34— лаборатория иши

tải về 132.27 Kb.

trang	2/3
Chuyển đổi dữ liệu	06.11.2023
Kích	132.27 Kb.
	#55564

1 2 3

g\'altak

I  I_msin(t )
ko’rinishda bo’ladi.
Bu holda o’zgaruvchan tok zanjiri uchun Om qonunining ko’rinishi quyidagicha bo’ladi.
E^m
I_m (9)
(10)
elektr zanjirining to’la qarshiligi
R_C – aktivlik qarshilik
1
L, – reaktiv qarshilik.
C
(2), (4), (7), (9) formulalarga tok va kuchlanishning amplituda qiymatlari kiradi.
(9) tenglamalani keltirib chiqarish uchun vektor diagrammadan foydalanamiz.
Butun zanjir bo’ylab o’tuvchi tok kuchini topish uchun aktiv qarshilikdagi U₀ kondensatordagi U_C hamda g’altakdagi U_L kuchlanishlari vektor diagrammasini yasaylik. Sinusoidal o’zgaruvchan EYuK Ye _Ye_msin_t ni soat strelkasi yo’nalishiga teskari _ burchak tezligi bilan aylanayotgan Om _Ye_m radius vektorning ordinatalar o’qiga proektsiyasini ON sifatida tasvirlash mumkin (4-rasm).
EYuK kuchning fazasi E_m radius vektorning absissalar o’qidan hisoblanadigan burilish burchagi _ ga teng ___t. Xuddi shunday o’zgaruvchan tok kuchini ham vektor diagramma yordamida tasvirlash mumkin.

E_m
4-rasm. Vektor diagramma.
5-rasm da tok kuchlanishining amplituda qiymatlarining I_m, E_m zanjirda Omik qarshilik bo’lgan holdagi (I_m va Ye orasidagi fazalar siljishi nolga teng) vektor diagrammasi ko’rsatilgan.

5-rasm. Zanjirdagi aktiv qarshilik bo’lgan holda vektor diagramma.
Agar zanjirdagi faqat induktiv qarshilik ulangan bo’lsa, induktiv qarshilik vujudga keladi. Bu holda tok kuchi faza jihatdan kuchlanishdan 90⁰ orqada qoladi (6-rasm).

6-rasm. Zanjirda induktiv qarshilik bo’lgan holdagi vektor diagramma.
Agar zanjirda Omik qarshilik va sig’im qarshilik bo’lsa, u holda tok kuchi I_m kuchlanish E_m dan faza jihatdan 90⁰ oldinga ketadi (7-rasm).

7-rasm. Zanjirda sig’im qarshilik bo’lgan holdagi vektor diagramma.
Ketma – ket ulangan aktiv qarshilik R₀ kondensator (sig’imi S) va o’zinduktsiya g’altagi (induktivligi L) bo’lgan zanjirda _ chastotali sinusoidal o’zgaruvchan EYuK berilgan bo’lsin. Zanjirning bu elementlari qarshiliklari R₀, R_c, R_I bilan ulardagi kuchlanishlarni esa U₀,U_c,U_I belgilaymiz. Zanjirdan umumiy I tok oqib o’tadi. Umumiy tok amplituda qiymati I_m ning va aktiv qarshilikdagi U₀ kondensatordagi U _c induktivlik g’altakdagi U _L kuchlanishlarining vektor diagrammasini yasaylik (8-rasm).
E_m Emc
8-rasm. Zanjirda aktiv induktiv va sig’im qarshiliklar bo’lgan holdagi vektor diagramma.
Bu kuchlanishlarning geometrik yig’indisi tashqi elektr yurituvchi kuchning amplituda qiymati E_m ga teng. Bu kattalikni geometrik yig’ib
EmR UC EmC UC , EmL UL
E_m U₀²U _LU_C² (11) ga ega bo’lamiz.

9-rasm. Zanjirda L, R, C bo’lgan holdagi vektor diagramma.
Zanjirning bir qismidagi kuchlanish tushishi tok kuchi bilan zanjir qismining qarshiligi ko’paytmasiga teng.
U holda U_c I_mR₀; U_L I_mR_L I_mL
1
U_c I_mR_c I_m (12)
L
(12) ni (11) ga qo’yib

Em  ImR02 ImRL  ImR02  Im R02 L 1   C 
ni hosil qilamiz, undan
E^m
I_m 2 (13)

R02 L 1   C
tokning effektiv qiymatini aniqlaymiz.
I E Em
Ief  ; Eef  ; Ief  2

R02 L 1 
 C
Ishning birinchi qismida g’altakning induktivligi aniqlanishi zarur. Buning uchun 3-rasmdagi elektr sxemasi yig’iladi. Aktiv qarshiligi R_c induktiv qarshiligi
R_LL bo’lgan g’altak o’zgaruvchan tok manbaiga ulanganida zanjirdan
Eef Eef
I_ef 
R₀2 R₀2 _2L2 Z1
tok o’tadi. Bundan,
E^ef
Z _ (14)
I_ef
voltmetr g’altakka parallel, ampermetr esa ketma-ket ulangan.
R – reostat yordamida zanjirdagi tokning ampermetr o’lchay oladigan qiymati o’rnatiladi.

3-rasm. Qurilma sxemasi.
Ye_ef, I_ef qiymatlarni zanjirga ulangan voltmetr va ampermetr ko’rsatadi. Ikkinchi tomondan

Z₁ R₀2 _2L2
ekanligini e’tiborga olib induktivlik koeffitsienti topiladi.

YA’ni L 
(15)
bu erda: R₀ – induktiv g’altakning aktiv qarshiligi
_ – o’zgaruvchan tokning doiraviy chastotasi bo’lib, shahar tarmog’ida
2 1
  2v  250  314
T c
ishning ikkinchi qismida kondensatorning sig’imi aniqlanadi. Buning uchun 4-rasmdagi elektr zanjiri yig’iladi.

4-rasm. Qurilma sxemasi.
Zanjirdan o’tayotgan tok kuchi
Eef Eef
I_ef

Z
ga teng, bundan,
E^ef
Z₂_ (16)
I_ef
I_ef – qiymati zanjirga ulangan ampermetr yordamida Ye_ef – voltmetr yordamida o’lchanadi.

Z₂ R₀²_^_¹^_² formuladan C ni topiladi.
С
Ye_ef – to’g’ridan – to’g’ri kondensator qoplamalaridan o’lchanadi. O’tkazgichlarning aktiv qarshiliklari juda ham kichik ekanligini (R_0) e’tiborga olsak Z₂ ni ko’rinishi ancha soddalashadi.
Z₂ 1 bundan C _¹
C Z₂
Ishning uchinchi qismida o’zgaruvchan tok uchun Om qonuni o’rganiladi. O’zgaruvchan tok manbaiga aktiv qarshiligi R₀ induktivligi L bo’lgan g’altak, sig’imi C bo’lgan kondensator ketma – ket ulanadi.

5-rasm. Qurilma sxemasi.
To’liq zanjir uchun Om qonuni
E^efE^ef
I_ef (18) bo’ladi.
Z – zanjir qarshiligi
Ampermetr va voltmetrning ko’rsatkichlaridan bunday zanjirning to’liq qarshiligi aniqlanadi.
E^ef
Z _ (19)
I_ef
Bundan tashqari oldingi tajribalardan aniqlangan R₀, L, C larni qiymatini qo’yib,
₀²^1 ^2 (20)
Z  R _L _
 C
dan to’la qarshilik hisoblanadi.
O’lchash natijasida topilgan Z ning qiymati (19) uning (20) formuladan hisoblangan qiymatiga mos kelishi o’zgaruvchan tok uchun Om qonuni to’g’riligidan darak beradi.

tải về 132.27 Kb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn:

1 2 3