Néi dung 3. C¸C N¦íC T¦ B¶N CHUYÓN SANG
GIAI §O¹N §Õ QUèC CHñ NGHÜA A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH
Sù tiÕn bé, c¸c thµnh tùu khoa häc tù nhiªn, kÜ thuËt cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX ; ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt.
Sù xuÊt hiÖn chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn trong s¶n xuÊt, trong tµi chÝnh, viÖc ®Èy m¹nh x©m lîc thuéc ®Þa vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i hiÕu chiÕn cña c¸c níc ®Õ quèc, chuÈn bÞ chiÕn tranh thÕ giíi.
Ph©n tÝch c¸c m©u thuÉn c¬ b¶n cña chñ nghÜa ®Õ quèc.
Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ cña c¸c níc Anh, Ph¸p, §øc, MÜ ; ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa ®Õ quèc ë mçi níc.
B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG
1. Nh÷ng thµnh tùu khoa häc kÜ thuËt cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX
BiÕt vµ tr×nh bµy ®îc nh÷ng thµnh tùu tiªu biÓu vÒ khoa häc kÜ thuËt cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX, nhÊt lµ nh÷ng ph¸t minh lín trong c¸c lÜnh vùc vËt lÝ, ho¸ häc, sinh häc. Sö dông tranh, ¶nh tµi liÖu tham kh¶o, tæng hîp kiÕn thøc c¸c m«n häc liªn quan :
Trong lÜnh vùc vËt lÝ, cã nh÷ng ph¸t minh cña c¸c nhµ b¸c häc G. Xi-m«n, E.K. Len-x¬ (1804 1865) ngêi Nga, ®· më ra kh¶ n¨ng øng dông nguån n¨ng lîng míi, nh÷ng ph¸t minh vÒ hiÖn tîng phãng x¹ cña c¸c nhµ b¸c häc Pi-e Quy-ri vµ Ma-ri Quy-ri, ph¸t minh cña nhµ b¸c häc ngêi §øc V. R¬n-ghen (1845 1923) vÒ tia X vµo n¨m 1895, gióp y häc chÈn ®o¸n bÖnh chÝnh x¸c...
Trong lÜnh vùc ho¸ häc cã ®Þnh luËt tuÇn hoµn cña nhµ b¸c häc Nga Men-®ª-lª-Ðp.
Trong lÜnh vùc sinh häc cã thuyÕt tiÕn ho¸ cña §¸c-uyn
(ngêi Anh) ; ph¸t minh cña nhµ b¸c häc ngêi Ph¸p Lu-i Pa-xt¬ (1822 1895).
Nh÷ng s¸ng kiÕn, c¶i tiÕn kÜ thuËt còng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c«ng nghiÖp ; tiªu biÓu lµ kÜ thuËt luyÖn kim víi viÖc sö dông lß BÐt-xme vµ lß M¸c-tanh, ®· ®Èy nhanh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt thÐp ; viÖc ph¸t minh ra m¸y ®iÖn tÝn gióp cho viÖc liªn l¹c ngµy cµng nhanh vµ xa.
Cuèi thÕ kØ XIX, xe « t« ®îc ®a vµo sö dông nhê ph¸t minh ra ®éng c¬ ®èt trong. Th¸ng 12 1903, ngµnh hµng kh«ng ra ®êi. N«ng nghiÖp còng cã bíc tiÕn ®¸ng kÓ nhê sö dông nhiÒu m¸y mãc : m¸y kÐo, m¸y gÆt, m¸y ®Ëp... Ph©n bãn ho¸ häc còng ®îc sö dông réng r·i.
Nh÷ng tiÕn bé vÒ khoa häc kÜ thuËt cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX cã ý nghÜa to lín, lµm thay ®æi c¬ b¶n nÒn s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa, ®¸nh dÊu bíc tiÕn míi cña chñ nghÜa t b¶n ë giai ®o¹n nµy.
2. Sù h×nh thµnh c¸c tæ chøc ®éc quyÒn
Tr×nh bµy ®îc nh÷ng nÐt chÝnh vÒ sù ra ®êi c¸c tæ chøc ®éc quyÒn vµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nã ë c¸c níc t b¶n vµo cuèi thÕ kØ XIX
®Çu thÕ kØ XX :
Vµo cuèi thÕ kØ XIX, ®Ó tËp trung nguån vèn lín ®ñ søc c¹nh tranh, c¸c nhµ t b¶n ®· thµnh lËp c¸c c«ng ti ®éc quyÒn. NhiÒu tæ chøc ®éc quyÒn ra ®êi vµ ngµy cµng lòng ®o¹n ®êi sèng kinh tÕ ë c¸c níc t b¶n.
BiÓu hiÖn : ë Ph¸p, ngµnh luyÖn kim vµ khai má n»m trong tay hai c«ng ti lín ; ë §øc, c«ng ti than Ranh VÐt-xpha-len kiÓm so¸t tíi 95% tæng s¶n lîng than vïng Rua, h¬n 50% tæng s¶n lîng than trong c¶ níc.
Tæ chøc ®éc quyÒn còng diÔn ra ë lÜnh vùc tµi chÝnh, t¹o nªn tÇng líp t b¶n tµi chÝnh, xuÊt khÈu t b¶n.
C¸c níc t b¶n ®ua nhau x©m chiÕm thuéc ®Þa. M©u thuÉn gi÷a c¸c níc ®Õ quèc trong viÖc tranh chÊp thuéc ®Þa ngµy cµng trë nªn gay g¾t, dÉn ®Õn c¸c cuéc chiÕn tranh nh»m ph©n chia l¹i thuéc ®Þa.
Sù ra ®êi c¸c tæ chøc ®éc quyÒn ®· ®¸nh dÊu bíc chuyÓn cña chñ nghÜa t b¶n sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa. Trong giai ®o¹n nµy, c¸c m©u thuÉn x· héi trë nªn hÕt søc gay g¾t, ®ã lµ : gi÷a c¸c níc ®Õ quèc, gi÷a nh©n d©n thuéc ®Þa víi ®Õ quèc ; giai cÊp v« s¶n víi giai cÊp t s¶n. T×nh h×nh ®ã dÉn ®Õn nhiÒu cuéc ®Êu tranh giai cÊp vµ c¸ch m¹ng x· héi nh»m thñ tiªu ¸ch ¸p bøc, bãc lét, gi¶i phãng nh©n d©n lao ®éng.
H×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm nh : "tæ chøc ®éc quyÒn, t b¶n tµi chÝnh"...
Sö dông b¶n ®å thÕ giíi ®Ó t×m hiÓu vÒ sù ph©n chia thuéc ®Þa gi÷a c¸c níc ®Õ quèc.
3. C¸c níc Anh vµ Ph¸p cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX
BiÕt ®îc nh÷ng nÐt lín vÒ t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ cña níc Anh vµ Ph¸p cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX vµ gi¶i thÝch ®îc ®Æc ®iÓm cña mçi níc ®Õ quèc, v× sao hai níc ®Õ quèc nµy ph¸t triÓn chËm l¹i :
a) Níc Anh
VÒ kinh tÕ :
+ Tríc n¨m 1870, níc Anh ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, nhng tõ sau n¨m 1870, Anh mÊt dÇn vÞ trÝ nµy vµ tôt xuèng hµng thø ba thÕ giíi (sau MÜ vµ §øc).
+ Tuy mÊt vai trß b¸ chñ thÕ giíi vÒ c«ng nghiÖp, nhng Anh vÉn ®øng ®Çu vÒ xuÊt khÈu t b¶n, th¬ng m¹i vµ thuéc ®Þa. NhiÒu c«ng ti ®éc quyÒn vÒ c«ng nghiÖp vµ tµi chÝnh ®· ra ®êi, chi phèi toµn bé nÒn kinh tÕ.
VÒ chÝnh trÞ : Anh lµ níc qu©n chñ lËp hiÕn, hai ®¶ng B¶o thñ vµ Tù do thay nhau cÇm quyÒn vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cho giai cÊp t s¶n.
VÒ ®èi ngo¹i : Anh u tiªn vµ ®Èy m¹nh chÝnh s¸ch x©m lîc thuéc ®Þa. §Õn n¨m 1914, thuéc ®Þa Anh cã mÆt kh¾p thÕ giíi víi 33 triÖu km2 vµ 400 triÖu d©n, gÊp 50 lÇn diÖn tÝch vµ d©n sè níc Anh bÊy giê, gÊp 12 lÇn thuéc ®Þa cña §øc. ChÝnh v× vËy, Lª-nin gäi chñ nghÜa ®Õ quèc Anh lµ "chñ nghÜa ®Õ quèc thùc d©n".
b) Níc Ph¸p
VÒ kinh tÕ :
+ Tríc n¨m 1870, c«ng nghiÖp Ph¸p ®øng hµng thø hai thÕ giíi (sau Anh), nhng tõ n¨m 1870 trë ®i, Ph¸p ph¶i nhêng vÞ trÝ nµy cho §øc vµ tôt xuèng hµng thø t thÕ giíi.
+ Tuy nhiªn, t b¶n Ph¸p vÉn ph¸t triÓn m¹nh, nhÊt lµ c¸c ngµnh khai má, ®êng s¾t, luyÖn kim, chÕ t¹o « t«,... NhiÒu c«ng ti ®éc quyÒn ra ®êi chi phèi nÒn kinh tÕ Ph¸p, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc ng©n hµng. Ph¸p cho c¸c níc t b¶n chËm tiÕn vay víi l·i suÊt rÊt cao, nªn
Lª-nin gäi Ph¸p lµ "chñ nghÜa ®Õ quèc cho vay l·i".
VÒ chÝnh trÞ : th¸ng 9 1870, nÒn Céng hoµ thø ba ®îc thµnh lËp ®· thi hµnh chÝnh s¸ch ®µn ¸p nh©n d©n, tÝch cùc x©m lîc thuéc ®Þa. V× vËy, Ph¸p lµ ®Õ quèc cã thuéc ®Þa lín thø hai thÕ giíi (sau Anh), víi 11 triÖu km2.
4. C¸c níc §øc vµ MÜ cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX
BiÕt ®îc nh÷ng nÐt næi bËt cña t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ cña níc §øc vµ MÜ cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX. Chó ý nhÊn m¹nh sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu gi÷a c¸c níc ®Õ quèc, so s¸nh sù ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a §øc, MÜ víi Anh vµ Ph¸p :
a) Níc §øc
VÒ kinh tÕ :
+ Tríc n¨m 1870, nÒn kinh tÕ §øc ®øng hµng thø ba thÕ giíi (sau Anh, Ph¸p), nhng tõ khi hoµn thµnh thèng nhÊt (1871), c«ng nghiÖp §øc ph¸t triÓn rÊt nhanh, vît qua Anh vµ Ph¸p, v¬n lªn ®øng hµng thø hai thÕ giíi (sau MÜ).
+ Sù ph¸t triÓn m¹nh cña c«ng nghiÖp §øc ®· dÉn ®Õn sù tËp trung t b¶n cao ®é. NhiÒu c«ng ti ®éc quyÒn ra ®êi, nhÊt lµ vÒ luyÖn kim, than ®¸, s¾t thÐp,... chi phèi nÒn kinh tÕ §øc.
VÒ chÝnh trÞ :
+ §øc lµ níc qu©n chñ lËp hiÕn, theo thÓ chÕ liªn bang, thi hµnh chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i hÕt søc ph¶n ®éng nh : ®Ò cao chñng téc §øc, ®µn ¸p phong trµo c«ng nh©n, truyÒn b¸ b¹o lùc vµ ch¹y ®ua vò trang.
+ §øc lµ níc "t b¶n trÎ", khi c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh ®ßi hái cÇn cã nhiÒu vèn, nguyªn liÖu vµ thÞ trêng.
+ Trong khi ®ã c¸c níc ch©u ¸, ch©u Phi cã nguån nguyªn liÖu vµ thÞ trêng lín nhng ®· ®· bÞ c¸c "®Õ quèc giµ" (Anh, Ph¸p) chiÕm hÕt. V× vËy, §øc hung h·n muèn dïng vò lùc ®Ó chia l¹i thÞ trêng. Ngêi ta gäi §øc lµ "chñ nghÜa ®Õ quèc qu©n phiÖt hiÕu chiÕn" (h×nh thµnh kh¸i niÖm nµy).
b) Níc MÜ
VÒ kinh tÕ :
+ Tríc n¨m 1870, t b¶n MÜ ®øng thø t thÕ giíi (sau Anh, Ph¸p vµ §øc). Tõ n¨m 1870 trë ®i, c«ng nghiÖp MÜ ph¸t triÓn ®ét biÕn, v¬n lªn vÞ trÝ sè 1 thÕ giíi. S¶n phÈm c«ng nghiÖp MÜ lu«n gÊp ®«i Anh vµ gÊp 1/2 c¸c níc T©y ¢u gép l¹i.
+ C«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh ®· dÉn ®Õn sù tËp trung t b¶n cao ®é. NhiÒu c«ng ti ®éc quyÒn ë MÜ ra ®êi nh "vua dÇu má" Rèc-phe-l¬, "vua thÐp" Moãc-gan, "vua « t«" Pho,... ®· chi phèi toµn bé nÒn kinh tÕ MÜ.
+ VÒ n«ng nghiÖp, nhê ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi, l¹i ¸p dông ph¬ng thøc canh t¸c hiÖn ®¹i, MÜ võa ®¸p øng ®Çy ®ñ nhu cÇu l¬ng thùc trong níc, võa xuÊt khÈu cho thÞ trêng ch©u ¢u.
VÒ chÝnh trÞ :
+ MÜ theo chÕ ®é céng hoµ, ®øng ®Çu lµ Tæng thèng. Hai ®¶ng D©n chñ vµ Céng hoµ thay nhau cÇm quyÒn, thi hµnh chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i phôc vô cho giai cÊp t s¶n.
+ Còng nh §øc, MÜ lµ ®Õ quèc "trÎ", khi c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh th× nhu cÇu vÒ vèn, nguyªn liÖu vµ thÞ trêng trë nªn cÊp thiÕt. §Ó ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n, MÜ t¨ng cêng bµnh tríng ë khu vùc Th¸i B×nh D¬ng, g©y chiÕn tranh víi T©y Ban Nha ®Ó tranh giµnh thuéc ®Þa, dïng vò lùc vµ ®ång ®«la ®Ó can thiÖp vµo khu vùc MÜ La-tinh.
+ §iÓm gièng nhau lín nhÊt vµ râ rÖt nhÊt ë c¸c níc ®Õ quèc cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX lµ sù h×nh thµnh c¸c tæ chøc ®éc quyÒn chi phèi toµn bé ®êi sèng x· héi. ë MÜ, cã "vua dÇu má", "vua thÐp"; ë §øc, cã c¸c «ng chñ ®éc quyÒn vÒ luyÖn kim, than ®¸ ; ë Ph¸p, lµ c¸c c«ng ti ®éc quyÒn trong lÜnh vùc ng©n hµng,...
+ §iÓm gièng nhau thø hai lµ sù t¨ng cêng x©m lîc thuéc ®Þa, chuÈn bÞ chiÕn tranh ®ßi chia l¹i thÞ trêng thÕ giíi. BÊt k× ®Õ quèc "giµ" nh Anh, Ph¸p hay ®Õ quèc "trÎ" nh §øc, MÜ ®Òu thÓ hiÖn râ ®iÒu nµy. §iÓm kh¸c nhau lµ sù chªnh lÖch vÒ diÖn tÝch thuéc ®Þa gi÷a c¸c níc ®· khiÕn c¸c níc ®Õ quèc ®Òu tÝch cùc chuÈn bÞ chiÕn tranh ®Ó ph©n chia l¹i thÕ giíi cho "c«ng b»ng" h¬n.
Chñ ®Ò 12
PHONG TRµO C¤NG NH¢N
(Tõ ®Çu thÕ kØ XIX ®Õn ®Çu thÕ kØ XX )
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |