc ë møc tèi ®a. Còng theo häc thuyÕt cña A.Smith, lîi thÕ tuyÖt ®èi ®îc quyÕt ®Þnh bëi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vÒ ®Þa lý, khÝ hËu vµ kü n¨ng tay nghÒ chØ níc ®ã míi cã mµ th«i, vÒ tay nghÒ lµ nguyªn nh©n cña mËu dÞch quèc tÕ vµ quyÕt ®Þnh c¬ cÊu cña mËu dÞch quèc tÕ. Tuy vËy kh¸c víi t tëng träng th¬ng ®· tuyÖt ®èi ho¸ qu¸ møc vai trß cña ngo¹i th¬ng, Adam Smith cho r»ng ngo¹i th¬ng cã vai trß rÊt l¬n nhng kh«ng ph¶i lµ nguån gèc duy nhÊt cña sù giµu cã. Sù giµu cã lµ do c«ng nghiÖp, tøc lµ do ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®em l¹i chø kh«ng ph¶i do ho¹t ®éng lu th«ng. Theo «ng, ho¹t ®éng kinh tÕ (bao gåm c¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ lu th«ng) ph¶i ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch tù do, do quan hÖ cung cÇu vµ biÕn ®éng gi¸ c¶ thÞ trêng quy ®Þnh. S¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh thÕ nµo? s¶n xuÊt cho ai? §ã lµ nh÷ng c©u hái cÇn ®îc gi¶i quyÕt ë thÞ trêng.
* Lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi (lîi thÕ so s¸nh)
Lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi trªn ®©y cña Adam Smith cho thÊy mét níc cã lîi thÕ tuyÖt ®èi so víi níc kh¸c vÒ mét lo¹i hµng ho¸, níc ®ã sÏ thu ®îc lîi Ých tõ ngo¹i th¬ng, nÕu chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt theo lîi thÕ tuyÖt ®èi. Tuy nhiªn chØ dùa vµo lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt .èi th× kh«ng gi¶i thÝch ®îc v× sao mét níc cã lîi thÕ tuyÖt ®èi h¬n h¼n so víi níc kh¸c, hoÆc mät níc kh«ng cã mät lîi thÕ tuyÖt ®èi nµo vÉn cã thÓ tham gia vµ thu lîi trong qu¸ tr×nh hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn m¹nh c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ. §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi vµ còng ®Ó tr¶ lêi cho c©u hái trªn, n¨m 1817, trong tÊc phÈm næi tiÕng cña m×nh "Nh÷ng nguyªn lý cña kinh tÕ chÝnh trÞ", nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn ngêi Anh David Ricardo ®· ®a ra lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh nh»m gi¶i thÝch tæng qu¸t, chÝnh x¸c h¬n vÒ sù xuÊt hiÖn lîi Ých trong th¬ng m¹i quèc tÕ.
C¬ së cña lý thyÕt nµy chÝnh lµ luËn ®iÓm cña D.Ricardo vÒ sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c níc kh«ng chØ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tay nghÒ mµ cßn vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nãi chung. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ vÒ nguyªn t¾c, bÊt kú quèc gia nµo còng cã thÓ t×m thÊy sù kh¸c biÖt nµy vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh dï cã hay kh«ng lîi thÕ vÒ tù nhiªn, khÝ hËu, tay nghÒ. D.Ricardo cho r»ng, trªn thùc tÕ lîi thÕ tuyÖt ®èi cu¶ mçi quèc gia kh«ng cã nhiÒu, h¬n n÷a thùc tÕ cho thÊy lµ phÇn lín c¸c quèc gia tiÕn hµnh bu«n b¸n víi nhau kh«ng chØ ë nh÷ng mÆt hµng cã lîi thÕ tuþÖt ®èi mµ cßn ®èi víi c¶ nh÷ng mÆt hµng dùa trªn lîi thÕ t¬ng ®èi. Theo «ng mäi níc ®Òu cã lîi khi tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ trªn c¬ së khai th¸c lîi thÕ t¬ng ®èi, ngo¹i th¬ng cho phÐp më réng kh¶ n¨ng tiªu dïng cña mét níc. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt mét sè lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh cña m×nh ®Ó ®æi lÊy hµng nhËp khÈu cña c¸c níc kh¸c th«ng qua con ®êng th¬ng m¹i quèc tÕ v× mçi níc ®ã ®Òu cã lîi thÕ so s¸nh nhÊt ®Þnh vÒ mét sè mÆt hµng.
Liªn quan ®Õn lîi thÕ so s¸nh cã mét kh¸i niÖm rÊt c¬ b¶n trong kinh tÕ häc ®· ®îc D.Ricardo ®Ò cËp ®Õn ®ã lµ chi phÝ c¬ héi. Nã lµ chi phÝ bá ra ®Ó sö dông cho mét môc ®Ých nµo ®ã.
Nh vËy cã thÓ kÕt luËn r»ng, mét trong nh÷ng ®iÓm cèt yÕu nhÊt cña lîi thÕ so s¸nh lµ nh÷ng lîi Ých do chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, mÆt kh¸c th¬ng m¹i quèc tÕ phô thuéc vµo lîi thÕ so s¸nh chø kh«ng ph¶i lµ lîi thÕ tuyÖt ®èi. Lîi thÕ so s¸nh lµ ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®èi víi lîi Ých cña th¬ng m¹i quèc tÕ. Lîi thÕ tuyÖt ®èi cña A.Smith lµ mét trêng hîp ®Æc biÖt cña lîi thÕ so s¸nh. VÒ c¬ b¶n, lý thuyÕt cña D.Ricardo kh«ng cã g× kh¸c víi A.smith, nghÜa lµ «ng ñng hé tù do ho¸ XNK, khuyÕn c¸o c¸c chÝnh phñ tÝch cùc thóc ®Èy, khuyÕn khÝch tù do ho¸ th¬ng m¹i quèc tÕ.
*.Ph¸t triÓn lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi-M« h×nh Hechscher-Ohlin
Lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi cña D.Ricardo sang ®Çu thÕ kû XX, sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt ®· thÓ hiÖn nh÷ng h¹n chÕ cña nã. Lîi thÕ do ®©u mµ cã? V× sao c¸c níc kh¸c nhau l¹i cã phÝ c¬ héi kh¸c nhau?...Lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi cña D.Ricardo ®· kh«ng gi¶i thÝch ®îc nh÷ng vÊn ®Ò trªn. §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ nµy, hai nhµ kinh tÕ häc Thuþ §iÓn: Eli Hecksher (1879-1852) vµ B.Ohlin(1899-1979) trong t¸c phÈm: “Th¬ng m¹i liªn khu vùc vµ quèc tÕ”, xuÊt b¶n n¨m 1933 ®· ph¸t triÓn lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi cña D.Ricardo thªm mét bíc b»ng viÖc ®a ra m« h×nh H-O (tªn viÕt t¾t cña hai «ng) ®Ó tr×nh bµy lý thuyÕt u ®·i vÒ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vèn cã (hay lý thuyÕt H-O). Lý thuyÕt nµy ®· gi¶i thÝch hiÖn tîng TMQT lµ do trong mét nÒn kinh tÕ më cöa, mçi níc ®Òu híng tíi chuyªn m«n ho¸ c¸c ngµnh s¶n xuÊt mµ cho phÐp sö dông nhiÒu yÕu tè s¶n xuÊt ®èi víi níc ®ã lµ thuËn lîi nhÊt. Nãi c¸ch kh¸c, theo lý thuyÕt H-O, mét sè níc cã lîi thÕ so s¸nh h¬n trong viÖc xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm hµng ho¸ cña m×nh lµ do viÖc s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm hµng ho¸ ®ã ®É sö dông ®îc nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt mµ níc ®ã ®îc u ®·i h¬n so víi níc kh¸c. ChÝnh sù u ®·i vÒ c¸c lîi thÕ tù nhiªn cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nµy (bao gåm: vèn, lao ®éng, tµi nguyªn, ®Êt ®ai, khÝ hËu...) ®· khiÕn cho mét sè níc cã chi phÝ c¬ héi thÊp h¬n (so víi viÖc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ kh¸c) trong s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh.
