TR¦êng đẠi học khoa học xã HỘI & nhân văN ĐẠi học quốc gia hà NỘi huy Liªn V¨n häc Mü: thi ph¸p vµ Kü x¶o
II . So s¸nh thi ph¸p chñ nghÜa tù nhiªn víi thi ph¸p chñ nghÜa hiÖn thùc trong hai t¸c phÈm cña Dreiser
tải về 1.45 Mb.
|
- Điều hướng trang này:
- III. Mô tip “con người và ®« thÞ”, “con ngêi vµ đ ồ vật” Tác đ ộng của đ ô thị và đ ồ vật đ
II . So s¸nh thi ph¸p chñ nghÜa tù nhiªn víi thi ph¸p chñ nghÜa hiÖn thùc trong hai t¸c phÈm cña Dreiser Theodore Dreiser lµ mét trong sè nh÷ng nhµ v¨n Mü s¸ng t¸c hµng lo¹t tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n, ký vµ tïy bót víi néi dung kh¾c häa nh÷ng mÆt tiªu cùc cña x· héi Mü trong giai ®o¹n c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn đại ho¸. Đầu thế kỷ XX, Mỹ trở thành nước dứng đầu thế giới về sự phồn vinh và phát triển mạnh mẽ về khoa học kỹ thuật, nhưng ở nước Mỹ vẫn tồn tại hàng loạt vấn đề nan giải như sự chênh lệch và bất bình đẳng giữa giầu và nghèo, số phận bấp bênh của tầng lớp lao động bị cơn lốc công nghiệp hoá cuốn tung ra khỏi đồng quê yên tĩnh và bị ném vào các đô thị đông đúc, ô nhiễm, đầy rủi ro và bất trắc. Các tiểu thuyết của Dreiser đã miêu tả một cách sống động và chân thực cuộc sống của người Mỹ trong những điều kiện phát triển năng động nhưng hết sức căng thẳng của kinh tế thị trường. Nước ta đang ở thời kỳ đầu của công nghiệp hoá và hiện đại hoá, nên bạn đọc Việt Nam có thể qua tác phẩm của Dreiser rút ra được những bài học bổ ích về đạo đức, về lối sống và mối quan hệ giữa người và người. Tiếp cận tác phẩm văn học dưới góc độ của những vấn đề xã hội - đạo đức rất phù hợp với xu hướng sáng tác của Dreiser, vì nhà văn này khắc hoạ cuộc sống theo phương pháp của chủ nghĩa tự nhiên. Từ điển Bách Khoa Vi Tính Encarta 2004 nhận xét rằng Theodore Dreiser là “nhà tiểu thuyết .. thuộc trường phái chủ nghĩa tự nhiên. Tuy một số nhà phê bình cho rằng phong cách của ông rườm rà và nặng nề, nói chung ông được thừa nhận là một nhà tiền phong của nền văn học Mỹ.”32 Dreisser tiếp thu phương pháp chủ nghĩa tự nhiên của nhà văn Pháp, Émile Zola (1840-1902) , đồng thời vận dụng một cách sáng tạo vào hoàn cảnh xã hội Mỹ. Xu hướng chủ nghĩa tự nhiên của Zola và Dreiser xuất phát từ cơ sở khoa học của chủ nghĩa Darwin và phản ứng lại xu hướng chủ nghĩa lãng mạn. Theo sự nhìn nhận của Zola, chủ nghĩa lãng mạn thiên về đề cao và ngợi ca lý tưởng về cái đẹp và cái thiện mà xa rời hiện thực xã hội. Zola còn gọi chủ nghĩa lãng mạn là "chủ nghĩa lý tưởng". Zola viết rằng: "Danh từ chủ nghĩa lý tưởng là nhằm vào những tác giả thoát ly sự quan sát và thực nghiệm, xây dựng tác phẩm của họ trên cơ sở siêu nhiên và không hợp lý, tóm lại là họ thừa nhận rằng ngoài tính quyết định của các hiện tượng ra còn có những sức mạnh thần bí."33 Bác bỏ chủ nghĩa lãng mạn, Zola và Dreiser chủ trương xây dựng sáng tác theo phương pháp của nhà khoa học. "Chúng ta thấy nhà tiểu thuyết vừa là người quan sát, lại vừa là người thực nghiệm. Với tư cách là người quan sát, anh ta đưa ra những sự thật đã quan sát được, xác định xuất phát điểm, xây dựng một môi trường vững chắc, để cho nhân vật có thể hoạt động trong môi trường đó và các hiện tượng có thể triển khai ở đó. Rồi sau đó người thực nghiệm sẽ xuất hiện, anh ta tiến hành cuộc thực nghiệm, tôi muốn nói rằng anh ta để cho nhân vật hoạt động trong một câu chuyện đã được sắp đặt nhằm vạch rõ rằng những sự thật liên tục xuất hiện trong truyện kể là phù hợp với yêu cầu của việc nghiên cứu hiện tượng quyết định luận."34 Ở đây Zola nói về việc nhà tiểu thuyết quan sát, khảo sát, phân tích cuộc sống hiện thực, rồi từ cơ sở đó sáng tạo ra nhân vật và cốt truyện. Ông cho rằng đó là tính khoa học và tính chân thực của loại tiểu thuyết mà ông gọi là "tiểu thuyết thực nghiệm". Theo ông loại tiểu thuyết này thay thế cho loại "tiểu thuyết thuần tuý là tưởng tượng" mà ông có ý ám chỉ tiểu thuyết lãng mạn. Nguyên lý của tiểu thuyết chủ nghĩa tự nhiên có thể tóm lược như sau: "Các nhà văn chủ nghĩa tự nhiên xem xét hành vi con người chịu sự kiểm soát của bản năng, cảm xúc hoặc các điều kiện xã hội và kinh tế, đồng thời bác bỏ ý chí tự do và thay vào đó là sự tiếp thu với một mức độ lớn quyết định luận sinh học của Charles Darwin và quyết định luận kinh tế của Karl Marx."35 Dreiser sử dụng phương pháp chủ nghĩa tự nhiên để quan sát, phân tích và miêu tả xã hội Mỹ vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX. C« Carrie (Sister Carrie) (1900) lµ tiÓu thuyÕt ®Çu tay cña nhµ v¨n. Qua t¸c phÈm nµy, t¸c gi¶ ®· rung lªn tiÕng chu«ng c¶nh tØnh vÒ t×nh tr¹ng b¨ng ho¹i ®¹o ®øc vµ t×nh ngêi trong hoµn c¶nh cña kinh tÕ thÞ trêng. Nhng thêi ®ã, ngêi ta cha nhËn thøc ®îc ý nghÜa phª ph¸n cña t¸c phÈm. Do bµ vî cña «ng chñ Nhµ xuÊt b¶n Doubleday Page Company sau khi ®äc t¸c phÈm, c¶m thÊy bÞ chÊn ®éng d÷ déi tríc thãi vô lîi cña nh©n vËt c« Carrie, «ng chñ sî g©y d luËn xÊu trong x· héi, bÌn cho ngõng ph¸t hµnh cuèn s¸ch. B¶y n¨m sau, ngµy 18 th¸ng 5 n¨m 1907 nhµ xuÊt b¶n B.W. Dodge and Company míi cho xuÊt b¶n vµ ph¸t hµnh réng r·i t¸c phÈm nµy. TiÓu thuyÕt C« Carrie thÓ hiÖn râ nguyªn lý "quyÕt ®Þnh luËn kinh tÕ" trong ®êi sèng x· héi. Nguyªn lý nµy xuÊt ph¸t tõ sù phª ph¸n t×nh tr¹ng chñ nghÜa vÊt chÊt trë thµnh gi¸ trÞ c¬ b¶n cña v¨n ho¸ Mü. Nhµ nghiªn cøu Philip L. Gerrer cho r»ng t¸c phÈm nµy miªu t¶ nh÷ng gi¸ trÞ Mü mµ trong ®ã nhµ v¨n ph¸t hiÖn thÊy chñ nghÜa vËt chÊt chÝnh lµ cèt lâi cña nh÷ng gi¸ trÞ ®ã: “Lý tëng vÒ tiÒn tµi ®îc thÓ hiÖn nh mét ®éng lùc lín cña cuéc sèng ë Hoa Kú: sù d dËt t¬ng ®èi cña mét ngêi nµo ®ã trong c¸c nÊc thang cña x· héi quyÕt ®Þnh sù an nhµn vÒ vËt chÊt mµ ngêi ®ã ®îc hëng thô, møc ®é danh lîi mµ ngêi ®ã cã ®îc, còng nh quyÒn lùc x· héi mµ ngêi ®ã giµnh ®îc.”36 Chñ nghÜa vËt chÊt - tham väng vÒ tiÒn tµi, danh lîi vµ quyÒn lùc dÉn tíi t×nh tr¹ng phæ biÕn cña lèi sèng vô lîi, Ých kû vµ v« ®¹o ®øc. Díi l¨ng kÝnh cña chñ nghÜa tù nhiªn, Dreiser quan s¸t vµ miªu t¶ sù vËn hµnh cña x· héi Mü díi sù chi phèi cña c¬ chÕ chñ nghÜa Darwin x· héi. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, phÇn lín c¬ héi may m¾n vµ thµnh ®¹t ®Òu n¾m trong tay nh÷ng ngêi thuéc c¸c gia ®×nh giÇu sang, cã thÕ lùc. Cßn nh÷ng ai xuÊt th©n tõ ®«ng ®¶o nh÷ng gia ®×nh lao ®éng nghÌo khæ nÕu muèn v¬n lªn giµnh lÊy c¬ héi thêng lµ nh÷ng con ngêi tham lam, s½n sµng chµ ®¹p lªn chuÈn mùc ®¹o ®øc vµ t×nh ngêi, hoÆc lµ nh÷ng kÎ do liÒu lÜnh mµ trë thµnh téi ph¹m. Nh©n vËt c« Carrie, mét c« g¸i xinh ®Ñp trong tiÓu thuyÕt cïng tªn vµ nh©n vËt Clyde Griffiths, chµng thanh niªn xuÊt th©n tõ gia ®×nh nghÌo khæ trong tiÓu thuyÕt Bi kÞch Mü ®Òu lµ nh÷ng ®iÓn h×nh cho lo¹i ngêi nªu trªn ®©y. Trong C« Carrie, sè phËn hai nh©n vËt chÝnh, Carrie vµ Hurtswood thÓ hiÖn mét c¸ch sèng ®éng sù vËn hµnh cña chñ nghÜa Darwin x· héi trong ®êi sèng cña ngêi Mü. Còng nh nhiÒu ngêi Mü thêi ®ã tù bøt khái gèc rÔ cña ®ång quª, Carrie, c« th«n n÷ hån nhiªn vµ xinh ®Ñp ra thµnh thÞ vµ lµm c«ng nh©n trong mét nhµ m¸y. Tríc søc c¸m dç m·nh liÖt cña chèn phån hoa ®« héi, c« ch¸n ghÐt cuéc sèng vÊt v¶, bÇn cïng cña ngêi lao ®éng vµ vui lßng trë thµnh ngêi t×nh cña Drouet, mét nh©n viªn tiÕp thÞ, ®Ó ®îc mÆc nh÷ng bé quÇn ¸o sang träng nh ngêi thµnh phè vµ ®îc sèng trong mét c¨n hé cã ®Çy ®ñ tiÖn nghi. Råi sau khi tiÕp xóc víi mét ngêi quen cña Drouet tªn lµ Hurtswood, Carrie s½n sµng tõ bá ngêi t×nh cò ®Ó ®i theo Hurtswood, ngêi ®µn «ng ®· cã gia ®×nh vµ h¬n 40 tuæi. Sau khi Hurtswood ®¸nh c¾p mét kho¶n tiÒn lín cña c«ng ty, anh ®a Carrie rêi Chicago ®Õn thµnh phè New York. Hä miÔn cìng trë thµnh cÆp vî chång kh«ng h«n thó. Nhng råi c¶nh ngé cña hai ngêi hoµn toµn tr¸i ngîc nhau. Lóc nµy, Hurstwood ®· bÞ bµ vî cò chiÕm ®o¹t mÊt ng«i nhµ cña anh ë Chicago, anh buéc ph¶i tr¶ l¹i kho¶n tiÒn mµ anh thôt kÐt vµ mÊt c¶ chøc vô gi¸m ®èc cña mét c«ng ty ®Þa èc. Anh kh«ng gÆp may ë thµnh phè New York xa l¹ nµy, nªn c«ng viÖc kinh doanh ngµy cµng sót kÐm, vèn liÕng mang theo ngµy mét c¹n dÇn do nh÷ng chi phÝ tèn kÐm ®Ó thuª mét c¨n hé ®Ñp vµ vÉn ph¶i duy tr× nÕp sèng ®µi c¸c vµ xa hoa ®Ó chiÒu chuéng c« vî trÎ. Cßn Carrie vèn cã chót n¨ng khiÕu biÓu diÔn ca móa, h¬n n÷a l¹i cã nhan s¾c, nªn c« may m¾n ®îc tuyÓn vµo lµm diÔn viªn cña mét nhµ h¸t nh¹c kÞch hµi híc. GÆp vËn may, c« trë thµnh mét diÔn viªn ®îc kh¸n gi¶ mÕn mé vµ ®îc lÜnh nh÷ng kho¶n thu nhËp ngµy cµng cao. Carrie rêi bá Hurtswood, ®Õn ë trong mét kh¸ch s¹n léng lÉy. H×nh ¶nh c« ®îc vÏ phãng to vµ trng bÇy rùc rì tríc r¹p h¸t lín gi÷a ®¹i lé n¸o nhiÖt. Trong khi ®ã, Hurtswood thÊt nghiÖp, ph¶i ®i ¨n xin trªn ®¬ng phè vµ cuèi cïng tù kÕt liÔu cuéc ®êi b»ng h¬i gas trong ng«i nhµ tõ thiÖn dµnh cho nh÷ng kÎ khèn cïng. Trong t¸c phÈm nµy, sù vËn hµnh m¹nh mÏ vµ khèc liÖt cña c¬ chÕ chñ nghÜa tù nhiªn cho thÊy nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc vµ t×nh ngêi hoµn toµn bÞ xãa bá trong cuéc sèng x· héi. Mäi ngêi kh«ng ai b¶o ai, nhng ®Òu sèng theo kiÓu c¸ lín nuèt c¸ bÐ, kÎ m¹nh chÌn Ðp kÎ yÕu, ngêi ®· giÇu cã cµng muèn giÇu cã h¬n n÷a, kÎ nghÌo hÌn ngµy cµng tôt s©u trong c¶nh ngé bi ®¸t. Lèi sèng nµy trë thµnh phæ biÕn vµ ®· ®îc toµn thÓ x· héi chÊp nhËn nh mét lÏ tù nhiªn vµ hîp ph¸p. Nã tù nhiªn vµ hîp lý nh níc ®èi víi loµi c¸ vµ kh«ng khÝ ®èi víi loµi ngêi. Sù vËn hµnh cña c¬ chÕ chñ nghÜa tù nhiªn còng ®îc triÓn khai mét c¸ch m¹nh mÏ trong tiÓu thuyÕt Bi KÞch Mü. TiÓu thuyÕt Bi kÞch Mü (An American Tragedy) (2 tËp) xuÊt b¶n n¨m 1925 ®· ®a danh väng cña nhµ v¨n lªn ®Õn ®Ønh cao do sù ®ãn tiÕp nång nhiÖt cña ®éc gi¶ vµ giíi phª b×nh trong vµ ngoµi níc. Cèt truyÖn cña tiÓu thuyÕt dùa vµo mét vô ¸n giÕt ngêi xÈy ra ë bang New York n¨m 1906. T¸c phÈm võa mæ xÎ hoµn c¶nh x· héi bÊt c«ng, bÊt b×nh ®¼ng – nh÷ng nh©n tè chñ yÕu dÉn tíi ph¹m téi, võa ph©n tÝch s©u s¾c t©m lý cña c¸c nh©n vËt thuéc nhiÒu tÇng líp ngêi trong x· héi. Dùa trªn mét vô ¸n cã thËt, nhng Bi kÞch Mü kh«ng ph¶i lµ mét tiÓu thuyÕt ®iÒu tra h×nh sù, mµ lµ mét t¸c phÈm bi kÞch nghiªm tóc vµ giÇu ý nghÜa x· héi. Ph¬ng ph¸p chñ nghÜa tù nhiªn biÓu hiÖn ë chç t¸c gi¶ quan s¸t, ph©n tÝch mét c¸ch ch©n thùc, kh¸ch quan qu¸ tr×nh nh©n vËt Clyde ®· do ®©u mµ tõ mét g· thanh niªn hiÒn lµnh, ch¨m chØ trë thµnh mét tªn téi ph¹m. Nhµ tiÓu thuyÕt chñ nghÜa tù nhiªn ®· v¹ch râ nguyªn nh©n trùc tiÕp x« ®Èy Clyde vµo vßng téi lçi lµ do hoµn c¶nh cña níc Mü mµ trong ®ã mäi c¬ chÕ x· héi ®Òu khuyÕn khÝch tù do c¹nh tranh, tù do giµnh giËt c¬ héi ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng ham muèn vÒ tiÒn tµi vµ danh väng. M«i trêng mµ Clyde sinh sèng lu«n xuÊt hiÖn hè s©u chªnh lÖch gi÷a giÇu vµ nghÌo, ®Çy rÉy thãi tÖ vô lîi vµ Ých kû. Bè mÑ Clyde vµ c¶ ®µn con sèng b»ng nghÒ ®i rong cÇu kinh trªn c¸c ®êng phè chØ ®Ó xin ®îc vµi ®ång tiÒn bè thÝ cña kh¸ch qua ®êng. Trong khi ®ã nh÷ng kh¸ch s¹n, nhµ hµng, qu¸n bar, vò trêng xa hoa léng lÉy l¹i cã søc c¸m dç ma qu¸i ®èi víi líp thanh niªn thuéc tÇng líp lao ®éng. Gi¸o s Kathryn VanSpanckeren nhËn xÐt rÊt chÝ lý r»ng chÝnh m«i trêng nh vËy kÝch thÝch "trÝ tëng tîng l·ng m¹n vµ nguy hiÓm cña nh÷ng ngêi kh«ng cã tµi s¶n"37. Trong hoµn c¶nh ®ã, n¨m 16 tuæi, Clyde xin vµo lµm hÇu phßng ë mét kh¸ch s¹n vµ dµnh dôm ®îc chót tiÒn ®Ó ch¹y theo thãi ®ua ®ßi ¨n diÖn vµ chui vµo c¶ æ ®Ü ®iÕm. Nhng råi t×nh cê anh gÆp ®îc «ng b¸c cña anh lµ Samuel Griffiths, mét «ng chñ lín. §îc «ng Samuel n©ng ®ì, dÇn dÇn anh trë thµnh viªn chøc trong mét nhµ m¸y cña «ng. Tuy nh÷ng ngêi trong gia ®×nh Griffiths ch¼ng quan t©m g× ®Õn ngêi hä hµng nghÌo hÌn nµy, nhng do mang danh nghÜa lµ ch¸u ruét cña «ng chñ, nªn c¬ may ®· ®Õn víi anh: tiÓu th Sondra 17 tuæi, con g¸i mét nhµ t b¶n ®· ®ãn nhËn t×nh yªu cña chµng Clyde mét c¸ch ®¾m ®uèi vµ s«i næi. T×nh yªu cña Sondra thæi bïng lªn trong t©m tëng Clyde ngän löa cña niÒm kh¸t khao vµ tham väng. Nhng mét m©u thuÉn lín ®· nÈy sinh trong suy nghÜ vµ toan tÝnh cña Clyde: Tríc khi gÆp Sondra, anh ®· yªu Roberta, m«t n÷ c«ng nh©n trong ph©n xëng s¶n xuÊt cæ cån do anh lµm ph©n xëng trëng. Hai ngêi ®· cã quan hÖ vông trém víi nhau. Lóc nµy Roberta ®· mang thai vµ thóc giôc anh lµm lÔ kÕt h«n. NÕu lÊy Roberta, th× mäi hy väng ®¹t ®îc tiÒn tµi vµ danh lîi cña Clyde sÏ hoµn toµn tan vì. Thêi ®ã viÖc ph¸ thai l¹i bÞ ph¸p luËt ng¨n cÊm. Clyde sa vµo mét t×nh thÕ kh¾c nghiÖt cña cuéc c¹nh tranh sinh tån kiÓu chñ nghÜa Darwin: NÕu lÊy Roberta, anh sÏ ph¶i tiÕp tôc sèng cuéc sèng nghÌo hÌn cña mét viªn chøc quÌn, nhng lÊy ®îc Sondra th× t¬ng lai cña anh sÏ v« cïng r¹ng rì. Chµng thanh niªn vèn dÜ kh«ng ph¶i lµ kÎ cã lßng d¹ ®éc ¸c, th× nay trong con ngêi chµng ®· nÈy sinh cuéc gi»ng xÐ d÷ déi gi÷a mét bªn lµ sù thuû chung vµ t×nh ngêi víi mét bªn lµ toan tÝnh vô lîi vµ tµn ¸c. Cuèi cïng sù c¸m dç cña danh väng vµ giÇu sang ®· th¾ng. Clyde ®· ngÇm ho¹ch ®Þnh mét ©m mu rñ Roberta ®i ch¬i trªn mét c¸i hå v¾ng vÎ ®Ó giÕt h¹i c«. Nhng khi ra gi÷a hå, nçi sî h·i vµ lßng ©n hËn khiÕn Clyde kh«ng d¸m hµnh ®éng. Gi÷a lóc ®ã mét tai n¹n x¶y ra: thuyÒn chßng chµnh, Roberta lo sî vµ «m lÊy ngêi Clyde. Clyde ho¶ng hèt vµ mÊt trÝ, anh lÊy m¸y ¶nh ®Ëp vµo ®Çu Roberta vµ khiÕn c« ng· xuèng díi hå. Dêng nh sù cè bÊt ngê nµy ®· gãp søc cho Clyde thùc hiÖn ý ®å tµn nhÉn cña anh. Anh kh«ng t×m c¸ch cøu vít c« g¸i, mµ ®ang t©m ®Ó mÆc cho c« chÕt ®uèi. Nh vËy hµnh ®éng cña Clyde ®· gi¸n tiÕp g©y nªn c¸i chÕt cña Roberta, nhng dï sao Clyde còng kh«ng ph¶i lµ kÎ trùc tiÕp s¸t h¹i c« g¸i. Tuy nhiªn, khi vô viÖc bÞ ph¸t hiÖn vµ ®a ra xÐt xö, do thãi quan liªu, v« tr¸ch nhiÖm cña toµ ¸n, quan toµ vµ c¸c luËt s, do c¸c nhµ b¸o tuú tiÖn bµy ®Æt vµ phãng ®¹i nh»m lµm cho vô viÖc thªm ly kú, hÊp dÉn, nªn sù thËt hoµn toµn bÞ che lÊp vµ Clyde bÞ kÕt téi tö h×nh với c¸i chÕt th¶m th¬ng trªn ghÕ ®iÖn. Trung t©m cña cÊu tróc tiÓu thuyÕt chñ nghÜa tù nhiªn lµ sù vËn hµnh theo qui luËt tù th©n cña mét c¬ chÕ kh¸ch quan ngù trÞ trªn sè phËn cña c¸c c¸ nh©n. Nã lµ ®Êng thîng ®Õ mµ mäi ngêi muèn hay kh«ng, ®Òu ph¶i phôc tïng. Nã nh mét ®Þnh mÖnh treo l¬ löng trªn ®Çu c¸c c¸ nh©n. Trong mét tuyÓn tËp nh÷ng tiÓu luËn triÕt häc (cha hoµn thµnh), Dreiser gäi ®ã lµ "c¬ chÕ mang tªn vò trô".38 Theo Philip L. Gerrer, tËp tiÓu luËn nµy nªu bËt quan niÖm cña Dreiser cho r»ng: "Cuéc sèng ph¶i ®èi phã nhiÒu víi “nh÷ng ho¸ chÊt” vµ "nh÷ng tõ tÝnh”; cuéc sèng bÞ khèng chÕ bëi nh÷ng lùc lîng vËt chÊt v« ®Þch vµ trong nh÷ng lùc lîng ®ã th× chñ yÕu lµ søc m¹nh chi phèi cña quyÒn lùc, tiÒn tµi vµ t×nh dôc."39 Do ®øng ë trung t©m cña cÊu tróc, nªn c¬ chÕ nµy còng cã vai trß chi phèi ®èi víi c¸c yÕu tè kh¸c cña nghÖ thuËt tiÓu thuyÕt. Do c¬ chÕ chñ nghÜa tù nhiªn lµ mét lùc lîng kh¸ch quan ngù trÞ mét c¸ch bao qu¸t vµ ®øng cao h¬n mäi mèi quan hÖ cña loµi ngêi. Nã trë thµnh mét lùc lîng trõu tîng, v« h×nh nhng l¹i ®Çy søc m¹nh, v× vËy nã kh«ng cã t×nh ngêi, kh«ng cã tÊm lßng nh©n ¸i gi÷a ngêi víi ngêi. ChÞu sù chi phèi cña c¬ chÕ nµy, nghÖ thuËt t©m lý trong hai tiÓu thuyÕt trªn ®©y chØ thÓ hiÖn nh÷ng mÆt u buån, trÜu nÆng cña thÕ giíi tinh thÇn cña con ngêi. T¸c gi¶ kh¾c häa t©m lý, t×nh c¶m cña c¸c nh©n vËt b»ng mét gam mµu x¸m xÞt, l¹nh lïng. ë ®©y hÇu nh toµn bé c¸c chi tiÕt nghÖ thuËt trong t¸c phÈm ®Òu kh«ng vang lªn nh÷ng ©m hëng m·nh liÖt vµ ®Çy c¶m xóc nh trong c¸c t¸c phÈm thuéc xu híng chñ nghÜa l·ng m¹n hoÆc chñ nghÜa hiÖn thùc. Trong tiÓu thuyÕt C« Carrie hÇu nh thiÕu v¾ng nh÷ng t×nh c¶m th©n th¬ng, tr×u mÕn gi÷a ngêi víi ngêi. Kh«ng cã ai s½n sµng nhêng nhÞn vµ th¬ng yªu ngêi kh¸c mét c¸ch thùc sù. Khi Carrie tõ n«ng th«n ®Õn ë nhê trong c¨n hé nghÌo nµn cña bµ chÞ ë Chicago, quan hÖ gi÷a c« víi chÞ ruét, anh rÓ vµ ®øa ch¸u hoµn toµn kh«ng biÓu lé mét chót g× cña t×nh c¶m g¾n bã ruét thÞt. B¶n th©n Carrie th× ngay c¶ khi ®· trë nªn sung síng vµ danh gi¸, còng kh«ng thÊy c« cã kho¶nh kh¾c nµo nhí tíi cha mÑ nghÌo hÌn n¬i trang tr¹i. Dêng nh trong sù vËn hµnh cña c¬ chÕ chñ nghÜa Darwin, nh÷ng niÒm vui vµ niÒm an ñi cña t×nh c¶m ch©n thµnh ®· hoµn toµn bÞ lo¹i bá. Drouet vµ Hurtswood lµ b¹n cña nhau, nhng Hurtswood ®· tranh giµnh ngêi t×nh cña b¹n. Trong gia ®×nh Hurtswood, lu«n xÈy ra m©u thuÉn gi÷a anh vµ vî con anh. Trong khi Hurtswood r¬i vµo hoµn c¶nh khã kh¨n, ph¶i kinh doanh ë mét nhµ hµng nhá, th× kÎ cã vèn liÕng m¹nh h¬n t×m c¸ch chÌn Ðp vµ lo¹i bá anh. Trong nhµ h¸t nh¹c kÞch, khi Carrie ®îc chØ ®¹o nghÖ thuËt chó ý vµ ®Æc biÖt khuyÕn khÝch c« ph¸t triÓn tµi n¨ng, th× ngay lËp tøc cã diÔn viªn kh¸c bÞ g¹t xuèng hµng diÔn viªn phô. Drouet vµ Carrie lµ ngêi t×nh cña nhau, cßn Hurtswood vµ Carrie sèng víi nhau nh ®«i vî chång, nhng gi÷a hä thiÕu v¾ng nh÷ng biÓu hiÖn cña sù tr×u mÕn vµ t×nh yªu, cña niÒm vui vµ niÒm an ñi ch©n thµnh, dï lµ chØ trong kho¶nh kh¾c cña thêi gian. Råi ngay khi Carrrie ®· thµnh ®¹t, c« còng kh«ng tho¸t khái c¸i vßng v©y v« h×nh cña sù c« ®¬n vµ gi¸ l¹nh bao quanh thÕ giíi cña c«. Trong Bi KÞch Mü, nh©n vËt Clyde tõ lóc nhá sèng víi gia ®×nh cho ®Õn n¨m 16 tuæi ®i lµm t¹i c¸c nhµ hµng, kh¸ch s¹n vµ nhµ m¸y, thÕ giíi tinh thÇn cña chµng lu«n bÞ bao phñ trong bÇu kh«ng khÝ l¹nh lïng nh b¨ng gi¸. Cuéc sèng nghÌo khæ cïng cùc cña gia ®×nh khiÕn Clyde c¶m thÊy nghÑt thë. Th©n phËn cña mét kÎ ®i lµm thuª khiÕn cËu lu«n ph¶i cói ®Çu tríc sù l·nh ®¹m vµ khinh bØ cña nh÷ng «ng chñ, nh÷ng kÎ giÇu sang. Tuy Clyde lµ ch¸u ruét «ng Samuel, nhng «ng triÖu phó nµy vµ gia ®×nh «ng chØ coi anh nh ngêi dng níc l·. Råi khi Clyde bÞ bá tï, bÞ ®a ra toµ ¸n, th× hä hoµn toµn kh«ng quan t©m ®Õn viÖc cøu gióp anh, thËm chÝ còng kh«ng thÌm hái han g× ®Õn vô viÖc cña anh. Khi toµ ¸n xÐt xö vô ¸n cña anh, téi danh cña anh cha râ rµng, cha thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng anh cè t×nh s¸t h¹i hay v« t×nh ngé s¸t, nhng tÊt c¶ mäi ngêi trong c¬ cÊu toµ ¸n vµ b¸o chÝ kh«ng ai bËn t©m ®Õn sè phËn mét con ngêi cã thÓ bÞ xö tö mét c¸ch oan uổng. ThËm chÝ vÞ gi¸o sÜ vµo th¨m anh trong nhµ tï, bÒ ngoµi cã vÎ nh mang nh÷ng lêi cña chóa trêi thiªng liªng ra ®Ó an ñi cho t©m hån mét con chiªn m¾c lçi lÇm, nhng sù thËt th× «ng ta kh«ng hÒ th¬ng xãt cho tÝnh m¹ng cña chµng trai vèn hiÒn lµnh vµ cßn non nít, mµ chØ kh«n khÐo t×m c¸ch xoa dÞu nçi ho¶ng sî vµ c¨ng th¼ng cña Clyde nh»m thu xÕp æn tho¶ ®Ó cho anh s½n sµng chÊp nhËn c¸i chÕt mét c¸ch ngoan ngo·n vµ yªn lÆng. BÇu kh«ng khÝ dèi tr¸, tµn nhÉn vµ v« nh©n ®¹o bao phñ lªn toµ ¸n vµ nhµ tï. Díi ngßi bót cña Dreiser, hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c nh©n vËt ®Òu hµnh ®éng vµ øng xö theo qui luËt cña thÕ giíi sinh vËt kiÓu Darwin: c¹nh tranh nhau, chÌn Ðp nhau vµ lo¹i bá nhau. Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ cÊu tróc vµ nghÖ thuËt t©m lý nãi trªn lµ nh÷ng s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña tiÓu thuyÕt chñ nghÜa tù nhiªn cña Dreiser. Nh÷ng s¸ng t¹o nµy ph¸t huy chøc n¨ng ®Æc biÖt cña lo¹i tiÓu thuyÕt võa lµ b¶n ¸n gay g¾t l¹i võa lµ tiÕng chu«ng c¶nh tØnh ®èi víi nh÷ng mÆt tr¸i trong sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh hiÖn ®¹i. Trong tiÓu thuyÕt Jenny Gerhardt (xuÊt b¶n n¨m 1911), nh©n vËt Jenny còng lµ mét c« g¸i xuÊt th©n trong gia ®×nh lao ®éng, dÞu hiÒn vµ ®¸ng yªu. Nhng kh¸c h¼n víi nh©n vËt Carrie, b¶n tÝnh nh©n hËu vµ chung thñy cña Jenny kh«ng hÒ thay ®æi tríc bao biÕn ®éng cña cuéc ®êi. Trong t¸c phÈm nµy, c¸c nh©n vËt kh«ng mang nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch cùc ®oan cña c¸c ®èi thñ hoÆc lîi dông nhau hoÆc chÌn Ðp vµ g¹t bá nhau. Lóc ®Çu, gi÷a nghÞ sÜ Brander vµ Jenny, råi gi÷a nhµ doanh nghiÖp trÎ tuæi Lester Kent vµ Jenny, hä ®Õn víi nhau b»ng t×nh th¬ng, t×nh yªu thùc sù vµ lßng biÕt ¬n ch©n thµnh. Nhng tai n¹n bÊt ngê vµ nhÊt lµ ®Þnh kiến ®¼ng cÊp cña gia ®×nh vµ x· héi thîng lu ®· chia c¾t t×nh duyªn, ph¸ vì cuéc sèng h¹nh phóc cña hä vµ x« ®Èy Jenny vµo c¶nh ®êi c« ®¬n vµ bÊt h¹nh. Mòi nhän phª ph¸n cña t¸c phÈm nµy nh»m vµo ý thøc ®¼ng cÊp vµ thãi vô lîi cña giai cÊp h÷u s¶n. Trong Jenny Gerhardt, t×nh th¬ng mÕn gi÷a vî chång, cha mÑ, con c¸i, anh em ®· trë thµnh niÒm an ñi vµ sëi Êm tr¸i tim nh÷ng con ngêi cùc khæ trong gia ®×nh Jenny. C¶nh tîng nµy tr¸i ngîc h¼n víi kh«ng khÝ sinh ho¹t trong gia ®×nh nhµ t b¶n Lester, trong quan hÖ gi÷a Kent vµ cha mÑ, gi÷a Kent vµ anh trai cïng em g¸i Kent, ta kh«ng hÒ c¶m nhËn thÊy sù ch©n thËt vµ tr×u mÕn gi÷a nh÷ng ngêi ruét thÞt, mµ chØ thÊy họ tÝnh to¸n chi ly, l¹nh lïng vµ kh¾c nghiÖt vÒ c¸c ®iÒu kiÖn vµ qui ®Þnh quyÒn thõa kÕ tµi s¶n. Sù ®èi chiÕu t¬ng ph¶n gi÷a thÕ giíi t×nh c¶m cña hai gia d×nh thuéc hai tÇng líp x· héi kh¸c nhau cho thÊy nghÖ thuËt cña nhµ v¨n ®· v¬n tíi tÇm kh¸i qu¸t réng lín hiÖn thùc x· héi vµ ®· tõ bá l¨ng kÝnh cña chñ nghÜa Darwin x· héi ®Ó kh¾c ho¹ c¸c tÝnh c¸ch vµ hoµn c¶nh ®iÓn h×nh. V× vËy, Jenny Gerhardt trë thµnh tiÓu thuyÕt xuÊt s¾c cña xu híng chñ nghÜa hiÖn thùc trong v¨n häc Mü ®Çu thÕ kû. III. Mô tip “con người và ®« thÞ”, “con ngêi vµ đồ vật” Tác động của đô thị và đồ vật đối với con người. Trong môc nµy, c¸ch ph©n tÝch t¸c phÈm cã sù kÕt hîp gi÷a thi ph¸p truyÒn thèng kiÓu Aristotle víi c¸ch tiÕp cËn liªn nghµnh chÝnh trÞ – x· héi – v¨n hãa – nghÖ thuËt (interdisciplinary approaches). Do Aristotle nghiªn cøu c¶ nghÖ thuËt biªn kÞch vµ nghÖ thuËt biÓu diÔn s©n khÊu, nªn «ng ®a vµo trong cÊu tróc thi ph¸p s¸u thµnh tè: cèt truyÖn, tÝnh c¸ch, t tëng, bµi trÝ s©n khÊu, ng«n tõ vµ ©m nh¹c. Nhng khi ta nghiªn cøu tiÓu thuyÕt vµ truyÖn ng¾n, th× thµnh tè quan träng nhÊt lµ kÓ chuyÖn (tÊt nhiªn lµ qua mét cèt truyÖn víi mét chuçi t×nh tiÕt (sequence plot) hoÆc nh÷ng t×nh tiÕt kh«ng x©u chuçi thµnh cèt truyÖn nh trong v¨n häc hiÖn ®¹i chñ nghÜa. Cèt truyÖn truyÒn thèng trong t¸c phÈm cña Dreiser gåm mét lo¹t m« tip (®îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng t×nh tiÕt vµ chi tiÕt) nèi tiÕp nhau vµ cø mçi lÇn l¸y ®i l¸y l¹i th× c©u chuyÖn cµng ®îc båi ®¾p thªm nh÷ng ý nghÜa míi, ®Ó råi c¸c t×nh tiÕt ®îc n©ng cÊp, t¹o thµnh cao trµo, kÕt tinh l¹i thµnh ý nghÜa t tëng cña t¸c phÈm. §Ó hiÓu s©u h¬n mèi quan hÖ vµ xung ®ét phøc t¹p gi÷a x· héi Mü vµ sè phËn con ngêi trong sù bung ra mét c¸ch hçn ®én vµ ngæn ngang cña c¸c ®« thÞ sÇm uÊt mµ nhiÓu hiÓm häa ®ang r×nh rËp con ngêi lao ®éng, tríc hÕt ta cÇn ph©n tÝch c¸c m« tip vÒ quan hÖ gi÷a ®« thÞ vµ ®å vËt víi con ngêi. Trong tiÓu thuyÕt cña Dreiser, nh÷ng ®« thÞ sõng s÷ng che phñ c¸c ch©n trêi bao la ®· thay thế cho cảnh điền viên của những thế kỷ trước. ThÕ giíi cña bª t«ng, s¾t thÐp kh«ng chØ t¬ng ph¶n víi nh÷ng kiÕp ngêi nhá nhoi ®ang vËt lén nhäc nh»n trong c¬n lèc cña nh÷ng ®æi thay trong m«i trêng vµ kiÕp sèng. Lµ mét nghÖ sÜ, Dreiser kh«ng chỉ dõng lại ë sù quan s¸t vµ ph©n tÝch quan hÖ gi÷a m«i trêng vµ con ngêi nh c¸c nhµ x· héi häc, mµ «ng t¹o dùng nªn nh÷ng m« tip cã chÊt t©m lý thÓ hiÖn søc m¹nh ma qu¸i của m«i trêng cã kh¶ n¨ng l«i cuèn, c¸m dç, nhµo nÆn vµ biÕn c¶i t©m lý vµ nh©n c¸ch cïng víi c¶ mét nÒn v¨n hãa cña x· héi. Trong hai tiÓu thuyÕt C« Carrie, Bi kÞch Mü, t¸c gi¶ lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n Mü ®Çu tiªn ®· s¸ng t¹o nªn nh÷ng h×nh tîng cã tÝnh lÞch sö vÒ sù x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®« thÞ, h¬n thÕ n÷a «ng cßn th©m nhËp vµo søc c¸m dç rÊt nguy h¹i cña c¸c ®å vËt trong chèn ®« thÞ ®èi víi líp ngêi bÇn cïng. Đô thị với những đồ vật tiện nghi hấp dẫn gợi nên ước vọng, thu hút tâm trạng, suy nghĩ và cảm nhận của con người. ë ®©y nh÷ng đồ vật không còn gắn với tự nhiên n÷a, bởi vì phong cảnh đã bị phá huỷ bởi thành phố công nghiệp. Nếu là gạch ngói, gỗ, nhôm, kính có thể coi là một bộ phận của tự nhiên. Nhưng nhà hàng, hiệu giầy, cư xá, văn phòng, khách sạn, nhà máy, hộp đêm, nhà điếm..lại là những vật thể do con người biến cải và sáng tạo ra, nên chúng có sức hút ma quái của hàng tiêu dùng. Và đây là tính hai mặt của chủ nghĩa tư bản tiêu dùng. Đồ vật sang trọng và tiện nghi vừa là vật thể phục vụ cho con người, nhưng lại hết sức xa lạ với con người bản thể. Nó chế ngữ con người, nó dường như có phép lạ biến cải con người. Sự biến cải này trước hết là do nó gợi nên mọi ham muốn của mọi người. Tiểu thuyết Dreiser thể hiện một cách khái quát - triết học quan hệ giữa con người và đồ vật. Thành phố là mô hình tập trung và tiêu biểu của xã hội rộng lớn. Do đó, xã hội được hiểu như một hợp thể kinh tế, còn những cá nhân được hiểu như những người mang nghề nghiệp. Thế giới đầy sức quyến rũ gợi nên mơ ước và tạo nên sự lẫn lộn giữa mơ ước và dối trá – vì cả hai loại người - hoặc là mơ ước, hoặc là dối trá đều muốn vượt ra khỏi sự yếu kém của bản thân để thành đạt. Trong Cô Carrie, hai hành động (mơ ước và dối trá) tách biệt song song (Carrie mơ ước, còn Hurtswood lại thường dối trá). Hai hành động này mang tính kịch ở chỗ chúng vừa tương phản lại vừa đối chọi với nhau. Nữ tiến sĩ Hannah Arendt viết: “Chính trị có một sự liên kết tự nhiên với dối trá, vì chính trị muốn rằng cái hiện tại phải khác với cái trước mắt.”40 Tiểu thuyết Dreiser tràn đầy những hình thức của mơ ước: diễn xuất, dối trá, dàn dựng và tập biểu diễn, vì dàn tập cho cuộc biểu diễn cũng là những hình thức của cái chưa có thật. Theo ý nghĩa sự phác hoạ cho tương lai “chính là hoạt động của cá nhân và công chúng của thế giới kinh tế mà Dreiser mỉêu tả là trung tâm của nước Mỹ.”41 Sự hoang dã và giấc mơ điền viên kiểu Jefferson gắn liền với quá khứ thời kỳ khai phá thuộc địa không thể tiêu biểu cho hiện thực xã hội cuối thế kỷ XIX mà trong đó đồ vật luôn gắn liền với tâm lý, ước muốn của con người hiện đại. “Trong thành phố, để nhìn vào một “vật thể” nào đó tức là xuyên qua nó mà nhìn vào ước muốn mà nó chứa đựng và sẵn sàng phục vụ”.42 Vật thể không phải là vật vô tri vô giác, mà mang trong bản thân sức mạnh vô hình. Nó chứa đựng ham muốn của con người và cả lời khêu gợi và chào mời. Thành phố là hoán dụ của toàn bộ hệ thống những ước muốn. Vật thể trong thành phố mất cái bản thể của nó. Xe đạp, bánh ngọt và giường ngủ không giống những vật thể như tuyết, ngôi sao, những cánh chim bay. Cây cối khác với bóng xanh tươi thiên nhiên, vì trước hết chúng tạo ảo giác về sự an nhàn và hưởng thụ. Trong thành phố tất cả đồ vật trở thành thương phẩm. Chúng là những cái chứa đựng ước muốn và để đem bán. Người ta có hai ước muốn: giữ gìn đồ vật mà ta có và mua xắm đồ vật mà ta chưa có. Каталог: jspui -> bitstream -> 123456789 -> 2352 123456789 -> Vò Quúnh Thu Cao häc K18 123456789 -> Khoa Báo chí Đhkhxh&NV 123456789 -> Acknowledgements 123456789 -> Danh mục chữ viết tắT 123456789 -> Chương TỔng quan vật liệu mao quản trung bình (mqtb) trật tự 1 Giới thiệu chung 123456789 -> Khoa hóa họC (141 142 báo cáo) 2352 -> TR¦êng đẠi học khoa học xã HỘI & nhân văN ĐẠi học quốc gia hà NỘi huy Liªn V¨n häc Mü: thi ph¸p vµ Kü x¶o tải về 1.45 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|