Tác nhân gây bệnh Tristeza lá Closterovirus

PhÇn lín c¸c c©y cã mói ®Òu nhiÔm Tristeza, mét sè c©y thuéc nhãm cam ba l¸ (Poncitrus trifoliate), c¸c dßng lai víi cam ba l¸ t­¬ng ®èi kh¸ng víi bÖnh nµy (Sutic et al., 1999). C©y ghÐp trªn gèc ghÐp cam chua lµ nhiÔm bÖnh nÆng vµ g©y thiÖt h¹i nhiÒu nhÊt. T¹i §BSCL, bÖnh Tristeza nhiÔm trªn c©y chanh giÊy biÓu lé triÖu chøng g©n trong.

Ph­¬ng ph¸p gi¸m ®Þnh bÖnh ®¬n gi¶n nhÊt lµ ghÐp m¾t ghÐp bÖnh lªn c©y chanh giÊy, nÕu triÖu chøng g©n trong xu©t hiÖn trªn l¸ non chøng tá c©y ®· nhiÔm bÖnh.

Ph­¬ng ph¸p h÷u hiÖu nhÊt cã thÓ sö dông lµ sö dông kh¸ng thÓ ®Ó gi¸m ®Þnh bÖnh th«ng qua ELISA, ImmunoSorbent Electron Microscopy (ISEM), Dot Immuno Blot Assay (DIBA), Electro blot immuno assay (EBIA). Ngßai ra cã thÓ sö dông kÝt CTV gi¸m ®Þnh nhanh bÖnh Tristeza.
C©u hái 77: Qu¶n lÝ bÖnh Tristeza b»ng ph­¬ng ph¸p nµo?

Tr¶ lêi

NhiÒu ph­¬ng ph¸p cã thÓ ¸p dông qu¶n lý bÖnh Tristeza, chóng bao gåm lo¹i trõ c©y bÖnh, sö dông ph­¬ng ph¸p canh t¸c, phßng trõ sinh häc sö dông dßng nhÑ ®Ó b¶o vÖ chÐo, sö dông gèc ghÐp kh¸ng bÖnh, sö dông c«ng nghÖ sinh häc th«ng qua chuyÓn gene.

+ ChuyÓn gen kh¸ng ®­îc thÝ nghiÖm ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®Ó chèng l¹i bÖnh nµy, trong ®ã Mü lµ n­íc ®i ®Çu vµ ®· b¾t ®Çu tõ 1996. Ng­êi ta sö dông chÝnh gene tõ vá Protein cña virus hay gene cÇn thiÕt cho sù sao chÐp cña virus ®Ó chuyÓn vµo c©y truíc khi c©y nhiÓm bÖnh víi hy väng ®em l¹i tÝnh kh¸ng cho c©y. Tuy nhiªn kÕt qu¶ chØ cßn trong ph¹m vi phßng thÝ nghiÖm vµ møc ®é nhµ l­íi.

BÖnh loÐt do vi khuÈn (Xanthomonas axonopodis pv. citri)(Xac) (tªn cò lµ X. campestris pv. citri), lµ mét bÖnh g©y h¹i quan träng trªn c©y cã mói c¶ ë giai ®äan v­ên ­¬m vµ v­ên c©y th­¬ng phÈm, bÖnh g©y rông l¸ non vµ tr¸i. BÖnh l©y lan chñ yÕu qua giã m­a, dông cô lµm v­ên, ®éng vËt, chim, con ng­êi qua tay ch©n quÇn ¸o, tÊn c«ng m¹nh vµo mïa m­a hay nh÷ng v­ên ¸p dông biÖn ph¸p t­íi phun trªn t¸n l¸. BÖnh l©y lan trªn h¬n 30 n­íc trång c©y cã mói ë Ch©u Á, Th¸i B×nh D­¬ng, Ấn §é D­¬ng, Nam Mü vµ USA. (Gottwald, 2000). BÖnh ®· trë thµnh dÞch lín ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi nªn nã trë thµnh ®èi t­îng kiÓm dÞch quan träng.

Trong c¸c gièng c©y cã mói, lãet nhiÔm nÆng nhÊt trªn gièng b­ëi chïm, c¸c gièng thuéc nhãm cam mËt nh­ Hamlin, Pineapple, vµ Navel, chanh giÊy (Mexican limes), chanh tµu vµ cam ba l¸

BÖnh ban ®Çu xuÊt hiÖn trªn cµnh, l¸ non vµ tr¸i, triÖu chøng ban ®Çu lµ nh÷ng ®èm bÖnh mµu vµng s¸ng, nhá nh­ vÕt kim ch©m trªn l¸ non, sau ®ã bÖnh ph¸t triÓn nhanh thµnh nh÷ng vÕt bÖnh mµu n©u nh¹t. §­êng kÝnh vÕt bÖnh biªn thiªn theo gièng trång, trªn b­ëi th× vÕt bÖnh th­êng lín h¬n so víi cam quýt vµ chanh. Chung quanh vÕt bÖnh th­êng cã viÒn mµu vµng s¸ng, c¸c vÕt bÖnh cã thÓ liªn kÕt l¹i víi nhau thµnh tõng m¶ng lín ®Æc biÖt lµ bÖnh nhiÔm theo c¸c vÕt ®ôc cña sau vÏ bïa. BÖnh cã thÓ lµm lÉn víi bÖnh ghÎ (sÑo), bÖnh loÐt thÓ hiÖn trªn c¶ hai mÆt l¸, chung quanh vÕt bÖnh cã viÒn vµng s¸ng vµ kh«ng lµm l¸ biÕn d¹ng, nh¨n nheo. Ng­îc l¹i bÖnh ghÎ th­êng hiÖn diÖn ë mét mÆt l¸, th­êng lµ mÆt d­íi, vÕt bÖnh nhá h¬n vÕt bÖnh do loÐt g©y ra vµ th­êng nh« cao trªn bÒ mÆt phiÕn l¸. chung quanh kh«ng cã quÇng vµng.

TriÖu chøng bÖnh loÐt trªn l¸ vµ cµnh non

• 
  CÇn tiªu huû c¸c cµnh, l¸ vµ tr¸i bÞ bÖnh, d­ thõa thùc vËt trªn v­ên.
  
• 
  BÖnh cã tèc ®é l©y nhiÔm nhanh ®Æc biÖt lµ trong mïa m­a b·o, v× vËy cÇn chó ý phßng ngõa bÖnh.
  
• 
  Nªn trång c©y con s¹ch bÖnh, dông cô lµm v­ên còng nªn khö trïng b»ng Javel.
  
• 
  Xö lý vËt liÖu trång vµ ®Êt tr­íc khi trång, ®èi víi h¹t, m¾t ghÐp, tr¸I t¹i c¸c tr¹m ®ãng gãi cã thÓ xö lý b»ng Javel víi nång ®é 1.500 ppm trong 5-10 phót.
  
• 
  CÇn phun thuèc ®Þnh kú víi c¸c lo¹i thuèc nh­ Kasuran, Kocide, Coc 85 ®Ó phßng ngõa bÖnh theo c¸c ®ît ®ät non.
  
• 
  Phun thuèc trõ s©u vÏ bïa nh­ Applaud 10WP, Ofunack, Vertimic, Confidor.
  

Lµ bÖnh kh¸ phæ biÕn trªn v­ên c©y cã mói, do nÊm Elsinoe fawcettii g©y ra.

BÖnh hiÖn diÖn trªn cµnh non, l¸, tr¸i. VÕt bÖnh t¹o thµnh nh÷ng nèt ghÎ nh« cao trªn bÒ mÆt l¸, th­êng lµ mÆt d­íi cña l¸, vÕt bÖnh cã mµu vµng r¬m, nhiÒu vÕt bÖnh liªn kÕt l¹i thµnh tõng m¶ng lín lµm cho l¸ bÞ nh¨n nheo, biÕn d¹ng, c©y sinh tr­ëng kÐm, c»n cái. Khi tÊn c«ng trªn cµnh lµm cho cµnh bi kh« vµ chÕt.

BÖnh ph¸t triÓn m¹nh vµo mïa m­a theo c¸c ®ît l¸ vµ chåi non.

• 
  C¾t bá vµ tiªu huû c¸c bé phËn c©y bÞ nhiÔm bÖnh.
  
• 
  Phun ®Þnh kú c¸c lo¹i thuèc trõ nÊm theo c¸c ®ît l¸, chåi non nh­ Kumulus hay c¸c lo¹i thuèc gèc ®ång nh­ Kasuran, Kocide, Coc 85.
  

§©y lµ bÖnh quan träng vµ phæ biÕn trªn c¸c v­ên ­¬m c©y gièng. BÖnh g©y chÕt hµng lo¹t c©y trong tõng côm c©y gièng gieo trªn liÕp. BÖnh do c¸c lo¹i nÊm trong ®Êt nh­ Phytophthora sp., Pythium sp., Rhizoctonia solani vµ Sclerotium sp.

BÖnh cã thÓ x¶y ra ë hai giai ®o¹n:

+ Giai ®o¹n tiÒn nÈy mÇm: nÊm tÊn c«ng trªn h¹t gieo hay tr­íc khi tö diÖp nh« khái mÆt ®Êt.

+ Giai ®o¹n hËu nÈy mÇm: lóc tö diÖp ®· xuÊt hiÖn ®Õn lóc c©y con ®­îc vµi ®«i l¸.

Tuy nhiªn, bÖnh phæ biÕn nhÊt lµ giai ®o¹n c©y ®­îc ®«i l¸ ®Çu tiªn ®Õn khi c©y cã ®«i l¸ thø ba.

BÖnh nµy còng cã thÓ hiÖn diÖn ë giai ®o¹n khi c©y con ®· lín. VÕt bÖnh th­êng xuÊt hiÖn ë phÇn gèc th©n gÇn mÆt ®Êt. PhÇn m« bÞ bÖnh ban ®Çu h¬I chuyÓn mµu xËm h¬n sau ho¸ mµu ®en vµ h¬i lâm vµo lµm cho phÇn vá th©n dÔ bÞ tuét ra. Khi vÕt bÖnh lan réng c©y bÞ ng· r¹p. Bé rÔ c©y th­êng bÞ thèi ®en. Trªn liÕp ­¬m bÖnh th­êng xuÊt hiÖn thµnh tõng côm sau ®ã lan rÊt nhanh.

NÊm bÖnh ph¸t triÓn nhanh trong ®iÒu kiÖn Êm vµ Èm ®é cao, nhÊt lµ c¸c liÕp ­¬m bÞ ®äng n­íc.

C©u hái 85: BiÖn ph¸p nµo ®Ó phßng trõ bÖnh lì cæ rÔ, chÕt c©y con trªn c©y cã mói?

• 
  V× nÊm th­êng xuyªn hiÖn diÖn trong ®Êt nªn ®Êt gieo trång ph¶i ®­îc xö lý tr­íc víi mét trong nh÷ng lo¹i thuèc sau, Ridomil, Mancozeb, Zineb hoÆc thuèc gèc ®ång.
  
• 
  H¹t tr­íc khi gieo còng nªn ®­îc xö lý nhiÖt 52-55^oC trong 10 ®Õn 15phót, hoÆc xö lý b»ng c¸c lo¹i thuèc nh­ Zineb, Benomyl, Mancozeb hay Rovral, còng cã thÓ kÕt hîp xö lý nhiÖt vµ thuèc, hiÖu qu¶ sÏ cao h¬n.
  
• 
  C©n ph¶i gieo trång víi mËt ®é thÝch hîp, nªn kiÓm so¸t chÆt chÏ nguån n­íc t­íi, kh«ng ®Ó bÇu ®Êt qu¸ Èm.
  
• 
  Giai ®o¹n c©y con 3-4 cÆp la nªn phun thuèc vµ ®Þnh kú nªn phun thuèc.
  

BÖnh do nÊm Phomopsis citri g©y ra. NÊm cã thÓ tÊn c«ng trªn l¸, cµnh vµ tr¸i, ®¨c biÖt trªn tr¸i lµ lµm cho vá tr¸i cã nh÷ng môn nhá mµu ®en, trong tr­êng hîp nhiÔm nÆng vá tr¸i bÞ sÇn sïi vµ mÊt gÝa trÞ th­¬ng phÈm. BÖnh cã thÓ tÊn c«ng trªn chåi non, khi bÞ nhiÔm nÆng lµm cho l¸ bÞ rông, cµnh kh« vµ chÕt. Nguån bÖnh tõ c¸c cµnh kh«, chóng l©y lan nhê giã, nuíc m­a ph¸t t¸n sang c¸c cµnh vµ c©y kh¸c.

• 
  CÇn chó träng vÖ sinh v­ên, c¾t bá cµnh, c©y bÞ chÕt vµ tiªu huû.
  
• 
  Cã thÓ phun c¸c lo¹i thuèc nh­ Mancozeb, Maneb, Dithianon hay c¸c lo¹i thuèc gèc ®ång.
  

BÖnh do nÊm Mycosphaerella citri g©y ra. BÖnh nµy kh¸ phæ biÕn trªn v­ên CCM, bÖnh x¶y ra trªn l¸ non vµ tr¸i. BÖnh nµy lµm rông l¸ vµ ¶nh h­ëng ®Õn sinh tr­ëng cña c©y. TriÖu chøng ban ®Çu lµ nh÷ng ®èm trong nhá ë mÆt d­íi cña l¸ sau ®ã chuyÓn sang mµu vµng. C¸c ®èm bÖnh nµy ph¸t triÓn réng h¬n chóng cã mµu n©u s¸ng, bãng vµ h¬i kh«, bÖnh nÆng lµm cho l¸ bÞ rông. Bµo tö nÊm sau khi nÈy mÇm sÏ tÊn c«ng vµo m« c©y qua khÝ khæng ë mÆt d­íi. BÖnh th­êng x¶y ra trong mïa m­a, ®Æc biÖt lµ cuèi mïa m­a vµ khi c©y ë giai ®o¹n ra l¸ non, bµo tö nÊm nhê giã, m­a ph¸t t¸n.

Tr¶ lêi

BÖnh nµy do nÊm Oidium sp. g©y ra, lµ bÖnh quan träng trong v­ên ­¬m h¬n lµ trªn v­ên c©y th­¬ng phÈm.

BÖnh th­êng xuÊt hiÖn trªn l¸, chåi non vµ th©n. NÊm g©y bÖnh phÊntr¾ng th­êng ph¸t triÓn trªn bÒ mÆt c¸c bé phËn cña c©y. TriÖu chøng ®Çu tiªn th­êng khëi ph¸t tõ nh÷ng chåi non ë gÇn mÆt ®Êt. C¸c bé phËn bÞ nhiÔm bÖnh th­êng bao phñ bëi mét líp phÊn mµu tr¾ng ®ã lµ c¸c bµo tö nÊm. C¸c l¸ bi tÊn c«ng cãthÓ co l¹i vµ cã thÓ bÞ rông khi bÞ nhiÔm nÆng. BÖnh còng cã thÓ lµm rông tr¸i tr­íc khi tr¸i thµnh thôc.

Bµo tö nÊm ®­îc h×nh thµnh trªn c¸c bé phËn bÞ nhiÔm nh­ l¸, chåi non, tr¸ivµ ®­îc ph¸t t¸n nhê giã.

C©u hái 91: Phßng trõ bÖnh PhÊn Tr¾ng b»ng biÖn ph¸p nµo?

Sö dông c¸c lo¹i thuèc bét cã l­u huúnh nh­ Kumulus, Okesulfulac cãthÓ ng¨n chÆn ®­îc sù ph¸t triÓn cña bÖnh.

BÖnh do nÊm Phytophthora spp. g©y h¹i nh­ng th­êng th× do nÊm Phytophthora parasitica vµ P. citrophthora g©y h¹i.

NÊm P. parasitica ph©n bè rÊt réng g©y h¹i trªn c©y cam quýt hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi. BÖnh th­êng xuÊt hiÖn vµ tÊn c«ng trªn c¸c v­ên cam quýt trång trªn nÒn ®Êt thÊp, kÐm tho¸t n­íc, triÖu chøng lóc ®Çu lµ vá cña th©n c©y bÞ sñng n­íc ë xung quanh gèc hay ë ch¸n 2,3 cña c©y, sau ®ã vá c©y bÞ thèi cã mµu n©u hîp thµnh nh÷ng vïng bÊt d¹ng, kÌm theo lµ ø nhùa ra mµu n©u ®en vµ cã mïi h«i.

C¹o vïng vá bÞ bÖnh thÊy phÇn th©n gç bªn trong còng bÞ thèi n©u, bÖnh lan dÇn lªn trªn hay quanh th©n chÝnh vµ rÔ c¸i. C©y bÖnh cã bé rÔ ng¾n , Ýt rÔ t¬, vµ rÔ rÊt dÔ bÞ tuét vá. Bé l¸ th­êng chuyÓn sang mµu vµng, c¸c g©n chÝnh cña l¸ cã mµu vµng ®Ëm h¬n do thiÕu dinh d­ìng. Lý do chÝnh lµ bé rÔ ®· bÞ h­ nh­ m« t¶ ë trªn, nªn dÉn ®Õn c¸c cµnh t­ît , c¸c nh¸nh lín chÕt dÇn, cuèi cïng chÕt c¶ c©y.

• 
  Chän gèc ghÐp chèng chÞu bÖnh nh­ Volka, Troyer, Carrizo citrange, Trifoliata hoÆc Cleopatra. H¹t gieo lµm gèc ghÐp nªn ®­îc sö lý víi n­íc nãng 52^oC trong 10 phót. V­ên ­¬m cÇn sö lý thuèc trõ nÊm tr­íc khi gieo h¹t nh­ Copper Zinc, Ridomyl MZ-72, Aliette 80WP .
  
• 
  §Êt trång ph¶i ®­îc lªn m« cao r¸o, t¬i xèp, tho¸t n­íc tèt, trång víi kho¶ng c¸ch hîp lý( khi c©y cho thu ho¹ch kh«ng giao t¸n víi nhau), tr¸nh ®é Èm cao ë phÇn gèc vµ nªn sö lý thuèc trõ bÖnh tr­íc khi trång.
  
• 
  KÕt hîp víi viÖc tØa cµnh t¹o t¸n gióp cho c©y ®­îc th«ng tho¸ng ®Ó h¹n chÕ bÖnh ph¸t triÓn.
  
• 
  Khi trong v­ên cã c©y bÞ bÖnh, ta dïng dao c¹o bá phÇn vá bÞ nhiÓm vµ dïng thuèc Ridomyl pha víi liÒu l­îng 20 g/ lÝt n­íc råi dïng c©y cä s¬n b«i thuèc lªn chæ ®· c¹o nhiÒu lÇn ®Õn khi vÕt bÖnh kh« h¼n.
  
• 
  Trong giai ®o¹n c©y cho tr¸i cÇn phun ngõa ®Þnh kú 10-15 ngµy mét lµn ®Ó tr¸nh bÖnh x©m nhiÔm lµm tr¸i bÞ thèi b»ng c¸c lo¹i thuèc nh­ trªn theo liÒu l­îng khuyÕn c¸o.