Nh vËy c¬ së lý luËn cña lý thuyÕt H-O vÉn chÝnh lµ dùa vµo lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh cña Ricardo nhng ë tr×nh ®é cao h¬n lµ ®· x¸c ®Þnh ®îc nguån gèc cña lîi thÕ so s¸nh chÝnh lµ sù u ®·i vÒ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (c¸c nguån lùc s¶n xuÊt ). Vµ do vËy, lý thuyÕt H-O cßn ®îc gäi lµ “lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vèn cã”. ThuyÕt nµy ®· kÕ thõa vµ ph¸t triÓn mét c¸ch logic c¸c yÕu tè khoa häc trong lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh cña Ricardo vµ c¸c lý thuyÕt cæ ®iÓn tríc ®ã vÒ TMQT.
Tuy cßn cã nh÷ng khiÕm khuyÕt lý luËn tríc thùc tiÔn ph¸t triÓn phøc t¹p cña TMQT ngµy nay, song quy luËt H-O vÉn lµ quy luËt chi phèi ®éng th¸i ph¸t triÓn cña TMQT vµ ®îc nhiÒu quèc gia vËn dông trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch TMQT. Sù lùa chän c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu phï hîp víi c¸c lîi thÕ so s¸nh vÒ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vèn cã theo thuyÕt H-O sÏ lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ nhanh chãng héi nhËp vµo sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c TMQT, vµ trªn c¬ së lîi Ých th¬ng m¹i thu ®îc sÏ thóc ®Èy nhanh sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë nh÷ng níc nµy.
*. ThuyÕt chu kú sèng s¶n phÈm
ThuyÕt chu kú sèng s¶n phÈm do K.Verum ®Ò xíng n¨m 1966, sau ®ã ®îc nhiÒu häc gi¶ ph¸t triÓn vµ øng dông trong nhiÒu lÜnh vùc, trong ®ã lý thuyÕt TMQT.
Néi dung c¬ b¶n cña häc thuyÕt nµy nh sau: rÊt nhiÒu s¶n phÈm ph¶i tr¶i qua mét chu kú sèng bao gåm bèn giai ®o¹n: giíi thiÖu; ph¸t triÓn; chÝn muåi vµ suy tho¸i. §Ó kÐo dµi chu kú sèng cña mét s¶n phÈm, xÐt trªn quy m« thÞ trêng thÕ giíi, c¸c h·ng thêng hay thay ®æi ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt, më réng s¶n xuÊt sang khu vùc thÞ trêng kh¸c tuú thuéc vµo tõng giai ®o¹n cña chu kú sèng. KÕt qu¶ lµ t¹o nªn quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia vÒ s¶n phÈm ®ã vµ quan hÖ nµy thay ®æi tuú theo c¸c giai ®o¹n cña chu kú: Giai ®o¹n giíi thiÖu: v× lµ s¶n phÈm míi, cßn s¶n xuÊt ®éc quyÒn nªn gi¸ cao, s¶n lîng tiªu thô Ýt, chñ yÕu ë níc ph¸t minh ra s¶n phÈm. Giai ®o¹n ph¸t triÓn: s¶n lîng s¶n xuÊt vµ tiªu thô t¨ng m¹nh, nhiÒu nhµ s¶n xuÊt cïng tham gia s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm t¬ng tù, c¹nh tranh t¨ng; nhµ s¶n xuÊt míi b¾t ®Çu xuÊt khÈu s¶n phÈm sau t×m c¸ch di chuyÓn ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt sang c¸c quèc gia gÇn gòi vÒ møc sèng vµ v¨n ho¸. Giai ®o¹n chÝn muåi: s¶n phÈm c¹nh tranh m¹nh, gi¸ h¹, thÞ phÇn gi¶m, gi¸ gi¶m. Sau khi c¶i tiÕn thay ®æi mÉu m·, kiÓu d¸ng, nhµ s¶n xuÊt t×m c¸ch míi ®Çugiíi thiÖu, ph¸t triÓn thÞ trêng sau di chuûen ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt sang c¸c níc kÐm ph¸t triÓn h¬n. Giai ®o¹n suy tho¸i: s¶n phÈm ®· l·o ho¸, chñ yÕu chØ cßn thÞ trêng ë nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn. Trong giai ®o¹n nµy cã hiÖn tîng xuÊt khÈu ngîc s¶n phÈm vÒ c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn do mét bé phËn d©n c vÉn cßn cã nhu cÇu vÒ s¶n phÈm.
