3.2 Thùc tr¹ng manh món ruéng ®Êt ë ®BSH. 3.2.1 Manh món ruéng ®Êt ë §ång b»ng s«ng Hång 3.2.1.1 T×nh tr¹ng manh món ruéng ®Êt ë cÊp ®é n«ng hé
Muèn cã ®îc nh÷ng gi¶i ph¸p triÖt ®Ó cho viÖc kh¾c phôc t×nh tr¹ng manh món ë §BSH, tríc hÕt ph¶i nghiªn cøu nh÷ng ®Æc ®iÓm cña sù manh món ruéng ®Êt vµ nh÷ng nguyªn nh©n g©y nªn t×nh tr¹ng manh món nµy. Sù manh món ruéng ®Êt ë ®ång b»ng s«ng Hång lµ mét hiÖn tîng mang tÝnh lÞch sö. T×nh tr¹ng manh món thÓ hiÖn trªn c¶ 2 gãc ®é manh món vÒ « thöa vµ b×nh qu©n quy m« ruéng ®Êt/hé gia ®×nh n«ng d©n. Vµo nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû tríc, ®ång b»ng s«ng Hång ®· cã ®Õn 16,0 triÖu m¶nh ruéng to nhá kh¸c nhau. DiÖn tÝch trung b×nh mçi m¶nh ë B¾c ninh lóc bÊy giê lµ 680 m² (Gourou, 1936). NÕu tÝnh riªng diÖn tÝch ph¶i giµnh ra ®Ó lµm bê vïng bê thöa th× §BSH ®· mÊt ®i trªn 3% diÖn tÝch ®Êt canh t¸c. §Õn nh÷ng n¨m 1997, ®ång b»ng s«ng Hång t×nh trang manh món ruéng ®Êt ë §BSH vÉn ®øng ë vÞ trÝ thø 2 trong 7 vïng sinh th¸i c¶ níc, chØ sau miÒn nói phÝa b¾c
T×nh tr¹ng manh món ruéng ®Êt cÊp n«ng hé tuy kh«ng liªn quan nhiÒu ®Õn chñ ®Ò cña nghiªn nµy nhng chóng t«i vÉn nªu ra ë ®©y bëi kinh nghiÖm ë nhiÒu n¬i cho thÊy r»ng th«ng thêng lu«n cã mèi quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a qu¸ tr×nh tËp trung ruéng ®Êt ë cÊp n«ng hé vµ qu¸ tr×nh tËp trung hay chia nhá diÖn tÝch c¸c m¶nh ruéng. Nãi c¸ch kh¸c qu¸ tr×nh D§§T cã thÓ thóc ®Èy hoÆc h¹n chÕ qu¸ tr×nh tËp trung ruéng ®Êt vµ ngîc l¹i. Trong ®ång b»ng s«ng Hång hiÖn nay sù manh món ruéng ®Êt cÊp n«ng hé thÓ hiÖn ë c¸c ®Æc ®iÓm nh:
-
DiÖn tÝch canh t¸c BQ trªn hé hay trªn lao ®éng rÊt thÊp (chØ kho¶ng 0,25 ha/hé)
-
Sè lîng c¸c hé cã diÖn tÝch tõ 1 ha trë lªn kh«ng ®¸ng kÓ (cha ®Çy 15%) ®a sè cã diÖn tÝch nhá h¬n 0,50 ha.
-
B×nh qu©n diÖn tÝch canh t¸c trªn hé vµ trªn khÈu lu«n cã xu thÕ gi¶m do sù mÊt ®Êt n«ng nghiÖp vµ sù gia t¨ng cña d©n sè n«ng th«n.
-
Quy m« vµ sù thay ®æi quy m« ®Êt NN ë n«ng hé (%)
Lo¹i quy m« hé
|
2001
|
1994
|
So s¸nh 2001/1994
|
1. Hé kh«ng sö dông ®Êt
|
4,16
|
1,15
|
3,01
|
2. Hé cã díi 0,2 ha
|
25,15
|
26,95
|
-1,80
|
3. Hé cã tõ 0,2 ha ®Õn díi 0,5 ha
|
39,19
|
43,96
|
-4,77
|
4. Hé cã tõ 0,5 ha ®Õn díi 1 ha
|
16,42
|
16,23
|
0,19
|
5. Hé cã tõ 1 ha ®Õn díi 3 ha
|
13,06
|
10,52
|
2,54
|
6. Hé cã tõ 3 ha ®Õn díi 5 ha
|
1,57
|
0,98
|
0,59
|
7. Hé cã tõ 5 ha ®Õn díi 10 ha
|
0,4
|
0,19
|
0,21
|
8. Hé cã tõ 10 ha trë lªn
|
0,05
|
0,02
|
0,03
|
Nguån: TCTK, KÕt qu¶ tæng ®iÒu tra NN, NT vµ TS 2001 (2003)
3.2.1.2 T×nh tr¹ng manh món vÒ sè « thöa
Nh ®· nªu ë phÇn ®Æt vÊn ®Ò, t¹i thêi ®iÓm chia ruéng n¨m 1993 ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng viÖc chia ruéng ®Êt cho c¸c hé n«ng d©n cã cao-thÊp, xa-gÇn, tèt-xÊu ®· dÉn ®Õn mét thùc tÕ lµ ruéng ®Êt bÞ ph©n chia thµnh rÊt nhiÒu lo¹i, h¹ng ®Êt kh¸c nhau vµ sù manh món rÊt cao. T×nh tr¹ng manh món ë §BSH còng nh c¸c vïng kinh tÕ kh¸c trong c¶ níc tËp trung chñ yÕu trªn c¸c lo¹i ®Êt trång c©y hµng n¨m vµ møc ®é manh món thÓ hiÖn ë 2 mÆt:
DiÖn tÝch/thöa: Víi c©y lóa diÖn tÝch/thöa cã thÓ diÔn biÕn tõ 200 ®Õn 400 m2, víi c©y mµu th× nhá h¬n 100-200 m2 ®Æc biÖt víi c©y rau th× rÊt nhá chØ 20-50 m2. Tû lÖ thöa cã diÖn tÝch < 100 m2 chiÕm ®Õn 5-10% tæng sè thöa.
Sè thöa/hé: Sè hé cã tõ 7 ®Õn 10 thöa lµ phæ biÕn, thËm chÝ cã n¬i lªn tíi 25 thöa, c¸ biÖt cã hé cã 47 thöa (VÜnh phóc). VÒ sè thöa/hé gi÷a c¸c vïng còng cã sù kh¸c nhau. VÝ dô: Nam ®Þnh lµ 5,7 thöa, Hµ nam lµ 8.3 thöa trong ®ã H¶i d¬ng lµ 11 thöa.
-
Møc ®é manh món ruéng ®Êt ë c¸c vïng trong c¶ níc.
TT
|
Vïng sinh th¸i
|
Tæng sè thöa/hé
|
Diªn tÝch
b×nh qu©n/thöa (m2)
|
Trung b×nh
|
C¸ biÖt
|
§Êt lóa
|
§Êt rau
|
1
|
Trung du miÒn nói B¾c bé
|
10-20
|
150
|
150-300
|
100-150
|
2
|
§ång b»ng S«ng Hång
|
7
|
25
|
300-400
|
100-150
|
3
|
Duyªn h¶i B¾c trung bé
|
7-10
|
30
|
300-500
|
200-300
|
4
|
Duyªn h¶i nam Trung bé
|
5-10
|
30
|
300-1000
|
200-1000
|
5
|
T©y nguyªn
|
5
|
25
|
200-500
|
1000-5000
|
6
|
§«ng nam bé
|
4
|
15
|
1000-3000
|
1000-5000
|
7
|
§ång b»ng S«ng Cöu long
|
3
|
10
|
3000-5000
|
500-1000
|
(Nguån: Tæng côc §Þa chÝnh n¨m 1997)
KÕt qu¶ ®iÒu tra cña ViÖn quy ho¹ch vµ thèng kª n«ng nghiÖp còng ph¶n ¶nh râ møc ®é manh món ®Êt n«ng nghiÖp ë 7 tØnh thuéc vïng §BSH:
-
Møc ®é manh món ruéng ®Êt ë mét sè tØnh vïng §BSH
TT
|
TØnh
|
Tæng sè thöa/hé
|
DiÖn tÝch b×nh qu©n/thöa(m2)
|
Ýt nhÊt
|
NhiÒu nhÊt
|
Trung b×nh
|
Nhá nhÊt
|
Lín nhÊt
|
Trung b×nh
|
1
|
Hµ t©y
|
-
|
-
|
9.5
|
20
|
700
|
216
|
2
|
H¶i phßng
|
5.0
|
18
|
6-8
|
20
|
-
|
-
|
3
|
H¶i d¬ng
|
9.0
|
17
|
11.0
|
10
|
-
|
-
|
4
|
VÜnh phóc
|
7.1
|
47
|
9.0
|
10
|
5868
|
228
|
5
|
Nam ®Þnh
|
3.1
|
19
|
5.7
|
10
|
1000
|
288
|
6
|
Hµ nam
|
7.0
|
37
|
8.2
|
14
|
1265
|
-
|
7
|
Ninh b×nh
|
3.3
|
24
|
8.0
|
5
|
4224
|
-
|
Tæng hîp c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy møc ®é manh món t¹i c¸c m« h×nh nghiªn cøu ®îc thÓ hiÖn trong b¶ng díi ®©y:
-
T×nh tr¹ng manh món ruéng ®Êt cña c¸c m« h×nh tríc khi thùc hiÖn D§§T
M« h×nh
|
Tæng sè thöa
|
B×nh qu©n thöa/hé
|
B×nh qu©n
m2/thöa
|
§Êt c«ng ®iÒn
|
Quèc tuÊn
|
14.365
|
8.0
|
246
|
Ph©n t¸n ë c¸c th«n*
|
Mü thä
|
12.288
|
16.0
|
289
|
Ph©n t¸n manh món**
|
Ngò kiªn
|
15.330
|
9.3
|
193
|
Ph©n t¸n manh món
|
§«ng quý
|
14.337
|
4.6
|
467
|
Ph©n t¸n manh món
|
Thanh X¸
|
|
4.7
|
430
|
Ph©n t¸n, gän khu
|
Nam cêng
|
4.130
|
6.0
|
500
|
Ph©n t¸n manh món
|
* §Êt c«ng ®iÒn ®Ó theo th«n, nhng tËp trung ë mét khu
** §Êt c«ng ®iÒn ®Ó xen kÏ t¹i c¸c m¶nh ruéng cña n«ng d©n.
C¸c ®Æc ®iÓm manh món ruéng ®Êt ë §BSH.
Trong lÞch sö, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña sù manh món ruéng ®Êt ë §BSH ®· ®îc miªu t¶ kh¸ cô thÓ, víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nh sau: Thø nhÊt, ®ã lµ sù manh món ruéng ®Êt kh«ng mèi quan nµo ®Õn mËt ®é d©n sè. Nãi c¸ch kh¸c kh«ng ph¶i cø ë ®©u ®«ng d©n th× ë ®ã ruéng ®Êt manh món. Thø hai, sù manh món ruéng ®Êt thÓ hiÖn sù kh¸c biÖt qua c¸c vïng kh¸c nhau. Dêng nh ë thîng ®ång b»ng, ®Êt ®ai bÞ xÐ nhá h¬n so víi c¸c vïng h¹ ®ång b»ng, hoÆc cµng ra gÇn biÓn, c¸c « thöa cña c¸c m¶nh ruéng cµng lín h¬n. Tuy nhiªn, ®Æc ®iÓm thø 3, ngay trong cïng vïng sù thÓ hiÖn manh món còng kh«ng gièng nhau : ®Êt cµng tròng ngËp níc thêng xuyªn hay c¸c ruéng ngoµi ®ª, « thöa Ýt bÞ xÐ nhá h¬n lµ ruéng ®Êt cao ®îc ®ª che ch¾n. Cuèi cïng, sù manh món ruéng ®Êt cßn phô thuéc vµo c¶ t×nh tr¹ng së h÷u ruéng ®Êt ë mçi n¬i. Nhng n¬i tû lÖ diÖn tÝch ®Êt c«ng ®iÒn thÊp th× møc ®é manh món cµng cao. Nãi c¸ch kh¸c lµ ®Êt ®ai cµng bÞ t h÷u triÖt ®Ó th× t×nh trang manh món « thöa cµng lín. Nh÷ng tÊt c¶ c¸c ®Æc ®iÓm nµy lµ cña qu¸ khø. GÇn mét thÕ kû ®· tr«i qua, vËy ®©u sÏ lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm manh món ruéng ®Êt hiÖn nay ë §BSH?
KÕt qu¶ nghiªn cøu trong c¸c x· ®¹i diÖn cña c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau ë ®ång b»ng chØ ra r»ng (xem b¶ng 8): HiÖn nay, c¸c vïng ven ®ång b»ng vµ vïng ®ång b»ng trung t©m, sù manh món ruéng ®Êt còng cao h¬n so víi vïng ven biÓn, nam ®ång b»ng. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ ®· cã sù t¸i hiÖn ®Æc ®iÓm manh món ruéng ®Êt ë §BSH nÕu so s¸nh t×nh tr¹ng hiÖn nay víi lÞch sö hµng nöa thÕ kû tríc.
-
§Æc ®iÓm manh món ruéng ®Êt ë c¸c vïng kh¸c nhau trong §BSH.
Vïng nghiªn cøu
|
Sè thöa/hé
|
DiÖn tÝch thöa (m2)
|
Vïng ®åi ven §B (x· Ngò kiªn)
|
9,3
|
143
|
Vïng trung t©m §B (x· Quèc TuÊn)
|
8,0
|
246
|
Vïng tròng H.nam (x· Mü Thä)
|
16,0
|
289
|
Vïng ven biÓn (x· Nam cêng)
|
6,0
|
500
|
Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra hé ND t¹i mçi x·, tríc D§§T.
Nhng nÕu xÐt theo c¸c kiÓu hé th× sù manh món ruéng ®Êt ë ®ång b»ng thÓ hiÖn kh«ng râ rµng h¼n ®· râ rµng. Sè thöa/hé cña lo¹i hé trung b×nh cao h¬n ®«i chót so víi hé nghÌo vµ giµu, tuy nhiªn sù kh¸c biÖt nµy lµ kh«ng nghiÒu (b¶ng 2). Theo chóng t«i, sù kh¸c biÖt kh«ng râ rµng mét phÇn lµ do chÝnh s¸ch chia ®Òu ruéng ®Êt/khÈu khi chia ruéng n¨m 93 g©y ra, phÇn kh¸c lµ do thÞ trêng trao ®æi mua b¸n ruéng ®Êt n«ng nghiÖp nh×n chung ho¹t ®éng cßn h¹n chÕ.
-
§Æc ®iÓm manh món ruéng ®Êt ë c¸c kiÓu hé.
Lo¹i hé
|
Sè thöa/hé
|
DiÖn tÝch thöa (m2)
|
NghÌo
|
7,2
|
381
|
Trung b×nh
|
9,2
|
412
|
Kh¸, giµu
|
8,0
|
492
|
Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra hé ND t¹i mçi x·, tríc D§§T.
3.2.3 Nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng manh món:
Nguyªn nh©n ®Çu tiªn, quan träng nhÊt dÉn ®Õn t×nh tr¹ng manh món ruéng ®Êt ph¶i kÓ ®Õn lµ sù phøc t¹p cña trong ®Þa h×nh ®Þa m¹o ®Êt ®ai ë mçi ®Þa ph¬ng trong §BSH. HÇu nh trong mçi lµng x·, ®Òu tån t¹i 3 lo¹i ®Êt : ®Êt cao, ®Êt vµn vµ ®Êt thÊp. §©y chÝnh lµ hÖ qu¶ cña viÖc x©y dùng ®ª ®iÒu tõ rÊt sím trong ®ång b»ng (Gourou, 1936, tr.320 ; §µo ThÕ TuÊn, 1996). Trong mét tæng thÓ mµ sù chªnh chØ vµi chôc centimet gi÷a m¶nh ruéng nä víi m¶nh ruéng kia còng cã thÓ m¹ng l¹i sù kh¸c nhau ®¸ng kÓ vÒ hoa lîi thu ®îc tõ ®Êt ®· khiÕn cho c¸c n«ng hé ®Òu kh«ng muèn tõ chèi së h÷u cña m×nh trªn c¸c m¶nh ®Êt mµu mì (P. Bergeret, 2002). Nguyªn nh©n thø 2 lµ chÕ ®é thõa kÕ b»ng c¸ch chia ®Òu ruéng ®Êt cho tÊt c¶ con c¸i. ë ViÖt nam ruéng ®Êt cña cha mÑ thêng ®îc chia ®Òu cho tÊt c¶ c¸c con sau khi chung ra ë riªng, v× thÕ mµ t×nh tr¹ng ph©n t¸n ruéng ®Êt g¾n liÒn víi chu kú ph¸t triÓn cña n«ng hé. Nguyªn nh©n thø 3 ph¶i kÓ ®Õn lµ t©m lÝ tiÓu n«ng cña c¸c hé s¶n xuÊt nhá (L©m ThÞ Mai Lan, 2001). Nh×n trung do quy m« s¶n xuÊt nhá lÎ, c¸c hé n«ng d©n ng¹i ®øng tríc mçi thay ®æi, nhÊt lµ nh÷ng thay ®æi liªn quan ®Õn ruéng ®Êt. KÕt qu¶ ®iÒu tra cña trung t©m KHXHNV Quèc gia n¨m 2001 cho thÊy ë ®ång b»ng cã ®Õn 96,5% sè hé ®îc hái kh«ng muèn ®iÒu chØnh l¹i ruéng ®Êt cho phï hîp víi s¶n xuÊt (Lª Ngäc V¨n, NguyÔn Linh KhiÕu vµ §ç thÞ B×nh, 2002). Vµ cuèi cïng, nguyªn nh©n thø t mµ hÇu nh tÊt c¶ nhng ai quan t©m ®Õn sù manh món ruéng ®Êt ë ®ång b»ng ®Òu nhÊt trÝ, ®ã lµ nguyªn nh©n liªn quan ®Õn ph¬ng ph¸p chia ruéng b×nh qu©n theo nguyªn t¾c xÊu cã, tèt cã khi thùc hiÖn nghÞ ®Þnh 64 CP n¨m 1994. ViÖc chia nhá c¸c m¶nh ruéng ®Ó cã sù c«ng b»ng gi÷a c¸c hé ®· gãp phÇn kh«ng nhá lµm t¨ng t×nh tr¹ng manh món ruéng ®Êt ë §BSH (ViÖn QHTKNN, 2001; L©m ThÞ Mai Lan, 2001). Quan ®iÓm muèn b¶o vÖ sù c«ng b»ng cho nh÷ng ngêi d©n ®îc chia ruéng vµ nhiÒu lÝ do sau ®©y ®· khiÕn ®a sè c¸c ®Þa ph¬ng thùc hiÖn viÖc chia nhá ruéng cho n«ng d©n, ®ã lµ:
-
TÊt c¶ c¸c hé ®Òu ph¶i cã ruéng xa, gÇn, tèt, xÊu, cao, thÊp. Cã nh vËy míi thÓ hiÖn tÝnh c«ng b»ng.
-
§é ph× tù nhiªn cña ®Êt cña c¸c khu kh¸c nhau ph¶i chia ®Òu cho c¸c hé.
-
HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c lo¹i sö dông ®Êt kh¸c nhau ®ßi hái ph¶i chia ®Òu ®Êt cho c¸c hé.
-
HÖ sè an toµn trong s¶n xuÊt cha cao nhÊt lµ ë c¸c ch©n ®Êt cã vÊn ®Ò (óng, h¹n, chua...) do ®ã viÖc chia ®Òu c¸c rñi ro cho c¸c hé lµ chØ tiªu quan träng trong khi chia ruéng.
-
Ngoµi ra gi¸ ®Êt lu«n biÕn ®éng, t¨ng cao ®Æc biÖt lµ c¸c khu ®Êt gÇn c¸c trôc ®êng chÝnh hoÆc trong t¬ng lai sÏ n»m trong quy ho¹ch khu ®« thÞ, khu c«ng nghiÖp... v× thÕ ®Êt ë ®ã cÇn ph¶i ®îc chia ®Òu cho c¸c hé ®Ó mäi ngêi ®Òu cã thÓ hëng „thµnh qu¶“ ®Òn bï ®Êt hay cïng chÞu „rñi ro“ nÕu c¸c ®Êt ®ai bÞ chuyÓn môc ®Ých sö dông.
3.2.4 Nh÷ng h¹n chÕ cña t×nh tr¹ng manh món ruéng ®Êt ®èi víi SXNN vµ qu¶n lÝ ruéng ®Êt ë ®Þa ph¬ng. -
H¹n chÕ kh¶ n¨ng ¸p dông c¬ giíi ho¸ n«ng nghiÖp, dÉn ®Õn kh«ng gi¶m ®îc chi phÝ lao ®éng ®Çu vµo, vÝ dô: x· Ngò kiªn, tØnh VÜnh phóc tríc D§§T do kÝch thíc c¸c m¶nh ruéng nhá nªn chØ cã kho¶ng 30% diÖn tÝch ®îc lµm b»ng m¸y, sau D§§T kÝch thíc m¶nh ruéng t¨ng vµ cã 80% diÖn tÝch ®îc lµm b»ng m¸y.
-
M¶nh ruéng qu¸ nhá khiÕn n«ng d©n Ýt nghÜ ®Õn viÖc ®Çu t c¸c tiÕn bé kü thuËt (TBKT) ®Ó n¨ng suÊt t¨ng. Theo hä, cã ®Çu t TBKT n¨ng suÊt cã thÓ t¨ng nhng trªn diÖn tÝch qu¸ nhá th× s¶n lîng t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ.
-
M¶nh ruéng ®· nhá, nhiÒu m¶nh l¹i ph©n t¸n, ®iÒu nµy lµm t¨ng rÊt nhiÒu c«ng th¨m ®ång, vËn chuyÓn ph©n bãn vµ thu ho¹ch, mÆt kh¸c n«ng d©n kh«ng muèn trång c©y hµng ho¸ do ph¶i t¨ng c«ng b¶o vÖ. Sau khi thùc hiÖn D§§T, t¹i Ngò kiªn tØnh VÜnh Phóc sè c«ng lao ®éng ®Çu t cho 1 sµo ®· gi¶m tõ 14 c«ng xuèng cßn 9 c«ng, t¹i x· Mü thä, tØnh Hµ nam gi¶m ®îc tõ 14,5% xuèng 12,5% c«ng lao ®éng so víi tríc ®©y.
-
Quy m« ruéng ®Êt nhá lµm gi¶m vµ lîi thÕ c¹nh tranh cña mét sè s¶n phÈm n«ng nghiÖp trong bèi c¶nh gi¸ n«ng s¶n lu«n cã xu thÕ gi¶m (xem phÇn trªn).
-
NhiÒu m¶nh ruéng dÉn tíi l·ng phÝ ®Êt canh t¸c do ph¶i lµm nhiÒu bê ng¨n. TÝnh trung b×nh vïng §BSH mÊt kho¶ng 2,4 - 4% ®Êt canh t¸c dïng ®Ó ®¾p bê vïng, bê thöa. VÝ dô, sau D§§T x· Ngò kiªn ®· d«i ra gÇn 30.000m2 do gi¶m bê vïng, bê thöa.
-
Nhµ níc còng tiÕt kiÖm ®îc mét kho¶n tiÒn kh¸ lín cho qu¸ tr×nh lËp hå s¬ ruéng ®Êt (nÕu ruéng ®Êt manh món nh tríc ®©y chi t¨ng 35-50%).
-
Khã kh¨n trong qu¶n lÝ ®Êt vµ kh«ng phï hîp víi s¶n xuÊt hµng ho¸
Thuû lîi: tiÕt kiÖm níc ????? (bQUý)
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |