IV. Tæng quan vÒ t×nh h×nh d©n c­ Nam §Þnh

IV. Tæng quan vÒ t×nh h×nh d©n c­ Nam §Þnh

Nam §Þnh lµ mét trong nh÷ng tØnh cã d©n sè ®«ng trong c¶ n­íc vµ lµ nguån lùc rÊt quan träng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh céng ®ång c­ d©n Nam §Þnh g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh c­ d©n ng­êi ViÖt tõ vïng tiÒn ch©u thæ trµn xuèng chiÕm lÜnh vïng ch©u thæ vµ duyªn h¶i B¾c Bé ²². ChÝnh v× vËy, Nam §Þnh lµ n¬i héi tô vµ lµ n¬i hîp c­ cña nhiÒu bé phËn c­ d©n kh¸c nhau, trong ®ã chñ yÕu lµ tõ vïng B¾c Bé vµ b¾c Trung bé. Sù h×nh thµnh céng ®ång c­ d©n ë Nam §Þnh còng ®ång thêi g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp th©m canh trªn vïng ®Êt phï sa mµu mì. ChÝnh v× vËy, mËt ®é d©n sè ë khu vùc nµy lµ kh¸ cao so víi c¶ n­íc vµ víi ®ång b»ng B¾c Bé (trõ c¸c ®« thÞ nh­ Hµ Néi, H¶i Phßng...). Qu¸ tr×nh h×nh thµnh céng ®ång c­ d©n Nam §Þnh g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh céng ®ång c­ d©n ë c¸c tØnh trong khu vùc nh­ Th¸i B×nh, Ninh B×nh, g¾n liÒn víi hiÖn t­îng di c­ néi vïng, néi tØnh. Trong lÞch sö tõng ®· diÔn ra hiÖn t­îng c­ d©n trªn vïng ®Êt Nam §Þnh hiÖn nay ®· di c­ sang c¸c vïng kh¸c nh­ tham gia c¸c cuéc khÈn hoang ë Kim S¬n, TiÒn H¶i...²³. Ngoµi ra, ngay c­ d©n trªn ®Êt Nam §Þnh còng xuÊt hiÖn hiÖn t­îng di c­ trong néi tØnh theo h­íng më réng, khai hoang c¸c vïng ®Êt míi vïng duyªn h¶i trong thêi cæ trung ®¹i vµ ng­îc l¹i trong thêi cËn ®¹i, mét bé phËn c­ d©n ®· héi tô vÒ thµnh phè Nam §Þnh trong qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ vµ mét bé phËn kh¸c ®· ph¶i rêi bá quª h­¬ng ®i t×m kÕ sinh nhai trong c¸c hÇm má ®ån ®iÒn.... Qu¸ tr×nh x¸o trén céng ®ång c­ d©n cßn diÔn ra cïng víi c¸c biÕn cè chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi... dÉn ®Õn hiÖn t­îng nhiÒu x· th«n bÞ phiªu t¸n hoµn toµn, nhÊt lµ trong c¸c thÕ kû XVIII, XIX.

Trong thêi hiÖn ®¹i, qu¸ tr×nh nµy diÔn ra kh¸ ®a d¹ng víi nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. Tõ ®Çu thËp kû 60, cuéc vËn ®éng ®ång bµo ®i ph¸t triÓn kinh tÕ miÒn nói vµ khai hoang trong néi ®Þa tØnh ®· ®­îc tiÕn hµnh. Cho ®Õn ®Çu n¨m 1964 ®· cã 38.145 ng­êi ë Nam §Þnh ®i tham gia ph¸t triÓn kinh tÕ trong 13 tØnh vµ 42.000 ng­êi chuyÓn ®i tham gia c¸c c«ng tr­êng, n«ng tr­êng ë miÒn B¾c ²⁴.

Trong 5 n¨m tr­íc thêi ®iÓm Tæng ®iÒu tra d©n sè, Nam §Þnh cã 64.418 ng­êi xuÊt c­ ®i n¬i kh¸c, trong khi chØ cã 10.348 ng­êi chuyÓn ®Õn; tû suÊt nhËp c­ lµ 6,01%o vµ tû suÊt xuÊt c­ lµ 37,42%o. Theo B¸o c¸o ph¸t triÓn con ng­êi ViÖt Nam n¨m 2001, di c­ thuÇn ë Nam §Þnh thêi kú 1984- 1989 lµ -45986 vµ thêi kú 1994- 1999 lµ -54070. §Êy lµ ch­a nãi, mét bé ph©n c­ d©n th­êng xuyªn xa quª hµng n¨m ®i lµm ¨n sinh sèng ë nhiÒu ®Þa ph­¬ng trong c¶ n­íc, nhÊt lµ ë c¸c ®« thÞ lín nh­ Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh.

Sù h×nh thµnh céng ®ång c­ d©n Nam §Þnh g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh "më ®Êt'' cña c­ d©n n«ng nghiÖp ®· t¹o nªn c¸c kiÓu quÇn c­ n«ng th«n, ph¶n ¸nh qua mèi quan hÖ gi÷a m«i tr­êng tù nhiªn vµ cÊu tróc lµng x·. T¹i nh÷ng n¬i ®Þa h×nh ®ång nhÊt, quy m« lµng x· nhá vµ ph©n bè r¶i ®Òu, cßn nh÷ng n¬i ®Þa h×nh kh«ng b»ng ph¼ng th× lµng tËp trung trªn c¸c sèng ®Êt, c¸c d¶i cån vµ cã nhiÒu lµng quy m« lín. Trªn b¶n ®å quÇn c­ cho thÊy ë Nam §Þnh, c¸c ®iÓm quÇn c­ ph©n bè kh¸ ®Òu so víi nhiÒu n¬i kh¸c ë ®ång b»ng B¾c Bé, ngay c¶ vïng duyªn h¶i. Th«ng th­êng nh÷ng n¬i ®Êt tèt thuËn lîi cho viÖc th©m canh t¨ng vô th× mËt ®é quÇn c­ cao mµ Nam §inh vµ Th¸i B×nh lµ mét vÝ dô. NhiÒu lµng x· ë Nam §Þnh nh­ nhËn xÐt cña Gourou vµ Vò Quèc Thóc cã sè l­îng c­ d©n ®«ng vµ mËt ®é d©n sè “lªn ®Õn møc kû lôc'' gÊp nhiÒu lÇn so víi møc b×nh qu©n chung ë ®ång b»ng ch©u thæ ²⁵.

Bªn c¹nh c¸c lµng x· cæ ®­îc h×nh thµnh sím trong lÞch sö, nhiÒu lµng x· ë Nam §Þnh cã qu¸ tr×nh h×nh thµnh muén h¬n sau nµy trong thêi kú cËn hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh khÈn hoang do nhµ n­íc tiÕn hµnh hoÆc do nh©n d©n tù ®éng tæ chøc khai khÈn kÐo dµi cho ®Õn hiÖn nay vµ c¶ trong t­¬ng lai. Trong mÊy chôc n¨m qua, cïng víi qu¸ tr×nh quai ®ª lÊn biÓn, më réng diÖn tÝch, viÖc ®iÒu hoµ, ph©n bè l¹i c­ d©n nh¨m ph¸t huy cã hiÖu qu¶ trªn vïng ®Êt míi khai ph¸ ®ang lµ vÊn ®Ò cã tÝnh chiÕn l­îc vµ cÊp b¸ch ë Nam §Þnh.

Theo c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra, Nam §Þnh lµ tØnh cã d©n sè ®«ng vµ lùc l­îng lao ®éng kh¸ lín. Tû lÖ lao ®éng vµ c­ d©n cao h¬n nhiÒu so víi tû lÖ trong c¶ n­íc víi møc dao ®éng kho¶ng 2,7%, ®øng thø 6 trong toµn quèc, nh­ng lao ®éng thiÕu viÖc lµm l¹i chiÕm tû lÖ lín 33,2% so víi 25,2% trong c¶ n­íc vµ 33,6% ë ®ång b»ng s«ng Hång. Trªn thùc tÕ sè lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm vÉn cã c¸c ho¹t ®éng ®Ó t¹o thu nhËp nh­ng thÊp vµ kh«ng th­êng xuyªn. Thùc chÊt "thÊt nghiÖp" chØ tån t¹i d­íi d¹ng thiÕu viÖc lµm vµ thu nhËp thÊp. ChÝnh v× vËy trong thêi kú ®æi míi, víi sù hç trî cña nhµ n­íc, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®· tiÕn hµnh nhiÒu biÖn ph¸p nh»m t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, kÓ c¶ ®éi ngò c«ng nh©n vèn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n trong thêi kú "hËu bao cÊp'' vµ triÓn khai ®­a d©n ®i vïng kinh tÕ míi (nh­ng hiÖu qu¶ thÊp)²⁶. Cïng víi qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng d©n sè, hµng n¨m d©n sè lao ®éng ®­îc bæ sung vµo lùc l­îng lao ®éng x· héi, chñ yÕu lµ lao ®éng trÎ kh¸ cao. Thêi kú 1991-1996 sè ng­êi cã kh¶ n¨ng lao ®éng ®· ®­îc bæ sung thªm 85.000 ng­êi.

Trong tæng sè lao ®«ng, tû lÖ giíi (nam) thÊp h¬n so víi n÷, nh­ng ng­îc l¹i tû lao ®éng n÷ kh«ng cã chuyªn m«n chiÕm tû lÖ cao trong tæng sè lao ®éng vµ so víi nam giíi.

Tuy nhiªn tû lÖ lao ®éng kh«ng cã chuyªn m«n cao: 90%, cao h¬n møc b×nh qu©n ë ®ång b»ng s«ng Hång lµ 84% vµ cao h¬n møc b×nh qu©n cña c¶ n­íc lµ 88,2%. Vµ do ®ã, trong quy ho¹ch, ®µo t¹o lao ®éng cÇn chó ý ®µo t¹o lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt ®Æc biÖt lµ trong l­îng lao ®éng trÎ ®Ó ®¸p øng yªu cÇu nguån nh©n lùc trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸.

Trong c¬ cÊu lao ®éng x· héi ë Nam §Þnh, lao ®éng n«ng nghiÖp cßn chiÕm tû lÖ lín gÇn 80% vµ nÕu tÝnh nhãm ngµnh n«ng nghiÖp th× tû lÖ nµy chiÕm trªn 80% (1996), cao h¬n so víi n¨m 1991 (trªn 74%). §iÒu ®ã cho thÊy tû lÖ lao ®éng trong nhãm ngµnh n«ng nghiÖp ngµy cµng t¨ng, trong khi ®ã, ë nhiÒu ®Þa ph­¬ng trong c¶ n­íc tû lÖ nµy ®ang cã xu h­íng gi¶m râ rªt, tõ h¬n 80 % gi¶m cßn trªn d­íi 70 % vµ b×nh qu©n c¶ n­íc lµ 70 % (n¨m 1990). VÒ c¬ cÊu lao ®éng, nh×n mét c¸ch ®¹i thÓ ë mét sè n­íc trong khu vùc th× c¬ cÊu lao ®éng n«ng nghiÖp chiÕm tû lÖ thÊp, vÝ nh­ n¨m 1990 ë Malaixia lµ 27,8% vµ §µi Loan lµ 12,8%.

Nam §Þnh lµ mét trong nh÷ng tØnh cã tû lÖ c­ d©n thµnh thÞ thÊp so víi khu vùc n«ng th«n vµ do ®ã, viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng ®ang lµ yªu cÇu cÊp thiÕt ®èi víi Nam §Þnh hiÖn nay.

Trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö ViÖt Nam, vïng S¬n Nam H¹, trong ®ã cã Nam §Þnh sau nµy kh«ng chØ lµ miÒn ®Êt trong yÕu vÒ qu©n sù mµ cßn lµ n¬i cung cÊp nh©n lùc, vËt lùc cho ®Êt n­íc ngay tõ thêi kú ®Çu dùng n­íc, cho ®Õn thêi kú §¹i ViÖt, §¹i Nam vµ cho ®Õn sù nghiÖp x©y dùng mét n­íc ViÖt Nam míi d­íi sù tæ chøc vµ l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam sau nµy.

HiÖn nay, víi sè d©n trªn 1,8 triÖu ng­êi, vèn cÇn cï th«ng minh, giµu tµi n¨ng, nh­ng GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi vÉn thÊp so víi c¸c tØnh trong khu vùc vµ trong c¶ n­íc. Tû träng n«ng nghiÖp trong GDP vÉn chiÕm trªn 40%. Trong thêi gian tíi, n«ng nghiÖp ë Nam §Þnh vÉn ®ãng vai trß quan träng trong t¹o viÖc lµm vµ quyÕt ®Þnh møc thu nhËp cña nhiÒu hé gia ®×nh n«ng d©n vµ do ®ã cÇn x¸c ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ë khu vùc nµy.

D©n c­ Nam §Þnh cã tr×nh ®é häc vÊn (tû lÖ biÕt ch÷ cao, chØ sè gi¸o dôc ph¸t triÓn...) cao h¬n mét sè ®Þa ph­¬ng kh¸c. Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña d©n sè theo c¸c cÊp häc vµ nhãm tuæi ®Òu cã ­u thÕ so víi c¸c tØnh trong vïng vµ trong c¶ n­íc. Ng­êi d©n Nam §Þnh cã truyÒn thèng hiÕu häc. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng hiÖn nay, gi¸o dôc Nam §Þnh vÉn kh«ng ngõng ph¸t triÓn. Sè sinh viªn nhËp häc ®¹i häc chiÕm tû lÖ cao so víi tû lÖ d©n sè trong c¶ n­íc vµ lµ tØnh cã tû lÖ chi cho gi¸o dôc trong tæng chi tiªu ®Þa ph­¬ng (n¨m 1998) cao nhÊt n­íc. Râ rµng, kh©u ®µo t¹o nghÒ, ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt lµ cã ®iÒu kiÖn nh­ng ch­a ®­îc ph¸t huy cã hiÖu qu¶ tr­íc yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi ë ®Þa ph­¬ng.

ViÖc sö dông lao ®éng cßn mét kho¶ng c¸ch kh¸ lín so víi tiÒm n¨ng s½n cã, ®Æc biÖt lµ nguån lùc lao ®éng ë n«ng th«n. TÝnh chung trong toµn tØnh cßn d­ thõa kho¶ng trªn 30% n¨ng lùc s¶n xuÊt. ChÝnh v× vËy sù di chuyÓn lao ®éng cã tÝnh chÊt thêi vô ra ngoµi tØnh kh¸ lín, mµ chñ yÕu ë khu vùc n«ng th«n, nh÷ng ng­êi ®ang sung søc vµ ®· tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc hoÆc phæ th«ng c¬ së.

VÒ thùc tr¹ng lao ®éng hiÖn nay cho thÊy tuy sè l­îng dåi dµo, nh­ng chÊt l­îng cßn h¹n chÕ, lao ®éng phæ th«ng chiÕm tû lÖ lín, lao ®éng kü thuËt, lao ®éng chuyªn m«n qu¸ thiÕu. C¬ cÊu lao ®éng chuyÓn ®æi chËm, thÞ tr­êng lao ®éng ch­a ph¸t triÓn, sù t¨ng tr­ëng chÊt l­îng lao ®éng chËm, cÇu cña thÞ tr­êng lao ®«ng h¹n chÕ vµ do ®ã lao ®éng cã tay nghÒ sÏ ph¸t triÓn theo xu h­íng v­ît ra ngoµi ®Þa ph­¬ng.

3. Ph¸t triÓn con ng­êi Nam §Þnh

MÆc dï lµ ®Þa ph­¬ng cã GDP b×nh qu©n ë møc trung b×nh so víi møc b×nh qu©n trong c¶ n­íc, nh­ng Nam §Þnh l¹i cã chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi cao. C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy, Nam §Þnh lµ ®Þa ph­¬ng ®· cã ®Çu t­ ng©n s¸ch rÊt cao so víi GDP trong c¸c lÜnh vùc gi¸o dôc, y tÕ, ch¨m sãc søc khoÎ céng ®ång vµ lµ mét trong nh÷ng tØnh cã an ninh l­¬ng thùc cao ë ®ång b»ng B¨c Bé, lu«n cã møc t¨ng tr­ëng m¹nh tõ 447 kg/ng­êi n¨m 1995 lªn 506 kg /ng­êi n¨m 1999. VÒ c¬ b¶n nhu cÇu l­¬ng thùc ®­îc tho¶ m·n, møc sèng cña c­ d©n ®­îc c¶i thiÖn kh«ng ngõng. Sè hé cã nhµ ë chiÕm tû lÖ cao vµ nhu cÇu vÒ nhµ ë cña ng­êi d©n Nam §Þnh vÒ c¬ b¶n ®· ®­îc ®¸p øng. N¨m 1999 cã trªn 99,6% sè hé gia ®×nh ë khu vùc n«ng th«n cã nhµ ë riªng bao gåm nhµ kiªn cè vµ nhµ b¸n kiªn cè, nhµ khung gç vµ nhµ ®¬n s¬, trong ®ã, nhµ kiªn cè vµ b¸n kiªn cè chiÕm 89,2% tæng sè nhµ ë ²⁷. Nhµ cao tÇng ®· xuÊt hiÖn ë nhiÒu vïng n«ng th«n. Tû lÖ d©n sè ®­îc tiÕp cËn n­íc s¹ch lµ 91,6% cao h¬n nhiÒu tØnh trong khu vùc; ®iÖn th¾p s¸ng ®· vÒ tíi tÊt c¶ c¸c th«n x·; hÖ thèng giao th«ng n«ng th«n ®­îc cñng cè vµ ph¸t triÓn gãp phÇn tÝch cùc cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ nhu cÇu ®i l¹i cña nh©n d©n; hÖ thèng y tÕ cã ë tÊt c¶ c¸c x·, c¸c huyÖn ®Òu cã trung t©m y tÕ vµ bÖnh viÖn ®a khoa. Sè b¸c sÜ trªn 100.000 ng­êi d©n lµ 41 ng­êi (1998) vµ sè y t¸ trªn 100.000 ng­êi d©n lµ 65 ng­êi (1995) vµ 53 ng­êi (1998); sè trÎ em d­íi 1 tuæi ®­îc tiªm chñng lµ 99,4% (BCG-1998) vµ 96,4% (sëi 1998). HÖ thèng gi¸o dôc ph¸t triÓn m¹nh ®¸p øng yªu cÇu häc tËp cña c¸c tÇng líp nh©n d©n.

ChÝnh v× vËy khi ph©n tÝch chØ sè HDI- th­íc ®o tæng hîp vÒ sù ph¸t triÓn con ng­êi trªn ph­¬ng dÞªn søc kháe, tri thøc vµ thu nhËp, Nam §Þnh ®­îc xÕp vµo nhãm c¸c tØnh, thµnh phè cã chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi cao (0,7) so víi b×nh qu©n trong toµn quèc lµ 0,682, trong khi chªnh lÖch gi÷a chØ sè GDP vµ HDI ë Nam §Þnh lµ 24. §ã lµ nh÷ng thµnh tùu rÊt to lín trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn con ng­êi.

Chó thÝch:

1.Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn: §¹i Nam thùc lôc chÝnh biªn, tËp XIX, NXB KHXH, H, 1964, tr 243, 396, 397.

2.P. Gourou: Les paysans du delta Tonkinoir (Ng­êi n«ng d©n ch©u thæ B¾c Kú), Paris, 1936. B¶n dÞch ViÖn X· héi häc, ký hiÖu LI/189. Nh÷ng trÝch dÉn trong ch­¬ng nµy ®Òu tõ s¸ch trªn.

3. Ban chØ ®¹o Tæng ®iÒu tra d©n sè Trung ­¬ng: Tæng ®iÒu tra d©n sè vµ nhµ ë ViÖt Nam. KÕt qu¶ ®iÒu tra mÉu, NXB ThÕ Giíi, H, 2000.

4. TrÇn ThÞ QuÕ, NguyÔn ThÞ Hång PhÊn, TrÇn §¨ng TuÊn: Sè liÖu thèng kª c¸c vïng th­a d©n ë ViÖt Nam, NXB Thèng kª, H, 1996, tr 126-127.

5. Trung t©m Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n quèc gia: B¸o c¸o ph¸t triÓn con ng­êi ViÖt Nam n¨m 2001, §æi míi vµ sù nghiÖp ph¸t triÓn con ng­êi, NXB CTQG, H, 2001.

6. Vò Tù LËp (Chñ biªn) vµ tËp thÓ: V¨n ho¸ vµ c­ d©n ®ång b»ng S«ng Hång, NXB KHXH, H, 1991.

D­íi thêi Ph¸p thuéc ®· cã nh÷ng nghiªn cøu b­íc ®Çu vÒ c­ d©n ven biÓn H¶i HËu nãi riªng vµ c­ d©n B¾c Bé nãi chung d­íi gãc ®é Nh©n chñng häc. Cã häc gi¶ nhËn thÊy c­ d©n vïng Giao Thuû, H¶i HËu vµ c¶ Xu©n Tr­êng cã tÇm vo¸ cã tÇm vãc cao h¬n (1,64 m) so víi c­ d©n ë vïng vµnh ®ai n­íc, ý chØ khu vùc ch­a v­ît qu¸ s«ng Ninh C¬ (1,59- 1,60 m), ®· ®Æt ra c©u hái vÒ nguån gèc cña ng­êi H¶i HËu vµ nhãm c­ d©n ven biÓn Nam §Þnh?. Ph¶i ch¨ng lµ do khÝ hËu vïng duyªn h¶i vµ nhê ¨n c¸ mµ cã tÇm vãc ®ã?. C¸ch lý gi¶i nµy nhanh chãng bÞ b¸c bá. ChÝnh v× v©y, ng­êi ta ®Æt ra gi¶ thuyÕt vÒ c¸c luång di d©n tõ phÝa b¾c (vïng biÓn Hoa Nam) tíi khu vùc duyªn h¶i Nam §Þnh. Tuy nhiªn theo nhËn xÐt cña Gourou th× nh÷ng nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy míi chØ ®em l¹i ®­îc mét ý kiÕn tæng qu¸t vÒ c¸c ®Æc tr­ng d©n téc cña ng­êi ViÖt Nam, nh­ng ®ã lµ nh÷ng ®Æc tr­ng mê nh¹t vµ kh«ng chÝnh x¸c. Nh÷ng nghiªn cøu Nh©n chñng häc ë n­íc ta hiÖn nay còng ch­a cho phÐp ph©n tÝch râ vÊn ®Ò nµy.

7. Ban chÊp hµnh §¶ng bé tØnh Nam §Þnh: LÞch sö §¶ng bé tØnh Nam §Þnh (1930-1975), NXB CTQG, H, 2001, tr 19-20 .

8. Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn: §¹i Nam nhÊt thèng chÝ tËp III .NXB KHXH, H, 1971, tr 334.

9. Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn: §¹i Nam thùc lôc chÝnh biªn, tËp 9, s®d, tr 33.

10. Phan §¹i Do·n: MÊy nÐt vÒ c«ng cuéc khÈn hoang thµnh lËp hai tæng Hoµnh Thu, Ninh NhÊt, Hµ Nam Ninh, T/c NCLS sè 3, 1982 .

11. NguyÔn Tr·i: D­ ®Þa chÝ, NguyÔn Tr·i Toµn tËp. NXB KHXH, H, 1976, tr 222-223 vµ phÇn chó thÝch cuèi s¸ch tr 587-588.

12. Phan Huy Chó: LÞch triÒu hiÕn ch­¬ng lo¹i chÝ, tËp 3. NXB Sö häc, H, 1961, phÇn D­ ®Þa chÝ.

13. Tªn lµng x· ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XIX (thuéc c¸c tØnh tõ NghÖ TÜnh trë ra). (C¸c trÊn tæng x· danh bÞ l·m), NXB KHXH, H, 1981, tr 58-62.

14. Ph¹m VÜnh: Nam §Þnh §Êt n­íc Con ng­êi. NXB V¨n ho¸ Th«ng tin, H, 1999, tr 24.

15. Phan §¹i Do·n: Lµng x· ViÖt Nam. Mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ- v¨n ho¸- x· héi, NXB CTQG, H, 2001, tr 150, 151.

16. Lª Minh Anh: Dßng hä vµ quan hÖ dßng hä ë Hoµnh Nha, Giao Thuû, Nam §Þnh. Kho¸ luËn tèt nghiÖp cö nh©n Sö häc, Khoa LÞch sö, tr­êng §¹i häc KHXH&NV, Hµ Néi, 2000 .

17. DÉn theo Phan §¹i Do·n: Lµng x· ViÖt Nam .Mét sè vÊn ®Ò ... s®d, tr 209, 211.

18. Bïi Quý Lé: C«ng cuéc khÈn hoang thµnh lËp huyÖn TiÒn H¶i. Ban chÊp hµnh §¶ng bé TiÒn H¶i xuÊt b¶n 1988; NguyÔn C¶nh Minh, §µo Tè Uyªn: C«ng cuéc khÈn hoang thµnh lËp huyÖn Kim S¬n (Kû Söu 1829), HuyÖn uû,Uû ban nh©n d©n huyÖn Kim S¬n, 1990

19. NguyÔn C¶nh Minh, §µo Tè Uyªn: C«ng cuéc khÈn hoang thµnh lËp ... s®d.

20. LÞch sö §¶ng bé tØnh Nam §Þnh, s®d, tr 50.

21. LÞch sö §¶ng bé tØnh Nam §Þnh, s®d, tr 49 .

22. LÞch sö §¶ng bé tØnh Nam §Þnh, s®d, tr 435.

23. Tr­êng Chinh- mét nh©n c¸ch lín, mét nhµ l·nh ®¹o kiÖt xuÊt cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam (Håi ký), NXB CTQG, 2002 .

24. LÞch sö §¶ng bé tØnh Nam §Þnh, s®d, tr 409.

25. Theo LÞch sö §¶ng bé tØnh Nam §Þnh, s®d, tr 23 th× trong lÞch sö ë Nam §Þnh ®· tõng cã ng­êi M­êng c­ tró.

T­ liÖu nµy cÇn ®­îc xem xÐt thªm. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc ngµy h«m nay cho biÕt, ng­êi m­êng lµ mét bé phËn c­ d©n thuéc khèi céng ®ång ViÖt- M­êng. Qu¸ tr×nh ph©n ho¸ ViÖt- M­êng diÔn ra trong thêi B¾c thuéc vµ tõ thÕ kû X trë vÒ sau míi trë thµnh mét téc ng­êi riªng biÖt. Tuy nhiªn møc ®é ph©n ho¸ nµy diÔn ra ë c¸c khu vùc kh«ng ®Òu nhau. Vïng Hoa L­ c¸ch Nam §Þnh kh«ng xa mèi quan hÖ gi÷a hai khèi c­ d©n nµy vÉ rÊt gÇn gòi. Dßng hä §inh cña ng­êi M­êng ë mét sè vïng Ninh B×nh, Hoµ B×nh vÉn tù nhËn m×nh thuéc dßng dâi §inh Tiªn Hoµng nh­ng kh«ng v× thÕ mµ §inh Bé LÜnh lµ ng­êi M­êng. V× vËy, nÕu ë Nam §Þnh cã ng­êi M­êng c­ tró th× chØ cã thÓ xuÊt hiÖn tõ thÕ kû X trë vÒ sau.

26. Xem Bïi Quý Lé: C«ng cuéc khÈn hoang thµnh lËp huyªn TiÒn H¶i ... vµ NguyÔn C¶nh Minh - §µo Tè Uyªn: C«ng cuéc khÈn hoang thµnh lËp huyÖn Kim S¬n ... s®d.

27. LÞch sö §¶ng bé tØnh Nam §Þnh ...s®d, tr 495, 496.

28. Vò Quèc Thóc: Kinh tÕ x· th«n ViÖt Nam, 1951, tiÕng Ph¸p. B¶n dÞch ViÖn X· héi häc. Vò Quèc Thóc khi dÉn tµi liÖu cña c«ng sø Nam §Þnh Lètd¬ cho biÕt lóc bÊy giê 900.000 Nam §Þnh ®Òu thiÕu ¨n.

29. Sè liÖu thèng kª lao ®éng x· héi 1992, NXB Thèng kª 1993 cho biÕt: n¨m 1992, tØnh Nam Hµ (Nam §Þnh vµ Hµ Nam) nhËn ®­îc 3870 triÖu ®«ng thu hót ®­îc 904 lao ®éng ; NghÖ An nhËn ®­îc 3610 triÖu ®ång, thu hót ®­îc 3247 triÖu ®ång vµ víi sè lao ®éng t­¬ng ®­¬ng, Thanh Ho¸ chØ nhËn ®­îc 3150 triÖu ®ång .
30 .B¸o c¸o ph¸t triÓn con ng­êi ViÖt Nam n¨m 2001, B¸o c¸o nµy do Trung t©m Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia chñ tr× víi sù gióp ®ì cña Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc ( UNDP ) t¹i ViÖt Nam .C¸c chØ sè ph¸t triÓn ( HDI ), ph¸t triÓn giíi ( GDI ) trong ch­¬ng nµy ®Òu dÉn tõ s¸ch trªn .