*.ThuyÕt b¶o hé hîp lý
Ngîc l¹i víi trµo lu cña c¸c häc thuyÕt ñng hé tù do ho¸ th¬ng m¹i, thuyÕt bo¶ hé víi nhiÒu biÕn tíng kh¸c nhau ®îc ph¸t triÓn vµ vËn dông trong chÝnh s¸ch TMQT cña mét sè quèc gia trong ®ã cã Mü, §øc (cuèi thÕ kû XIX) vµ nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸ nh Hµn Quèc, Brazin...(gi÷a thÕ kû XX). T tëng c¬ b¶n cña thuyÕt nµy lµ nÕu ¸p dông chÝnh s¸ch tù do ho¸ th¬ng m¹i cã nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt ®îc gäi lµ “ngµnh c«ng nghiÖp non trΔ cÇn thiÕt ph¶i duy tr× nhng cã nuy c¬ bÞ tiªu diÖt tríc sù c¹nh tranh cña hµng ho¸ níc ngoµi, do ®ã cÇn ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ c¸c ngµnh s¶n xuÊt nµy. §¹i diÖn cña thuyÕt nµy lµ A.Hamilton (Mü) tõng ®Ò xuÊt vµ ®îc ¸p dông thµnh c«ng chÝnh s¸ch b¶o hé mét sè ngµnh c«ng nghiÖp miÒn b¾c níc Mü (cuèi thÕ kû XIX); F.List víi chÝnh s¸ch b¶o nhé ngµnh c«ng nghiÖp §øc còng vµo cuèi thÕ kû XIX. VÒ sau, thuyÕt b¶o hé ®îc ph¸t triÓn bëi nhiÒu nhµ khoa häc nh Hirofumi Ito Akamasu, Wanatabe (NhËt B¶n), Kurnets (Mü) víi m« h×nh “Chuçi thay ®æi cÊu tróc”, theo ®ã trong ®iÒu kiÖn c«ng nghiÖp ho¸, nhiÒu s¶n phÈm míi ®Çu ®îc nhËp khÈu, sau ®ã ®îc tæ chøc thay thÕ nhËp khÈu víi sù b¶o hé nhÊt ®Þnh vµ cuèi cïng l¹i ®îc xuÊt khÈu trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh.
Nh vËy, cho ®Õn nay cã kh¸ nhiÒu häc thuyÕt vÒ TMQT ®· ®îc ®Ò xuÊt, ph¸t triÓn vµ øng dông. Tuy nhiªn cha cã mét lý thuyÕt nµo ®ñ møc hoµn chØnh ®Ó cã thÓ dùa vµo ®ã ®Ó ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc vµ chÝnh s¸ch XNK cña quèc gia. H¬n n÷a mét sè häc thuyÕt hoÆc chØ ®a ra m« h×nh chÝnh s¸ch trong ®iÒu kiÖn tÜnh, cha khai th¸c c¸c yÕu tè ®éng cña b¶n th©n ho¹t ®éng kinh tÕ, hoÆc chØ ®îc lý luËn víi nh÷ng m« h×nh phøc t¹p. Tuy nhiªn, tÊt c¶ c¸c häc thuyÕt dï Ýt hay nhiÒu vÉn cßn chç ®øng trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i vµ cÇn ph¶i nghiªn cøu vËn chóng.
Ngµy nay c¸c lý luËn gia hiÖn ®¹i vÒ TMQT trªn c¬ së kÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c häc thuyÕt TMQT ®· ®a ra c¸c quan ®iÓm, c¸c lý thuyÕt kh¸c nhau vÒ TMQT víi 3 trêng ph¸i chÝnh: trêng ph¸i thø nhÊt ñng hé tù do mËu dÞch vµ cã c¸c tªn gäi biÕn tíng nh më cöa, tù do ho¸ ngo¹i th¬ng, híng vµo xuÊt khÈu. Trêng ph¸i thø ñng hé b¶o hé mËu dÞch vµ cã tªn gäi biÕn tíng nh ®ãng cöa thay thÕ nhËp khÈu, m« h×nh ®µn ngçng trêi. Trêng ph¸i thø ba kÕt hîp 2 kiÓu chÝnh s¸ch trªn víi liÒu lîng kh¸c nhau.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |